Риски киберпреступности для экономики Республики Узбекистан

CC BY f
151-161
47
8
Поделиться
Анорбоев, А. (2022). Риски киберпреступности для экономики Республики Узбекистан. Современные тенденции развития цифровизации в сфере юстиции, 1(1), 151–161. https://doi.org/10.47689/978-9943-7818-1-8-MTDDFJ-2021-pp151-161
Амириддин Анорбоев, Министерство по развитию информационных технологий и коммуникаций Республики Узбекистан

главный юрист-консультант

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье автором были проанализированы детерминанты киберпреступлений, в частности исследованы причины и условия, способствующие совершению преступлений в сфере информационных технологий и безопасности.


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

151

Анорбоев Амириддин Улуғбек ўғли

Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

ривожлантириш вазирлиги юридик бўлим бош юрисконсульти

ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ИҚТИСОДИЁТИГА

КИБEРЖИНОЯТЛАРНИНГ ХАВФ

-

ХАТАРИ

Anorboev Amiriddin Ulugbek ugli

The Ministry for Development of Information Technologies and Communications of the

Republic of Uzbekistan. Chief Lawyer Consultant

RISKS OF CYBERCRIME TO THE ECONOMY OF THE REPUBLIC

OF UZBEKISTAN

Анорбоев Амриддин Улугбек угли

Министерство по развитию информационных технологий и коммуникаций

Республики Узбекистан. Главный юрист

-

консультант.

РИСКИ КИБЕРПРЕСТУПНОСТИ ДЛЯ ЭКОНОМИКИ

РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН

Юртимизда олиб борилаётган ислоҳотлар ҳозир иқтисодий

барқарорликни, иқтисодиётнинг юқори ўсиш суръатларини таъминлаб,

халқимизнинг ижтимоий

-

иқтисодий шароитларини тубдан яхшилашда

асосий замин бўлмоқда.

Айни вақтда тараққиёт йўлимизнинг таҳлили бугунги кунда жаҳон

бозорида конъюнктура кескин ўзгариб, рақобат тобора кучайиб

бораётганини

,

албатта

,

ҳисобга

олишни, шу асосда давлатимизни янада

барқарор ва жадал суръатлар билан ривожлантириш учун янгича ёндашув

ва тамойиллар билан ишлашни тақозо этмоқда

[1]

.

Ушбу ёндашувлар амалга ошиши оқибатида мамлакат иқтисодиёти

сезиларли юқори кўрсаткичларга эришади, аммо ушбу кўрсаткичларга

зарар етказадиган омиллар мавжуд. Айни вақтда ҳозирги мураккаб замон

тинч

-

осойишта ҳаётимизни асраш ва мустаҳкамлаш, халқимизнинг

кафолатланган хавфсизлигини таъминлаш масаласини янада долзарб

қилиб қўймоқда. Хусусан, киберҳужумлар оқибатида мамлакат

иқтисодиётига етиши мумкин бўлган зарарларни олайлик, ушбу

зарарларнинг миқдори айнан қанча бўлишини олдиндан айтиб бера олиш

имконсиздир. Зеро, киберҳужум сиз

-

у бизга номаълум вақтда амалга

оширилади.

Киберҳужумлар бўйича хавфсизликни таъминлаш бўйича халқаро

Symantec Security ташкилотининг маълумотларига кўра, ҳозир ҳар

секундда дунёдаги 12 нафар инсондан биттаси киберҳужум қурбони


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

152

бўлмоқда ва дунёда ҳар йили 556 млн. дан кўпроқ киберҳужум

уюштирилади ва бунда жабрланувчилар кўрадиган зарар миқдори

100 млрд. АҚШ долларидан кўпроқдир

[2]

.

Ушбу муаммо ҳақиқатан ҳам жиддий муаммо бўлиб, ҳаммамизни у

сергак тортишимиз зарурлигини кўрсатади, оддий бир ҳолат McClatchy

ахборот хизматининг хабарига кўра, 2017 йил 12 май куни бошланган

киберҳужумлар натижасида бир ҳафтага етмаган вақт давомида камида

150 мамлакатда 300 минггача компьютер зарарланган

[3]

.

Маълумки, кибержинотячиликни бартараф қилиш учун юртимизда

кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда, жумладан, Вазирлар

Маҳкамасининг 2018 йил 20 октябрдаги 841

-

сон “2030 йилгача бўлган

даврда барқарор ривожланиш соҳасидаги миллий мақсад ва вазифаларни

амалга ошириш чора

-

тадбирлари тўғрисида”ги Қарори билан

2030 йилгача ноқонуний пул оқимларини жиддий равишда қисқартириш,

ўғирланган активларни излаб топиш ва қайтариш бўйича ишларни

жонлантириш, уюшган жиноятчиликнинг барча шаклларига қарши кураш

олиб бориш ва экстремизм кўламларини уларнинг барча шаклларида

жиддий равишда қисқартириш асосий вазифалардан бири сифатида

белгилаб қўйилди ва ҳозир айнан кибержиноятчиликка қарши курашиш

борасида зарур чоралар амалга оширилмоқда.

Хусусан, UZCERT

-

Ахборот хавфсизлиги инцидентларига чора кўриш

хизматининг маълумотларига кўра, шунингдек, давлат органларининг

ахборот тизимларида 2018 йил ва 2019 йил биринчи чорагида ахборот

хавфсизлиги ҳодисалари мониторинги ўтказилганида 54.953.759 та ахборот

хавфсизлиги бузилиши аниқланган бўлиб, улардан 2.502.353 тасининг хавфи

юқори даража бўлган

[4], Ўзбекистон Республикаси Президенти

Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар

агентлигининг маълумотларига кўра, жорий 2019 йилнинг 1 январь

кунидан бошлаб 26 июнь кунига қадар агентлик томонидан ўтказилган

мониторингда болаларнинг соғлиғига зарар етказувчи 815 та ҳолат

аниқланган ва бу кўрсаткич ўтган 2018 йилда

897 тани ташкил этган

[

5].

Хўш, ушбу киберҳужумлар натижасида мамлакат иқтисодиётига

келтирилаётган зарарни қандай камайтиришнинг жиноий

-

ҳуқуқий

ечимлари мавжуд?

В.С.

Харламовнинг фикрича, ушбу муаммонинг ягона ечими

кибержиноятчилик тушунчасини мамлакат жиноят қонунчилигига киритиш

керак

[

6].

Ҳақиқатан ҳам, Жиноят қонунчилигимизга ушбу тушунча

киритилиши лозим. Биргина мисол, Белоруссия Жиноят кодексининг

24-

бобининг 1

-

изоҳ қисмида компьютер техникасидан фойдаланган

ҳолда мулкка зарар келтирганлик

[7]

,

Дания Жиноят кодексининг

279-

а

-

моддасида

[8], Франция Жиноят кодексининг 263а

-

моддасида

[

9],

Эстония Жиноят кодексининг 268

-

моддасида

[10]

компьютер фирибгарлиги,

Италия Жиноят кодексининг 640

-ter-

моддасида компьютер тизимларига


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

153

аралашганлик

[11], Хитой Халқ Республикаси Жиноят кодексининг

287-

моддасида ўзгалар мулкини компьютер орқали талон

-

тарож қилганлик

[12], Нидерландия Жиноят кодексининг 138аb

-

моддасининг “а” бандининг

учинчи хат бошисида виртуал фирибгарлик

[13], Польша Республикаси

Жиноят кодексининг 287

-

моддасида компьютер ахборотини модификация

қилганлик, ўзгартирганлик, йўқ қилганлик, фирибгарлик қилганлик

[14]

,

Украина Жиноят кодексининг 190

-

моддаси 3

-

қисмида электрон ҳисоблаш

машинаси ёрдамида ноқонуний операцияларни амалга оширганлик

[

15],

Жанубий Корея Жиноят кодексининг 247

-2-

моддасида техник воситалар,

шунингдек, компьютер орқали маълумотларни ноқонуний равишда

эгаллаганлик, уларни сохталаштирганлик, ноқонуний равишда қайта

ишлаганлик

[16], Испания Жиноят кодексининг 478

-

моддасида компьютер

маълумотлари ва компьютер воситасида савдо сирларини ўз ичига олган

маълумотларга рухсатсиз кирганлик

[

17]

, Финляндия Жиноят кодексининг

30-

боби 4

-

моддаси 1

-

бандида компьютер тизимига ноқонуний равишда

кирган ҳолда савдо сирларини ўғирлашга оид жосуслик қилганлик

[

18],

Швейцария Жиноят кодексининг 143

-

моддасида электрон усулда саноат

жосуслиги

[1

9]

, Австрия Жиноят кодексининг 148а

-

моддасида махсус

дастурлардан фойдаланган ҳолда автоматлаштирилган қайта ишлаш

жараёнларига таъсир ўтказганлик, маълумотларни киритганлик, уларни

ўзгартирганлик, йўқ қилганлик ёки бу жараёнларга ўзгача усулларда таъсир

кўрсатиб, ўзи ёки ўзга шахслар учун ноқонуний равишда фойда келтириб

жабрланувчига мулкий зарар келтирганлик

[

20]

учун жиноий жавобгарлик

аллақачон белгилаб қўйилган бўлса

-

да, бизнинг қонунчилигимизга ҳали

ҳамон кибержиноятнинг киритилмаганлиги ва бунинг учун жавобгарлик

белгилаб қўйилмаганлиги ачинарли ҳолатдир.

Олим В.С.

Харламовнинг фикрларига қарама

-

қарши равишда

У.Зинина мазкур тушунчанинг ўрнига компьютер ахбороти тушунчасини

жиноят қонунчилигига киритиш ва бунинг учун алоҳида жавобгарлик

белгилаб қўйиш зарур деб ҳисоблайди

[21]

.

Юқоридаги икки олим фикрларини умумлаштирган ҳолда Я.Попиева

иккала тушунча ҳам фанга киритилиши ва бу бўйича жиноят

қонунчилигида уларнинг механизми ва бунинг учун жавобгарлик чоралари

белгилаб қўйилиши мақсадга мувофиқ деб тушунтириш беради

[22]

.

М.А.

Ефремова эса,

юқоридаги фикрлардан умуман ўзгача фикрлаган

ҳолда, электрон ахборот тушунчасини жиноят қонунчилигига киритиш ва

унга оид истаган жиноят қонунчилиги билан қўриқланадиган

ахборотнинг бузилиши жиноят деб аталашини ва бу бўйича давлатлар

қонунчилигини тўлиқ қайта кўриб чиқиш зарур деб ҳисоблайди

[23]

.

Ҳақиқатан ҳам, айтишимиз жоизки, 1978 йилда Италия, 1979 йилда

Австралия, 1981

йилда Буюк Британия, 1980 йилда АҚШ, 1985 йилда

Дания ва Канада, 1986 йилда Германия, 1987 йилда Австрия, Япония

ва Норвегия, 1988 йилда Франция ва Грециянинг жиноят ва маъмурий


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

154

қонунчилигида ушбу тушунча белгиланган

[24]

бўлса, бизда ушбу

тушунчанинг мазмун

-

моҳиятини тартибга солинмаганлиги орқали

айтишимиз зарурки, Ўзбекистон маъмурий ва жиноят қонунчилигида ҳам

киберхавфсизлик, кибержиноят, кибермакон каби тушунчаларнинг

мазмун

-

моҳияти ва уларга оид жиноят қонунчилигимиз билан

қўриқланадиган ижтимоий муносабатларга зарар келтирганлик учун

жавобгарлик чораларини белгилаб қўйиш мақсадга мувофиқдир.

Шунингдек, электрон ахборот бўйича олим М.А.

Ефремованинг

таклифига тўлиқ қўшилишнинг имкони йўқ, сабаби агар бутун дунёдаги

давлатларнинг жиноят қонунчилигига электрон ахборотнинг бузилиши

бўйича жавобгарликни белгилаб қўйган билан масала тўлиқ ҳал

этилмайди, сабаби кибержиноят электрон бўлмаган, мураккаб

кўринишларда ҳам содир этилиши мумкин, оддийгина бир мисол,

банкоматдаги ўғирлик учун фақатгина электрон ахборотнинг

ўзгартирилганлиги ёки модификация қилинганлиги билан жиноятни

тугаллаш доим ҳам имконсиздир.

Юқоридаги фикрларимизни умумлаштирган ҳолда, Россия тарихига

назар ташласак, Л.В.

Григорьева 1996 йилда, В.С.

Карпов 2002 йилда,

Т.Л.

Тропина 2005 йилда берган таклифи натижасида 2012 йил 29 ноябрь

куни Россия Жиноят кодексига 159.6

-

модда компьютер ахбороти

соҳасидаги фирибгарлик (компьютер фирибгарлиги) киритилди.

Шунга асосан, айтишимиз керакки, биз томонидан берилган

таклифлар ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикаси Президентининг

2018 йил 14 майдаги ПҚ

–3723-

сон “Жиноят ва жиноят

-

процессуал

қонунчилиги тизимини тубдан такомиллаштириш чора

-

тадбирлари

тўғрисида”ги

Қарори

билан

ташкил

этилган

Ўзбекистон

Республикасининг Жиноят ва жиноят

-

процессуал қонунчилигини

такомиллаштириш бўйича идоралараро комиссияга тақдим этилган.

Ушбу комиссия томонидан мазкур таклифларнинг қабул қилиниши

оқибатида янги таҳрирдаги Жиноят кодексида электрон рақамли имзо ва

электрон ҳужжатларни тайёрлаш ва фойдаланиш қоидаларини бузганлик,

Ахборот технологиялари ва коммуникацияларига қарши қаратилган

жиноятлар, киберхавфсизлик соҳасидаги жиноятлар, кибержиноятлар,

ахборотлаштириш

тўғрисидаги

қонунчиликни

бузганлик

учун

жавобгарлик, ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари

тўғрисидаги

қонунчиликни

бузганлик,

телекоммуникациялар,

радиочастота спектри ва техник тартибга солиш тўғрисидаги

қонунчиликни бузганлик, компьютер ахборотидан қонунга хилоф

равишда

(рухсатсиз)

фойдаланганлик,

компьютер

ахборотини

модификациялаганлик, зарарли дастурлар ва ахборотларни яратганлик,

тайёрлаганлик ёки фойдаланганлик ёҳуд тарқатганлик, компьютер

саботажи, компьютер орқали ўзгалар мулкини талон

-

тарож қилганлик,

ушбу қилмишни товламачилик, босқинчилик, ўғирлик, фирибгарлик,


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

155

талончилик орқали содир этганлик, компьютер орқали ўзини ўзи

ўлдириш даражасига етказганлик ёки ўзини ўзи ўлдиришга ундаганлик,

болаларнинг соғлиғига зарар етказувчи ахборотни тарқатганлик,

порнографик дастурлар, аудио

-

, видео ва бошқа материалларни

тарқатганлик, сақлаганлик, намойиш қилганлик, шундай воситалардан

фойдаланганлик, кибертерроризм, киберэкстремизм учун жавобгарлик

белгиланган ҳолда, кибержиноятчи, кибержиноят, кибермакон,

киберхавфсизлик, киберхавф, киберҳужум каби тушунчаларнинг мазмун

-

моҳияти ушбу кодексда алоҳида боб ва моддаларда кўрсатиб ўтилади.

Мазкур таклифлар Олий Мажлис палаталари томонидан қабул қилинган

ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Президентининг тасдиғидан ўтиши

натижасида киберҳужум натижасида келиб чиқадиган ижтимоий

муносабатлар ҳам жиноят қонунчилигимиз билан қўриқланадиган ва

тартибга солинадиган муносабатларга айланади, шунингдек, мавжуд

тушунчаларнинг таҳрири такомиллашади.

Олим М.А.

Простосердовнинг таъкидлашича, кибержиноятлар сони

ва миқдорини камайтириш учун қайси киберҳужумлар учун оғирроқ жазо

белгиланиши бўйича рўйхат ишлаб чиқилиши ва у амалиётга татбиқ

этилиши зарур деб ҳисоблайди

[25]

.

Ушбу

фикрлардан

келиб

чиққан

ҳолда,

Ю.М.

Батурин

кибержиноятчиларни ёлланган кибержиноятчилар, эҳтиётсизлик орқали

оқибатини ўйламаган ҳолда кибержиноятни содир этадиганлар, жосуслар,

хакерлар, кракер (компьютер безори)лари каби тоифаларга бўлган ва улар

томонидан содир этилган жиноятлар учун жавобгарлик ҳам шунга мутаносиб

бўлиши керак деб тушунтириш беради

[26]

.

Т.М.

Лопатина эса

ушбу рўйхатни ўзгача фанат (мухлис)лар, руҳий

касаллар ва профи (тарозига солиб қўядиган)ларга тоифалаган ҳолда

классификация қилади

[27]

.

Р.И.

Дремлюга уларни “Интернет фирибгарлари”, “Интернет

-

кракер

хакер (компьютер безори)лари” ва “Интернет

-

вирус яратувчилари”га

ажратган ҳолда таснифлашни таклиф қилади

[28]

.

Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 30

-

моддасига мувофиқ,

ташкилотчи, далолатчи ва ёрдамчилар ҳам ушбу Кодекс махсус қисмининг

бажарувчини жавобгарликка тортиш белгиланган моддаси бўйича

жавобгарликка тортиладилар.

Шундан

келиб чиққан ҳолда, наздимизча, мавжуд кодекснинг

55-56-

моддаларидан келиб чиқиб, янги таҳрирда қабул қилинадиган

кодекснинг ўзида кибержиноятчилик тоифаси эмас, балки улар томонидан

содир этилган жиноятнинг оғир енгиллигига қараб, қилмишни

квалификациялаш бўйича алоҳида махсус нормаларни белгилаб кетиш

мақсадга мувофиқ. Зеро, юқоридаги олимлар томонидан таъкидланган

тоифаларга кирувчи шахслар томонидан содир этилган қилмиш ўзаро

мутаносиб бўлса

-

ю, оғирроқ тоифага кирувчи шахс томонидан содир этилган


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

156

енгил қилмиш учун енгилроқ тоифага кирувчи шахс томонидан содир

этилган оғир қилмишга нисбатан оғирроқ жазо белгилаш, жиноят

қонунчилигидаги адолат тамойилига зиддир. Фақатгина оғирроқ тоифадаги

шахслар томонидан содир этиладиган қилмиш миқдорини камайтириш учун

улар томонидан амалга ошириладиган қилмиш учун суд оғирроқ жазо

тайинлаши мумкинлиги ҳақидаги норма белгилаб кетилиши мақсадга

мувофиқ, мисол учун, ўта хавфли рецидивист томонидан ЖКнинг 97, 104

-

105, 112, 118-119, 135, 137, 164-169, 171, 188, 220-222, 247, 252, 267, 270-271,

273-

моддаларидаги кўрсатилган жиноятларни содир этганлигига оид

нормалар каби.

М.А.

Зубова АҚШ, Канада, Франция, Германия, Англия, Италия,

Испания, Австрия, Бельгия, Дания, Финляндия, Греция, Ирландия,

Люксембург, Голландия, Португалия, Австралия, Швеция, Польша каби

давлатларнинг қонунчилигини тадқиқ қилган ҳолда

дунёдаги барча

мамлакатларнинг кибержиноятга алоқадор қонунчилигини бир

-

бири

билан унификация қилиш зарурлигини таъкидлайди

[29]

.

Ушбу фикрларга ўхшаш фикрларни Т.

Лопатина ҳам таъкидлаган

ҳолда, аввало, ушбу жиноятнинг олдини олиш учун трансчегаравий

кибержиноятчилик тушунчасини фанга олиб кириш ва унинг механизмини

белгилаб қўйиш керак деб ҳисоблайди

[30]

.

Фикримизча, икки олимнинг ҳам фикрларида жон бор, сабаби

,

трансчегаравий кибержиноятчиликни фанга олиб кирмасдан ва унинг

тартиб

-

таомилини белгиламасдан ҳамда унинг нечоғлик заруриятини

қўшни давлатларга тушунтирмасдан туриб, кибержиноятчилик билан

ялпи курашиш имконсиздир. Сабаби

,

иқтисодий секторга жуда катта

зарарни келтириб чиқаришни мақсад қилган кибержиноятчи ўз

қилмишини ўзга мамлакат ҳудудидан туриб содир этади ва бунда

трансчегаравий кибержиноятчиликнинг икки давлат томонидан бирдек

эътироф этилганлиги ва бир

-

бирининг ушбу соҳадаги қонунчилиги ўхшаш

эканлиги мавжуд муаммоларнинг тезкор ҳал этилишини таъминлайди.

Юқоридаги фикрларга нисбатан қўшимча сифатида халқаро

давлатларнинг жиноят қонунчилигига назар ташлайдиган бўлсак,

қуйидаги ҳолатларга гувоҳ

бўлишимиз мумкин. Хусусан,

Россия

Федерацияси жиноят кодексининг жамоат тартиби ва умумий

хавфсизликка қарши жиноятлар деб номланган 28

-

бобида, жумладан, РФ

ЖКнинг 272

-

моддаси компьютер ахборотидан қонунга хилоф равишда

фойдаланиш, 273

-

модда зарарли компьютер дастурларини яратиш,

тарқатиш, фойдаланиш, 274

-

модда ахборот

-

телекоммуникация ва

компьютер ахборотини сақлаш, қайта ишлаш, ўтказиш қоидаларини

бузиш ва порнографик маҳсулотларни тарқатиш, 274

1

-

модда

-

Россия

Федерациясининг ахборот тузилмасига ноқонуний равишда таъсир

кўрсатиш деб номланади ва ушбу соҳадаги жиноятлар учун жавобгарлик

чоралари белгилаб қўйилган

[31]

.


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

157

Германия Федератив Республикаси жиноят кодексида эса

ушбу

кодекснинг § 202а

электрон ёки магнит ёҳуд бошқа усулда

кўпайтирилиши ёки узатилиши мумкин бўлган маълумотни ўзи ёки ўзга

шахс томонидан рухсатсиз

олинган шахсларнинг

ҳаракатлари, §

206 –

телекоммуникация воситаларидаги сирларни бузиш, §

268 –

қалбаки

техник ёзувларни қалбакилаштириш ёки ўзга автоматик қурилмалар

томонидан

тўлиқ

ёки

қисман

ёзиб

олинган

ёзувларни

қалбакилаштиришга оид ҳаракатлар, §

269 –

мавжуд ҳолатни исботловчи

маълумотларни қалбакилаштириш, §

274 –

техник ёзувларни йўқ қилиш,

ўзгартириш, қайта ишлашга оид ҳаракатлар, §

303а

маълумотларни

ноқонуний равишда йўқ қилиш, ўзгартириш, ўчиришга оид харакатлар,

§

303b –

маълумотларни қайта ишлаш ёки сақлаш воситаларини йўқ

қилиш, шикастлаш, ўчириб қўйишга оид ҳаракатлар, §

317 –

телекоммуникация воситалари орқали ноқонуний равишда таъмагирлик

қилиш бўйича жавобгарлик белгиланган

[32]

.

Люксембург жиноят кодексининг 509

1

, 509

2

, 509

3

, 524-

моддалари

бевосита кибержиноятчилик тўғрисида бўлиб, жумладан, Люксембург

жиноят кодексининг 509

1

-

моддасида қириш тақиқланган тизимга

ноқонуний равишда кириш ёки шундай тизим ёки унинг қисмида

ноқонуний равишда маълумотларни олганлик, қайта ишлаганлик учун

2

йилгача, 509

2

-

моддасида автоматик қайта ишланадиган тизим

функциясини ўзгартирганлик учун 3 йилгача, 509

3

-

моддасида ваколати

бўлмаган шахс томонидан электрон тизимга ноқонуний кирган ҳолда,

ундаги маълумотларни ўзгартирганлик, йўқ қилганлик, ўчириб

ташлаганлик учун ҳам 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш жазоси

белгиланган

[33]

.

Кўриб турганимиздек, ушбу давлатларнинг жиноят қонунчилиги

бир

-

бирига яқин, мазкур ҳолатда

,

ҳеч бўлмаганда

,

ШҲТ, МДҲ га аъзо

давлатлар ўзларининг жиноят қонунчилигини ўзаро бирхиллаштириши

мақсадга мувофиқ.

Олим М.А.

Простосердовнинг таъкидлашича, кибержиноятларнинг

янада кўпайишига сабаб сифатида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган

ходимларининг ушбу соҳада етарлича билимга эга эмаслиги натижасида

латент жиноятчилик кундан

-

кунга кўпайиб бораётганлигини таъкидлаган

ҳолда, бу борада алоҳида кадрлар тайёрлашга эътибор бериш

кераклигини, айниқса, иқтисодий жиноятларга оид кибержиноятларни

квалификация қилишни ва ушбу жиноятларни очишни бемалол уддалай

оладиган кадрлар тайёрлашга алоҳида эътибор қаратиш зарурлигини,

шунингдек, ушбу жиноятлар ҳақида тушунтириш берадиган Олий суднинг

юқори органи бўлган, мисол учун

,

Пленум қарорлари қабул қилиниши

зарурлигини айтиб ўтади

[34]

.

1996 йилда АҚШ Олий суди кибержиноят ҳақида алоҳида қарор

қабул қилган

[35]

бўлса, ҳали

-

ҳамон бу хусусда мамлакатимиздаги

судларда алоҳида тасаввур йўқ, шу пайтга қадар аслида кибержиноят


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

158

бўлган ҳолатни Жиноят кодексининг 4, 10, 14, 16

-

моддасига хилоф

равишда, ЖПКнинг 333

-

моддаси ёки 83

-

моддасига кўра, жиноий иш

қўзғатишни рад этиш ёки қўзғатилган жиноят ишини тугатиш ўрнига

аслида бошқа қилмиш учун айбдор бўлган шахсни шу кунга қадар бошқа

модда билан айблаб квалификация қилиб келишмоқда.

Ушбу ҳолат судлар томонидан қилмишни содир этган шахс

ижтимоий хавфли қилмишни содир этганидан кейин

унга нисбатан

жавобгарлик бўлиши керак деб изоҳлашмоқда, аммо ушбу қилмиш

Жиноят кодексига киритилмаган ва бу бўйича алоҳида жавобгарликни

белгилайдиган нормалар мавжуд бўлмаса, ушбу қилмишни содир этган

шахсни жиноятчи ва у томонидан содир этилган қилмишни ижтимоий

хавфли қилмиш деб аташимиз мумкинми? Асло йўқ. Шу жиҳатдан ҳам, ҳеч

бўлмаса, судларимиз томонидан амалга оширилаётган ишларнинг

бирхиллигини таъминлаш мақсадида кибержиноятчилик хусусида

алоҳида Олий суд Пленуми қарори қабул қилиниши ва кибержиноятчилик

бўйича у тушунтириш бериши мақсадга мувофиқ.

Хулоса

сифатида

таъкидлаб

ўтишимиз

зарурки,

айнан

кибержиноятларнинг иқтисодиётга таъсири натижасида мамлакатнинг

кейинги ривожига сунъий тўсиқлар вужудга келади. Ушбу тўсиқларни

бартараф қилмас эканмиз, мамлакатимизда иқтисодий тангликлар кучайиб

бораверади. Иқтисодий танглик эса

инсонларнинг давлат органларига

нисбатан ишончсизлигини ва мамлакатда турли хил тартибсизликлар

вужудга келтириш хавфини келтириб чиқаради. Шу жиҳатдан юқорида

таъкидлаб ўтилган муаммоли ҳолатлар юзасидан берилган таклифларнинг

амалда тўғри ижро қилиш, бу борада тўғри сиёсат юритишимиз зарурлигини

кўрсатади. Қолаверса, мамлакатимизнинг иқтисодиётини тангликка

тушишдан асраш сиз

-

у бизга боғлиқ, бунинг учун эса

талаб этиладиган ягона

нарса бу бизнинг огоҳ бўлишимиз ҳамда лоқайдликка йўл қўймаслигимиздир.

Зеро, огоҳлик давр талабидир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:

1.

Ш.

Мирзиёев. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини

таъминлаш

юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. Ўзбекистон

Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24 йиллигига

бағишланган тантанали маросимдаги маъруза. 2016 йил 7 декабрь.

Т.: “Ўзбекистон”, 2017.

Б. 13.

2.

А.Т.

Тўхтабоев. Миллий иқтисодиёт ривожи етук мутахассис

кадрларга боғлиқ. Миллий товарлар рақобатбардошлигини оширишда

замонавий маркетинг концепцияларидан фойдаланиш. Республика илмий

-

амалий анжумани илмий мақола ва тезислари тўплами (2018 йил,

27 ноябрь).

Т.: Фан ва технологиялар, 2018.

Б.

27.

3.

Д.Н.

Карпова. Киберпреступность: глобальная проблема и ее

решение.

М.: Власть. 2014. (№8).

С.

46.


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

159

4.

Daryo.uz веб сайтидан: https://daryo.uz/k/2017/05/25/wannacry

-

virusi-yordamida-uyushtirilgan-ommaviy-kiberhujum-keltirgan-zarar-miqdori-1-

mlrd-dollardan-

oshdi/.

5.

Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 20 октябрдаги 841

-

сон

“2030 йилгача бўлган даврда барқарор ривожланиш соҳасидаги миллий

мақсад ва вазифаларни амалга ошириш чора

-

тадбирлари тўғрисида”ги

қарори // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.10.2018 й.,

09/18/841/2081

-

сон, 04.06.2019 й., 09/19/457/3235

-

сон, 28.06.2019 й.,

09/19/532/3344

-

сон.

6.

С.

Садиков. Кибербезопасность Узбекистана в цифрах: итоги

2018 года. // https://uzcert.uz/blog/saidakbar/kiberbezopasnost

-uzbekistana-v-

tsifrakh-itogi-

2018

-

goda/.

7.

Муаллифнинг сўровига жавобан юборилган Ўзбекистон Республикаси

Президенти Администрациясинининг ҳузуридаги Ахборот ва оммавий

коммуникациялар агентлиги 2019 йил 2 июлдаги 14/2

-

2187

-

сон хати.

8.

В.С.

Харламов. Теория и практика противодействия преступному

насилию в семье (системное криминологическое и уголовно

-

правовое

исследование). Специальность 12.00.08

уголовное право и криминология;

уголовно

-

исполнительное право Диссертация на соискание ученой степени

доктора юридических наук.

Санкт

-

Петербург. 2019.

721 с.

9.

Белоруссия жиноят кодекси. Интернет сайтдан:

https:

//xn

----

ctbcgfviccvibf9bq8k.xn

--

90ais/.

10.

Уголовный

кодекс

Дании.

Интернет

сайтдан:

https://www.retsinformation.dk/ Forms/R0710.aspx?id=152827#Kap28.

11.

Уголовный кодекс Германии с изменениями от 28 декабря 2003 года.

Интернет сайтдан:

https:

//lexetius.com/StGB/263a.

12.

Уголовный

кодекс

Эстонии.

Интернет

сайтдан:

https:

//www.hot.ee/almanach/

kriminaalseadustik.html.

13.

Уголовный

кодекс

Италии.

Интернет

сайтдан:

https:

//www.altalex.com/ ?idnot=36653

.

14.

Уголовный кодекс Китайской Народной Республики. Интернет

сайтдан:

https:

//constitutions.ru/archives/403.

15.

Уголовный

кодекс

Нидерландов.

Интернет

сайтдан:

https:

//wetten.overheid.nl/BWBR0001854/TweedeBoek/TitelV/Artikel138ab/geldi

gheidsdatum_29-09-

2013.

16.

Польша Республикаси Жиноят кодексидан

: https:

//law.edu.ru/norm/

norm.asp?normID=1246817.

17.

Уголовный

кодекс

Украины.

Интернет

сайтдан:

https:

//zakon1.rada.gov.ua/

cgibin/laws/main.cgi?nreg=2341

-

14&p=1214905443606898.

18.

Уголовный кодекс Республики Корея. Интернет сайтдан:

https:

//www.crime.vl.ru/index.php?p=1324&more=1

.


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

160

19.

Уголовный

кодекс

Испании.

Интернет

сайтдан

:

https:

//noticias.juridicas.com/ base_datos/Penal/lo10

-

1995.l2t13.html#a278.

20.

Уголовный

кодекс

Финляндии.

Интернет

сайтдан:

https:

//www.finlex.fi/ en/laki/ kaannokset/1889/en18890039.pdf.

21.

Уголовный

кодекс

Швейцарии.

Интернет

сайтдан

:

https:

//law.edu.ru/

norm/norm.asp?normID=1241950&subID=100098712,100098714,100098872,100

099140,100099172#text.

22.

Уголовный

кодекс

Австрии.

Интернет

сайтдан:

https:

//www.gesetze

-im-

internet.de/stgb/

.

23.

У.В.Зинина. Преступления в сфере компьютерной информации в

российском и зарубежном уголовном праве. Специальность 12.00.08

уголовное право и криминология: уголовно

-

исполнительное право.

Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата

юридических наук.

М

.: 2007. –

13

14 с.

24.

Я.А.

Попыева.

Криминалистическое

исследование

средств

совершения компьютерных преступлений. Бакалаврская работа.

Томск.

2016. –

40 с.

25.

М.А.

Ефремова.

Уголовно

-

правовая

охрана

информационной

безопасности. Специальность:

26.

12.00.08

«Уголовное право и криминология; уголовно

-

исполнительное право». Диссертация на соискание ученой степени доктора

юридических наук.

М.: 2017.

365 с.

27.

А.Э.

Побегайло. Борьба с киберпреступностью: учебное пособие.

М.:

Университет прокуратуры Российской Федерации, 2018.

С

.

13.

28.

М.А.

Простосердов. Экономические преступления, совершаемые в

киберпространстве, и меры противодействия им Специальность 12.00.08

-

уголовное право и криминология; уголовноисполнительное право

Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук.

М.:

2016. –

с.

36.

29.

Ю.М.

Батурин. Право и политика в компьютерном круге.

М.:

место издания Наука Москва, 1987.

111 с.

30.

Т.М.

Лопатина. Криминологические и уголовно

-

правовые основы

противодействия компьютерной преступности: автореф. дис. … докт.

юрид.наук:

М.: 2006.

30

31 с;

31.

Р.И.

Дремлюга. Интернет

-

преступность. дис.

.

.. канд. юрид. наук.

Владивосток. 2007.

143 с.

32.

М.А.

Зубова. Компьютерная информация как объект уголовно

-

правовой охраны. Специальность:

33.

12.00.08

уголовное право и криминология; уголовно

-

исполнительное право. Автореферат диссертации на соискание ученой

степени кандидата юридических наук.

Казань. 2008.

С.

25.


background image

“Adliya sohasida raqamlashtirishni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari”

xalqaro konferensiya materiallari (2021-yil 14-dekabr)

161

34.

Т.

Лопатина. Криминологические и уголовно

-

правовые основы

противодействия компьютерной преступности. Тема диссертации и

автореферата по ВАК РФ 12.00.08, доктор юридических наук.

М.: 2006.

С. 418.

35.

Россия Федерацияси жиноят кодекси. (Уголовный кодекс Российской

Федерации) Интернет сайтдан: https://ppt.ru/kodeks.phtml?kodeks=20.

36.

Германия Федератив Республикаси жиноят кодекси. (Уголовный

кодекс ФРГ) Интернет сайтдан: https://constitutions.ru/?p=5854

.

37.

Люксембург жиноят кодекси. (Уголовный кодекс Великого

Герцогства Люксембурга) Интернет сайтдан: https://legilux.public.lu/eli/

etat/leg/code/penal/ 2018110

1.

38.

М.А.

Простосердов. Экономические преступления, совершаемые в

киберпространстве, и меры противодействия им Специальность 12.00.08

уголовное право и криминология; уголовноисполнительное право

Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических

наук.

М.: 2016.

С.

190–191.

39.

Информационный ресурс «Ciec.org». Reno vs. ACLU, 117 S.Ct. 2329

(1997) (casebook at 932

-

53). Электронный ресурс] // URL:http//ciec.org/

SC_appeal/

opinion.shtml.

Библиографические ссылки

Ш. Мирзиёев. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаровонлигининг гарови. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза. 2016 йил 7 декабрь. – Т.: “Ўзбекистон”, 2017. – 13 б.

А.Т. Тўхтабоев. Миллий иқтисодиёт ривожи етук мутахассис кадрларга боғлиқ. Миллий товарлар рақобатбардошлигини оширишда замонавий маркетинг концепцияларидан фойдаланиш. Республика илмий-амалий анжумани илмий мақола ва тезислари тўплами (2018 йил, 27 ноябрь). – Т.: Фан ва технологиялар, 2018. – 27 б.

Д.Н. Карпова. Киберпреступность: глобальная проблема и ее решение. – М.: Власть. 2014. (№8). – 46 с.

Daryo.uz веб сайтидан: https://daryo.uz/k/2017/05/25/wannacry-virusi-yordamida-uyushtirilgan-ommaviy-kiberhujum-keltirgan-zarar-miqdori-1-mlrd-dollardan-oshdi/.

Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 20 октябрдаги 841-сон “2030 йилгача бўлган даврда барқарор ривожланиш соҳасидаги миллий мақсад ва вазифаларни амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори // Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.10.2018 й., 09/18/841/2081-сон, 04.06.2019 й., 09/19/457/3235-сон, 28.06.2019 й., 09/19/532/3344-сон.

С. Садиков. Кибербезопасность Узбекистана в цифрах: итоги 2018 года. // https://uzcert.uz/blog/saidakbar/kiberbezopasnost-uzbekistana-v-tsifrakh-itogi-2018-goda/.

Муаллифнинг сўровига жавобан юборилган Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрациясинининг ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги 2019 йил 2 июлдаги 14/2-2187-сон хати.

В.С. Харламов. Теория и практика противодействия преступному насилию в семье (системное криминологическое и уголовно-правовое исследование). Специальность 12.00.08 – уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право Диссертация на соискание ученой степени доктора юридических наук. – Санкт- Петербург. 2019. – 721 с.

Белоруссия жиноят кодекси. Интернет сайтдан: https://xn----ctbcgfviccvibf9bq8k.xn--90ais/.

Уголовный кодекс Дании. Интернет сайтдан: https://www.retsinformation.dk/ Forms/R0710.aspx?id=152827#Kap28.

Уголовный кодекс Германии с изменениями от 28 декабря 2003 года. Интернет сайтдан: https://lexetius.com/StGB/263a.

Уголовный кодекс Эстонии. Интернет сайтдан: https://www.hot.ee/almanach/ kriminaalseadustik.html.

Уголовный кодекс Италии. Интернет сайтдан: https://www.altalex.com/ ?idnot=36653.

Уголовный кодекс Китайской Народной Республики. Интернет сайтдан: https://constitutions.ru/archives/403.

Уголовный кодекс Нидерландов. Интернет сайтдан: https://wetten.overheid.nl/BWBR0001854/TweedeBoek/TitelV/Artikel138ab/geldigheidsdatum_29-09-2013.

Польша Республикаси Жиноят кодексидан: https://law.edu.ru/norm/ norm.asp?normID=1246817.

Уголовный кодекс Украины. Интернет сайтдан: https://zakon1.rada.gov.ua/ cgibin/laws/main.cgi?nreg=2341-14&p=1214905443606898.

Уголовный кодекс Республики Корея. Интернет сайтдан: https://www.crime.vl.ru/index.php?p=1324&more=1.

Уголовный кодекс Испании. Интернет сайтдан: https://noticias.juridicas.com/ base_datos/Penal/lo10-1995.l2t13.html#a278.

Уголовный кодекс Финляндии. Интернет сайтдан: https://www.finlex.fi/ en/laki/ kaannokset/1889/en18890039.pdf.

Уголовный кодекс Швейцарии. Интернет сайтдан: https://law.edu.ru/ norm/norm.asp?normID=1241950&subID=100098712,100098714,100098872,100099140,100099172#text.

Уголовный кодекс Австрии. Интернет сайтдан: https://www.gesetze-im-internet.de/stgb/.

У.В.Зинина. Преступления в сфере компьютерной информации в российском и зарубежном уголовном праве. Специальность 12.00.08 – уголовное право и криминология: уголовно-исполнительное право. Автореферат диссертации на соискание учёной степени кандидата юридических наук. – М.: 2007. – 13–14 с.

Я.А. Попыева. Криминалистическое исследование средств совершения компьютерных преступлений. Бакалаврская работа. – Томск. 2016. – 40 с.

М.А. Ефремова. Уголовно-правовая охрана информационной безопасности. Специальность:

12.00.08 – «Уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право». Диссертация на соискание ученой степени доктора юридических наук. – М.: 2017. – 365 с.

А.Э. Побегайло. Борьба с киберпреступностью: учебное пособие. – М.: Университет прокуратуры Российской Федерации, 2018. – С. 13.

М.А. Простосердов. Экономические преступления, совершаемые в киберпространстве, и меры противодействия им Специальность 12.00.08 - уголовное право и криминология; уголовноисполнительное право Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. – М.: 2016. – с. 36.

Ю.М. Батурин. Право и политика в компьютерном круге. – М.: место издания Наука Москва, 1987. – 111 с.

Т.М. Лопатина. Криминологические и уголовно-правовые основы противодействия компьютерной преступности: автореф. дис. … докт. юрид.наук: – М.: 2006. – 30–31 с;

Р.И. Дремлюга. Интернет-преступность. дис. ... канд. юрид. наук. – Владивосток. 2007. – 143 с.

М.А. Зубова. Компьютерная информация как объект уголовно-правовой охраны. Специальность:

12.00.08 – уголовное право и криминология; уголовно-исполнительное право. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. – Казань. 2008. – 25 с.

Т. Лопатина. Криминологические и уголовно-правовые основы противодействия компьютерной преступности. Тема диссертации и автореферата по ВАК РФ 12.00.08, доктор юридических наук. –М.: 2006. –418 с.

Россия Федерацияси жиноят кодекси. (Уголовный кодекс Российской Федерации) Интернет сайтдан: https://ppt.ru/kodeks.phtml?kodeks=20.

Германия Федератив Республикаси жиноят кодекси. (Уголовный кодекс ФРГ) Интернет сайтдан: https://constitutions.ru/?p=5854.

Люксембург жиноят кодекси. (Уголовный кодекс Великого Герцогства Люксембурга) Интернет сайтдан: https://legilux.public.lu/eli/etat/leg/code/penal/ 20181101.

М.А. Простосердов. Экономические преступления, совершаемые в киберпространстве, и меры противодействия им Специальность 12.00.08 - уголовное право и криминология; уголовноисполнительное право Диссертация на соискание ученой степени кандидата юридических наук. –М.: 2016. –190-191 с.

Информационный ресурс «Ciec.org». Reno vs. ACLU, 117 S.Ct. 2329 (1997) (casebook at 932-53). Электронный ресурс] // URL:http//ciec.org/SC_appeal/ opinion.shtml.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов