'Doctor аҳ/jorotnomasi, 2011, № 1, Samarqancf
13
Hojiyev N.I.
SAMARQAND VILOYAT AHOLI SALOMATLIGINING AYRIM TIBBIY DEMOGRAFIK
KO RSATKICHLARI (1991-2010)
Samarqand daviat tibbiyot instituti (rektori - prof. A.M. Shamsiyev)
Tahlil maqsadi -
Samarqand viloyatida 1991- 2010
yillar mobaynida aholi salomatligining ayrim tibbiy
demografik ko'rsatkichlarini tahlil qilish.
Material va uslublar -
Samarqand viloyat, shahar va
davolash-profilaktika muassasalari. Samarqand Daviat
tibbiyot instituti (rektori - prof. A.M. Shamsiyev).
Respublika “Salomatlik” institutining Samarqand filiali
(direktori — Alma- tova L.L.) materiallari tahlil qilindi.
Samarqand
viloyati
Zarafshon
daryosining
quyi
havzasida, dengiz satxidan sharqda 800 metr, g'arbda 350
metr balandlikda joylashgan. Viloyat xududi janubiy-
g'arbiy tomondan Qashqadaryo va Qarnabcho'l, Janubiy-
shimoli tomonidan Navoiy viloyati bilan, shimoliy-
sharqiy tomondan Jizzax viloyati, sharqdan qo'shni
Tqjikiston
Respublikasi
Panjakent
viloyati
bilan
chegaralangan.
Samarqandni suv bilan ta'minlovchi asosiy inanba
Zarafshon daryosi bo'lib hisoblanadi. Bu daryo ikki tog'
oralig'idan chiqib, kun chiqar tomondan kun botar
tomonga qarab oqadi va viloyat yerini ikkiga ajratadi.
Samarqand shahri daryoning janubiy qismida joylashgan.
Samarqand viloyatining aholisi 3 mln 119 ming 800
kishini tashkil qilgan bo'lib, ulaming 1 mln 959 ming 700
(62,8 %) nafari qishloq, 1 mln 160 ming 100 (37,2 %)
nafari shahar aholisi hisoblanadi. 1 mln 558 ming 100
(49,96 %) nafari ayollar. 1 mln 560 ming 900 (50,04%)
nafari erkaklardir.
Samarqand viloyat aholisi sonining dinamikasi
(1991-2010)
Viloyat hududi yer sathi 16800 km
2
ga teng bo'lib, aholi
zichligi 1 km
2
ga 182.8 kishini tashkil qiladi. Aholi zich
joylashgan hududlarga Kattaqo'rg'on (7673,4), Samarqand
(4382,2) shaharlari, aholi siyrak joylashgan hududlarga
Paxtachi (76,6), Qo'shrabot (73,3), Nurobod (22,9)
tumanlari
kiradi.
Viloyarda
demografik
vaziyatni
yaxshilash borasida o'tkazilgan chora- tadbirlar natijasida
tug’ilish ko'rsatkichi 1991 yildagi har 1000 kishiga 37,0
dan, 2010 yilda 22,5 gacha pasaydi. Shu davrda chaqaloqlar
tug'ilishi 1991 yildagi 83116 tadan, 2010 yilda 75015
tagacha kamaydi. 1991-2010 yillarda umumiy o'lim
ko'rsatkichining bir yarim barobarga kamayishiga erishildi.
Agar 1991 yilda bu ko'rsatkich har 1000 aholiga nisbatan
5.9 ga teng bo'lsa, 2010 yilda 3,9 gateng bo'ldn
Samarqand viloyati aholisi tabiiy o'sish ko'rsatkichi
yetarli darajada yuqori bo’lgan hududlarga kiradi. Viloyat
aholisining yiliga o'rtacha o'sishi absolyut raqamda 59000
ni yoki o'rtacha o'sishi 1,9% ni tashkil qiladi, oxirgi 20 yilda
viloyat aholisi 1,5 barobar ko’paydi yoki absolyut miqdorda
o'sish 939 mingdan ko'p demakdir. Yuqorida keltirilgan
raqamli o'sish ko'rsatkichi, umumiy o'lim ko'rsatkichi,
ayniqsa, go'daklar o'limi ko'rsatkichi past bo’lganda ijobiy
hisoblanadi. Aholi tabiiy o'sishining pasayib ketishi barcha
holatlarda
ham
jamiyat
taraqqiyotimng
aniq
noxushliklaridan dalolat beradi. Onalar o'limi ko'rsatkichi
viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy omillari bilan bir qatorda,
jamiyatning an'analari va urf-odatlariga ham bog'liqdir.
Umuman olganda, viloyatda 1991 yildan 2010 yilgacha
bo'lgan davrda onalar o'limi ko'rsatkichi 2.5 martadan
ko'proqqa yoki har 100 ming tirik tug'ilganlarga nisbatan
45,0 dan 1714
:
gacha kamaygan.
.»500
3000
2500
2000
1500
(Doctor axfjorotnomasi, 2011, '№ 1, Samarqancf
14
1991 yildan shu kungacha abortlar sonining 3,5
martaga
qisqargani
onalar
o'limining
kamayish
tendensiyasiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Onalar o'limining
asosiy sabablari qon ketish. kechki toksikozlar, septifc
asoratlar va ek- stragenital kasalliklardir.
2010 yilda viloyatda go'daklar o'limi 1000 ta tirik
tug'ilgan chaqaloqlarga nisbatan 8.5 ni tashkil qiladi, yoki
1991 yildagi 33,7 ga nisbatan qariyb 4 barobarga kainaydi.
Go'daklar o’limining kamayishiga bolalar o'limiga olib
keluvchi kasalliklarning kamayishi, tug'ilish ko'rsatki-
chining
yaxshilanishi.
tug'ruqlar
orasidagi
davrni
uzaytirish, fertile yoshdagi ayollaming kontrasepsiya
vositalaridan foydalanishining ortishi va kasallikka
chalingan, zaif bolalaming tug’ilish hollarining pasayishi
kabi omillar sabab bo'ldi. Shuningdek go'daklar o'limining
kamayishi yosh va yoshi katta bo'lgan ayollarda tug'ruqlar
sonining kamayganligi sababli yuz berdi.
Samarqand viloyat aholisining tabiiy o'sish ko'rsatkichlari
(1991-2010 yillar) har 1000 aoliga
muassasalariga kasalligi sababli murojaat biroz ortib
bormoqda, masalan. 2005 yilda - 223 mln 104 ming 600,
2010 yilda - 22 mln 250 ming 313, fmmo bu aholi orasida
tarqalgan kasallanish darjasi ortib bormoqda degan so'z
emas. Aholining birlamchi kasallanish ko'rsatkichi oxirgi
yillarda jiddiy o'zgarishga uchramagan. Birlamchi
kasallanish strukturasida birinchi o'rinni nafas a'zolari
kasalliklari, ikkinchi o'rinni oshqozon-ichak kasalliklari.
to'rtinchi buyrak, beshinchi o'rinni asab tizimi kasaliklari
egallaydi.
O'lim strukturasiga e'tabor beradigan bo'lsak yurak-
qon tomirlar tizimi kasalliklaribirinchi, onkologik
kasalliklar ikkinchi, asab tizimi kasalliklari uchinchi va
nafas a'zolari kasalliklari to'rtinchi o'rinda turadi.
o'rinni
(Doctor ax6orotnomasi, 2011, №.l, Samarqand
15
Xulosalar
1991-2010
yillar
mobaynida
viloyat
aholisi
salomatligi tibbiy demografik ko'rsatkichlari bir- muncha
ijobiy tomonga o'zgardi.
Samarqand viloyat aholisining tug'ilish ko'rsatkichi
20 yil davomida har 1000 kishi hisobiga 37,0 dan 22,5
gacha, umurniy o'lint 1,5 barobarga, go'daklar Q-'limi 4
barobarga, onalar o'limi 2,5 barobarga kainaydi.
Adabiyotlar
1.
Ю.Алескеров. Самарканд. ЦК КП Узбекистана. Ташкент. 1976.-291с.
2.
Т.Г.Тульчинский, Е.А.Варавикова. Жамоат соғлиғини саклаш. Тошкент ДТА. Тошкент. 2003 й.-1 қисм-464 б., 2 қисм-503 б.
3.
Ўз.Р ССВ Республика “Садоматлик" институтининг Самарканд вилоят филиали материаллари.
4.
Самарканд вилоят хокимлиги сотлиқни саклаш бошқармаси. Вилоят даволаш-профилактика уассасаларининг
2006-
2007 йиллардаги фаолияти ва 2008 йилдаги вазифалари тўғрисида. Самарканд. 2008 Й.-141 б.
5.
Самарканд вилоят хокимлиги соғлиқни саклаш бошкармаси. Вилоят даволаш-профилактика уассасаларининг
2007-
2008 йиллардаги фаолияти ва 2009 йилдаги вазифалари тўғрисида. Самарканд. 2009 Й.-1776.
6.
Самарканд вилоят хокимлиги соғлиқни саклаш бошкармаси. Вилоят даволаш-профилактика уассасаларининг 2005-2006 йиллардаги
фаолияти ва 2007 йилдаги вазифалари тўғрисида. Самарканд. 2007 Й.-87 б.
Hojiyev N.I.
SAMARQAND TIBBIYOTI MUSTAQILLIK YILLARIDA (1991-2010)
Samarqand davlat tibbiyot instituti (rektori - prof. A.M. Shamsiyev), Samarqand viloyat hokimligi sog'liqni saqlash
boshqarmasi
Xalq xo'jaligining turli tarmoqlari rivojlanishi bilan
bir qatorda mustaqillik yillarida ilm-fan, madaniyat, sport,
xalq ta’limi va sog'liqni saqlash tizimida ham keskin
o'zgarishlar sodir bo'lmoqda. Avvalo, mamlakatimizda
tibbiyotning huquqiy asoslari yaratildi. Jumladan, 1992
yil 8 dekabrida qabul qilingan O'zbekiston Respublikasi
Konstitusiyasida har bir inson malakali tibbiy xizmardan
foydalanish huquqiga ega deb belgilab qo'yilgan.
Mustaqillik yillarida Prezidentimiz tomonidan chiqarilgan
qator Farmon va qarorlar, O'zbekiston Parlamenti
tomonidan qabul qilingan 10 dan ziyod Qonunlar,
Respublika Vazirlar Mahkamasining 20 dan ortiq
qarorlari shak- shubhasiz tibbiyot sohasining yanada
rivojlantirishga qaratilgan.
O'rganish
maqsadi
-
Mustaqillik
yillarida
Samarqand viloyati tibbiyotning ravnaqini tahlil qilish.
Respublika Mustaqillikka erishgandan so ng sog'liqni
saqlash tizimining
sobiq
Ittifoq
tuzimi
davrida
shakllantirilgan mavjud tarkibi va vazifa- lari, uning
moddiy-texnika asosini tubdan qayta ko'rib chiqish
vazifasi kun tartibida turar edi.
Respublikamiz
hukumati
mazkur
masalani
bocqichma-bosqich amalga oshira borib, 1996 yil 21
mayda
Vazirlar
Mahkamasining
"O'zbekiston
Respublikasida qishloq infrastrukturasini 2000 yilgacha
bo'lgan davrda rivojlantirish dasturi ha- qida"gi qarorni
qabul qiladi. Mazkur Qarorda Respublikamiz Prezidenti
tashabbusi bilan qishloq joylarda yashovchi aholini
malakali tibbiy xizmatga bo'lgan talabini to'la qondirish
uchun mutlaqo yangi tipdagi davolash-profilaktika
muassasalari tarmoqlarini yaratish masalasi qo'yilib.
maqsadli dastur qabul qiliinadi. Samarqand viloyatida
QVP tarmoqlarini yaratish bo'yicha ishlar 1996 yildayoq
boshlab yuboriladi va Respublikada birinchi bo'lib, Urgut
tumanining Tegana qishlog'ida qishloq vrachlik punkti
qisqa muddatda qurib ishga tushiriladi. Mazkur QVP
qoshida Respublika Sog’liqni Saqlash Vazirligi
tomonidan regional ko'rgazmali seminar kengash
o'tkaziladi.
O'tgan vaqt ichida viloyatda QVP tarmoqlarining
ilmiy asoslangan mukammal tizimi vujudga keltirildi.
2009 yil yakuni bo'yicha dasturda ko'zda tutilgan 384
QVP o'rniga 396 QVP lari barpo qilindi.
Mazkur QVPlarini jihozlash ishlari belgilangan
tartibda amalga oshirildi. O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1998 yil 10 noyabrdagi ПФ-2107 sonli
"O'zbekiston Respublikasida sog'liqni saqlash tizimini
isloh qilish Davlat dasturi to’g'risida"gi Farmoni mavjud
sog'liqni saqlash tizimini isloh qilishni yangi bosqichga
olib chiqdi. Mazkur Farmon asosida Samarqand
viloyatida sog'liqni saqlash tizimini yangi tarkibi qisqa
muddatlarda shakllan- tirildi. Respublika shoshilinch
tibbiy yordam markazining viloyat filial! 1999 yilda
Samarqand tibbiyot institutining 2-son klinikasi negizida
rekonstruksiya tufayli yaratildi va zarur zamonaviy
jihozlar, jumladan, kompyuter tomografi bilan jihozlanib,
malakali kadrlar bilan ta'minlandi. Viloyatning barcha
shahar va tumanlar markaziy shifoxondlari tarkibida
shoshilinch tibbiy yordam bo'limlari tizimi yaratildi.
Samarqand viloyatida Mustaqillik yillarida qurib
bitkazilgan va ishga tushirilgan davolash- profi laktika
muassasalarining ro'yxati keng. turlari esa rang-baragdir.
1991 yilda Samarqand shahrida 130 o'rinli tug'ruq
kompleksi, viloyat ko'z kasalliklari shifoxonasi 280
qatnovga mo'ljallangan poliklinikasi, 600 qatnovga
mo'ljallangan
Pastdarg'om
markaziy
tuman
shifoxonasining poliklinikasi, 1992 yilda ishga tushirilgan
150 qatnovga mo'ljallangan Urgut markaziy tuman
shifoxonasi poliklinikasining ikkita korpusi, 1991 yilda
Jartepa qishlog'ida ishga tushirilgan 60 o'rinli shifoxona,
1994 yilda Urgut markaziy tuman shifoxonasining 60
o'rinli alohida korpusi, 1992 yilda Nurobod tumanidagi 50
o'rinli O'rtabuz. 1993 yilda 25 o'rinli Agron qishloq
shifoxonalari, 1992 yilda Nurobod tuman markaziy
shifoxonasining 150 o'rinli stasionar bo'limi va 200
qatnovga mol Ijallangan poliklinikasi, 1992 yilda Tayloq
