(Doctor a^Borotnomasi, 2012, № 2, Samarqand
Jalalov D.D.,
Choriev B.A.,
Axmedova N.X.
Odamlami qon guruhlari aniqlanganidan so’ng
ulami bir-biridan serologic jihatdan farqlab,
hayvonlar qonini ham tekshirishga ehtiyoj tug’ildi.
Mazkur ehtiyoj birinchidan, sut emizuv- chi va
boshqa hayvonlarning qon guruhini aniq- lash
bo’lsa, ikkinchidan odam qoni bilan hayvonlar
qonini bir-biriga munosabatini aniqlashdir. Bu
masalalarni yechish uchuh ko’pgina ilmiy ishlar
chop etilgan. Ma’lumki, odam va hayvon qon zar-
doblariga mutanosib agglyutininlar o’simliklar
tarkibida ham topilgan. Ularni fiagglyutininlar deb
kelmoqdalar.
Lektinlar, bular protein yoki glikoproteinlar
demakdir. Ular odatda o’simlik yoki mikroorga-
nizmlar tarkibida tarqalgan bo’lib, gliko- kon’yugan
tuzilishiga ega va ular bilan birga spe- sifik tarzda bir
biri bilan yopishadilar. Organizm- ga og’iz orqali
tushgan
lektinlar,
masalan
loviya
lektinlari
(Phasoleolus vulgaris), fitogemagglyuti- ninni
(FGA) sichqon oshqozon-ichak shilliq qava- tini
kuchli ta’sirlovchi (o’stiruvchi) omil hisobla- nadi
[13].
Lektinlar - o’simlik antitanalarining umum-
lashtirilgan nomlanishi bo'lib, u, yoki bu antigen
bilan spesifik birikma hosil qiladi. Ulami o’rganish
serologiyada uchraydigan masalalarni yechishda
yordam beradi [9]. Lektinlami tayyor- lash jarayoni
yengil bo’lib, iqtisodiy jihatdan ko’p mablag’ talab
etmaydi. Ammo
laboratoriyalami ular bilan
markazlashtirilgan ta’minoti mavjud emas [6,7].
Ilmiy adabiyotlarda o’simliklar urug’ida lek-
tinlarning mavjudligi va ulardan foydalanish katta
istiqbolga ega ekanligi haqida ko’piab ma’lumotlar
berilgan. Oxirgi vaqtlarda odam eri- trocitlarining
guruhiy xususiyatlarini aniqlash uchun ushbu
o’simlik moddalari tez-tez qo’llanilmoqda.
Lektinlami kashf etilishi XIX asrning oxirlari-
gato’g’ri keladi, aynan 1888 yili K. Stillmark [15]
Derpt (hozirgi Tartu) universitetida kanakunjud
o’simligi urug’ining siqmasida nihoyat faol ta’sirga
ega modda topganini qayd etdi. Mazkur inodda
odam eritrositlari bilan agglyutinasiya reaksiyasini
berdi. Keyinchalik bu moddani lektin deb nomlay
boshladilar. Birinchi bo’lib lektin termini W. Boyd
[14] tomonidan berilgan, lectus (tanlash) so’zidan
olingan. O’simlik lektinlarining keng tarqalishiga
ularning odam eritrositlarini gu- ruhiga qarab
agglyutinasiya berilishi nihoyat katta turtki bo’ldi.
Lektinlar kimyoviy o’zgarishlar kel- tirmay
uglevodlar bilan reaksiyaga kirishadi. Ular butun
mavjudotlar
-
viruslardan
tortib
odamlar
organizmigacha mavjud. Odam organizmidagi
lektinlar - qon zardobidagi agglyutininlardir. М.И.
Потапов tavsiyasi bo’yicha hayvonlar qon
zardobidagi lektinlar protektin deb nomlanadi.
O’simliklar tarkibidagi lektinlar fitagglyutinin deb
yuritiladi [6, 9]. Lektinlar belgilangan vazifalami
bajaradi. Oxirgi yillarda, glikobiologik yo’nalish
bo’yicha, lektinlami vazifalariga yangicha yondo-
shishlar paydo bo’lmoqda. Hozirgi vaqtda ugle- vod-
oqsil tizimlariga qo’shimcha genetik kod ramzi
sifatida e’tibor qaratilmoqda. Qisqacha qilib
aytganda - uglevodlar tirik organizmda glikopro-
teinlar, glikolipidlar va polisaxaridlar ko’rinishida
uchraydi, qaysikim biologic informasiya kodlarini
tashkil etadi, ya’ni. peptid va oligonukleidlarda
informasiyalar, aminokislotalar yoki nukleotidlar
sonlari va ketma-ketligi bilan kodlanadi.
ABO tizimi bo’yicha qon guruhi antigenlarini
fitagglyutinasiya reaksiyasi yordamida ham aniqlash
mumkin.
Fiagglyutinasiya
deganda,
ayrim
o’simliklar ekstraktlarining eritrositlarni agglyuti-
nasiyalash xususiyati tushinaladi. Shuningdek,
agglyutininlarga xos anti-A, anti-B, antitanalar
(lektinlar) turli o’simliklar ekstraktlarida mavjudligi
aniqlangan [5,8].
Hozirgi vaqtda dunyoning ko’pgina mamla-
katlarida odam qoni guruhini aniqlashda olinishi
qulay, tannarxining quyon absorbsion anti-A, anti-
B, anti-0 zardobiga nisbatan o’nlab baravar arzon-
ligi tufayli, diagnostik lektinologiya qo’llanilmoqda.
Shuning uchun qon dog’larini va odam organizmi
ajralmalarini tekshirishda iqtisodiy jihatdan arzon
bo’lgan preparatlami ishlab chiqish muammosi
dolzarb hisoblanadi [4].
O’zbekistonda ham mazkur mavzu bo’yicha
muayyan ishlar olib borilmoqda. Masalan, urug’ida
lektin saqlovchi O’zbekiston xududida o’suvchi
ayrim o’simliklarni o’rganishlar shuni ko’rsatdiki,
ulardan ABO tizimi antigenlarini aniqlashda
foydalanish mumkin [2, 3]. Birinchi marta Vitis
Vinifera oilasiga mansub ayrim uzum navlari urug’I
ekstraktlarida ABO tizimi antigen- lariga mos
keluvchi fiagglyutininlar mavjudligi aniqlandi.
“Nimrang” uzum urug’I ekstraktidan monolektinni
ajratib olish va qon dog’larida A antigenni aniqlash
uchun uni qo’llash imkonini beradi [10,12]. Lektinni
uzum generative a’zolarida, turli vegetasiya davrida
tekshirishi shuni ko’rsatdiki, barcha davrlarda
(biitonizasiya-
dan
tortib
uzumni
to’liq
pishganigacha) polilektin- lar mavjudligi aniqlandi.
Faqat ularni intensivligi uzumni naviga qarab
ajraladi. Uzumni kurtakla- nish davridan to mevani
to’liq pishgunga qadar
QON GURUHINI ANIQLASHGA OID DIAGNOSTIK LEKTINOLOGIYA
TO’GRISIDA
Toshkent tibbiyot akademiyasi
(Doctor axfiorotnomasi, 2012, № 2. Samarqantf
eritrositlarni
agglyutinasiya
jadalligini
pasayishi
kuzatiladi, ya’ni pishmagan uzum mevalarida ABO
eritrositlar agglyutinasiyalari pishgan meva- lariga
nisbatan jadalli reaksiyaga ega bo’idi [11].
T.J. Axmedovning [1] tadqiqoqtlari natijasida a- va p-
izoagglyutininlar bilan bir qatorda Phaseo- lus vulgaris
Savi urug’idan olingan siqmani
раздел судебно-медицинской серологии // Суд.-мед.экспертиза. - 2006. - № 1.-е. 17-19. 10. Хасанова М.А., Ким Л.Г.
Исследование виноградного лектина «Nimrang» для определения группы крови // Материалы научно- практической
Конференции магистрантов и сосискателей. ТМА. Ташкент, 2008, с. 105-106. 11. Хасанова М.А., Арзуманов В.А.
Содержание лектинов в генеративных органах винограда в различные фазы вегетации в зависимости от сорта //
Виноделие и виноградарство. - Москва, 2010, № 4, с. 42-43. 12. Хасанова М.А., Джалалов Д.Д. Возможность
использования экстракта семян винограда Nimrang для определения антигена А (системы АВО) в следах крови //
Актуальные вопросы совершенствования судебно-медицинской службы в Узбекистане. Материалы научно-
практической Конференции. - Ташкент, 2011, с. 103-106. 13. Bardocz S. et all. Reversible effect of
phytohaemagglyutinin on the groth and metabolism of rat gastrointestinal tract. Gut. 1995, S. 37 (3): 353-60. 14. Boyd W.,
Shapleigh E. Diagnosis of subgroups of blood A and AB by use of plant agglyutinins (lectins) // J. Lad.clin Med. Blood. -
1954. - Vol. 9. P. 1195. 15. Schtilmark H. Uber Riem, ein giitifes reenem aus den Saineii von Ricmus comm. L und einigen
anderen Eupnor Diaccen. Sahnakenburg, 1888.
SUD TIBBIYOTI AMALIYOTIDA KAFT BARMOQ ANDOZALARINI
OLISHGA MOSLASHTIRILGAN QURILMA
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti sud tibbiyoti va tibbiyot huquqi, patologik anatomiya ka- fedrasi
va seksion biopsiya kursi
Insonlarning ommaviy halok bo’lishi va qiyo-
fasini tanib bo’lmaydigan holatga kelishi, harbiy
nizolarda kaft va tavonlar terisini tojsimon qirrala- ri
inson tanasini turli shikastlovchi omillar ta’siriga
barqarorligi bilan ko’proq ma’lumot be- radigan
ob’ektlardan biri hisoblanadi [1,7].
O’lim sababi va sodir bo’lish muddatini, jarohat
mavjudligini va uning yuzaga kelish mexanizmini sud
tibbiy jihatdan aniqlanishi shaxs identifikasiyasidan
keyingina aniq mazmunga ega bo’ladi [2,3,6].
Kaft va tovondagi papillyar chiziqlar irsiy asosga
egaligi, irq, jins, oyoq-qo’llarining funksional
asimmetriyasi va ayrim tug’ma kasalliklarga
bog’liqligi, yoshga ko’ra turg’unlikka ega bo’lishi va
butun hayot davomida sezilarli o’zgarmasligi
aniqlangan. Papillyar chiziqlar va naqshlar yoshga
bog’liq holda o’zgarmaydi, ularga atrof muhit
sharoitlari ta’sir etmaydi va katta individual
variabellik bilan farqlanadi [1,4,5].
Teri rel’efmi dermatoglifik talqin qilishda oson
o’qiladigan aniq va to’liq iz olish muhim sanaladi.
Hozirga qadar oiimlar tomonidan kaft barmoq
andozalarini (nusxalarini) olishda andoza olishda
andoza olishning umumqabul qilingan usuliga
(Cummins S.H , Modlo Ch, 1942; Гладкова Г.Д
1966) asoslangan.
Ushbu usulni o’tkazishda bizga balandligi 1 m 10
sm, eni va bo’yi 50-60 sm bo’lgan stol, 15-20 sm li
oyna bo’lagi, rezina g’altak, tipografik buyoq hamda
erituvehi kerak bo’ladi.
qo’llash natijalarida ham qon izlarida mos keluv- chi
Ai, A
2
, A|B, A
2
B antigenlari aniqlandi. Bino- barin,
birinchi marta affin xromatografiya va a- va p-
izozardoblari bilan bir qatorda, oson olinadigan
Phaseolus vulgaris Savi lektinini qo’llash mate-
rialdagi mikroob’ektlarda Ai va A
2
antigenlarini
differensiasiyalash imkonini beradi.
Adabiyotlar
I.
Ахмедов Т.Ж. Новые возможности исследования антигенов крови А] и А
2
в судебно-медицинском аспекте //
Автореферат на соиск.ученой степени кандидата мед.наук, Ташкент, 2008, 24 с. 2. Джалалов Д.Д., Хасанова М.А.
Лектины и их применение при определении антигенов крови системы АВО // Актуальные вопросы теории и
практики судебной медицины и медицинского права. - Ташкент-Самарканд, 2009, - вып. 2. - с. 130-132. 3. Джалалов
Д.Д., Хасанова М.А. Виноградный лектин и группа крови системы АВО
И
Научно-практический журнал Врач-
аспирант. - Воронеж, 2011, № 1 (44). - с. 51-55. 4. Колоколова Г.П., Вагина Н.Н. Естественные антитела к антигенам
системы АВО (Н сыворотки крови кур) Предварительное сообщение // Судебно- медицинская экспертиза, 1996, №
3, с. 32-34. 5. Лахтин В.М. Лектины в исследовании гликоконъюгатов: Автореферат на соиск.ученой степени д-ра
биол.наук. - М., 1991.-е. 23. 6. Потапов М.И. Исследование взаимодействия фитгемагглютининов с нормальными
сыворотками крови человека и животных // Биол.науки. - 1972. - №
II.
-е. 54-57. 7. Потапов М.И. О методах достижения группоспецифической активности растительных экстрактов
И
Суд.-мед.экспертиза. - 2003. - № 1. - с. 15-18. 8. Потапов М.И. Определение антигенов At и А
2
эритроцитов
фитогемагглютининами // Суд.-мед.экспертиза. - 2004. - № 6. - с. 32-35. 9. Потапов М.И. Лектинология как
Qp’ziev O.J.,
Xamdatnov A.M.,
Abdazov B.B.
