Теоретико-методологические основы изучения этногенеза и этнической истории узбекского народа

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
47-54
7
6
Поделиться
Абиров, В. (2018). Теоретико-методологические основы изучения этногенеза и этнической истории узбекского народа. Восточный факел, 2(2), 47–54. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/eastern-torch/article/view/12330
Валишер Абиров, Ташкентский государственный институт востоковедения

Учитель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье рассматривается этногенез и этническая история узбекского народа на теоретико-методологической основе обучения, эволюция взглядов, а также анализ концепции. В статье анализируется историческое развитие истории Узбекистана и, соответственно, изучение теоретико-методологической проблемы этнической истории и этногенеза узбекского народа на основе археологических, антропологических, этнологических и, в некоторой степени, исторических исследований.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

47

ЎЗБЕК

ХАЛҚИ

ЭТНОГЕНЕЗИ

ВА

ЭТНИК

ТАРИХИ

ЎРГАНИЛИШИНИНГ

НАЗАРИЙ

-

МЕТОДОЛОГИК

АСОСЛАРИ

АБИРОВ

ВАЛИШЕР

Ўқитувчи

,

ТошДШИ

Аннотация

.

Ушбу

мақола

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

масаласи

ўрганилишинг

назарий

-

методологик

асосларидаги

мезонлар

,

фикрлар

тадрижи

,

концепсияларни

таҳлил

қилишга

бағишланган

.

Ўзбекистон

тарихи

фанининг

ривожланиши

,

шунга

мувофиқ

тарзда

унинг

асосий

ўзак

қисми

бўлган

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

назарий

-

методологик

масаласини

археологик

,

антропологик

,

этнологик

ҳамда

муайян

даражада

тарихшунослик

тадқиқотлар

асосида

ўрганилиши

мақолада

илмий

таҳлил

этилган

.

Таянч

сўз

ва

иборалар

:

этнос

,

этногенез

,

этник

тарих

,

методолгия

,

концепсия

,

археологик

,

антропологик

,

этнологик

тадқиқотлар

.

Аннотация

.

В

данной

статье

рассматривается

этногенез

и

этническая

история

узбекского

народа

на

теоретико

-

методологической

основе

обучения

,

эволюция

взглядов

,

а

также

анализ

концепции

.

В

статье

анализируется

историческое

развитие

истории

Узбекистана

и

,

соответственно

,

изучение

теоретико

-

методологической

проблемы

этнической

истории

и

этногенеза

узбекского

народа

на

основе

археоло

-

гических

,

антропологических

,

этнологических

и

,

в

некоторой

степени

,

исторических

исследований

.

Опорные

слова

и

выражения

:

этнос

,

этногенез

,

этническая

история

,

методология

,

концепция

,

археология

,

антропология

,

этнологические

исследования

.

Abstract.

In this article ethnogenesis and ethnic history of the Uzbek people on the theoretical and

methodological basis of teaching has been considered, the evolution of views, as well as the analysis of the

concept. The article analyzes the historical development of the history of Uzbekistan and, accordingly, the

study of the theoretical and methodological problem of ethnic history and ethnogenesis of the Uzbek people

on the basis of archaeological, anthropological, ethnological and, to some extent, historical research.

Keywords and expressions:

ethnos, ethnogenesis, ethnic history, methodology, concept, archeology,

anthropological, ethnological studies.

Ўтган

асрдаги

етакчи

олимлар

(

С

.

П

.

Толстов

,

А

.

Ю

.

Якубовский

,

Я

.

Ғ

.

Ғ

уломов

,

Ю

.

В

.

Бромлей

,

К

.

Ш

.

Шониёзов

ва

бошқалар

)-

нинг

йирик

умумлашма

асарларидаги

назарий

мулоҳазалар

ва

илмий

хулосалар

ҳамда

этно

-

генез

соҳасидаги

қарор

топган

илмий

тушун

-

чалар

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

мавзуидаги

адабиётларни

ўрганиш

ва

тарих

-

шунослик

бўйича

тадқиқот

яратишда

илмий

-

назарий

асос

бўлиб

хизмат

қилади

.

Тарих

фанида

этногенез

деб

қадимдан

мав

-

жуд

бўлган

,

бир

неча

этник

компонентлар

асо

-

сида

янги

этноснинг

вужудга

келишига

айтила

-

ди

.

Этник

бирлик

эса

муайян

бир

ҳудудда

истиқомат

қилган

маҳаллий

этнослар

ўзоро

аралашиб

,

қўшилиб

,

бир

-

бирига

сингиб

бори

-

ши

натижасида

пайдо

бўлади

(

бу

маҳаллий

автохтон

дейилади

)

ёки

шаклланаётган

ва

шаклланиб

етган

этник

бирликка

бошқа

ҳудуд

-

лардан

келган

этник

уюшмаларнинг

келиб

қўшилиши

асосида

шаклланади

.

Бироқ

янги

этник

бирлик

шаклланиб

бўлиши

билан

этно

-

генез

жараёни

тўхтаб

қолмайди

,

вақт

ўтиши

билан

унга

янги

компонентлар

келиб

қўшили

-

ши

ёки

айрим

компонентлар

ундан

ажралиб

чиқиб

кетиши

мумкин

.

Ю

.

В

.

Бромлей

таъриф

беришича

,

этногенез

шундай

мураккаб

жара

-

ёнки

,

унда

муайян

ҳудудда

,

муайян

шароитда

мавжуд

бўлган

одамлар

йиғиндисидан

умумий

бирлик

ташкил

топади

ва

у

нафақат

умумий

хусусиятларга

,

балки

маданиятнинг

(

шу

жум

-

ладан

,

тилнинг

ҳам

)

ва

психиканинг

нисбатан

турғун

хусусиятларига

эга

бўлади

ва

шунинг

-

дек

,

ўзининг

бирлигини

ва

барча

ўхшаш

уюшмалардан

фарқини

идрок

этади

1

.

1

Бромлей

Ю

.

В

.

Очерки

истории

этноса

. –

М

. :

Наука

,

1983. –

С

. 57–58.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

48

Этник

тарих

эса

мана

шу

мураккаб

жараёнларни

ўрганадиган

фан

соҳасидир

.

Ю

.

В

.

Бромлей

фикрича

,

этник

тарих

этник

жараёнларнинг

барча

кўринишларини

,

шу

жумладан

,

ижтимоий

жараённи

тадқиқ

қили

-

ши

керак

1

.

Бошқа

рус

олими

Л

.

П

.

Лашук

ҳар

қайси

халқнинг

этник

тарихи

ўша

халқнинг

энг

қадимги

уруғ

-

аймоғчилик

гуруҳларидан

келиб

чиқиши

ва

тараққиётидан

тортиб

то

ҳозирги

этник

ҳолатигача

,

этник

ҳудуднинг

шаклланиши

ва

қўшни

халқлар

билан

асрлар

давомида

ўзаро

муносабатларигача

бўлган

масалаларнинг

анча

кенг

доирасини

ўз

ичига

олади

,

деб

ҳисоблайди

2

.

Этногенез

ҳар

қайси

этноснинг

этник

тарихининг

илк

даври

,

этник

тарих

этногенез

жараёни

тугаллангандан

кейин

ҳам

давом

этаверади

3

.

Халқлар

этногенези

ва

этник

тарихи

назарияси

,

қисқача

шундан

иборат

бўлса

,

бу

масалаларни

ҳал

қилишдаги

тамойиллар

ва

амалий

вазифалар

1942

йили

Тошкентда

ўтказилган

Ўрта

Осиё

халқларининг

этноге

-

незига

бағишланган

илмий

сессиясида

кўр

-

сатиб

берилди

.

Мазкур

сессияда

этногенез

масалаларини

ўрганадиган

махсус

фан

этногенетика

вужудга

келганлигини

таъкид

-

лаб

,

бу

соҳадаги

муаммоларга

янгича

ёнда

-

шиш

лозимлиги

қайд

қилинди

ва

масалани

айни

бир

вақтнинг

ўзида

ҳам

археологик

,

ҳам

антропологик

,

ҳам

лингвистик

,

ҳам

тарихий

жиҳатлардан

комплекс

равишда

ўрганиш

вазифаси

қўйилди

.

С

.

П

.

Толстов

ҳар

бир

халқнинг

таркиби

унинг

бошланғич

давриданоқ

мураккаб

бўлганлигини

эътироф

этилгандагина

этногенетик

муаммоларни

ил

-

мий

асосда

ҳал

қилиш

мумкинлигини

кўрса

-

тиб

,

бу

масалаларни

ҳал

қилишдаги

асосий

вазифаларни

аниқлаб

берди

.

Дастлаб

халқ

яшаб

турган

ҳудуднинг

этник

таркибини

ёки

ўша

халқ

қарор

топган

ҳудудни

тадқиқ

қи

-

1

Бромлей

Ю

.

В

.

Этнос

и

этнография

. –

М

.:

Наука

,

1973. –

С

. 237.

2

Лашук

Л

.

П

.

Этническая

история

Печорского

края

//

Краткие

сообшения

Института

этнографии

.

Вып

. 25. –

С

. 82.

3

Историческая

энциклопедия

. –

М

., 1976.

Т

. 15. –

С

. 640.

лишдан

,

этногенез

жараёни

бошланган

ва

охирлаб

қолган

босқичда

юз

берадиган

аниқ

тарихий

даврни

ва

ҳудудий

-

ижтимоий

бир

-

лашмани

аниқлаб

олишдан

бошлаш

керак

.

Ўрта

Осиё

халқларининг

этногенез

жараёни

бошланган

ана

шундай

қадимги

ҳудудий

-

сиёсий

бирлашмалар

доираси

мил

.

авв

. I

минг

йилликнинг

иккинчи

ярмида

қарор

топганлигини

таъкидлаб

,

С

.

П

.

Толстов

ўз

-

беклар

учун

бундай

ҳудудий

-

сиёсий

бир

-

лашма

Қанғ

подшолиги

бўлади

деб

ҳисоб

-

лайди

.

Этногенезнинг

асосий

вазифаларидан

яна

бири

халқнинг

этногенетик

жараёни

охирлаб

қолган

босқичда

юз

берадиган

аниқ

тарихий

даврни

ва

ҳудудий

-

ижтимоий

бир

-

лашмани

аниқлаб

олишдир

.

Бундай

вақт

ва

ҳудуд

ўзбеклар

учун

Х

I–

Х

II

асрлардаги

Қорахонийлар

давлати

ҳисобланади

4

.

Рус

муаллифларининг

Х

I

Х

аср

давомида

чоп

этилган

Ўрта

Осиёга

бағишланган

асар

-

лари

ўзбек

халқи

этногенезига

оид

масала

-

ларнинг

ёритилишига

кўра

бир

-

биридан

фарқ

қилади

.

Жумладан

,

Э

.

К

.

Мейендорф

5

,

Н

.

В

.

Хаников

6

,

А

.

Ф

.

Миддендорф

7

,

В

.

Налив

-

кин

8

,

Н

.

П

.

Остроумов

9

асарлари

мазкур

мав

-

зуга

бағишланган

махсус

илмий

асарлар

бўлмай

,

балки

Ўрта

Осиёга

сафар

қилган

рус

элчилари

,

сайёҳлари

,

мутахасисларнинг

ҳи

-

соботлари

,

сафарномалари

,

йилномалари

,

кундаликлари

каби

нашрлардан

иборат

.

Мазкур

муаллифлар

орасида

Н

.

В

.

Хаников

каби

шарқшунослар

,

академик

А

.

Ф

.

Мид

-

дендорф

каби

олимлар

ҳам

бор

эди

,

бироқ

4

Толлстов

С

.

П

.

Основные

проблемы

этногенеза

народов

Средней

Азии

.

Тезисы

докладов

//

Советская

этнография

. –

М

., 1947.

.VI–VII. –

С

. 303.

5

Мейендорф

Э

.

К

.

Путешествие

из

Оренбурга

в

Бухару

. –

М

., 1975.

6

Ханыков

Н

.

В

.

Описание

Бухарского

ханства

. –

СПб

., 1873.

7

Миддендорф

А

.

Ф

.

Очерки

Ферганской

долиниы

.

СПб

., 1882.

8

Наливкин

В

.

Краткая

история

Кокандского

ханства

.

Казань

, 1886.

9

Остроумов

Н

.

П

.

Сарты

//

Этнографические

мате

-

риалы

.

Вып

.

Ш

.

Т

., 1895.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

49

улар

подшо

ҳукумати

томонидан

сиёсий

топшириқлар

билан

расман

юборилган

бў

-

либ

,

уларнинг

олдига

Ўрта

Осиёни

ҳар

жиҳатдан

ўрганиш

вазифаси

қўйилган

эди

.

Шу

боис

ушбу

асарларда

бу

ўлканинг

табиий

географик

шароити

,

ер

ости

бойлик

-

лари

ва

уларни

ишлаб

чиқариш

истиқбол

-

лари

,

йўллари

ва

транспорт

воситалари

,

ҳукумати

ва

ҳукмдорлари

,

қуролли

кучлар

-

нинг

аҳволи

,

хўжалик

тизими

ва

унинг

ишлаб

чиқариши

,

аҳолиси

ва

ижтимоий

муносабатлар

,

аҳолининг

урф

-

одатлари

ва

миллий

характери

ҳақида

маълумотлар

йи

-

ғиндисини

топамиз

.

Шу

билан

бирга

,

бу

асарларда

ўзбек

этноси

,

уруғлари

,

этногене

-

зига

оид

маълумотлар

ҳам

учрайди

.

Бу

маълумотлар

,

Ўрта

Осиёга

нисбатан

босқин

-

чилик

режаларини

тузаётган

подшо

ҳукума

-

тининг

сиёсий

мақсадларига

мувофиқ

йи

-

ғилган

бўлса

-

да

,

рус

тарихий

адабиётида

Ўрта

Осиё

ва

унинг

халқлари

ҳақидаги

илк

маълумотлар

эди

.

Х

I

Х

асрда

яратилган

ада

-

биётларнинг

бошқа

бир

қисми

,

гарчи

улар

ҳам

саёҳотномалар

ва

хотиралар

тарзида

ёзилган

бўлса

-

да

,

ўзбек

уруғлари

ҳақидаги

маълумот

-

ларнинг

холис

ва

эканлиги

билан

,

ўзбек

халқи

этногенезига

доир

масалалар

турли

хил

далиллар

,

ёзма

манбалар

асосида

ёритилган

-

лигини

билан

юқоридаги

кўрсатилган

ада

-

биётлардан

ажралиб

туради

.

Туркшунос

В

.

В

.

Радлов

асарлари

1

,

рус

тарихий

адабиётига

илк

бор

кўп

сонли

хитой

манбаларини

олиб

кирган

таржимон

ва

тад

-

қиқотчи

Н

.

Я

.

Бичурин

асарлари

2

,

А

.

Гребен

-

кин

мақолалари

3

ўзбек

халқи

таркибига

кирган

туркий

қабилалар

,

уларнинг

ном

-

1

Радлов

В

.

В

.

Из

Сибири

(

Страницы

дневника

путешественника

-

лингвиста

). –

М

., 1989.

2

Бичурин

Н

.

Я

.

Собрание

сведений

о

народах

,

обитавших

в

Средней

Азии

в

древние

времена

. –

М

.-

Л

., 1950–1953.

Т

.1.

3

Гребенкин

А

.

Д

.

Узбеки

//

Русский

Туркистан

.

Сб

.

изданий

по

поводу

политехнической

выставки

. –

М

.,

1872.

Вып

.

П

. –

С

. 80.

Минг

//

Материалы

для

статистики

Туркистанского

края

. –

СПб

., 1874.

лари

,

истиқомат

қилган

ҳудудлари

ва

бошқа

масалаларга

бағишланган

,

илмий

асосланган

асар

дейиш

мумкин

.

Айтиш

мумкинки

,

Х

I

Х

аср

рус

адабиёти

турли

характерда

бўлиб

,

уларни

ўрганиш

ўзбек

халқи

этногенезига

оид

билимларнинг

илк

бор

пайдо

бўлганидан

бошлаб

қандай

ривож

топгани

ва

аср

охирига

бориб

жиддий

тадқиқотлар

яратиш

даража

-

сига

етганини

кузатиш

имконини

беради

.

ХХ

асрнинг

бошидан

50-

йилларигача

яра

-

тилган

илмий

адабиётларга

,

аввало

,

машҳур

шарқшунос

олим

,

академик

В

.

В

.

Бартольд

-

нинг

асарларини

киритиш

мумкин

4

.

Олим

-

нинг

Ўтра

Осиё

ва

қўшни

Шарқ

мамлакатлари

тарихи

,

маданияти

,

аҳолиси

ҳақида

тўпланган

маълумотлари

ва

унинг

ҳозиргача

ўз

илмий

аҳамиятини

йўқотмаган

илмий

меъросини

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

масалаларини

ўрганш

борасидаги

илк

аҳа

-

миятли

илмий

манбалар

дейиш

мумкин

.

Марказий

Осиё

халқлари

тарихи

,

маданияти

,

шу

жумладан

,

этногенези

ва

этник

тарихи

билан

шуғулланган

барча

олимлар

В

.

В

.

Бар

-

тольднинг

форс

,

араб

,

хитой

тилларидаги

кўп

сонли

қўлёзма

манбалардан

фойдаланиб

яра

-

тилган

асарларини

ҳозиргача

четлаб

ўтолмай

-

дилар

,

аксинча

,

ўз

тадқиқотларини

унинг

асарларини

ўрганишдан

бошлаб

,

ундаги

маъ

-

4

Бартольд

В

.

В

.

Туркестан

в

эпоху

монгольского

нашествия

.

Соч

.

Т

.1. –

М

., 1963;

История

культурной

жизни

Туркистана

.

Соч

.

Т

. (1). –

М

., 1963;

Очерки

истории

Семиречья

.

Соч

.

Т

.

П

. (1). –

М

., 1963;

История

Туркестана

.

Соч

.

Т

.

П

. (1). –

М

., 1963;

Речь

перед

защитой

диссертации

.

Соч

.

Т

.1. –

М

., 1963;

Аланы

.

Соч

.

Т

.1. –

М

., 1963;

К

вопросу

о

языках

:

согдийском

и

тохарском

.

Соч

.

Т

.

П

.(2). –

М

., 1964;

О

христианстве

в

Туркестане

домонгольской

период

.

Соч

.

Т

.

П

.(2). –

М

., 1964;

Шайбаниды

.

Соч

.

Т

.

П

.(2). –

М

., 1964;

Тюрки

.

Соч

.

Т

.

У

. –

М

., 1968; 12

лекций

по

истории

турецких

народов

Средней

Азии

.

Соч

.

Т

.

У

. –

М

., 1968;

Рецензия

на

книгу

:

Н

.

А

.

Аристов

.

Заметки

об

этническом

составе

тюркских

племен

и

народностей

и

сведения

об

их

численности

.

Соч

.

Т

.

У

.

М

., 1968;

Чагатайская

литература

.

Соч

.

Т

.5. –

М

.,

1968;

Введения

к

изданию

«

Худуд

ал

-

алам

».

Соч

.

Т

.

УШ

. –

М

., 1973;

История

изучения

Востока

в

Европе

и

России

.

Соч

.

Т

. I

Х

. –

М

., 1977

и

др

.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

50

лумотлар

билан

таққослайдилар

.

В

.

В

.

Бар

-

тольднинг

биз

ўрганиб

чиққан

барча

тадқи

-

қотлари

,

жумладан

,

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

масалалари

ёритилган

Эл

-

ликдан

ортиқ

асарларида

илк

ўрта

асрларда

туркий

қабилалар

ва

уларнинг

ҳудудий

жойлашиши

ҳақида

маълумотлар

берилади

,

ўзбек

халқининг

шаклланиш

даври

,

Қарлуқ

-

лар

ва

Қорахонийлар

давлати

,

ўзбек

,

сарт

,

чиғатой

ва

ҳакозолар

устида

илмий

фикр

ҳамда

баҳс

юритилади

.

Қайд

этиш

лозимки

,

вақт

ўтган

сари

фанда

,

хусусан

этнография

,

археология

,

антропология

,

соҳаларида

кўзга

кўринарли

янгиликлар

очилгандан

кейин

олимнинг

айрим

мулоҳазалари

кенгайтирил

-

ди

,

айрим

камчиликлар

тузатилиб

,

бу

ҳақида

қуйида

келтирилган

айрим

асарларда

кўрса

-

тилиб

ўтилади

.

С

.

П

.

Толстов

1

,

А

.

Ю

.

Якубовский

2

,

Н

.

Берн

-

штам

3

,

Л

.

Б

.

Ошанин

4

,

А

.

А

.

Семенов

5

,

1

Толстов

С

.

П

.

Древняя

культура

Узбекистана

. –

Т

.:

Фан

, 1943;

Основные

проблемы

этногенеза

народов

Средней

Азии

.

Советская

этнография

. – M., VI–VII,

1947;

Аральский

узел

этногенетического

процесса

//

Там

же

,

Древний

Хорезм

. –

М

., 1948;

По

следам

древнехо

-

резмской

цивилизации

. –

М

., 1948;

Тирания

Абруя

//

Исторические

записки

.

Вып

.5. –

М

., 1949;

Бируни

.

Сборник

статей

под

ред

.

С

.

П

.

Толстова

.

СССР

. –

М

.–

Л

.,

1950;

Огузы

,

печенеги

и

море

Даукара

//

Советская

этног

-

рафия

.

4. 1950;

Труды

хорезмской

архелого

-

этногра

-

фической

экспедидции

А

.

Н

.

СССР

.

Т

. I. IV. –

М

., 195–

1958;

По

древним

дельтам

Окса

и

Яксарта

. –

М

.–

Л

., 1962.

2

Якубовский

А

.

Ю

.

Ўзбек

халқининг

юзага

келиши

маса

-

ласи

ҳақида

. – T.:

ЎзФАН

, 1941.

Греков

Д

.,

Якубовский

А

.

Ю

.

Золотоя

Орда

и

ее

падение

. –

М

.–

Л

., 1950.

3

Бернштам

А

.

Н

.

Археологический

очерк

Киргизии

. –

Фрунзе

, 1940 (

МИКК

.

Вып

. I–IV);

Памятники

старины

Таласской

долины

.

Историко

-

археологический

очерк

. –

Алма

-

Ата

, 1941;

Историческое

прошлое

киргизского

народа

. –

Фрунзе

, 1942;

Социально

-

экономический

строй

Орхоно

-

Енисейских

тюрков

. VI–VIII

вв

. –

М

.–

Л

.,

1946;

Труды

Семиреченской

археологической

экспеди

-

ции

«

Чуйская

долина

», //

Материалы

и

исследования

по

археологии

СССР

.

14. –

М

.–

Л

., 1950;

Древняя

Фергана

. –

Т

., 1951;

Историко

-

археологические

очерки

Центрального

Тян

-

Шаня

и

Памиро

-

Адая

. –

М

.–

Л

., 1952.

4

Материалы

по

антропологии

Средней

Азии

.

Узбеки

Хорезма

.

Ч

. 1.//

Бюллетень

САГУ

:

16. –

Т

., 1927;

Ошанин

Л

.

В

.,

Зезенскова

В

.

И

.

Вопросы

этногенеза

народов

Средней

Азии

в

свете

данных

антропологии

Л

.

Н

.

Гумилев

6

ва

бошқа

олимларнинг

асар

-

лари

ёзма

манбалардан

ташқари

,

археологик

қазилмалар

ва

антропологик

тадқиқотлар

асо

-

сида

яратилгани

сабабли

ўзбек

халқи

этноге

-

нези

ва

этник

тарихи

масаласида

махсус

ил

-

мий

асарлар

ҳисобланади

.

Ушбу

асарларда

ўзбек

халқининг

аждодлари

қадим

замонлар

-

дан

буён

ерли

маҳаллий

этнослар

асосида

жуда

кўп

компонентларнинг

ўзоро

аралашуви

нати

-

жасида

давомли

тарихий

жараёнларда

босқич

-

ма

-

босқич

шакллангани

исбот

қилинади

.

Ўтган

асрларда

хорижий

ва

собиқ

Идти

-

фоқ

тарихчи

олимлари

ўзбек

халқининг

эт

-

ник

тарихини

Х

V–

Х

VI

асрлар

деб

чамалаб

,

айнан

дашти

қипчоқ

ҳудудидан

кўчманчи

ўзбекларнинг

Мовароуннаҳр

ҳудудига

кириб

келиши

билан

боғлаган

.

Бундай

фикр

илмий

асосга

эга

бўлмаган

ҳолда

,

Марказий

Осиё

халқлари

тарихини

мукаммал

ўрганмаган

ҳамда

татбиқ

этмаган

кишиларларнинг

но

-

илмий

қарашлари

эди

. 1941

йилдан

бошлаб

ўзбек

халқининг

шаклланиши

масаласи

юза

-

сидан

А

.

Ю

.

Якубовский

чоп

эттирган

рисо

-

ласида

7

илмий

асослар

билан

янгича

ёнда

-

шувни

очиб

берди

.

Ушбу

мавзунинг

назарий

методологиясини

ўрганишда

50–90-

йиллар

-

да

илмий

фаолият

кўрсатган

олимларнинг

тадқиқотларини

киритиш

мумкин

.

Я

.

Ғ

.

Ғ

уло

-

мов

8

,

К

.

Ш

.

Шониёзов

1

,

Б

.

А

.

Аҳмедов

2

,

(

Итоги

25-

летних

антропологических

исследований

в

Средней

Азии

). –

Т

., 1953;

Антропологический

состав

населения

Средней

Азии

и

этногенез

ее

народов

. –

Ереван

,

Ч

. 1, 1957,

Ч

. 2, 1958,

Ч

.3, 1959.

5

Семенов

А

.

А

.

К

вопросу

о

происхождении

и

составе

узбеков

Шайбани

-

хана

:

Материалы

по

истории

таджиков

и

узбеков

Средней

Азии

.

Выпуск

1.

Труды

,

том

XII. –

Сталинабад

, 1954.

6

Гумилев

Л

.

Н

.

Эфталиты

и

их

соседи

.

ВДИ

. – 1959.

1.

Эфталиты

-

горцы

или

степняки

.

ВДИ

. – 1967.

3.

Древние

Тюрки

. –

М

.:

Наука

, 1967. –

С

. 504;

Хунны

в

Китае

. –

М

.:

Наука

, 1974. –

С

. 236;

География

этноса

в

исторический

период

. –

Л

.:

Наука

, 1990. –

С

. 278.

7

Якубовский

А

.

Ю

.

Ўзбек

халқининг

юзага

келиши

масаласи

ҳақида

. – T.:

ЎзФАН

, 1941.

8

Ғ

уломов

Я

.

Ғ

.

Хоразмнинг

суғорилиш

тарихи

қадимги

замонлардан

ҳозиргача

. –

Т

., 1959;

Кушон

подшолиги

ва

Ўрта

Осиёнинг

қадимги

ирригацияси

.

//

Ўзбекистонда

ижтимоий

фанлар

. –

Т

., 1968.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

51

И

.

Жабборов

3

асарлари

ёзма

манбалар

ва

қисман

археологик

топилмалар

асосида

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

ҳақида

янги

хулосалар

келтирган

бўлса

,

А

.

А

.

Асқаров

4

,

Ю

.

Ф

.

Буряков

5

,

Т

.

К

.

Ходжаёв

6

,

1

Шаниёзов

К

.

Ш

.

К

вопросу

о

социальных

отноше

-

ниях

у

карлухов

южных

районов

Узбекистана

в

конце

XIX –

нач

. XX

вв

. (

По

этнографическим

данным

)

//

Изв

.

АН

.

ЎзССР

.

Серия

общественных

наук

, 1959.

3;

Узы

.

История

родоплеменных

делений

узбеков

//

Общественные

науки

в

Узбекистане

, 1970. //

Общест

-

венные

науки

в

Узбекистане

, 1970.

2;

К

этнической

истории

узбекского

народа

. –

Т

.,1974;

Этнокультурные

связи

узбеков

с

другими

тюркоязычными

народами

Средней

Азии

и

Казахстана

//

Проблемы

современной

тюркологии

. –

Алма

-

Ата

, 1980;

К

вопросу

об

участи

тюркских

племен

Центральной

Азии

и

южной

Сибири

в

этногенезе

узбекского

народа

//

Историко

-

культурные

контакты

народов

алтайской

общности

.

Т

.I. –

М

.,1986;

К

вопросу

о

тюркоязычных

компонентах

в

сложении

узбекской

народности

//

Проблемы

этногенеза

и

этни

-

ческой

истории

народов

Средней

Азии

и

Казахстана

.

Вып

.

Ш

. –

М

., 1991;

Некоторые

вопросы

этнической

истории

динамики

и

этнических

связей

узбеков

в

XIV–

XVII

вв

. //

Материалы

этической

истории

населения

Средней

Азии

. –

Т

., 1986;

Қанғ

давлати

ва

қанғлилар

. –

Т

., 1991;

Темур

ва

Темурийлар

даврида

Мовароуннаҳр

аҳолисининг

этник

таркиби

//

Шарқшунослик

. –

Т

.,

1996.

7. 143–154-

бетлар

.

Ўзбек

халқининг

шаклланиш

жараёни

ҳақида

баъзи

фикр

-

мулоҳазалар

//

Ўзбекистон

-

да

ижтимоий

фанлар

. – 1996.

7. 79–87-

бетлар

.

2

Аҳмедов

A.A.

Значение

писменних

памятиков

в

изучении

этнической

истории

узбеков

. //

Материалы

к

этической

истории

населения

Ср

.

Азии

. –

Т

., 1986. –

С

. 14–30;

Ўзбек

улуси

. –

Т

., 1992;

Тарихдан

сабоқлар

.

Т

., 1994;

Тўрт

улус

тарихи

(

Мирзо

Улуғбек

).

Аҳмедов

таҳрири

остида

. –

Т

., 1994.

3

Жабборов

И

.

Кўҳна

харобалар

сири

(

Қадимги

Хоразм

маданияти

тарихидан

лавҳалар

). – T., 1968.

4

Асқаров

А

.

А

.

Сапаллитепа

. –

Т

., 1973;

Древнеземле

-

дельческая

культура

эпохи

бронзы

на

юге

Узбекистана

. –

Т

.,1973;

Некоторые

аспекты

изучения

этногенеза

и

этнической

истории

узбекского

народа

//

Материалы

к

этической

истории

населения

Ср

.

Азии

. –

Т

., 1986;

Ўзбеклар

қандай

келиб

чиққан

?

//

Фан

ва

турмуш

. 1985.

3–4;

Асқаров

А

.

А

.,

Аҳмедов

А

.

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиши

тарихи

//

Ўзбекистон

овози

. 1994

йил

20

январь

.

5

Буряков

Ю

.

Ф

.

Городище

Минг

-

урюк

в

Ташкенте

//

Труды

САГУ

им

.

Ленина

.

Археология

Средней

Азии

. –

Т

., 1956;

Историческая

топография

древних

городов

Ташкентского

оазиса

(

Историко

-

археологический

очерк

Чача

и

Илака

). –

Т

., 1975;

Исторический

топог

-

рафический

обзор

района

Ташкента

. //

Древности

К

.

Нажимов

7

ва

бошқаларнинг

тадқиқодларида

нафақат

этногенез

,

балки

этник

тарих

маса

-

лалари

ҳам

археологик

ва

антропологик

тад

-

қиқотлар

асосида

чуқур

ўрганилган

.

Ўзбек

антропологларнинг

изланишлари

ўзбеклар

этногенезини

янада

бойитди

ва

тарихчи

,

этнограф

,

археологларнинг

тадқиқотларидаги

хулосаларнинг

ҳаққонийлигини

исботлади

.

Бу

туркум

адабиётларига

илмий

ишда

фойдаланилган

,

юртимиз

мустақиллиги

ша

-

рофати

билан

таржима

қилиниб

,

чоп

этилган

ва

мустақиллик

даврида

яратилган

барча

манбалар

ҳамда

адабиётларни

киритиш

мумкин

.

Жумладан

,

Б

.

Аҳмедов

таҳрири

ос

-

тида

ўзбек

тилида

чиққан

Мирзо

Улуғбек

-

нинг

Тўрт

улус

тарихи

” (

Т

.,1994)

номли

асари

олимларнинг

тадқиқотларидаги

айрим

мулоҳазаларига

аниқлик

киритиш

имконини

беради

.

Ҳасан

Ато

Абушийнинг

П

.

Равша

-

нов

таржимасига

ўзбек

тилида

нашр

этилган

Туркий

қавмлар

тарихи

” (

Т

., 1995)

номли

асари

,

ҳам

биз

ўрганаётган

мавзу

бўйича

қизиқарли

бўлган

тадқиқотдир

.

Араб

,

фор

-

сий

,

туркий

тиллар

,

рус

ва

европа

халқлари

тилларида

ёзилган

кўп

сонли

манбалардан

фойдаланиб

яратилган

бу

асар

туркий

халқ

-

ларнинг

қадим

замонлардан

то

ХХ

аср

бош

-

ларигача

бўлган

тарихи

,

турк

уруғлари

,

уларнинг

номлари

ва

бўлинмалари

,

улар

жойлашган

ҳудудлар

,

турли

туркий

халқлар

таркибига

кирган

компоненетлар

,

уларнинг

келиб

чиқиши

,

маданияти

,

этник

хусусият

-

Ташкента

. –

Т

., 1976;

Генезис

и

этапы

развития

городской

культуры

Ташкентского

оазиса

. –

Т

., 1982.

6

Ходжайов

Т

.

К

.,

Ягодин

Н

.

К

.

Некрополь

древного

Миздахкана

. –

Т

., 1970;

Антропологический

состав

населения

эпохи

Сапаллитепа

. –

Т

., 1977;

К

палеоантропологии

древнего

Узбекистана

. –

Т

., 1980;

Краткие

итоги

изучения

антропологии

Средней

Азии

в

связи

с

проблемами

этногенеза

узбекского

народа

//

Материалы

этнической

истории

населения

Средней

Азии

. –

Т

., 1986;

Алексеев

В

.

П

.,

Асқаров

А

.

А

.,

Ходжайов

Т

.

К

.

Историческая

антропология

Средней

Азии

(

палеолит

эпоха

античности

). –

Т

., 1990.

7

Наджимов

К

.

Антропологический

состав

населения

Сурхандарьинской

области

(

В

связи

с

некоторыми

вопросами

этногенеза

). –

Т

., 1958.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

52

ларини

ёритишга

бағишланади

.

Муаллиф

-

нинг

: “

Турк

уруғлари

қавми

Турониянинг

қабилабоши

ва

жуда

эски

уруғлар

ва

улуғ

шубаъсидир

.

Турк

халқи

бу

ерларнинг

энг

эски

халқлари

ва

хожалари

эди

”,

деган

сўзлари

ҳозирги

замон

ўзбек

олимларининг

бошқа

манбалар

асосида

чиқарган

хулоса

-

ларини

тасдиқлайди

.

Ҳасан

Ато

Абуший

-

нинг

Туркистонда

яшовчи

қавмларда

юксак

маданият

,

илм

-

фан

,

давлатни

бошқариш

усулининг

мукаммалиги

,

суғориш

тизими

ва

ҳокозолар

мавжуд

бўлганлиги

ҳақидаги

сатрлари

туркий

халқларга

нисбатан

чуқур

ҳурмат

билан

ёзилган

ҳақиқат

ҳисобланади

.

Ҳасан

Ато

Абушийнинг

китоби

биз

ўрга

-

наётган

мавзуда

яратилган

рус

ва

ўзбек

олимларининг

маълумот

ва

хулосаларини

тўлдириш

билан

тўлдириш

ёки

аниқлаш

учун

ишончли

манба

бўлиб

хизмат

қилади

.

Тадқиқотда

мустақиллик

шарофати

билан

ўзбек

тилида

нашр

этилган

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

масалалари

ёритилган

асарлар

,

шу

жумладан

Абулғози

Баҳодирхон

,

Маҳмудхожа

Беҳбудий

,

турк

олимлари

Заки

Валидий

Туғон

(

келиб

чиқи

-

ши

бошқирд

миллатидан

),

Усмон

Турон

,

уйғур

тарихчиси

Турғун

Олмос

,

турк

олими

Эрол

Гунгўр

асари

1

ва

бошқаларнинг

асарларидан

фодаланилди

.

Мустақиллик

даврида

ўзбек

халқи

этно

-

генези

ва

этник

тарихига

оид

йирик

асарлар

-

дан

К

.

Ш

.

Шониёзов

тадиқотлари

натижаси

-

да

яратилган

асарлари

ва

йирик

илмий

китоби

2

оммага

тақдим

этилди

.

Ўзбекистон

Фанлар

академияси

Тарих

институтининг

этнография

бўлими

қошидаги

Ўзбек

халқи

-

нинг

шаклланиш

жараёнини

ўрганиш

ил

-

мий

гуруҳида

К

.

Ш

.

Шониёзов

раҳбарлиги

остида

ўзбек

халқи

этногенези

ва

тарихини

комплекс

ёритишга

бағишланган

катта

мо

-

1

Эрол

Гунгўр

.

Тарихда

туркий

давлатлар

. (

Туркчадан

Шаҳина

Иброҳимова

таржимаси

). – T.:

Янги

аср

авлоди

, 2003.

2

Шониёзов

К

.

Ш

.

Ўзбек

халқининг

шаклланиш

жараёни

. –

Т

.:

Шарқ

, 2001.

нографик

тадқиқот

тайёрланди

.

Мазкур

асар

этнография

,

археология

,

лингвистика

фанла

-

ри

соҳасида

эришилган

барча

ютуқларга

асосланиб

ёзилган

ва

муаммоларни

ҳар

томонлама

қамраб

олган

умумлашма

асар

-

дир

.

Шуниси

муҳимки

,

эслатилган

моногра

-

фияда

чет

эллик

муаллифларнинг

ҳам

тадқиқотлари

кенг

жалб

этилган

ва

ҳануз

тадқиқотчиларнинг

назаридан

четда

қолиб

келаётган

инглиз

,

немис

,

франсуз

,

турк

тил

-

ларидаги

қатор

асарлардан

фойдаланиб

,

уларга

илмий

муносабат

билдирилган

.

К

.

Ш

.

Шониёзовнинг

мазкур

асари

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихига

бағиш

-

ланган

илмий

адабиёт

мажмуасига

муста

-

қиллик

нуқтаи

назаридан

ёндашилган

йирик

монографик

асар

ҳисобланади

.

3

А

.

А

.

Асқа

-

ровнинг

мақолалалари

ва

илмий

асарлари

4

этногенез

ва

этник

тарих

муаммоси

доира

-

сида

бажарган

тадқиқотларида

кўплаб

диқ

-

қатга

сазовор

мулоҳазалар

билдирилган

бўлиб

,

уларнинг

орасида

энг

муҳими

муал

-

лиф

ўзбек

халқи

этногенезининг

бошланғич

нуқтаси

сўнгги

бронза

давридан

бошланади

деган

консепсияни

илгари

суради

.

5

Муал

-

лифнинг

2015

йилда

нашрдан

чиқарган

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиш

тарихи

6

деб

номланган

китобида

ўзбек

халқининг

этник

асосини

ташкил

этган

бронза

даври

деҳқон

-

чилик

маданиятларини

,

бу

ҳақидаги

юнон

рим

тарихчиларининг

маълумотларини

,

Ўр

-

та

Осиёнинг

қадимги

ёзма

манбалари

,

3

Ўша

манба

.

4

Асқаров

А

.

А

.,

Аҳмедов

Б

.A.

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиши

тарихи

//

Ўзбекистон

овози

. 1994. 20-

январь

.

Ўзбек

халқининг

этногенези

ва

этник

тарихи

. –

Т

.:

Университет

, 2007;

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиш

тарихи

. –

Т

.:

Ўзбекистон

, 2015.

5

Асқаров

А

.

А

.

Ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихининг

баъзи

бир

назарий

ва

илмий

методологик

масалалари

.//

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиши

:

илмий

-

методологик

ёндашувлар

,

этногенетик

ва

этник

тарих

мавзусидаги

республика

илмий

-

назарий

семинари

материаллари

. –

Т

., 2004. –

Б

. 9.

6

Асқаров

А

.

А

.

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиш

тарихи

.

Т

.:

Ўзбекистон

, 2015. –

Б

. 670.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

53

сўнгги

бронза

ва

темир

даври

маданиятлари

,

чорвадор

қабилалар

маданияти

,

анти

давр

ҳамда

илк

ўрта

асрларда

Ўрта

Осиёдаги

этногенетик

жараёнлар

ва

босқичма

-

босқич

кечган

даврларда

Ўрта

Осиёнинг

этник

ҳо

-

лати

ва

бошқа

тарихий

жараёнлари

кўрсати

-

либ

берилади

.

А

.

Асқаров

ўзининг

тадқиқот

-

ларидан

шуни

маълум

қиладики

,

археологик

ва

уларнинг

тарихий

таҳлилига

кўра

,

ўзбек

давлатчилигининг

тарихий

илдизлари

брон

-

за

даврига

бориб

тақалади

.

1

Ушбу

моно

-

график

тадқиқот

ишида

ўзбек

халқининг

келиб

чиқиши

,

унинг

узоқ

давом

этган

этногенез

ва

этник

тарихи

масаласи

,

уруғ

-

қабила

ҳолатидан

элат

-

халқ

бўлиб

шаклла

-

ниб

бориш

жараёни

ва

шаклланган

халқ

сифатида

миллат

даражасига

етишиш

бос

-

қичлари

бой

моддий

маданият

ва

ёзма

манбалар

илмий

таҳлили

асосида

баён

этил

-

ган

.

Монография

ўзбек

халқи

ҳозирда

яшаб

келаётган

тарихий

она

замин

билан

ҳамда

унинг

теварак

-

атроф

ҳудудлари

билан

жуда

қадим

замонлардан

бевосита

боғлиқ

туб

ерли

халқ

эканлиги

,

яъни

унинг

этник

тарки

-

бини

асосан

ерли

суғдийлар

,

хоразмий

,

боҳ

-

тарий

,

сак

,

прототурк

ва

туркий

аждод

-

ларимиз

ташкил

этганлиги

,

ана

шу

икки

тил

соҳибларининг

узоқ

асрлар

давомида

бир

-

бирлари

билан

аралашиб

-

қоришиб

яшаши

натижасида

янги

этнос

,

яъни

ўзбек

халқи

таркиб

топганлиги

ҳақида

илмий

холислик

ва

обектив

тарихий

тизимлилик

асосида

батафсил

маълумот

берилган

.

Кўриб

ўтган

асарлардан

келиб

чиқиб

айти

-

шимиз

мумкинки

,

тадқиқотчи

олимлар

мамла

-

катимизнинг

турли

ҳудудларида

ва

турли

қадимий

маданий

қатламларида

олиб

борган

қазишмалар

ва

топилмалар

асосида

Мова

-

роуннаҳрнинг

қадимги

юксак

маданият

ўчоғи

бўлганлигини

исбот

қилиш

билан

бирга

бу

юксак

маданиятни

яратган

халқлар

ва

элатлар

-

ни

,

ўзбекларнинг

аждодларини

,

уларнинг

таркибига

кирган

уруғ

-

қабилаларни

,

уларнинг

1

Асқаров

А

.

А

.

Ўзбек

халқининг

келиб

чиқиш

тарихи

.

Т

.:

Ўзбекистон

, 2015. –

Б

. 171.

жойлашуви

,

машғулоти

,

муносабатлари

ва

ўзоро

яқинлашуви

,

бир

-

бирига

таъсири

ва

аралиб

кетиши

,

уларнинг

тили

ва

маданияти

ҳамда

улар

яратган

давлатларни

ўрганиб

,

илмий

хулосалар

ясайдилар

.

Шуниси

эъти

-

борга

лойиққи

,

уларнинг

археологик

топилма

-

лар

асосида

юритган

мулоҳазаларни

тарихчи

олимларнинг

ёзма

манбалар

бўйича

чиқарган

хулосаларига

мос

ва

муофиқдир

.

Сўнгги

йилларда

ҳам

ўзбек

этногенези

ва

этник

тарихи

масаласи

ваунинг

турли

қир

-

раларини

талқин

этувчи

илмий

ишлар

олиб

борилаётгани

кўзга

ташланмоқда

.

Ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

муаммо

-

сига

оид

Б

.

Ахмедов

,

К

.

Шониёзов

,

А

.

Асқа

-

ров

,

И

.

Жабборов

,

А

.

Ходжаев

,

Ш

.

Камолид

-

дин

,

У

.

С

.

Абдуллаев

,

О

.

Бўриев

,

М

.

Усмонов

,

Ғ

.

Б

.

Бобоёров

,

А

.

Маликов

,

А

.

А

.

Аширов

,

А

.

Қаюмовларнинг

қатор

тадқиқотлари

чоп

этилди

.

2

Таъкидлаш

лозимки

, 2011

йили

сўнгги

20

йилдан

ошиқроқ

вақт

давомида

ЎзР

ФА

Тарих

институти

ва

Россия

ФА

Этнология

ва

антропология

институти

ҳам

-

корлигида

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

,

халқимизнинг

анъанавий

хўжалик

машғулоти

,

моддий

ва

маънавий

маданияти

,

оилавий

ва

жамоавий

турмуш

тарзини

этно

-

график

йўналишда

ўрганишга

бағишланган

йирик

тадқиқот

– “

Ўзбеклар

номли

йирик

2

Аҳмедов

Б

.

Ўзбек

улуси

. –

Т

.:

Мерос

, 1992. –

Б

. 152;

Шониёзов

К

.

Ўзбек

халқининг

шаклланиш

жараёни

. –

Т

.:

Шарқ

, 2001. –

Б

. 464;

Асқаров

А

.

Ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

. –

Т

.:

Университет

, 2007. –

Б

. 340;

Джаббаров

И

.

Узбеки

:

Этнокультурные

традиции

,

быт

и

образ

жизни

. –

Т

.:

Шарк

, 2007;

Ходжаев

А

.

Из

истории

древних

тюрков

(

сведения

древнекитайских

источников

). –

Алматы

, 2011. –

С

. 276;

Камолиддин

Ш

.

С

.

Происхождение

Саманидов

. –

Т

.,

2008;

Абдуллаев

У

.

С

.

Фарғона

водийсида

этнослараро

жараёнлар

(XIX–

ХХ

аср

бошлари

). –

Т

.:

Янги

аср

авлоди

, 2005;

Бобоёров

Ғ

.

Ғ

арбий

Турк

ҳоқонлиги

давлат

тузуми

:

Тарих

фан

.

док

.

дисс

.

автореф

. –

Т

., 2012;

Маликов

А

.

М

.

Узбеки

группы

кунграт

долины

Зерафшана

в

XIX –

начале

XX

в

. –

Самарканд

, 2007. –

С

. 124;

Аширов

А

.,

Қаюмов

А

.

Ўзбеклар

//

Ўзбекистон

Миллий

энциклопедияси

.10-

жилд

. –

Т

., 2005. –

Б

. 487–

492;

Бўриев

О

.,

Усмонов

М

.

Ўзбеклар

:

этник

тарихи

ва

этномаданий

жараёнлар

. –

Самарқанд

, 2008.


background image

S H A R Q M A S H ’ A L I

54

фундаментал

монография

нашр

қилинди

1

.

Ушбу

монографиянинг

катта

қисми

ўзбекЛар

-

нинг

этник

тарихини

ёритишга

бағишланган

ва

бу

қисм

академик

К

.

Шониёзов

томонидан

ёзилган

.

2

А

.

Дониёров

,

А

.

Аширов

,

А

.

Қаюмов

,

Азим

Маликов

,

Хусниддин

Мамадалиев

,

Ғ

ай

-

булла

Бобоёров

каби

маҳаллий

олимларнинг

қатор

изланишлари

натижасида

яратилган

илмий

тўплам

ва

мақолалар

ўзбек

этногенези

ва

этник

тарихи

масаласи

борасидаги

тадқи

-

қотларда

ўз

самарасини

бермоқда

.

Профессор

А

.

Хўжаев

ўзининг

Ўзбек

халқи

этногенезини

ўрганишда

хитой

манба

-

ларининг

аҳамияти

ва

уларнинг

ўзига

хос

хусусиятлари

3

деб

номланган

мақоласида

ўзбек

этногенезига

доир

бўлган

хитой

манн

-

баларини

тўққиз

гуруҳга

бўлиб

,

тавсифлаб

,

моҳиятини

очиб

беради

.

А

.

А

.

Ашировнинг

Ўзбекистон

этноло

-

гиясининг

назарий

-

методологик

муаммолари

илмий

тўпламида

Ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихига

доир

нашрлар

ҳақида

баъзи

мулоҳазалар

деб

номланган

мақоласи

4

аҳа

-

миятга

моликдир

.

Муаллиф

истиқлол

йилла

-

рида

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

мавзусидаги

бажарилган

асарларни

шартли

равишда

уч

гуруҳга

бўлади

:

1)

тарихий

йўналишда

бажарилган

акаде

-

мик

тадқиқотлар

;

2)

бадиий

публицистик

услубда

ёзилган

асарлар

ва

нашрлар

;

3)

хорижий

муаллифларнинг

илмий

изла

-

нишлари

.

Профессор

сўнгги

йилларда

ўзбек

халқи

этногенези

ва

этник

тарихи

хусусида

ўрга

-

наётган

мутахасислар

озчиликни

ташкил

этган

бўлишига

қарамай

,

салмоқли

нашрлар

пайдо

бўлганлигини

таъкидлайди

.

5

А

.

Х

.

Дониёров

ўтган

асрдан

ўзбек

халқи

-

нинг

тарихи

Ўрта

Осиё

минтақаси

,

асосан

1

Узбеки

. –

М

.:

Наука

, 2011. –

С

. 688.

2

Шаниязов

К

.

Ш

.

Этническая

и

политическая

история

узбеков

//

Узбеки

... –

С

. 14–50.

3

Ўзбекистон

этнологиясининг

назарий

-

методологик

муаммолари

. –

Т

.:

Наврўз

, 2014. –

Б

. 25–40.

4

Ўша

манба

. –

Б

. 41–52.

5

Ўша

манба

. –

Б

. 41–42.

икки

дарё

оралиғи

:

Амударё

ҳамда

Сирдарё

,

Фарғона

водийси

,

Тошкент

ва

Хоразм

воҳа

-

лари

билан

боғлиқ

деб

ёзган

эди

.

6

Ўзбекистоннинг

энг

янги

даврида

бадиий

публитсистик

услубда

ёзилган

асарларда

ҳам

ўзбек

этноними

билан

боғлиқ

турли

қарашлар

вужудга

келди

.

Адабиётчилар

Хуршид

Дав

-

рон

,

Асқад

Мухтор

,

Пўлат

Зоҳидов

ва

бошқа

-

лар

талқинида

кўплаб

фикр

-

мулоҳазалар

юри

-

тилди

.

Жумладан

,

Хуршид

Даврон

ўзининг

интернет

саҳифасида

шундай

маълумот

келти

-

рилади

. “

Х

II

асрда

яшаган

муаррих

Усама

ибн

Мунқиз

Китаб

ал

-

Иътибар

асарида

Мосул

амирининг

исми

Ўзбек

эди

деб

қайд

этади

.

Жалолиддин

Хоразмшоҳ

қўшинбошлиқлари

-

дан

бирининг

исми

ҳам

Жаҳон

Паҳлавон

Ўз

-

бек

бўлгани

маълум

.

Машҳур

муаррих

Раш

-

диддин

Фазлуллоҳ

ал

-

Ҳамадоний

ҳам

ўзининг

Жоме

ат

-

Тавориҳ

асарида

илгезидийлар

сулоласига

тегишли

Табриз

ҳокимининг

исми

Ўзбек

Музаффар

деб

маълумот

беради

.

Мустақиллик

йилларида

ўзбек

халқи

эт

-

ногенези

ва

этник

тарихи

масаласига

доир

илмий

тадқиқот

ишлари

оммалашди

.

Чоп

этилаётган

тадқиқотлар

ўзининг

кенг

илмий

негизига

эга

бўлсада

,

ўзбек

халқининг

келиб

чиқиши

билан

боғлиқ

муаммолар

йўқ

эмас

.

Бу

масала

юзасидан

тадқиқ

этилиши

лозим

бўлган

,

чуқур

илмий

таҳлилга

асосланган

илмий

изланишлар

олдимизда

турибди

.

Ўзбек

халқи

этногенези

ва

этниктарихи

масаласи

доирилмий

изланишлар

тарихий

тадқиқот

методлари

асосида

ёритилиб

,

ўзбек

тарихшунослигида

холислик

,

умумбашарий

қонуниятлар

,

далил

ва

исботлилик

,

манбалар

билан

тасдиқланганлик

,

тарихийлик

каби

методик

ҳамда

методологик

асослар

неги

-

зида

шакллантирилиши

лозим

.

Ушбу

масса

-

ланинг

ўрганилишини

такомиллаштириш

,

ҳеч

қандай

мафкурага

оғишмай

ҳаққоний

тарихни

яратиш

замонавий

шароитда

дол

-

зарб

тадқиқот

ҳисобланмоқда

.

6

Дониёров

А

.

Х

.

Этнографические

исследования

в

Узбекистане

в

ХХ

веке

:

основные

этапы

,

проблемы

,

перспективы

развития

.

Автореф

.

дис

. …

док

.

истор

.

наук

. –

Т

., 2003. –

С

. 180.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов