S H A R Q M A S H ’ A L I
49
ÒÀÐÆÈÌÀØÓÍÎÑËÈÊ
БАДИИЙ
ТАРЖИМАДА
ЎХШАТИШ
(
ПРЕМЧАНДНИНГ
“
СЕВГИ
ИНЪОМИ
”
РОМАНИ
МИСОЛИДА
)
ХОДЖАЕВА
НИЛУФАР
Таянч
докторант
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
бадиий
таржимада
берилган
ўхшатишларнинг
ҳиндий
тилидан
ўзбекчага
ўгириш
мураккабликлари
ва
ўзига
хосликлари
ёритилади
.
Аслият
ва
таржима
асарида
берилган
ўхшатишлар
грамматик
,
семантик
ва
лексик
-
стилистик
хусусиятларига
кўра
таҳлил
қилинди
.
Танянч
сўз
ва
иборалар
:
ўхшатиш
,
лексик
-
стилистик
хусусият
,
Премчанд
,
ҳинд
адабиёти
,
аслият
,
таржима
асар
,
сўзма
-
сўз
таржима
,
лексик
-
грамматик
воситалар
.
Аннотация
.
В
данной
статье
освещаются
сложности
и
своеобразие
перевода
сравнений
с
хинди
на
узбекский
язык
на
материале
художественного
текста
.
Текст
оригинала
и
перевода
анна
-
лизируется
по
грамматическим
,
семантическим
,
лексико
-
стилистическим
особенностям
.
Опорные
слова
и
выражения
:
сравнение
,
лексико
-
стилистические
особенности
,
Премчанд
,
литература
хинди
,
оргинал
,
текст
перевода
,
дословный
перевод
,
лексико
-
граматические
средства
.
Abstract:
The paper illuminates complication and speciality of simile translation from Hindi into Uzbek in
literary text. Original and translated text analyzed according to grammatical, sematic and lexico-stylistic features.
Keywords and expressions:
simile, lexico-stylistic speciality, Premchand, Hindi literature, original text,
translation text, word by word translation, lexico-grammatical features.
Ҳар
бир
халқ
маданияти
учун
ўзига
хос
тасвирий
восита
бирликлари
мавжудки
,
уларни
бир
тилдан
иккинчисига
таржима
қилиш
жара
-
ёнидагина
икки
халқ
маданияти
ўртасидаги
ўхшаш
ва
фарқли
қирраларни
кўриш
мумкин
.
Ўхшатишлар
ташқи
дунёни
билишнинг
энг
қадимий
усулларидан
ҳисобланади
.
Ўх
-
шатишлар
муайян
халқнинг
илк
тафаккур
тарзини
ва
тасаввурларини
тамсил
этади
.
Уларда
маълум
даврда
яшаган
аждодлари
-
мизнинг
кечинмалари
,
тасаввурлари
муҳр
-
ланган
бўлади
1
.
Биргина
ўхшатиш
восита
-
сида
халқлар
орасидаги
тарихий
,
адабий
,
маданий
муносабатлар
ҳақидаги
маълумотни
тиклаш
шароити
пайдо
бўлади
.
Эрамиздан
олдинги
IV
асрда
тузилган
Панини
грамматикасидан
бошлаб
қадимги
1
Усманова
Ш
.
Таржиманинг
лингвомаданий
аспекрт
-
лари
.
Ўқув
қўлланма
. –
Т
.:
ТошДШИ
, 2015. –
Б
. 97.
ҳинд
поэтик
-
грамматик
трактатларида
ўхша
-
тишлар
поэтик
фигура
сифатида
ўрганилган
2
.
Ҳиндий
тилидан
ўзбекчага
ўгирилган
ба
-
диий
асарларда
ўхшатишларнингнг
берили
-
ши
шу
кунга
қадар
ўрганилмаган
.
Бир
-
бирига
қардош
бўлмаган
ҳиндий
ва
ўзбек
тиллари
формал
аспектда
фарқланса
-
да
,
лек
-
сик
-
семантик
ва
стилистик
жиҳатдан
ўхшаш
.
Шунга
кўра
Премчанд
асарларида
мавжуд
ўхшатишларнинг
баъзилари
тўғридан
-
тўғри
ўзбек
тилидаги
эквивалентлари
билан
таржи
-
ма
қилинган
.
Ҳинд
маданиятига
хос
айрим
ўхшатишлар
эса
сўзма
-
сўз
ўгирилган
.
Ўз
даврида
Премчанд
адабий
аренага
Ян
-
ги
турдаги
қаҳрамон
образини
олиб
чиқди
.
Унинг
асарларида
асосан
,
оддий
деҳқон
об
-
рази
намоён
бўлади
.
Шу
сабабли
уни
ҳинд
2
Невелова
С
.
Л
.
Вопросы
поэтики
древнеиндийского
эпоса
.
Эпитет
и
сравнение
. –
М
.:
Наука
, 1979. –
С
. 38.
S H A R Q M A S H ’ A L I
50
қишлоқ
ҳаётини
тараннум
этувчи
романчи
-
лик
асосчиси
деб
ҳам
аташади
.
Унинг
асар
-
ларида
аёллар
,
қариялар
,
бевалар
,
ишчилар
,
паст
табақа
вакиллари
,
фақир
одамлар
,
маж
-
руҳлар
,
шунингдек
умидсиз
,
ожиз
“
кичик
”
одамлар
дарди
,
машаққатли
ҳаёти
,
орзу
-
умидлари
,
армонлари
тасвирланган
.
Премчанд
асарларида
анъанавий
ҳинд
об
-
рази
талқин
қилинади
.
Асарларда
асосан
од
-
дий
халқ
ҳаётидан
олинган
муаммолар
ёри
-
тилади
.
Унинг
роман
ва
ҳикоялари
кенг
омма
учун
мўлжалланган
бўлиб
,
оддий
халқ
дар
-
дини
куйлайди
.
Шу
сабабли
асар
тили
оғзаки
нутққа
имкон
қадар
яқин
,
содда
ва
равон
.
Шу
билан
бирга
адабий
анъаналарга
содиқ
,
ҳинд
маданий
хусусиятларини
ўзида
жамлаган
1
.
И
.
Габдулхакова
тадқиқотида
ўхшатишлар
-
ни
икки
турга
ажратади
:
халқчил
ва
индиви
-
дуал
.
Халқчил
ўхшатишлар
умумий
ҳодиса
ва
предметларга
асосланган
бўлади
.
Индивидуал
ўхшатишлар
эса
муаллиф
томонидан
ижодий
кашф
этилган
тасвирий
восита
ҳисобланади
2
.
Премчанд
асарларида
барчага
бирдек
ту
-
шунарли
бадиий
тасвир
воситалари
,
халқчил
ўхшатишлар
қўлланилади
.
Ўзбек
тилида
ўхшатишлар
лексик
ва
грамматик
воситалар
ёрдамида
акс
этади
.
Лексик
воситалар
:
каби
,
сингари
,
қадар
,
Янг
-
лиғ
,
бамисоли
,
бамисли
,
мисоли
,
мисли
,
мо
-
нанд
,
ҳудди
,
нақ
,
гўё
,
тенг
,
ўхшатмоқ
,
эслат
-
моқ
,
демоқ
,
бўлмоқ
,
бир
,
айнан
,
ўзи
,
тус
,
ибрат
,
ҳолатда
,
чу
,
андоқки
,
ва
бошқалар
кирса
,
грамматик
воситаларга
-
дай
/-
дек
/-
даг
/-
дак
/-
так
/-
дағ
/-
доғ
/-
дайин
; -
дан
, -
дир
, -
намо
, -
симон
, -
она
, -
омуз
, -
ли
, -
ча
/-
ларча
, -
чалик
, -
часига
кабилар
хосдир
3
.
1
Бросалина
Е
.
К
.,
Донченко
С
.
С
.,
Кокова
и
др
.
Очерки
истории
литератур
Индии
(X–XX
вв
.). –
Санкт
-
Петербург
, 2014. –
С
. 115–116.
2
Габдулхакова
И
.
Способы
перевода
художествено
-
изобразительных
средств
в
произведениях
А
.
Еники
.
автореф
.
дисс
.
к
.
ф
.
н
. –
Казань
, 2007. http://www.dslib.net
/sravnit-jazykoved/sposoby-perevoda-hudozhestvenno-
izobrazitelnyh-sredstv-v-proizvedenijah-a-eniki.html
.
3
Каримов
С
.
Ўзбек
тилининг
бадиий
услуби
.
филол
.
фан
.
ном
...
дисс
. –
Самарқанд
, 1993. –
Б
. 187.
Бадиий
асарларни
чоғиштириш
натижасида
ҳиндий
тилида
ўхшатишлар
ифодасида
лексик
воситалар
фаол
экан
,
деган
хулосага
келдик
.
Ҳиндий
тилида
қўлланиладиган
ўхшатишлар
ўзбек
тилига
қуйидагича
таржима
қилинади
:
क
भांित
–
ўхшаб
,
каби
, -
дек
, -
дай
;
क
तरह
–
-
дек
, -
дай
,
ўхшаб
;
मानो
–
гўё
,
худди
,
каби
,
сингари
;
जैसा
,
जैसे
– -
дек
, -
гўё
,
каби
,
худди
;
क
–
янглиғ
,
бамисоли
;
क
–
мисли
,
-
सा
– -
дек
.
Ўзбек
тилига
таржимада
ҳиндча
ўхшатиш
-
ларнинг
ифода
воситаси
гоҳи
лексик
,
гоҳи
грамматик
шаклда
берилиши
кузатилади
.
Ҳиндий
флектив
,
ўзбек
тили
эса
агглютинатив
бўлганлиги
сабабли
ҳиндий
тилида
ўхшатишларнинг
ифодаси
нафақат
лексемаларда
,
балки
феъл
шаклларида
ҳам
кузатилади
.
क
भांित
воситасида
ўхшатишларнинг
тар
-
жимасига
доир
бир
қанча
мисолларни
кўриб
ўтамиз
:
आधे
घंटे
म
दोन
िच ड़य
क
भांित
चहकने
लगे।
4
–
Ярим
соат
ичидаёқ
иккаласи
қушларга
ўхшаб
чуғур
-
чуғур
қила
бошлади
5
.
Ҳинд
маданиятида
қушлар
ҳаракат
,
инти
-
лиш
тимсоли
сифатида
тасвирланади
6
.
Ўзбек
тилшунослигида
эса
“
қуш
” –
учмоқ
,
жуда
катта
тезликда
ҳаракатланмоқ
;
енгил
,
вазни
жуда
кам
,
ҳеч
бир
оғир
эмас
;
енгил
,
мулойим
,
ёқимли
ҳаракат
ҳақида
;
енгил
,
эркин
,
енгил
тортмоқ
,
енгил
сезмоқ
7
каби
маъноларда
қўл
-
ланилади
.
Юқорида
келтирилган
мисолда
эса
“
болаларнинг
кўп
гапириши
”
қушларнинг
чуғур
-
чуғурига
ўхшатилган
.
4
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 12.
5
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 41.
6
Невелова
С
.
Л
.
Вопросы
поэтики
древнеиндийского
эпоса
.
Эпитет
и
сравнение
. –
М
.:
Наука
, 1979. –
С
.
106.
7
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 305–306.
S H A R Q M A S H ’ A L I
51
आनंद
के
दन
पवन
क
भांित
स न
-
से
िनकल
जाते
ह
और
पता
भी
नह ं
चलता।
1
–
Қу
-
вончли
кунлар
шамол
сингари
сершитоб
бўлади
ва
қандай
ўтганини
билмай
қоласан
,
одам
2
.
“
Шамол
”
ўхшатиши
ҳиндий
тили
каби
ўзбек
тилшунослигида
ҳам
“
жуда
тез
ҳаракатланмоқ
”, “
тез
югурмоқ
”, “
тез
ўтмоқ
”
3
маъноларида
қўлланилади
.
व याचल
पव त
म यरा
के
िन वड़
अ धकार
म
काले
देव
क
भांित
खड़ा
था।
4
–
Виндҳйочал
тоғи
туннинг
зулматли
қўйнида
қора
дев
сингари
важоҳатла
қад
кўтариб
турибди
5
.
“
Дев
” –
забардаст
,
бақувват
,
баҳайбат
,
ул
-
кан
,
кучли
.
Одам
,
ҳайвон
ва
бошқа
нарсалар
ҳақида
.
Бошқа
маъноси
эса
“
ишламоқ
,
чарчаш
нималигини
билмай
меҳнат
қилмоқ
”
6
каби
ҳолатларда
мазкур
ўхшатиш
қўлланилади
.
Мазкур
мисолларда
क
भांित
– “
ўхшаб
”,
“
сингари
”
лексик
воситалар
ёрдамида
ўзбек
тилига
таржима
қилинган
.
िच ड़य
क
भांित
–
қушларга
ўхшаб
,
पवन
क
भांित
–
шамол
сингари
,
काले
देव
क
भांित
–
қора
дев
сингари
.
क
भांित
–
ўзбек
тилига
грамматик
восита
сифатида
ҳам
таржима
қилинади
.
Бунга
қуйидаги
мисолларни
келтириш
мумкин
:
1
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 7.
2
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 37.
3
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 260.
4
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 5.
5
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 35.
6
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 67.
उसके
सास
-
ससुर
देवी
-
देवता
ह ।
उसके
पित
िश ा
क
मूित
और
ीरामच दर
जी
क
भांित
सुिशल
हो।
7
–
Одамшаванда
қайнота
-
қайнона
қўлига
топширишда
эди
.
Одоб
-
ахлоқда
ягона
жаноби
Рамдай
вафодор
,
қизига
шамолни
ҳам
раво
кўрмайдиган
куёв
бўлишини
орзу
қиларди
8
.
Ҳинд
мифологиясида
маъбуд
Рам
тимсоли
вафодор
турмуш
ўртоқ
,
саркарда
ва
давлат
арбоби
сифатида
тасвирланади
9
.
Рам
ва
Сита
эр
билан
аёлнинг
вафоси
тимсолидир
.
अब
तो
ताप
तोते
क
भांित
चहकने
लगा
-
कूल
इतना
बड़ा
है
क
नगर
भर
के
लोग
उसम
बैठ
जाय ।
द वार
इतनी
ऊंची
ह
,
जैसे
ताड़।
10
–
Энди
Пратап
тўтидай
сайраб
кетди
:
Мактаб
шунақанги
каттаки
,
бутун
шаҳар
сиғади
.
Деворлари
пальма
дарахтидай
баланд
-
баланд
11
.
“
Тўти
” –
такрорламоқ
,
қайтармоқ
,
сайра
-
моқ
,
бир
гапни
ҳадеб
айтавермоқ
.
Яна
бир
маъноси
“
ширин
тилли
,
чиройли
.
Аёл
ҳақи
-
да
”
12
.
Ҳинд
мифологиясида
қушлар
образи
алоҳида
ўрин
тутади
.
Сингал
манбаларида
қуш
образлари
ичида
биринчилардан
“
тўти
”
ва
“
майна
”
тимсоллари
учрайди
. “The Ma-
havamsa or the Great Chronicle of Ceylon”
асарида
ёзилишича
,
тўти
ошхонада
ёрдамчи
вазифасида
бўлган
.
Сингалларда
“
тўти
”
108
ижобий
рамзлардан
бири
ҳисобланади
13
.
7
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 34.
8
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 59.
9
http://roscoe-volnaudachi.blogspot.com/2010/12/blog-
post_08.html
10
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 13.
11
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 41.
12
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 230–231.
13
Краснодембская
Н
.
Г
.
Птица
в
обыденном
и
сакральном
пространстве
в
культуре
сингалов
(
Шри
Ланка
S H A R Q M A S H ’ A L I
52
Мазкур
мисолларда
ўхшатишлар
क
भांित
воситасида
-
дай
шаклида
ўзбек
тилига
тўғридан
-
тўғри
таржима
қилинган
:
ीरामच दर
जी
क
भांित
–
Рамдай
;
तोते
क
भांित
–
тўтидай
.
Ўхшатишларнинг
ўзбек
тилига
муқобили
воситасида
таржима
қилинишида
क
भांित
–
-
дай
шаклида
берилган
.
रेलगा ड़य
म
या ी
ई
क
भांित
भर
-
भरकर
याग
पहंचाये
ु
जाते
थे।
1
–
Поездларда
саёҳатчилар
вагонлардан
кўпикдай
тошиб
Праёгга
келмоқда
2
.
एक
पड़ाके
क
वानी
हईु
और
ग द
लू
(
गम
हवा
)
क
भाँित
गगन
भेदन
करता
हआ
ु
हट
पर
खड़े
होने
वाले
खलाड़
से
सौ
गज
आगे
िगरा।
3
–
Қарс
этган
овоз
эшитилди
ва
коп
-
ток
ўқдай
учиб
,
маррада
турган
ўйинчидан
тахминан
юз
метр
нарига
бориб
тушди
4
.
Биринчи
мисолда
келтирилган
ई
क
भांित
–
кўпикдай
ўхшатиши
сўзма
-
сўз
“
пахтадай
”, “
момиқдай
”
сўзига
тенг
.
Ушбу
ўринда
таржимон
семантик
эквивалентликка
эришган
.
Чунки
ўзбек
тилида
“
пахта
”
тош
-
майди
,
кўпирмайди
,
оломон
пахтага
қиёс
-
ланмайди
. “
Пахта
–
оқ
,
оппоқ
,
оқармоқ
;
юм
-
шоқ
;
ювмоқ
,
оппоқ
қилиб
ювмоқ
,
яхшилаб
тозаламоқ
”
5
каби
маъноларни
акс
эттиришда
қўлланилади
.
1
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 7.
2
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 37.
3
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 58.
4
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 15.
5
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 172.
लू
(
गम
हवा
)
क
भाँित
–
ўқдай
ўхша
-
тишининг
сўзма
-
сўз
таржимаси
“
иссиқ
ҳаво
”,
“
жазирама
”.
Таржимон
ҳар
икки
ҳолатда
ҳам
семантик
эквивалентликка
эришган
.
Ўзбек
тилида
“
ўқ
”
ўхшатишининг
етти
хил
варианти
мавжуд
. 1.
Тўғри
,
адл
; 2.
Тўғри
–
рост
,
адо
-
латли
сўз
,
шунингдек
,
ғирромни
билмайдиган
одам
ҳақида
; 3.
Учмоқ
–
жуда
ҳам
тез
ҳара
-
катланмоқ
; 4.
Отилмоқ
–
кескин
,
шиддат
билан
бирор
томонга
ташланмоқ
; 5.
Отилиб
чиқмоқ
–
асосан
,
қаттиқ
ҳаяжон
,
ҳиссий
таранглик
билан
айтилган
гап
,
сўз
,
хитоб
ва
шу
кабилар
ҳақида
; 6.
Кирмоқ
,
санчилмоқ
,
қадалмоқ
,
урилмоқ
; 7.
Қ
адамоқ
,
тикмоқ
.
Қ
аттиқ
тикилиб
қарамоқ
–
асосан
,
кўз
ҳақида
6
.
Ўхшатишларнинг
क
तरह
воситасида
ифодаланиши
қуйидаги
мисолда
кузатилади
.
च ा
–
तु ह ं
गाओ
,
कोयल
क
तरह
कूकती
हो।
7
–
Чандра
: –
Ўзинг
яхши
айтасан
-
ку
қўшиқни
,
майнадай
“
ку
-
ку
”
лаб
8
.
Мазкур
ми
-
солда
कोयल
क
तरह
–
майнадай
тарзида
таржима
қилинган
.
क
तरह
ўзбекча
“-
дай
”
қўшимчасига
тўғри
келган
.
Ҳинд
мадания
-
тида
ёқимли
овоз
“
ғоз
”
ёки
“
қора
майна
”
(
кўйал
)
га
қиёсланади
9
.
Ўхшатишларнинг
ўзбекча
таржимасида
मानो
– “-
дай
”
шаклида
ўгирилган
.
Масалан
,
वृजरानी
क
वदाई
के
प त ्
सुवामा
का
घर
ऐसा
सूना
हो
गया
,
मानो
पंजरे
से
सुआ
उड़
गया।
10
–
Виржан
келин
бўлиб
тушганидан
6
Ўша манба. – Б. 281–283.
7
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 23.
8
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 50.
9
Бросалина
Е
.
К
.,
Донченко
С
.
С
.,
Кокова
и
др
.
Очерки
истории
литератур
Индии
(X–XX
вв
.). –
Санкт
-
Петербург
, 2014. –
С
. 107.
10
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 52.
S H A R Q M A S H ’ A L I
53
кейин
Сувоманинг
уйи
қуши
учиб
кетган
қафасдай
бўм
-
бўш
бўлиб
қолди
1
.
“
Қ
афас
–
тор
.
Асосан
,
хона
,
уй
-
жой
кабиларнинг
ҳажми
ҳақида
”
2
.
कुल
जाता
तो
इस
पेरकार
एक
ओर
से
िनकल
जाता
,
मानो
आगे
कोई
बाघ
बैठा
हआ
ु
है
,
या
जैसे
महाजन
से
कोई
ऋणी
मनु य
आँख
बचाकर
िनकल
जाता
है।
3
–
Мактабга
борса
,
худди
йўлида
бир
йўлбарс
ётгандай
бир
четдан
аста
,
бўлмаса
қарзи
бор
одамдай
судхўрнинг
кўзини
шамғалат
қилиб
тескари
ўтиб
кетарди
.
Виржаннинг
эса
соясидан
саккиз
чақирим
қочарди
4
.
Ҳиндча
मानो
маъно
жиҳатдан
ўзбек
ти
-
лидаги
“-
дай
”
қўшимчасига
тўғри
келса
-
да
,
гапда
жойлашиш
ўрнига
кўра
“
бамисоли
”,
“
бамисли
”, “
мисоли
”, “
мисли
”, “
ҳудди
”,
“
гўё
”
лексемаларига
ҳам
стилистик
,
ҳам
се
-
мантик
жиҳатдан
мос
.
Ҳиндий
тилида
मानो
“
бамисоли
”, “
бамисли
”, “
мисоли
”, “
мисли
”,
“
ҳудди
”, “
гўё
”
лексик
воситалари
сингари
ўхшатишдан
олдин
қўлланилади
.
Ҳиндча
जैसा
–
бирлиги
жинс
ва
сонда
мослашади
.
Гапда
жойлашишига
кўра
ўхша
-
тишдан
аввал
қўлланса
,
ўзбек
тилидаги
“
ба
-
мисоли
”, “
бамисли
”, “
мисоли
”, “
мисли
”,
“
ҳудди
”, “
гўё
”
лексик
воситаларга
тўғри
келади
.
Ўхшатишдан
сўнг
қўлланса
, “
каби
”,
“
сингари
”
лексик
воситалар
, “-
дай
/-
дек
/-
даг
/-
дак
/-
так
/-
дағ
/-
доғ
/-
дайин
”
грамматик
восита
-
ларга
тенг
келиши
мумкин
.
सुशीला
क
आँख
व द
थीं
,
पर
मुखम डल
एसा
वकािसत
था
,
जैसा
ाभतकाल
का
1
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 73.
2
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 291.
3
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 33.
4
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 58.
कमल।
5
–
Сушиланинг
кўзлари
юмуқ
эди
,
бироқ
чеҳраси
тонгги
нилуфардай
ял
-
ял
ёниб
турарди
6
.
अब
तो
ताप
तोते
क
भांित
चहकने
लगा
-
कूल
इतना
बड़ा
है
क
नगर
भर
के
लोग
उसम
बैठ
जाय ।
द वार
इतनी
ऊंची
ह
,
जैसे
ताड़।
7
–
Энди
Пратап
тўтидай
сайраб
кет
-
ди
:
Мактаб
шунақанги
каттаки
,
бутун
ша
-
ҳар
сиғади
.
Деворлари
пальма
дарахтидай
баланд
-
баланд
8
.
Мисол
келтирилган
жумлаларда
जैसा
– “-
дай
”,
яъни
जैसा
ाभतकाल
का
कमल
–
тонгги
нилуфардай
;
जैसे
ताड़
–
пальма
дарахтидай
шаклида
ўзбек
тилига
таржима
қилинган
.
Мазкур
ҳолатда
जैसा
бирлиги
ўх
-
шатишдан
аввал
келган
,
ҳам
стилистик
,
ҳам
семантик
эквивалентликка
эришиш
мақса
-
дида
“
бамисоли
”, “
бамисли
”, “
мисоли
”,
“
мисли
”, “
ҳудди
”, “
гўё
”
лексик
воситалари
қўлланилиши
ўринли
деб
ҳисоблаймиз
.
Ҳиндий
тилидаги
-
सी
юкламаси
кичрай
-
тириш
маъносини
англатади
.
Ўхшатишдан
кейин
қўлланилганда
“-
дек
”, “-
дай
”
грамма
-
тик
воситаси
билан
ифодалангани
кузатила
-
ди
.
Масалан
:
अभी
नान
करके
आई
थी
,
इसिलए
नािगन
-
सी
लट
कंध
पर
लहरा
रह
थी
9
–
Ҳозиргина
ювиниб
чиққанидан
сочлари
илондек
елкаси
узра
тўлғаниб
турарди
10
.
5
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 36.
6
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 61.
7
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 13.
8
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 41.
9
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 28.
10
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 54.
S H A R Q M A S H ’ A L I
54
नािगन
-
सी
–
илондек
образли
ўхшатиши
тўғридан
-
тўғри
таржима
қилинган
.
Қ
адимги
ҳинд
эпослари
тадқиқида
“
илон
”
билан
боғлиқ
ўхшатишлар
“
хавф
”, “
ғазаб
”, “
бахтсизлик
”
маъносини
англатиб
келади
....
Кўпинча
жанг
-
чилар
камонидан
отилган
ўқ
“
илонга
”
ўхша
-
тилади
.
Нафақат
шаклий
,
балки
чуқур
маъно
-
ли
, “
ўқ
”
илоннинг
заҳридек
ўлимга
олиб
келади
,
деган
маънода
илонга
қиёсланади
1
.
Ўзбек
тилшунослигида
эса
“
илон
”
ўхшатиши
-
нинг
қўлланишига
кўра
етти
хил
семантик
варианти
мавжуд
: 1.
Чақмоқ
,
заҳар
сочмоқ
;
2.
Совуқ
,
ўта
ёқимсиз
; 3.
Тўлғанмоқ
,
чайқал
-
моқ
,
изтиробдан
ўзини
ҳар
ёнга
урмоқ
,
руҳан
қийналмоқ
,
безовталанмоқ
; 4.
Ўралмоқ
,
суд
-
ралмоқ
; 5.
Буралмоқ
,
билангламоқ
; 6.
Вишил
-
ламоқ
;
қўрқинчли
овоз
чиқармоқ
,
қўпол
оҳангда
гапирмоқ
,
ваҳшат
солмоқ
; 7.
Аврамоқ
;
турли
ҳийла
-
найранглар
билан
билан
алдамоқ
,
ўз
йўлига
юргазмоқ
2
.
Мазкур
мисолда
келти
-
рилган
ўхшатишда
эса
юқорида
келтирилган
салбий
маъно
мавжуд
эмас
.
ताप
संकेत
समझ
गया।
हा
शोक
!
मेर
तिनक
-
सी
चूक
ने
यह
लय
कर
दया।
3
–
Пратап
шаъмани
тушунди
.
Эҳ
,
хом
сут
эм
-
ган
банда
!
Синчалакдай
хатоим
нималар
қилиб
қўймади
!
4
.
तिनक
-
सी
–
синчалакдай
ўхшатиши
ўз
-
бек
тилида
“
кичик
”
маъносини
беради
.
Ас
-
лиятдаги
“
озгина
”
сўзини
таржимон
“
синча
-
лакдай
”
деб
ўхшатиш
воситасида
таржима
қилади
.
Ўзбек
тилида
“
оз
миқдор
”
ни
англа
-
тувчи
ўхшатишлар
талайгина
.
Масалан
,
зи
-
1
Габдулхакова
И
.
Способы
перевода
художествено
-
изобразительных
средств
в
произведениях
А
.
Еники
.
автореф
.
дисс
.
к
.
ф
.
н
. –
Казань
, 2007. –
С
. 104.
2
Маҳмудов
Н
.,
Худойберганова
Д
.
Ўзбек
тили
ўхшатишларининг
изоҳли
луғати
. –
Т
.:
Маънавият
,
2013. –
Б
. 92–94.
3
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 61.
4
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 15.
ғирдек
,
зиғирча
,
заррадай
,
тирноқдай
,
кафт
-
дай
ва
ҳоказо
.
ऐसा
तीत
होता
था
क
दोन
भाई
-
ब हन
है।
5
–
Иккаласи
худди
ака
-
сингилга
ўхшарди
6
.
Ҳиндий
тилидан
таржима
қилинган
асар
таснифида
ўхшатишларни
қўлланишига
кўра
таржимон
фаоллиги
кузатилади
.
Бироқ
бу
ҳолат
ёзувчи
услубининг
бузилишига
олиб
келади
.
Маълумки
,
Премчанд
асарлари
тили
содда
ва
кенг
омма
, c
одда
халқ
ўқиши
учун
мўлжалланган
.
Асарнинг
ўзбекча
таржима
-
сида
эса
бадиий
тасвирий
воситаларнинг
фаол
қўлланилиши
кузатилади
.
Масалан
,
жо
-
ниворларнинг
номи
билан
боғлиқ
ўхшатиш
-
лардан
бирига
тўхталамиз
.
एक
दन
कोई
पाषाण
-
दय
माता
अपने
ब चे
को
मार
रह
थी।
7
–
Бир
куни
тошбағир
бир
она
ўз
бола
-
сини
бўрсиқни
боласидай
дўппослаб
турган
эди
8
.
Аслиятда
бўрсиқ
боласидай
бирикмаси
мавжуд
эмас
,
таржимон
тасвирий
ифодани
таъсирчан
қилиш
мақсадида
ушбу
бирикмани
қўшган
.
Кўп
ўринларда
ўзбек
тилига
хос
“
мусичадай
”, “
шолғомдай
”
ва
бошқа
бир
қанча
ўхшатишлар
қўлланилади
.
Ҳиндий
ва
ўзбек
тилларида
ўхшатишлар
-
нинг
берилиши
лексик
ва
грамматик
восита
-
лар
ёрдамида
амалга
оширилган
.
Ўхшатиш
-
ларнинг
маъно
қирралари
ҳам
кўп
ҳо
-
латларда
бир
-
бирига
мос
келади
.
Икки
халқ
маданияти
лисоний
манзарасида
ўхшатиш
-
ларнинг
ўрни
беқиёс
ва
уларнинг
пайдо
бўлиши
узоқ
тарихга
бориб
тақалади
.
Ўхша
-
тишларнинг
формал
хусусияти
фарқланса
-
да
,
маъно
жиҳатдан
ҳар
иккала
тилда
ҳам
уларнинг
ўрнини
қоплаш
учун
муқобил
вариантлар
доим
мавжуд
.
5
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 12.
6
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 40.
7
Premchand. Vard
аа
n. Naii Dillii: Bhaartiiy granth
niketan, 2011. – S. 7.
8
Премчанд
.
Севги
инъоми
. (
тарж
.
А
.
Файзуллаев
). //
Жаҳон
адабиёти
,
№
2, 2009. –
Б
. 36.
