S H A R Q M A S H ’ A
L I
122
ЎЗБЕКИСТОН - ЯПОНИЯ ЎЗАРО МУНОСАБАТЛАРИНИНГ
РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ
ЖУРАЕВ САЙФИДДИН
сиёсий фанлар доктори, ТДШИ
Аннотация. Ушбу таҳлилий мақолада Ўзбекистон Япония ҳамкорлигининг шаклланиш тенден-
циялари, асосий йўналишлари ўзаро муносабатларга таъсир этувчи шарт-шароит ҳамда омиллар
ўрганилган. Ўзаро ҳамкорликнинг бугунги ҳолати ва истиқболлари очиб берилган. Таҳлилий тадқи-
қотни амалга оширишда тизимли ёндашув ҳамда мантиқий тарихийлик усулидан фойдаланилди.
Бунда Ўзбекистон ва Япония мунособатлари ҳалқаро мунособатлар тизимининг узвий боғланган
элементлари сифатида қаралиб, бундай ёндашув Япония Шарқ халқаро мунособатларининг,
Ўзбекистон Марказий Осиёдаги ҳалқаро мунособатларнинг етакчи элементи эканлиги икки мам-
лакат ўзаро мунособатларининг ички ривожланиш қонуниятларини ва истиқболини билишда муҳим
аҳамият касб этади.
Икки давлат ҳамкорлигининг ривожланиш динамикасини очиб бериш учун 1992 йилдан шу
вақтгача мунособатларнинг мазмуни ва характери мантиқий-тарихий ёндашув орқали очиб берил-
ган. Япониянинг Ўзбекистон билан ҳамкорлигини кенгайтириш манфаатдорлиги масаласи кўрса-
тилган. Савдо иқтисодий, маданий гуманитар мунособатлар билан бир вақтда Марказий Осиёсини
барқарор иқтисодий ривожланган, тинчлик ва ҳамкорлик маконига айлантириш бўйича умумий
мақсад йўлидаги амалий ҳаракатлар ҳолати ўрганилган. Қўйилган вазифаларни ечишда Япония
Ўзбекистон ҳамкорлигини ифодаловчи илмий фактлар, воқеалар, жараёнлар давлатлар ўртасида
тузулган битимлар, англашувлар, шартномалар давлат раҳбарларининг нутқлари, сиёсатчилар-
нинг қарашлари атрофлича таҳлилий жиҳатдан қайта ишланган.
Таҳлилий тадқиқот натижаларига кўра биринчидан, Япония Ўзбекистоннинг стратегик шери-
ги бўлиб, ўзаро муносабатлар икки давлатнинг ташқи сиёсатда устувор аҳамиятга эга. Икки
мамлакат халқлари ўртасидаги алоқалар тарихий характерга эга бўлиб, Осиёдаги халқаро муно-
собатларда геосиёсий ва геостратегик аҳамиятга эга. Иккинчидан, бугунги кунда Ўзбекистон ва
Япония ҳамкорлиги динамик тарзда ривожланиб етуклик ва барқарорлигининг янги босқичига ўтди.
Ўзаро мунособотларда 2016 йилдан бошлаб фаол ҳаракат вужудга келди ва турли йўналишдаги
ҳамкорликда тизимли, комплекс ёндашув устунлик қилмоқда. Бугунги кунда мунособатларни янада
чуқурлаштиришга янги механизмларни излаб топиш ва ишга солишга қулай имкониятлар пайдо
бўлмоқда. Бу ҳолат мунособатларнинг янги сифатга кўтарилишига асос бўлади.
Таянч сўз ва иборалар: Ўзбекистон, Япония, ўзаро ҳамкорлик, минтақавий ҳамкорлик,
Марказий Осиё.
Аннотация. В аналитической статьи показывается тенденции формировании, основные нап-
равления, влияюших факторов и предпосылки на Ўзбекско - Японские сотрудничества. Также
раскрывается состоянии и переспективы его развития. Аналитического исследовании проведено на
основе системного подхода, где Узбекско Японское сотрудничества расматривается как взимо-
связнные элементы современных международных отношений. Такой подход позволил познанию
внутренных закономерности развития международных отношений Азиатском континенте в
которых Узбекистан является ведушим элементом в Центральной Азии а Япония на Востоке.
Применении Логико - исторического подхода позволил раскрытии содержании и характер
динамика развития двухсторонных отношений. Показано состояние и практические действие,
заинтерованности Япониии в расширении сотрудничества. Взаимоотношение в сферы торговли,
экономике, културной – гуманитарной сферы способствуют в превращение Центральной Азии
стабильно развитой экономического пространства.
S H A R Q M A S H ’ A
L I
123
В достижение поставленных цель и задачи автор всесторонне аналитически обработал фак-
ты, событий, процессов а также выступлений руководителей, политиков имеюших отношений
двухстороннего сотрудничества между Узбекистаном и Японией. Проанализировано содержание
соглашений, договоров, меморандимов подписанных между двумя странами.
Результаты аналитического иссследования показывает, что во первых, Япония является стра-
тегическим партнером Узбекистана. Это определяет приоритетность и роль во взаимоотно-
шениях. Двухсторонные связи носит исторический характер, имеет геполитический и геострате-
гические значении в международных отношениях в Азиатском регионе. Во вторых, двухсторонные
сотрудничества постепенно развивается и переросло нового стабильного этапа способствуюших
появлении нового уровня отношений.
Эффективное использование еўе незатронутых потенциала Японии который содействуют в
социального - экономическом развитии государств Центральной Азии в дальнейшем спососбст-
вуют интеграции региона в систему торгового – экономических и транспортных систем мира. В
свою очередь эти процессы требуют проведении системных и стратегических исследований
которые выявляет и определят перспективы развития двухсторонных и многосторонных отноше-
ний между Узбекистаном и Японий.
Опорные слова и выражения: Узбекистан, Япония, взаимоотношений, регионального сотруд-
ничества. Центральнае Азия.
Annotation. The analytical article determines the formation of trends, the main directions, prere-
quisites and factors that influence on the Uzbek-Japanese cooperation. The condition and prospects of its
development are also revealed. An analytical study based on a systematic approach, where Uzbek-
Japanese cooperation is considered as interconnected elements of modern international relations. This
approach allowed to perceive the internal laws of the development of international relations of the Asian
continent in which Uzbekistan is the leading element in Central Asia and Japan in the East.
The application of the logical-historical approach gave a chance to disclose the content, nature and of
dynamics of development of bilateral relations. Depicted the condition and practical action, Japan's
interests in expanding cooperation. Relations in the spheres of trade, economy, the cultural and humani-
tarian contribute to the transformation of Central Asia into a stable developed economic space.
In order to achieve the goals and objectives, the author thoroughly analytically processed the facts,
events, processes, as well as the speeches of leaders, politicians who have effect on bilateral relations
between Uzbekistan and Japan. The content of agreements, treaties, memorandums signed between the two
countries is analyzed.
The results of an analytical study show that, firstly, Japan is a strategic partner of Uzbekistan. This
determines the priority and role in the relationships. There exist historical bilateral ties which have
geopolitical and geostrategic meanings in international relationships in the Asian region. Secondly,
bilateral cooperation is developing gradually and growing into a new stable stage which contributing to
the emergence of a new level of relationships.
The effective use of untouched potential of Japan, which contribute to the social and economic
development of Central Asian states, will further contribute to the integration of the region into the system
of trade, economic and transport of the world. In addition, these processes require systematic and strategic
researches that identify and determine the prospects for the development of bilateral and multilateral
relationships between Uzbekistan and Japan.
Keywords and expressions: Uzbekistan, Japan, relationships, regional cooperation, Central Asia
Кириш
. Ушбу таҳлилий тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон Япония ҳамкорлигининг
шаклланишиш тенденцияларини, асосий йўналишлари ва ўзаро муносабатларга таъсир
этувчи шарт-шароит, омилларни ўрганиш, ўзаро ҳамкорликни бугунги ҳолати ва истиқ-
болларини очиб беришдан иборат. Бугунги кунда Ўзбекистон Япония мунособатлари
ўзининг янги, самарали босқичига кириб бормоқда, ўз навбатида ушбу жараёнларни таҳлил
S H A R Q M A S H ’ A
L I
124
этиш зарурияти ошиб бормоқда. Буни кейинги йилларда Ўзбекистон Республикаси Прези-
денти Ш.Мирзиёев томонидан амалга оширилаётган ва дастлабки натижалари кўзга ташла-
наётган ва бир вақтнинг ўзида янги вазифалар ва истиқболлар пайдо бўлаётган ички ва
ташқи сиёсатининг айниқса Марказий Осиёни ривожланиб борувчи тинч иқтисодий
маконга айлантириш бўйича сиёсатининг мазмуни, ҳолати ва ривожланиш тенденциялари
билан боғлик жараёнлар белгилаб бермоқда. Биринчидан, Ўзбекистон ташқи сиёсати
туфайли Марказий Осиёда вужудга келган янги сиёсий реалликдан турли соҳадаги ҳамкор-
ликни ривожлантириш имкониятлари ва ундан самарали фойдаланиш зарурияти ортиб
бормоқда. Иккинчидан, Япониянинг замонавий ҳалқаро мунособатлардаги ўрни ва аҳамия-
тининг жадал суръатлар билан ошиб бориши, иқтисодиётининг кескин ривожланиши ва
илмий, ахборот-технологик жиҳатдан дунёнинг етакчи давлатларидан бирига айланиши ва
бу билан боғлик ҳалқаро миқёсда айниқса Шарқда ҳамкорликни кенгайтириш ва чуқур-
лаштириш масаласи вужудга келмоқда. Учинчидан, халқаро мунособотларда янги трендлар-
нинг вужудга келиши, бу жараёнларнинг Япония ва Ўзбекистон учун аҳамияти, ўзаро
ҳамкорликнинг мавжуд ҳолати, вазиятларини таҳлил этиш, мунособатларнинг янги қирра-
ларини ўрганиш зарурияти ўта муҳим вазифа бўлиб қолмоқда.
Ўзбекистон ва Япония мунособатлари тарих фанлари доирасида фундаментал тадқиқ
этиш ўзининг ривожланган тажрибасига ва натижаларига эга лекин тизимли усул, таҳлилий
аналитик жиҳатдан ўрганиш дастлабки босқичда турибди. Бу борадаги тадқиқотлар
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар
институти, Ташқи ишлар вазирлиги тузулмаларида, Тошкент давлат шарқшунослик
институтида олиб борилмоқда. Таҳлилий тадқиқотни амалга оширишда тизимли ёндашув
ҳамда мантиқий тарихийлик усулидан фойдланилди. Бунда Ўзбекистон ва Япония муно-
собатлари ҳалқаро мунособатлар тизимининг узвий боғланган элементи сифатида кўрилиб,
бундай ёндашув Япония Шарқ халқаро мунособатларининг, Ўзбекистон Марказий Осиёда-
ги ҳалқаро мунособатларнинг етакчи субъекти эканлиги, икки мамлакат ўзаро мунособат-
ларининг ички ривожланиш қонуниятларини ва истиқболини таҳлил этишда муҳим аҳамият
касб этади. Икки давлат ҳамкорлигининг ривожланиш динамикасини очиб бериш учун
1992 йилдан шу вақтгача мунособатларнинг мазмуни ва характери мантиқий-тарихий
ёндашув орқали очиб берилган, айниқса Япониянинг Ўзбекистон билан хамкорлигини
кенгайтириш манфаатдорлиги масаласи кўтарилган. Буни савдо-иқтисодий, маданий
гуманитар мунособатлар билан бир вақтда Марказий Осиёсини барқарор иқтисодий
ривожланган, тинчлик ва ҳамкорлик маконига айлантириш бўйича умумий мақсад йўлидаги
амалий ҳаракатлари ҳолати ўрганилган. Қўйилган вазифаларни ечичишда Япония ва
Ўзбекистон ҳамкорлигини ифодаловчи илмий фактлар, воқеалар, жараёнлар, давлатлар
ўртасида тузулган битимлар, англашув ва шартномалар, давлат раҳбарларининг нутқлари,
сиёсатчиларнинг қарашлари атрофлича таҳлилий жиҳатдан қайта тадқиқ этилган.
Таҳлилий тадқиқот натижаларига кўра, биринчидан, Япония Ўзбекистоннинг стратегик
шериги бўлиб, ўзаро муносабатлар ташқи сиёсатда устувор аҳамиятга эга. Икки мамлакат
халқлари ўртасидаги алоқалар тарихий геосиёсий ва геостратегик аҳамиятга эга. Иккин-
чидан, Ўзбекистон ва Япония ҳамкорлиги динамик тарзда ривожланиб етуклик ва барқарор-
ликнинг янги босқичига ўтди. Ўзаро мунособотларда 2016 йилдан бошлаб фаол ҳаракат
вужудга келди ва турли йўналишдаги ҳамкорликда тизимли, комплекс ёндашув устунлик
қилмоқда. Бугунги кунда мунособатларни янада чуқурлаштиришнинг янги механизмларини
излаб топиш ва ишга солишга қулай имкониятлар пайдо бўлмоқда
.
Бу ҳолат муно-
собатларнинг янги сифатга кўтарилишига асос бўлади.
S H A R Q M A S H ’ A
L I
125
Марказий Осиё минтақаси мамлакатларининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига катта
ҳисса қўшаётган Япония билан ҳамкорлик бундан кейин ҳам кенг салоҳиятдан самарали
фойдаланиш, жаҳоннинг савдо-иқтисод ва транспорт алоқалари тизимига янада кўпроқ интегра-
циялашувига хизмат қилади.
Шунингдек, ушбу жараёнлар Марказий Осиё давлатларининг ўаро
алоқаларининг ривожланиш истиқболларини аниқлайдиган, мавжуд муаммо ва вужудга келади-
ган тўсиқларни тизимли, стратегик таҳлилини ташкил этиш долбзарб вазифага айланмоқда.
Ўзаро сиёсий мунособатлар динамикаси
Япония Ўзбекистоннинг стратегик шериги бўлиб, ўзаро муносабатлар ташқи сиёсатда
устувор аҳамиятга эга. Икки мамлакат халқлари ўртасидаги алоқалар тарихий аҳамиятга эга ва
бугунги кунда Япония ва Ўзбекистон ўртасидаги ўзаро алоқоларнинг муҳим омили бўлиб
қолмоқда. Кўплаб японияликлар Марказий Осиёни Буюк Ипак йўли билан боғлаб турувчи
кўприк сифатида тушунишади. Ўзбекистоннинг фахрий фуқороси Икуо Хирами «Агар Япония,
будда маданиятининг шарқдаги ўлкаси бўлса унинг ғарбдаги ўлкаси қадимги Ўзбекистон
ерларидир”, дея таъкидлайди. Япония парламентининг Ўзбекистон билан дўстлик лигаси
раиси, Бош вазир ўринбосари, Япония молия вазири Таро Aсонинг сўзларига кўра «Мамла-
катларимиз ўртасида чуқур тарихий илдизларга эга анъанавий яқин алоқалар ўрнатилган.
Ўзбекистон Буюк Ипак йўлининг марказлари ва қадимий цивилизация бешикларидан бири.
Бугун Ўзбекистонда Президент Шавкат Мирзиёевнинг оқилона раҳнамолигида иқтисодий,
ижтимоий-сиёсий ва ижтимоий соҳаларда туб ислоҳотлар амалга оширилмоқда".
1
1992 йил 26 январда Япония ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида дипломатия муно-
сабатлари ўрнатилди. 1993 йил январда Япониянинг Тошкентдаги элчихонаси, 1996 йил
февралда эса Ўзбекистон Республикасининг Токиодаги элчихонаси очилди. Ўзбекистон-
Япония муносабатлари 2002 йил 29 июлдаги “Дўстлик, стратегик шериклик ва ҳамкорлик
тўғрисида” ги қўшма баёнот, шунингдек, 2015 йил 25 октябрдаги “Стратегик шерикликни
чуқурлаштириш ва кенгайтириш тўғрисида” ги қўшма баёнот асосида ривожланмоқда.
2
2004 йил август ойида ташқи ишлар вазири Кавагучи хоним Марказий Осиё минтақасининг
тўрт мамлакатига ташриф буюрди. Кавагучи хоним ташриф буюрган тўрт давлат ичида
биринчи бўлиб Ўзбекистонда Марказий Осиё + Япония мулоқоти ғоясини ўз ичига олган
Марказий Осиё бўйича янги сиёсатни ифода этувчи нутқ сўзлади. 2006 йил август ойида
Япония Бош вазири жаноб Коидзуми Япония Бош вазири сифатида Ўзбекистон
Республикасига биринчи расмий ташрифини амалга оширди.
3
2015 йилнинг октябрида
Япониянинг бош вазирлари С.Абэ Ўзбекистонга ташриф буюрди.
Ўзбекистон биринчи президентининг 2011 йил 8-10 февралдаги Японияга ташрифи
давомида 22 та ҳужжат имзоланди. Япония бош вазири С.Абэ Ўзбекистонга 24-26 ноябр-
даги ташрифи натижасида қўшма баёнот, ташқи ишлар вазирликлари ўртасида ҳамкорлик
дастури шунингдек савдо иқтисодий, инвестицион, технологик, молиявий ва молиявий-
техник соҳада ҳамкорликка оид қиймати 8,5 миллиард доллардан ортиқ 21 та ҳужжат
имзоланди.
4
Шунингдек, 2002 йилдан бошлаб ташқи ишлар идоралари ўртасида мунтазам
сиёсий маслаҳатлар ўтказилиб келинмоқда.
1
The Japan News: "Ўзбекистон – Япониянинг Марказий Осиёдаги асосий ҳамкори" 2018.08.31
2
https://mfa.uz/ru/cooperation/countries/61/?INVERT=Y
3
https://mfa.uz/ru/cooperation/countries/61/
4
S H A R Q M A S H ’ A
L I
126
Икки томонлама мунособотлар динамикасида Японияниг ташаббуси билан минтақа
давлатлари билан алоқаларни чуқурлаштириш мақсадида ташкил этилган «Марказий Осиё
+ Япония» механизми доирасидаги ҳамкорлик муҳим аҳамият касб этмоқда. 2004 йил
28 августда Япония ва Марказий Осиё ташқи ишлар вазирларининг Остона шаҳридаги
биринчи учрашуви ҳамда "Марказий Осиё ва Япония ўртасидаги диалог" йиғилиши бўлиб
ўтди. Учрашув давомида улар Марказий Осиё ва Япония ўртасидаги ҳамкорлик
алоқаларини янада мустаҳкамлаш ва чуқурлаштириш йўлларини муҳокама қилдилар
ва қўшма баёнот қабул қилинди.
1
Учрашувда Марказий Осиёда тинчлик ва барқарорлик нафақат Евросиёнинг барқарор-
лиги ва гуллаб-яшнаши, балки халқаро ҳамжамият учун ҳам муҳим аҳамиятга эга эканлиги-
ни тан олишди. Ушбу эътирофга асосланиб, тарихий ва маданий алоқаларни ҳисобга олган
ҳолда Япония ва Марказий Осиё ўртасидаги муносабатларни янада мустаҳкамлаш масала-
лари муҳокама қилинди.
Мулоқотлар давомида Марказий Осиё минтақасининг барқарорлиги ва ривожланишига
йўналтирилган минтақалараро ҳамкорликнинг муҳимлигини муҳокама қилдилар. Марказий
Осиё мамлакатлари минтақалараро ҳамкорлик учун барқарор қадамлар ташлашга тайёр
эканликларини билдиришди, Япония эса бундай ҳаракатларни қўллаб-қувватлашга ва ама-
лий кўмак беришга тайёрлигини билдирди. Япония бундай мақсадни намойиш этувчи чора
сифатида, кейинги уч йил ичида Марказий Осиё мамлакатларидан жами 1000 дан ортиқ
стажёрларни қабул қилишини эълон қилди.
Бундан ташқари, учрашув давомида Япония ва Марказий Осиё ўртасидаги халқаро
майдонда ҳамкорлик масалалари муҳокама қилинди. Улар Бирлашган Миллатлар Ташкило-
тининг ислоҳоти, атроф-муҳит, Жаҳон савдо ташкилоти (ЖСТ) ва инсон хавфсизлиги каби
масалалар юзасидан фикр алмашдилар.
Шундан бери учрашувлар доимий характер касб этиб келмоқда. Марказий Осиё
давлатларининг еттинчи учрашуви 2019 йилнинг 18 майида Душанбе шаҳрида бўлиб ўтди,
учрашув якунига кўра биргаликдаги баёнот қабул қилиниб, унда Марказий Осиё + Япония
форматининг бугунги ҳолати кўрсатилиб ўзаро ҳамкорликнинг истиқболли йўналишлари
белгилаб олинди. Шуни айтиш керакки, кейинги 15 йил давомида ушбу формат Марказий
Осиё давлатлариниг Япония билан иқтисодий, транспорт, энергетика, туризм, таълим,
маданий, ва бошқа соҳалардаги ўзаро алоқаларнинг “муҳокама майдони”га айланди. Ўзбе-
кистон томонининг эътирофига кўра кейинги йилларда Маркий Осиё давлатлари рахбарла-
рининг сиёсий иродаси ҳамда томонларнинг биргаликдаги ҳаракати натижасида минтақада
ишонч ва яхши қўшничиликка асосланган янги сиёсий муҳит шаклланди. Ўз навбатида бу
ҳолат Марказий Осиё + Япония формати доирасида ўзаро ҳамкорликни ривожланиши учун
янги имконоятларни беради.
2
Ушбу мулоқотнинг ўтказилиши Япония ва Марказий Осиё
мамлакатлари ўртасидаги муносабатлар янги босқичга кўтарилганидан далолат беради.
Ўзбекистон ва Япония халқаро ташкилотлар доирасида ҳам самарали ҳамкорлик қилиб
келмоқда. Глобал ва минтақавий аҳамиятга молик долзарб масалалар бўйича томонларнинг
позициялари ўхшаш ва яқин. Ўзбекистон Япониянинг минтақавий ва халқаро хавфсизликни
мустаҳкамлаш, ядро қуролини тарқатмаслик ва атроф-муҳитни ҳимоя қилиш борасидаги
1
https://www.mofa.go.jp/region/europe/eu/page6e_000187.html
2
18 мая 2019https://mfa.uz/ru/press/news/2019/05/19113/ Делегация Узбекистана приняла участие в министерс-
кой встрече диалога «Центральная Азия + Япония»
S H A R Q M A S H ’ A
L I
127
ташаббусларини ва Япониянинг БМТ Хавфсизлик Кенгашига доимий аъзолигига номзод-
лигини қўллаб-қувватлайди. Япония Ўзбекистон илгари сурган Марказий Осиёда ядро
қуролидан холи зонани яратиш борасидаги ташаббусини қўллаб-қувватлайди, Ўзбекистон-
нинг ҳар қандай ҳарбий-сиёсий блокларга қўшилмаслик, бошқа давлатларнинг ички
ишларига аралашмаслик ва можароларни тинч йўл билан ҳал етиш тамойилларига
асосланган ташқи сиёсатини қўллаб-қувватлаб келмоқда.
Япония ҳукумати БМТ Бош ассамблеясининг Марказий Осиё бўйича резолюциясини
(2018 йил) қабул қилинишини қўллаб-қувватлагани муҳим ааҳамиятга эга бўлди. “Ҳужжат
Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёйевнинг ўтган йили ноябрь ойида Самарқанд
конференциясида эълон қилган ташаббуси амалга оширилишини англатади. Маълумки,
Марказий Осиё бой минерал ресурсларга эга. Бундан ташқари, у Евросиёнинг муҳим нуқта-
сида жойлашган бўлиб, Россия, Хитой, Жанубий Осиё ва Яқин Шарқни бир-бири билан
боғлайди. Марказий Осиёнинг тинчлиги, барқарорлиги ва гуллаб-яшнаши бутун сайёрамиз
миқёсига таъсир қилади. Шу нуқтаи назардан, Президент Шавкат Мирзиёйев бошчилиги-
даги Ўзбекистон дипломатиясининг қўшни давлатлар билан алоқаларни мустаҳкамлашга
қаратилган фаол саъй-ҳаракатларни олқишлаш ва қўллаб-қувватлаш мумкин”.
Ижобий динамика парламентлараро муносабатларга ҳам хосдир. Япониянинг қонун
чиқарувчи органида “Ўзбекистон билан Япон парламенти дўстлик лигаси” ва “ Ўзбекистон–
Япония демократик партияси” Дўстлик лигаси тузилган. Ўз навбатида, республикамизда
парламентлараро гуруҳ “Олий Мажлис–Япония парламенти” фаолият кўрсатмоқда.
Ўзбекистонга ва Японияга расмий ташрифлар икки томонлама савдо-иқтисодий, инвес-
тициявий ва молиявий алоқаларни ривожлантиришга кучли туртки берди, сиёсий ҳамкорликни
фаоллаштирди ва стратегик ҳамкорликни янги амалий мазмун билан тўлдирди, давлатларимиз
ўртасидаги илмий-техникавий ва маданий-гуманитар муносабатларни янги босқичга кўтарди.
Барча соҳаларда ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг барқарор тенденциялари шаклланди. Шундай
қилиб, турли хил алмашинувлар тобора ривожланиб, мамлакатларимиз ўртасидаги стратегик
шерикликни янада чуқурлаштириш ва кенгайтиришга хизмат қилмоқда.
Савдо иқтисодий ҳамкорлик истиқболлари
Япония анъанавий равишда Ўзбекистоннинг муҳим иқтисодий шерикларидан бири ва
йирик инвесторлардан бири ҳисобланади. Савдо соҳасида мамлакатлар ўртасида энг кўп
қулайлик яратиш тартиби амал қилади. Савдо-иқтисодий алоқаларни ривожлантириш
мақсадида ҳукуматлараро учрашувлар мунтазам ўтказиб келинмоқда. Бу эса ўз навбатида
иқтисодий ҳамкорлик бўйича Ўзбекистон-Япония ва Япония-Ўзбекистон қўмиталари эри-
шилган келишувларни амалга оширишда, янги имкониятларни қидиришда ва қўшма
лойиҳаларни ишлаб чиқишда муҳим рол ўйнайди. Бугунги кунда Япония Ўзбекистон иқти-
содиётидаги ишбилармон ва жамоат доиралари ўртасида алоқаларни ўрнатиш, бепул ва
техник ёрдам кўрсатишга Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги (JICA) ва Япония ташқи
савдо ташкилоти (JETRO) ёрдам бермоқда.
1
Бугунги кунда Ўзбекистон учун Япония молиявий техник ёрдамнинг умумий қиймати
4,1 милиард доллардан ошиб кетди. Бу маблағлар ёрдамида соғлиқни сақлаш, таьлим,
энергетика транспорт, телекоммуникация каби бошқа соҳаларда ижтимоий аҳмиятга эга
лойиҳалар амалга оширилди.
Ҳозирги кунда "Қарши-Термиз темир йўл тармоғини электрлаштириш", "Навоий ИЭСни
кенгайтириш", "Талимаржон ИЭСни модернизация қилиш", "Тўрақўрғон ИЭСни қуриш",
1
https://www.uzdaily.uz/ru/post/38710.31/07/2018
S H A R Q M A S H ’ A
L I
128
"Электр энергетикаси салоҳиятини ошириш" ва "Aму-Бухоро машина каналлари тизимини
тиклаш" лойиҳалари амалга оширилмоқда.
2018 йилнинг январь–сентябрь довомида икки давлат ўртасидаги савдо обороти 300 млн
долларни ташкил этди. Бугунги кунда мамлакатамизда нефт-газ, нефть кимёси, кимё соҳа-
лари, энергетик қурилмалар, савдо опрерациялари, машинасозлик, транспорт логистика
соҳаларида Япония инвестицияси иштирокида 17 та, шундан 7 таси соф Япония капита-
лидан иборат корхоналар фаолият юритмоқда.
1
Кейинги йилларда туризм соҳасида анча силжишлар юз берди. Ўзбекистон японлар учун
умр бўйи камида бир марта ташриф буюришни истайдиган жой. Японияликлар Ўзбекис-
тонни Буюк Ипак Йўлининг бой маданий меъросига эга, қадимий шаҳарлар сифатида
кўрадилар. Бу ҳолатлар туризмни ривожлантиришга муҳим туртки булмоқда. Ўзбекистон-
нинг Япониядаги элчихонаси Япониянинг йирик сайёҳлик ассоциациялари ва компаниялари
– Япония сайёҳлик агентликлари уюшмаси (ЖAТA), Япония сайёҳлик агентликлари
ассоциацияси (ANTA), JTB, H.I.S., Hankyu International, Жаҳон ҳаво-денгиз хизмати, Club
Tourism, NTA каби ташкилотлар билан биргаликда келишувга эришди. 2019 йилнинг
мартидан ноябригача Япониянинг йирик шаҳарларидан Самарқандга 22 та чартер рейси
ташлик қилинади.
2
Таъкидлаш жоизки, 2018 йилда мамлакатимизнинг Япониядаги элчихо-
наси ва "Ўзбекистон ҳаво йўллари"нинг Токиодаги ваколатхонаси йирик япон сайёҳлик
компаниялари билан биргаликда 3,5 минг япониялик сайёҳлар учун Ўзбекистонга 15 та
чартер рейсларини ташкиллаштирган эди. 2018 йилда Ўзбекистонга ташриф буюрган
японияликлар — 17,2 минг (0,3 фоиз) билан юқори ўринларни банд этди.
3
Икки томонлама
туризмни ривожлантириш учун, 2018 йил февраль ойидан бошлаб Ўзбекистон ҳукумати 39
та давлат фуқаролари учун туристик виза олиш тартибини соддалаштирди. Бундан ташқари,
7 мамлакат, шу жумладан Япония аҳолиси 30 кунгача визасиз Ўзбекистонда бўлишлари
мумкин. Ўзаро ҳамкорлик натижаси ўлароқ 2018 йилда Япониянинг турли шаҳарларидан
тўғридан-тўғри Самарқанд шаҳрига 15 та чартер рейси ташкил этилди, натижада Ўзбекис-
тонга биринчи марта келган Япония фуқаролари сони 16 минг кишидан ошди.
Япония томони эса Ўзбекистон фуқаролик паспортига эга бўлган шахслар томонидан
Японияга қисқа муддатли виза (90 кундан ошмаган муддатга) олиш учун ариза бериш
тартибининг соддалаштирилгани тартибни жорий этди:
1) ишбилармонлик мақсадлари билан боғлиқ бўлган, маданият ва интеллектуал меҳнат
арборлари учун сафар қилиш соҳаларини кенгайтириш. Фуқаро айни шу виза билан
Японияга қайта ташриф буюрганда ундан туристик мақсадларда ҳамда қариндош ва
танишларини зиёрат қилиш мақсадларида фойдаланиши мумкин;
2) давлат ташкилотлари, Япония фонд бозорларида рўйхатга олинган ташкилотлар томо-
нидан молиялаштириладиган компаниялар ходимларига ҳамда Японияга аввал ҳам ташриф
буюрган аризачиларнинг кўп марталик қисқа муддатли визалари амал қилиш муддатини уч
йилдан беш йилга узайтириш;
3) бир марталик қисқа муддатли виза олиш учун ариза билан мурожаат қилинганда
кафолатлаш тизимини бекор қилиш.
4
1
UzDaily.uz Узбекистан и Япония подписали несколько документов31.10.2018)
2
Тошкент, Ўзбекистон UzDaily.uz
3
Жаҳон ИA, 2018.09.24
4
Япония визасини олиш учун мурожаат қилиш жараёни соддалаштирилди Тошкент, Ўзбекистон (UzDaily.uz)
19/06/2017 14:28
S H A R Q M A S H ’ A
L I
129
Маданий ва гуманитар алоқалар
Ўзбекистон ва Япония бошқа соҳалар қатори маданий-гуманитар ҳамкорликни ҳам
изчил кенгайтирмоқда. Маданий ва гуманитар алоқалар икки давлат ўртасидаги муноса-
батларни мустаҳкамлашда муҳим аҳамият касб этади. “Ривожланишга расмий ёрдам”
дастури доирасида ва Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги (JICA) орқали ижтимоий-
иқтисодий ва маданий соҳаларда қатор лойиҳалар амалга оширилмоқда. Японияда
Ўзбекистон маданияти ва кино кунлари ўтказилмоқда. Кунчиқар мамлакат ижодкорлари
мамлакатимизда ўтказилаётган халқаро форумларда, хусусан, "Шарқ тароналари" халқаро
мусиқа фестивалида фаол иштирок этмоқдалар.
1
Илм-фан ва таълим соҳасидаги шериклик
ҳам фаоллашмоқда. 2000 йил октябрь ойидаги Ўзбекистон ва Япония ҳукуматлари
ўртасидаги келишув доирасида ташкил этилган Ўзбек-япон маркази кадрлар малакасини
оширишга, Ўзбекистон-Япония ва Япония-Ўзбекистон дўстлик жамиятлари – халқларимиз
ўртасидаги дўстлик ришталарини мустаҳкамлашга муносиб ҳисса қўшмоқда.
Ўзбек-япон марказида кадрлар малакасини оширишга, Ўзбекистонда япон тилини, мада-
нияти ва санъатини ўрганишга, Японияда эса – ўзбек тилини, халқимизнинг тарихи ва
маданиятини ўрганишга қизиқиш кучаймоқда. 2015 йилдан бошлаб Ўзбекистон давлат
жаҳон тиллари Университетида япон тили ўрганилмоқда. Шунингдек, Тошкент давлат
шарқшунослик институтида Япониянинг тарихи, маданияти, иқтисодёти, сиёсатини ўрга-
ниш ва ушбу соҳада кадрлар тайёрлаш йўлга қўйилган.
2004 йилда Токиода шоир ва мутафаккир Aлишер Навоий ҳайкали очилгани Тошкентда
Япон боғи барпо этилгани, шунингдек, Ўзбекистон Бадиий академиясининг халқаро мада-
ният саройига япониялик олим ва рассом Икуо Хираяма номининг берилиши халқлари-
мизнинг маданий яқинлигини намойиш этади.
2
Япониялик олим ва рассом Икуо Хираяма ўз расмларида Самарқанд, Бухоро каби қади-
мий шаҳарларимизнинг бетакрор ёдгорликларини, мўл-кўл бозорларимизни, қулай шаҳар ва
қишлоқларимизни, меҳнатсевар юртдошларимизнинг тасвирларини акс эттирган. Шу муно-
сабат билан Тошкентда ушбу олим ва рассом хотирасига бағишлаб Ўзбекистон Бадиий
академиясида Икуо Хираяма халқаро маданият саройи очилди.
Машҳур археолог Кюзо Като ўзбек халқининг тарихий маданий меъросини ўрганиш,
икки томонлама мунособатларни ривожлантиришга улкан ҳисса қўшган. Унинг кўплаб
асарлари Буюк Ипак йўлини, қадимий Бақтрия давлатини ўрганишга бағишланган эди. У
Мирзо Улуғбек, Бобур ва бошқа буюк аждодларимиз асарларини япон тилига таржима қил-
ган. Шу муносабат билан Кюзо Като давлатимизнинг олий мукофоти - "Дўстлик" ордени
билан мукофотланган.
3
"Ўзбекистон - Япония" ва "Япония - Ўзбекистон" дўстлик жамияти
халқларимиз ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлашга муносиб ҳисса қўшмоқда.
4
Таълим соҳасидаги ҳамкорлик ўзига хос равишда ривожланиб бормоқда. Жорий йилда
кичик ҳажмдаги беғараз ёрдам лойиҳалар доирасида Япония ҳукумати 673525 доллар
ҳажмидаги грантларни ажратди. Умуман 1995 йилдан бери бу йўналишда Япония ҳукумати
1
Ёдгоров Э. Генеральный секретарь Всемирной туристской организации побывал в Бухаре «Народное Слова»
от 30 август 2017г).
2
Хидоятов Б., Хасанов Г. «Шарк тароналари» сближает народы и культуры «Народное Слова» от 29 август 2017г.
3
dami/ Узбекистан – Япония: Народная дипломатия в укреплении дружественных связей между народами.
4
https://gtn.uz/news/politika/uzbekistan-i-yaponiya-budut-narashchivat-sotrudnichestvo09.07.2019 Узбекистан и
Япония будут наращивать сотрудничество.
S H A R Q M A S H ’ A
L I
130
Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш, таълим, маҳаллий бошқарув органлари учун 383 та лойиҳа
доирасида 27 282 729 доллар миқдоридаги маблағ ажратди.
1
Шунингдек, 2019 йил 28 август
куни Ўзбекистон Республика Ташқи Савдо ва Инвестиция Вазирлигида Япония хукумати
беғараз ёрдам дастури доирасида алмашув нотаси имзоланди. Лойиҳа доирасида Кадрлар
таёрлаш учун стипендиялар ажратиш (JDS) 263 млн. иен. (таҳминан 2,48 млн. АҚШ
доллари). JDS лойиҳаси ёш давлат хизматчиларига Япон ОТМларида магистр ва доктор
даражаларини олишни молиялаштириб келмоқда. Бу алмашув ноталарига мувофиқ 2020
йилда 15 нафар магистр ва 2 докторантни Японияда ўқитиш мўлжалланган. Ушбу лойиҳа
ўзбекистонлик мутахассисларнинг профессионал билимлар олишига, келажакда уларнинг
Ўзбекистон иқтисодиёти ва жамият ривожига қўшишида, Япония бўйича тушунчаларни
чуқурлаштиришга ва икки давлат ўртасидаги дўстона муносабатларни ривожлантиришга
катта хисса қўшади.
2
Бугунги кунда олий таълим соҳасида Япония билан ҳамкорлик касбий
таълимни ривожлантириш, академик алмашинув, мутахассисларнинг касбий малака ва ма-
ҳоратини ошириш каби йўналишларни қамраб олган. Ўзбекистон Марказий Осиё минта-
қасида ўзининг географик жойлашуви, демографияси билан ажралиб туради, – дейди Япония
Парламенти Вакиллар палатаси депутати, Япония таълим, маданият, спорт, фан ва техно-
логиялар вазирининг парламент ўринбосари Хироюки Накамура. Япониянинг Нагоя
университети президенти Мацуо Сейитининг қайд этишича, аҳолисининг аксариятини ёшлар
ташкил этадиган Ўзбекистон билан ҳамкорлик муҳим аҳамиятга эга. Ушбу анжуман академик
алмашинув, университетлараро алоқаларни кенгайтиришда янги имкониятлар эшигини очади.
3
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университетида
Ўзбекистон олий таълим муассасалари орасида ягона бўлган ўқув медиа-маркази очилди.
Умумий қиймати 1,6 миллион долларни ташкил этадиган ушбу марказга 2017 йилнинг
6 декабрда имзоланган Ўзбекистон Республикаси ҳамда Япония ҳукуматлари ўртасида
“Тошкент ахборот технологиялари университетининг ўқув медиа-маркази фаолиятини
ташкил етиш тўғрисида” ги ноталар алмашинуви ва грант келишувига кўра асос солинди.
4
Хулоса.
Шундай қилиб, Ўзбекистон ва Япония сиёсий, савдо-иқтисодий, маданий-
гуманитар соҳалардаги ҳамкорлиги динамик тарзда ривожланиб бормоқда ва амалий касб
этмоқда. Бугунги кунда икки мамлакат ўртасидаги муносабатлар етуклик ва барқарорлик-
нинг янги босқичига ўтди. Томонларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари туфайли икки
давлат халқлари фаровонлиги йўлида узоқ муддатли ва кўп қиррали ҳамкорликни вужудга
келишига асослар яратилди.
Ўзаро мунособотларда 2016 йилдан бошлаб фаол ҳаракат вужудга келди ва турли
йўналишдаги ҳамкорликда тизимли, комплекс ёндашув устунлик қилмоқда. Бугунги кунда
мунособатларни янада чуқурлаштиришга янги механизмларни қидириб топиш ва ишга
солишга қулай имкониятлар пайдо бўлмоқда.
Марказий Осиё давлатларининг Япония билан ўзаро ҳамкорлигининг бундан кейинги
чуқурлашувига Ўзбекистоннинг фаол ташқи сиёсати туфайли минтақадаги ўзаро яқинла-
шиш ва умумий манфаатларга эришиш йўлида тўсиқларнинг олиб ташланиши – савдо,
инвестиция, транспорт-коммуникация, кооперацион ишлаб чиқариш ва маданий-гуманитар
1
06/03/2019 01:30.Ташкент, Узбекистан (UzDaily.uz)
2
https://www.mofa.go.jp/region/europe/eu/page6e_000187.html
3
Ўзбекистон ва Япония: таълим соҳасида ҳамкорлик бўйича мулокот.
ЎзА
08.07.2019
4
Япония технологияси асосида замонавий ўқув медиа-маркази ташкил этилди.
ЎзА
08.11.2019
S H A R Q M A S H ’ A
L I
131
алоқалар, чегара орқали ва минтақалараро ҳамкорлик, хавфсизликни таъминлаш ва замо-
навий хавф-хатар ва таҳдидларга биргаликда қарши курашиш соҳасидаги ҳамкорлик
ҳолатини белгилаб беради.
Марказий Осиё минтақаси мамлакатларининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишига кат-
та ҳисса қўшаётган Япония билан ҳамкорлик бундан кейин ҳам ишга солинмаган имко-
ниятлардан самарали фойдаланиш, жаҳоннинг савдо-иқтисодий ва транспорт алоқалари
тизимига янада кўпроқ интеграциялашувига хизмат қилади. Шунингдек, ушбу жараёнлар
Марказий Осиё давлатларининг ўзаро алоқаларини ривожланиш истиқболларини белгилай-
диган, Япониянинг юксак технологик характердаги корхоналарини Марказий Осиёга,
жумладан, Ўзбекистонда ташкил этишни таъминлайди. Япония инвестицияларини бир неча
баробар ошириш ва бу жараёнда вужудга келадиган тўсиқларни тизимли, стратегик таҳли-
лини унинг ташкилий, ҳуқуқий, иқтисодий, ахборот-технологик механизмларини шакллан-
тириш долзарб вазифага айланмоқда.
ОСОБЕННОСТИ СОВРЕМЕННОЙ МОЛОДЁЖНОЙ
ПОЛИТИКИ: ОПЫТ ЯПОНИИ И УЗБЕКИСТАНА
САЙДАЛИЕВА НИГОРА
кандидат философских наук, ТГИВ
НАЗИРОВ МУХТОР
исследователь, ТГИВ
Аннотация. Общественно-политическая активность молодёжи – это индикатор процессов,
происходящих в современном обществе. Так как молодое поколение является основным мобилиза-
ционным ресурсом общества, которое определяет будущее государства.
Данная статья посвящена
молодёжной политике, международным правовым документам разработанным ООН, возрастаю-
щей актуальности данного вопроса в связи с углублением глобализационных процессов и вытекаю-
щих из неё опасностей и вызовов охватывающий все страны, решения которых невозможно без
активного участия молодёжи, вопрос который всегда стоит одним из приоритетных задач
международного сообщества и в частности ООН. Рассматриваются международно-правовые
документы, регламентирующие молодёжную сферу, так как данный вопрос с середины XX века
является объектом государственной политики более 130 стран мира.
В том, каким образом государство организует свою молодёжную политику, выделяются две
модели – европейскую и англосаксонскую. Европейская модель основана на ведущей роли госу-
дарства в сфере молодёжной политики. В этой модели также четко определены приоритеты,
цели, задачи и ожидаемые результаты. Для англосаксонской модели присущ подход поддержки
исключительно добровольческой деятельности и молодёжных организаций без системного участия
государственных органов в реализации молодёжной политики.
В статье проанализированы опыт молодёжной политики Японии и Узбекистана, отмечаются
общности и особенности подходов решении проблем и задач данной темы.
Отмечается, что социально-политическая система Японии, в отличие от большинства
развитых стран мира, на протяжении десятков лет позволяет правительству этой страны
избежать крупных социальных потрясений и кризисов социальных институтов. Это, в свою оче-
