S H A R Q M A S H ’ A L I
79
ФОРС
ТИЛИДА
СОДДА
ФЕЪЛЛАРНИНГ
ВАРИАНТЛАРИ
(
ﱳﺳاﻮﺧ
[x
ā
stan]
ФЕЪЛИ
МИСОЛИДА
)
АРИФДЖАНОВ
ЗОКИР
Ўқитувчи
,
ТошДШИ
Аннотация
.
Мақолада
қўшма
феъллар
ва
уларнинг
тил
вариантлилигидаги
ўрни
,
хāстан
содда
феълининг
лексик
-
семантик
вариантлари
ўрганилган
ҳамда
улар
маъно
гуруҳларига
ажратилган
.
Сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
,
талаб
қилмоқ
маъноларининг
вариантлари
(
функционал
эквивалентлари
)
аниқланган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Вариантлилик
,
лексик
-
семантик
вариант
,
содда
феъллар
,
префиксли
феъллар
,
қўшма
феъллар
,
функционал
эквивалент
,
маъно
гуруҳлари
,
кўмакчи
феъллар
.
Аннотация
.
В
статье
изучены
сложные
глаголы
,
их
место
в
языковых
вариациях
.
Определены
и
распре
-
делены
в
смысловые
группы
лексико
-
семантические
варианты
глагола
x
ā
stan.
Подобраны
значения
–
спра
-
шивать
,
просить
,
требовать
,
и
определены
их
варианты
(
функциональные
эквиваленты
).
Опорные
слова
и
выражения
:
Вариантность
,
лексико
-
семантический
вариант
,
простые
глаголы
,
приставоч
-
ные
глаголы
,
сложные
глаголы
,
функциональный
эквивалент
,
смысловые
группы
,
вспомогательные
глаголы
.
Summary.
In the article compound verbs and their place in language variations are studied. Also lexical-semantic
variants of the verb x
в
stan are difined and distributed in meaningful groups. Such meanings as “to ask”, “to request”,
“to demand” are selected and their options (functional equivalents) defined.
Keywords and expressions:
Variability, lexical-semantic version, simple verbs, prefixed verbs, compound verbs,
the functional equivalent, the semantic group, auxiliary (helping) verbs.
Тилдаги
вариантлилик
ҳодисаси
тилнинг
барча
(
фонетик
,
морфем
,
лексик
,
синтактик
ва
стилистик
)
даражаларида
ифоданинг
ра
-
қобатлашувчи
воситаларини
яратиш
эҳтиё
-
жидан
келиб
чиққан
1
бўлиб
,
биз
ушбу
мақо
-
лада
кўриб
ўтаётган
маълум
маъно
ёки
маъ
-
ноларни
ифодалашдаги
вариантлилик
ҳоди
-
саси
эса
такрорийликдан
қочиш
,
нутққа
оро
бериш
,
маълум
(
бадиий
,
илмий
,
расмий
ва
ҳ
.
к
.)
услуб
яратиш
ва
шу
каби
бошқа
эҳтиёж
-
лардан
,
шунингдек
,
сўзловчи
ёки
ёзувчи
яшаб
турган
минтақаси
,
ижтимоий
табақаси
,
фаолият
соҳаси
ҳамда
нутқ
амалга
ошаётган
ўрин
билан
боғлиқ
ҳолда
келиб
чиқади
.
Шу
билан
бирга
,
умумий
бир
маъно
доирасидаги
турли
маъно
оттенкаларини
ифодалаш
учун
ҳам
бир
сўзнинг
турли
лексик
-
семантик
ва
-
риантларидан
фойдаланилади
.
Форс
тилида
қўшма
феълларнинг
қўлла
-
нилиш
миқёси
жуда
кенг
бўлиб
,
Ю
.
А
.
Рубин
-
чикнинг
айтишича
,
ҳозирги
форс
тили
струк
-
1
Лингвистический
энциклопедический
словарь
/
Под
ред
.
В
.
Н
.
Ярцевой
. –
М
.:
Современная
энциклопедия
,
1990. –
С
. 38.
тур
(
тузилишига
кўра
турларга
бўлинадиган
)
феъл
турлари
орасида
энг
кўп
тарқалгани
ва
ривожланаётгани
ҳам
қўшма
феъллардир
2
.
Форс
тилида
қўшма
феъллар
муҳимроқ
ва
аҳамиятлироқ
ҳаракатлар
ҳамда
жараёнларни
ифодалар
экан
,
бошқа
тилларда
,
одатда
,
содда
феъллар
бажарадиган
функцияларни
бажара
-
дилар
3
.
П
.
Н
.
Хонларий
ҳам
форс
тилида
қўш
-
ма
феълларнинг
сони
содда
феъллар
сонидан
кўп
эканлигини
эслатиб
ўтар
экан
,
ҳозирги
форс
тилида
қўшма
феъллар
тилдан
кўпгина
содда
ва
префиксли
феълларни
сиқиб
чиқар
-
ганлиги
тўғрисида
айтади
4
.
Форс
тили
феъл
тизимида
муҳим
ўрин
тутадиган
қўшма
феъллар
содда
феъллар
-
нинг
синонимлари
сифатида
кенг
қўлланиб
,
уларнинг
турли
ҳолатларда
қўлланиладиган
турли
вариантларининг
вужудга
келишида
2
Рубинчик
Ю
.
А
.
Грамматика
современного
персид
-
ского
литературного
языка
. –
М
.:
Восточная
литера
-
тура
РАН
, 2001. –
С
. 216.
3
Там
же
. –
С
. 217.
4
ﯼﺮﻠﻧﺎﺥ
ﻞﺕﺎﻧ
،
،ﻞﻌﻓ
نﺎﻤﺘﺥﺎﺳ
،مود
ﺪﻠﺝ
،یﺳرﺎﻓ
نﺎﺑز
ﺦیرﺎﺕ
،ﺰیوﺮﭘ
،ناﺮﻬﺕ
1349
.
ص
.
13
،
95
-
96
.
S H A R Q M A S H ’ A L I
80
катта
роль
ўйнайди
.
Ўзбек
эроншуноси
Д
.
А
.
Азимджанованинг
таъкидлашича
,
форс
тилидаги
қўшма
феълларнинг
сон
жиҳатдан
анчагина
устунликка
эга
эканлиги
,
ҳам
ўзаро
(
қўшма
феъллар
ўртасидаги
),
ҳам
префиксли
ва
отдан
ясалган
феъллар
билан
бўлган
си
-
нонимик
муносабатларни
ривожлантириши
учун
кенг
имкониятлар
яратади
1
.
Шу
ўринда
форс
тилидаги
қўшма
феъл
-
ларнинг
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феълининг
турли
вариантларини
ифодалашдаги
ишти
-
роки
эътиборга
моликдир
.
Шу
боис
қуйида
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феълининг
лексик
-
се
-
мантик
вариантлари
ҳамда
унинг
функцио
-
нал
эквивалентларига
диққат
қаратишни
ло
-
зим
деб
топдик
.
ﻦﺘﺱاﻮﺧ
[
хāстан
]
феълининг
маънолари
.
Форс
тилида
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
феъли
кўп
маъ
-
ноли
сўзлардан
ҳисобланади
.
Жумладан
,
Али
Акбар
Деҳхудонинг
“
Лўғатноме
-
е
Деҳ
-
хўдо
”
қомусий
луғатида
2
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
сўзининг
иккита
маъноси
(
1)
сўрамоқ
,
илти
-
мос
қилмоқ
; 2)
талаб
қилмоқ
),
Муҳаммад
Муиннинг
“
Фарҳанг
-
е
Мўин
”
изоҳли
луға
-
тида
3
ушбу
сўзнинг
олтита
маъноси
(
1)
сўра
-
моқ
,
илтимос
қилмоқ
; 2)
сўрамоқ
,
талаб
қилмоқ
; 3)
истамоқ
,
ният
қилмоқ
,
ниятида
бўлмоқ
; 4)
орзу
қилмоқ
,
муштоқ
бўлмоқ
; 5)
эҳтиёжи
бўлмоқ
,
керак
бўлмоқ
; 6)
чақирмоқ
,
чақириб
олмоқ
),
Ҳасан
Амиднинг
“
Фарҳанг
-
е
Амид
”
изоҳли
луғатида
4
унинг
тўққизта
(
жумладан
иккита
архаик
)
маъноси
(
1)
сўра
-
моқ
,
талаб
қилмоқ
; 2)
майли
бўлмоқ
,
мойил
бўлмоқ
; 3)
ниятида
бўлмоқ
; 4)
яхши
кўрмоқ
,
севмоқ
; 5)
чақирмоқ
,
чорламоқ
; 6)
эҳтиёжи
бўлмоқ
,
керак
бўлмоқ
; 7)
кўз
тутмоқ
,
кут
-
моқ
,
умид
қилмоқ
; 8)
орзу
қилмоқ
; 9)
иста
-
моқ
,
хоҳламоқ
),
Ҳасан
Анварийнинг
“
Фар
-
1
Азимджанова
Д
.
А
.
Синонимия
глагольной
лексики
пер
-
сидского
языка
:
Дис
. ...
кан
.
фил
.
наук
. –
Т
., 1997. –
С
. 47.
2
ﺮﺒکا
یﻠﻋ
،اﺪﺨهد
.
ﻪﻡﺎﻨﺘﻐﻟ
اﺪﺨهد
.
رد
222
ﻩوﺰﺝ
.
،ناﺮﻬﺕ
1324
–
1359
3
ﺪﻤﺤﻡ
،ﻦﻴﻌﻡ
.
ﻦﻴﻌﻡ
ﮓﻨهﺮﻓ
.
رد
6
،لوا
ﺪﻠﺝ
،ﺪﻠﺝ
.
،ﺮﻴﺒک
ﺮﻴﻡا
،ناﺮﻬﺕ
1371
.
4
ﻦﺴﺡ
،ﺪﻴﻤﻋ
.
ﺪﻴﻤﻋ
ﮓﻨهﺮﻓ
.
،ناﺮﻬﺕ
1389
.
ҳанг
-
е
бўзўрг
-
е
Сўхан
”
изоҳли
луғатида
5
эса
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
нинг
ўн
саккизта
(
жумладан
,
олтита
архаик
ва
бешта
оғзаки
нутқда
учрай
-
диган
)
маъноси
(
1)
сўрамоқ
,
талаб
қилмоқ
;
2)
чақирмоқ
,
чорламоқ
; 3)
қарзини
сўрамоқ
;
4)
эҳтиёжи
бўлмоқ
,
керак
бўлмоқ
; 5)
нияти
-
да
бўлмоқ
; 6)
майли
бўлмоқ
,
мойил
бўлмоқ
;
7)
яхши
кўрмоқ
,
кўргиси
келмоқ
; 8)
кўз
тут
-
моқ
,
кутмоқ
,
умид
қилмоқ
ва
ҳ
.
к
.
)
келтирил
-
ган
.
Ю
.
А
.
Рубинчик
таҳрири
остидаги
“
Форсча
-
русча
”
таржима
луғатида
6
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
сўзининг
олтита
маъноси
тўрт
маъ
-
но
қаторида
келтирилган
(
1)
истамоқ
,
хоҳ
-
ламоқ
;
ниятида
бўлмоқ
, ...
моқчи
бўлмоқ
; 2)
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
;
чорламоқ
,
так
-
лиф
қилмоқ
; 3)
чақирмоқ
,
чақириб
олмоқ
; 4)
эҳтиёжи
бўлмоқ
,
унга
керак
бўмоқ
).
Форс
тилидаги
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
феъли
маъ
-
ноларининг
сони
ва
кетма
-
кетлиги
тўғри
-
сида
берилган
ушбу
турлича
изоҳларни
ин
-
кор
этмаган
ҳолда
,
ушбу
феълнинг
ҳозирги
форс
тилида
энг
кўп
қўлланиладиган
қуйи
-
даги
маънолари
ёки
маъно
гуруҳларини
ало
-
ҳида
ажратиб
кўрсатишни
маъқул
топдик
:
1)
а
)
истамоқ
,
хоҳламоқ
;
б
)
ниятида
бўл
-
моқ
, ...
моқчи
бўлмоқ
;
д
)
майл
қилмоқ
,
мойил
бўлмоқ
,
истаги
бўлмоқ
;
э
)
орзу
қилмоқ
;
ф
)
тиламоқ
;
2)
а
)
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
;
б
)
талаб
қилмоқ
;
д
)
тақозо
қилмоқ
;
3)
а
)
чақирмоқ
,
чорламоқ
,
даъват
қилмоқ
;
б
)
таклиф
қилмоқ
;
д
)
чақирмоқ
,
чақириб
олмоқ
(
мажбурлаш
оҳангида
);
4)
эҳтиёжи
бўлмоқ
, (
унга
)
керак
(
зарур
)
бўлмоқ
;
5)
кўнгли
тусамоқ
,
кўргиси
(
бирга
бўлги
-
си
)
келмоқ
.
Айтиб
ўтиш
лозимки
,
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
сод
-
да
феълининг
биз
келтириб
ўтган
ушбу
беш
маъно
гуруҳидан
ҳар
бирининг
,
ҳатто
ушбу
маъно
гуруҳлари
ичидаги
ҳар
бир
маъно
-
5
ﻦﺨﺳ
گرﺰﺑ
ﮓﻨهﺮﻓ
،ﻦﺴﺡ
،ﯼرﻮﻧا
/
رد
،ﯼرﻮﻧا
ﻦﺴﺡ
یﺘﺳﺮﭘﺮﺳ
ﻪﺑ
8
ﯼﺎهﺪﻠﺝ
،ﺪﻠﺝ
1
،
3
،
4
،
5
،
7
،ﻦﺨﺳ
،ناﺮﻬﺕ
،
1381
–
1382
.
6
Персидско
-
русский
словарь
:
в
2-
х
томах
,
под
редак
-
цией
Ю
.
А
.
Рубинчика
, 3-
издание
. –
М
.:
Русский
язык
, 1985.
S H A R Q M A S H ’ A L I
81
нинг
содда
,
префиксли
ва
қўшма
феъллар
кўринишидаги
вариантлари
мавжуд
бўлиб
,
бир
мақола
доирасида
уларнинг
барчасини
кўриб
чиқишнинг
иложи
йўқ
.
Шундан
келиб
чиққан
ҳолда
,
ушбу
сўзнинг
у
англатадиган
маъноларнинг
иккинчи
гуруҳига
тегишли
бўлган
а
)
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
;
б
)
та
-
лаб
қилмоқ
маъноларида
қўлланилган
ҳола
-
ти
,
бошқача
қилиб
айтганда
,
сўрамоқ
,
илти
-
мос
қилмоқ
,
талаб
қилмоқ
маъноларида
қўл
-
ланиладиган
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феълининг
содда
ва
қўшма
феъллар
кўринишидаги
ва
-
риантлари
тўғрисидагина
сўз
юритамиз
.
Шу
ўринда
эслатиб
ўтиш
лозимки
,
форс
тилида
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
ва
талаб
қилмоқ
маънолари
ўртасидаги
фарқ
ушбу
маънолар
ўртасида
ўзбек
тилида
мавжуд
бўлган
фарқ
даражасида
бўлмасдан
,
бир
-
бирига
анчагина
яқин
маънолар
ҳисобланади
ва
муайян
ситуатив
ҳолатлардагина
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
ва
талаб
қилмоқ
маънолари
ўртасидаги
фарқ
яққол
кўзга
ташланади
.
Ушбу
масалага
чуқурроқ
қарайдиган
бўлсак
,
ўзбек
тилида
бир
-
биридан
алоҳида
бўлган
икки
маъно
ҳисобланадиган
сўрамоқ
,
илти
-
мос
қилмоқ
ва
талаб
қилмоқ
маъноларининг
форс
тилидаги
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феъли
ва
унинг
вариантлари
воситасида
берилиши
ҳо
-
латини
қуйидаги
икки
маъно
гуруҳига
бўлиб
кўрсатишимиз
мумкин
:
1)
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
;
2)
сўрамоқ
,
талаб
қилмоқ
.
Яъни
,
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
сўзи
сўрамоқ
,
илти
-
мос
қилмоқ
,
талаб
қилмоқ
маъноларида
қўл
-
ланилган
умумий
ҳолатларда
илтимос
қил
-
моқ
,
талаб
қилмоқ
каби
икки
маъно
оттенка
-
сига
эга
бўлган
умумий
сўрамоқ
маъносини
англатса
,
алоҳида
ҳолатларнинг
бирида
ай
-
нан
илтимос
қилмоқ
маъно
оттенкасига
эга
бўлган
сўрамоқ
,
иккинчисида
эса
айнан
та
-
лаб
қилмоқ
маъно
оттенкасига
эга
бўлган
сўрамоқ
маъносини
беради
.
ﻦﺘﺱاﻮﺧ
[
хāстан
]
феълининг
вариантла
-
ри
ва
уларнинг
ясалиши
.
Ҳозирги
форс
ти
-
лида
турли
ўринларда
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феъли
англатадиган
сўрамоқ
,
илтимос
қил
-
моқ
,
талаб
қилмоқ
маъноларини
ифодалаш
-
да
ушбу
феълга
вариант
(
функсионал
экви
-
валент
)
сифатида
энг
кўп
қўлланиладиган
қуйидаги
феълларни
аниқладик
:
ندﺮک
ﺖﺳاﻮﺥرد
[
дархāст
кардан
],
ندﺮک
ﺎﺿﺎﻘﺕ
[
таγāзā
кардан
],
نﺪﺵ
رﺎﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстāр
š
одан
],
نﺎهاﻮﺥ
نﺪﺵ
[
хāҳāн
š
одан
],
ندﺮک
ﺐﻠﻃ
[
талаб
кардан
],
نﺪﻴﺒﻠﻃ
[
талабидан
],
ندﺮک
ﻪﺒﻟﺎﻄﻡ
[
мотāлебе
кардан
],
ﻩﺪﻨهاﻮﺥ
نﺪﺵ
[
хāҳанде
š
одан
],
نﺪﺵ
ﺐﻟﺎﻃ
[
тāлеб
š
одан
],
ندﺮک
مﻼﻌﺘﺳا
[
естеълāм
кардан
],
ندﺮک
ﺎﻋﺪﺘﺳا
[
есте
-
дъā
кардан
],
ندﺮک
فرﺎﻌﺕ
[
таъāроф
кардан
],
ﺶهاﻮﺥ
ندﺮک
[
хāҳе
š
кардан
],
ندﻮﺑ
ﺪﻨﻤﺸهاﻮﺥ
[
хāҳе
š
манд
будан
],
ندﺮک
ﺖﻠﺌﺴﻡ
[
масъалат
кардан
],
ندﺮک
ﺎﻋد
[
доā
кардан
],
ندﺮک
سﺎﻤﺘﻟا
[
елтемāс
кардан
],
ﺎﻨﻤﺕ
ﻦﺘﺵاد
[
таманнā
дā
š
тан
].
Шунингдек
,
ўтмишда
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
сод
-
да
феълининг
вариантлари
сифатида
қўлла
-
нилган
,
бугунги
кунга
келиб
эса
архаизм
-
ларга
айланган
қуйидаги
қўшма
феъллар
ҳам
аниқланди
:
ندﺮک
ﺖﺳاﻮﺥ
[
хāст
кардан
],
ندﺮک
رﺎﺘﺳاﻮﺥ
[
хāс
-
тāр
кардан
],
ندﺮک
ﯼرﺎﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстāри
кардан
],
نﺪﺵ
راﺪﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстдāр
š
одан
],
ندﺮک
ﯼراﺪﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстдāри
кардан
],
نﺪﺵ
نﺎهاﻮﺥ
[
хāҳāн
š
одан
],
ندﺮک
ﮏﺸهاﻮﺥ
[
хāҳе
š
ак
кардан
],
نﺪﺵ
ﻩاﻮﺥرد
[
дархāҳ
š
одан
].
Келтирилган
ушбу
феъллардан
ҳар
бири
-
нинг
феъл
қисмини
ташкил
этувчи
кўмакчи
феълларнинг
ўзи
ҳам
биттадан
тортиб
бир
не
-
чагача
функционал
эквивалентларга
эга
бўлиб
,
бунда
ندﺮک
[
кардан
]
кўмакчи
феъли
ўзининг
ندﻮﻤﻧ
[
немудан
],
ﻦﺘﺵاد
[
дā
š
тан
]
каби
,
نﺪﺵ
[š
одан
]
кўмакчи
феъли
эса
ўзининг
ﻦﺘﺸﮔ
[
га
š
тан
],
نﺪیدﺮﮔ
[
гардидан
]
каби
функционал
эквивалентлари
билан
ўрин
алмашиб
келади
.
Масалан
,
ﺖﺳاﻮﺥرد
ندﺮک
феълининг
ندﻮﻤﻧ
ﺖﺳاﻮﺥرد
шаклида
,
ﺎﺿﺎﻘﺕ
ندﺮک
феълининг
ندﻮﻤﻧ
ﺎﺿﺎﻘﺕ
ва
ﻦﺘﺵاد
ﺎﺿﺎﻘﺕ
шакл
-
ларида
,
ندﺮک
ﺖﻠﺌﺴﻡ
феълининг
ندﻮﻤﻧ
ﺖﻠﺌﺴﻡ
ва
ﺖﻠﺌﺴﻡ
ﻦﺘﺵاد
шаклларида
ёки
نﺪﺵ
رﺎﺘﺳاﻮﺥ
феълининг
نﺪیدﺮﮔ
رﺎﺘﺳاﻮﺥ
ва
ﻦﺘﺸﮔ
رﺎﺘﺳاﻮﺥ
шаклларида
ҳам
қўлланилишини
кузатиш
мумкин
.
Кўриб
ўтганимиздек
,
ҳозирги
форс
тили
-
да
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феъли
вариантлари
-
ни
яратувчи
қўшма
феълларнинг
ясалишида
қўшма
феълнинг
от
қисми
сифатида
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
феълининг
ўтган
замон
ва
ҳозирги
-
S H A R Q M A S H ’ A L I
82
келаси
замон
негизларидан
ясалган
от
(
феъл
-
дан
ясалган
от
,
ҳаракат
номи
)
ва
сифатдош
туркумларига
оид
сўзлар
(
ﺖﺳاﻮﺥرد
,
رﺎﺘﺳاﻮﺥ
,
نﺎهاﻮﺥ
,
ﺶهاﻮﺥ
,
ﺪﻨﻤﺸهاﻮﺥ
,
ﻩﺪﻨهاﻮﺥ
),
шунингдек
,
араб
тилидан
ўзлашган
от
(
феълдан
ясалган
от
,
ҳаракат
номи
)
ва
сифатдош
туркумларига
оид
сўзлар
(
ﺐﻠﻃ
,
ﺐﻟﺎﻃ
,
ﻪﺒﻟﺎﻄﻡ
,
ﺎﺿﺎﻘﺕ
,
ﺖﻠﺌﺴﻡ
,
سﺎﻤﺘﻟا
)
иштирок
этади
.
Хулоса
ўрнида
шуни
айтиш
мумкинки
,
нутқда
такрордан
қочиш
,
нутқнинг
чиройли
ва
ранг
-
баранг
чиқишини
таъминлаш
,
нутқда
бир
сўз
воситасида
ифодаланган
маънога
унинг
вариантлари
ёрдамида
аниқлик
кири
-
тиш
,
маънони
турли
лексик
ва
синтактик
унсурлар
билан
муносабатда
муносиб
сўзлар
билан
беришга
бўлган
уриниш
билан
бирга
-
ликда
кўзда
тутилган
маънони
айни
кон
-
текстга
хос
сўз
варианти
билан
беришга
ҳаракат
қилиш
функционал
эквивалентлик
(
вариантлик
)
ни
келтириб
чиқарувчи
асосий
омиллардан
ҳисобланади
.
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феъли
англатадиган
биргина
сўрамоқ
,
илтимос
қилмоқ
,
талаб
қилмоқ
маънолари
-
ни
ифодалаш
ўрнида
ўн
саккизта
қўшма
феъл
(
ушбу
қўшма
феъллардаги
кўмакчи
феълларнинг
вариатив
шаклларини
ҳисобга
олмаган
ҳолда
)
ушбу
феълнинг
вариатив
шакллари
вазифасида
келади
.
Форс
тилида
кенг
қўлланиладиган
ﻦﺘﺳاﻮﺥ
[
хāстан
]
содда
феъли
кўп
маъноли
сўзлардан
ҳисобланиб
,
бугунги
кунда
беш
маъно
гуруҳига
кирувчи
ўн
уч
маънони
ифодалашда
қўлланилади
.
