Разработка и анализ фондового рынка

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
1-6
22
5
Поделиться
Мухамедов, Ф. (2015). Разработка и анализ фондового рынка. Экономика и инновационные технологии, (2), 1–6. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/economics_and_innovative/article/view/8286
Ф Мухамедов, Ташкентский Финансовый Институт

к.э.н., доцент

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Эта статья описывает динамику развития биржевого рынка ценных бумаг в стране, и текущее состояние анализа. В то же время, динамика биржевого оборота, биржевой торговли и инвесторов контекстного анализа сети.

Похожие статьи


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 йил

1

www.iqtisodiyot.uz

Ф.Т. Мухамедов

и.ф.н., доц., ТМИ

Биржавий қимматли қоғозлар бозорининг ривожланиши ва таҳлили

Эта статья описывает динамику развития биржевого рынка ценных

бумаг в стране, и текущее состояние анализа. В то же время, динамика
биржевого оборота, биржевой торговли и инвесторов контекстного анализа
сети.

This paper describes the dynamics of the exchange securities market in the

country, and the current state analysis. At the same time, the dynamics of the stock
market turnover, stock trading and investors contextual analysis network.

Калитли сўзлар:

қимматли қоғозлар бозори, фонд биржаси, молиявий

инструмент, акция, облигация, инвестор, қимматли қоғозларнинг бирламчи
бозори, қимматли қоғозларнинг иккиламчи бозори, Репо битимлари


Қимматли қоғозлар бозори бозор иқтисодиётининг муҳим таркибий

қисмларидан бири бўлса, фонд биржаси эса бозор иқтисодиётининг зарур
бўғини ҳисобланади.

“Тошкент” республика фонд биржаси қимматли қоғозлар бозорига хизмат

кўрсатувчи инфратузилмалар (Марказий депозитарий, Ҳисоб-клиринг палатаси,
иккинчи поғонали депозитарийлар, брокерлик идоралари) билан биргаликда
қимматли қоғозлар билан савдо жараёнларини янада такомиллаштириб бориш
орқали фонд бозорининг барча субъектлари учун инвестиция манбаларига
эркин кира олиш имконини яратиб берувчи ташкиллашган ва доимий фаолият
юритувчи қимматли қоғозлар бозоридир.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1994 йил 21 январдаги

«Иқтисодий

ислоҳотларни

янада

чуқурлаштириш,

хусусий

мулк

манфаатларини ҳимоя қилиш ва тадбиркорликни ривожлантириш чора-
тадбирлари тўғрисида»ги фармонига мувофиқ ташкил этилган “Тошкент”
республика фонд биржаси бугунги кунда иқтисодиётнинг барқарор ўсиш
суръатларининг асосий шартларидан бири бўлган қимматли қоғозлар
бозорининг шаклланиши ва унинг ривожланишида фаол иштирок этмоқда.
Зеро, мазкур муассаса акциядорлик жамиятларининг қимматли қоғозларини
бирламчи жойлаштириш ва уларнинг иккиламчи бозорда эркин муомалада
бўлиши ҳамда инвесторларнинг қимматли қоғозлар билан олди-сотди
жараёнларини амалга оширишлари учун зарур шарт-шароитларни яратиб
келмоқда.

Биржа савдолари орқали, хусусийлаштирилган корхоналар негизида

ташкил

этилган

акциядорлик

жамиятлари

кўринишидаги

мамлакат


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 йил

2

www.iqtisodiyot.uz

иқтисодиётининг турли соҳалари ҳақиқий мулкдорлар ва шунга мутаносиб
равишда кенг кўламдаги таркибий ўзгартириш ва модернизациялаш учун йирик
маблағлар жалб қилинишига, янгидан ташкил этилаётган акциядорлик
жамиятлари эса ўз инвестиция лойиҳаларини амалга ошириши учун қўшимча
молиявий манбаларга эга бўлмоқда. Акциядорлик жамиятлари ўз қимматли
қоғозларини чиқариш ва уларни “Тошкент” республика фонд биржаси
савдолари орқали жойлаштириш ҳисобига корхона ривожланиши учун ички ва
ташқи капитал бозоридан чекланмаган миқдорда инвестиция ресурсларини
жалб этиши мумкин.

Мамлакатимизда қимматли қоғозлар бозори шаклланишида “Тошкент”

республика фонд биржаси фаолиятини баҳолаб таъкидлаш жоиз, унинг ташкил
этилиши ва савдо битимлари замонавий технологиялар асосида амалга
оширилиши натижасида барча инвесторлар учун қимматли қоғозлар бозорида
қулай ва очиқ иштирок этиш имконияти пайдо бўлди. Қуйида фонд биржаси
маълумотлари таҳлилини келтирамиз.

Қимматли қоғозлар билан умумий биржа айланмаси 2014 йилда 97,6

млрд. сўмни ташкил этди. Бу кўрсаткич ўтган 2013 йил (93,2 млрд.сўм) билан
қиёсланганда 5% га ошган.

2014 йил бошидан бери 893 та биржа битими тузилган. (2013 йилда 941

та битим). Натижада умумий суммаси 89,3 млрд. сўм бўлган 120 та
акциядорлик жамиятининг 178339,8 минг дона акцияси ва 8,3 млрд. сўмлик 4
та эмитентнинг 7,7 минг дона облигацияси савдоси амалга оширилган.

1-расм. Фонд биржа айланмаси динамикаси

Манба: Тошкент республика фонд биржаси маълумотлари.

2014 йилда фонд биржанинг умумий айланмасида 65,4 млрд. сўм

кўрсаткич, яъни 67 % улуш билан қимматли қоғозларни бирламчи

64,4

213,1

170,7

93,2

97,6

0

50

100

150

200

250

2010 йил

2011 йил

2012 йил

2013 йил

2014 йил

м

лр

д

.сў

м


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 йил

3

www.iqtisodiyot.uz

жойлаштириш бозори яъни бирламчи бозор устунлик қилмоқда. 2013 йилга
(58,8 млрд. сўм) қиёсланганда қимматли қоғозларни бирламчи жойлаштириш
11,2 % га ўсган.

Фонд биржасида қимматли қоғозларнинг иккиламчи бозори 32,2 млрд.

сўмлик натижа билан умумий бозор айланмасининг 33% ини ташкил этган. Бу
ўтган йилги кўрсаткичдан (34,3 млрд. сўм) деярли 6 %га паст бўлиб, ундан 1,25
млрд. сўм корпоратив облигациялар билан тузилган битимлар ва 1 млрд. сўм
РЕПО битимлари ҳиссасига тўғри келади.

Иккиламчи фонд бозорининг ривожланиш даражаси мамлакат қимматли

қоғозлар бозори рақобатбардошлигини ифодаловчи асосий кўрсаткичлардан
бири ҳисобланади. Қуйидаги расмдан сўнгги йилларда иккиламчи қимматли
қоғозлар бозори улушининг пасайиш тенденциясини кузатиш мумкин.

2-расм. Фонд биржа айланмаси динамикаси

Манба: “Тошкент” республика фонд биржаси маълумотлари.

Қимматли қоғозлар иккиламчи бозоридаги савдо фаоллиги пасайишининг

асосий сабабларидан бири юқори ликвидли, инвестиция жозибадорлиги билан
ажралиб турувчи йирик, молиявий барқарор компаниялар акциялари
таклифининг танқислигидир. Ушбу туркумдаги корхоналарнинг акциялари
асосан давлат корхоналари ҳиссасига тўғри келади ва иккиламчи бозор учун
ресурс бўла олмайди.

“Тошкент” республика фонд биржаси республикамиздаги корпоратив

облигацияларни жойлаштириш ва муомаласини таъминлашга хизмат қиладиган
савдо майдончаларидан бири ҳисобланади. 2014 йилда ушбу савдо
майдончасида ҳам савдо фаоллигининг сезиларли пасайишини кузатиш
мумкин.

2013 йилда облигациялар бўйича биржа айланмаси 36 млрд. сўмни

ташкил этган бўлса, ўтган 2014 йилда ушбу кўрсаткич 4 марта пасайиб, 8,3
млрд. сўмни ташкил этди.

12,5%

35,9%

49,1%

63,2%

67,0%

87,5%

64,1%

50,9%

36,8%

33,0%

2010 йил

2011 йил

2012 йил

2013 йил

2014 йил

Бирламчи бозор

Иккиламчи бозор


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 йил

4

www.iqtisodiyot.uz

Умуман, қимматли қоғозлар билан биржа айланмасининг таркиби

қуйидагича кўриниш олган:

жойлаштириш ҳажми бўйича:

-

акцияларнинг қўшимча эмиссияси – 58,4 млрд. сўм (2013 йилда –

22,9 млрд. сўм);

-

корпоратив облигациялар – 7,0 млрд. сўм (2013 йилда – 35,3 млрд.

сўм);

муомаладаги ҳажми бўйича:

-

иккиламчи бозордаги акциялар - 30,9 млрд. сўм (2013 йилда – 33,7

млрд. сўм);

-

корпоратив облигациялар – 1,3 млрд. сўм (2013 йилда – 0,7 млрд. сўм).

Ўтган йил давомида иқтисодиётнинг асосий тармоқлари кесимида

қимматли қоғозлар билан биржа айланмаси қуйидагича кўриниш олди:

-

биржа айланмасининг 94 фоизи (81,7 млрд. сўм) иқтисодиётнинг

молиявий сектор корхоналари ҳиссасига тўғри келади, шу жумладан банклар
биржа айланмасининг 87,6 % (79,2 млрд. сўм), суғурта ва лизинг компаниялари
мос равишда 2,6 % (2,4 млрд. сўм) ва 0,2 % (0,2 млрд. сўм). 2013 йилда ушбу
даврга нисбатан биржа айланмасида молиявий секторнинг улуши 86,8 % (80,1
млрд. сўм)ни ташкил этган;

-

агросаноат комплексининг улуши - 2,8 % ёки 2,3 млрд. сўм (2013

йилнинг 11 ойида - 3,4% ёки 3,1 млрд. сўм);

-

саноат секторининг улуши – биржа айланмасининг 1,8 % ёки 1,5 млрд.

сўм (2013 йилнинг 11 ойида 4,2% ёки 3,9 млрд. сўм);

-

қурилиш тармоғи корхоналарининг улуши 2,2 % ёки 1,8 млрд. сўм

(2013 йилнинг 11 ойида – 2,2% ёки 2,1 млрд. сўм).

3-расм. 2014 йилда биржа айланмасининг тармоқ таркиби

Манба: “Тошкент” республика фонд биржаси маълумотлари.

Банк соҳаси; 87,7%

Агросаноат

компаниялари;

2,7%

Транспорт; 0,04%

Қурилиш; 2,1%
Суғурта; 2,4%

Ижтимоий соҳа;

0,1%

Алоқа; 0,001%

Бошқалар; 3,2%

Саноат

корхоналари; 1,6%

Лизинг

компаниялари;

0,25%


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 йил

5

www.iqtisodiyot.uz

Агар инвесторлар бўйича биржа кўрсаткичларини кўриб чиқсак, юридик

шахсларнинг инвестициялари умумий биржа айланмасининг 80,1 %ини ёки
78,2 млрд. сўмни ташкил этган.

2014 йилда йилида жисмоний шахсларнинг инвестицион фаоллиги

ўсиши кузатилиб, уларнинг биржа айланмасидаги улуши 19,9 %га ўсган ва 19,4
млрд. сўмни ташкил этган (2013 йилда жисмоний шахс сифатидаги
инвесторларнинг улуши 8,9% ни ташкил этган).

Ўтган йилда амалга оширилган инвестицияларнинг тармоқ кесимидаги

таҳлили жисмоний шахс сифатидаги инвесторларнинг молия соҳаси
ташкилотлари қимматли қоғозларига ишончи кучлилигини кўрсатди.
Жумладан: жисмоний шахслар инвестицияларининг умумий ҳажмидан банклар
– 93,4% (2013 йилда - 68,3%), саноат корхоналари – 2,3% (2013 йилда - 3,1%),
қурилиш тармоғи корхоналари – 2,2% (2013 йилда - 2,7%) ташкил этган.

Юридик

шахсларнинг

молия

соҳаси

қимматли

қоғозларига

инвестициялари 2014 йилда 89,5% (2013 йилда - 86,8%)ни ташкил этди. Бундан
86,3% (2013 йилда – 80%) – тижорат банкларининг қимматли қоғозлари, 0,3%
(2013 йилда – 4,3%) – лизинг компаниялари акциялари ва 3 % (2013 йилда
2,5%) – суғурта компанияларининг акцияларига қилинган инвестициялардир.

4-расм. Инвесторлар бўйича биржа айланмаси таркиби

Манба: “Тошкент” республика фонд биржаси маълумотлари.

Фонд бозори инструментларига инвесторлар ишончини ошириш ва

қимматли қоғозлар бозорида аҳоли ва юридик шахсларнинг иштирокини
кенгайтириш “Тошкент” фонд биржасининг келгусидаги фаолиятида муҳим
вазифалардан бири ҳисобланади.

47,2%

2,5%

11,9%

8,9%

4,7%

5,1%

19,7%

25,2%

4,6%

35,4%

19,9%

4,6%

3,9%

6,4%

Кичик бизнес

ва хусусий

тадбиркорлик

субъектлари

Лизинг

компаниялари

Банк соҳаси

Жисмоний

шахслар

Суғурта

компаниялари

Хорижий

инвесторлар

Бошқа юридик

шахслар

2013 йил

2014 йил


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2015 йил

6

www.iqtisodiyot.uz

Молиявий инструментларга инвестиция киритиш тарғиботини амалга

ошириш, жамоатчилик ва инвесторларни ахборот билан таъминлаш фонд
бозорини ривожлантиришда муҳим аҳамият касб этиб, республика аҳолисининг
кенг

қатламига

корхоналар

ва

умуман,

мамлакат

иқтисодиётини

ривожлантиришда иштирок этиш имконини яратади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

1.

“Тошкент” республика фонд биржасининг 2014 йил учун йиллик

ҳисоботи

2.

www.uzse.uz

сайти маълумотлари

Библиографические ссылки

“Тошкент” республика фонд биржасининг 2014 йил учун йиллик хлсоботи

vvwvv.uzse.uz сайти маълумотлари

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов