Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
26
O‘ZBEKISTON SOLIQ MA’MURCHILIK METODOLOGIYASINI TAK
OMILLASHTIRISH
MASALALARI ( ILG‘OR XORIJIY DAVLATLAR MISOLIDA)
Mukimov Botir Mirabzalovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti (PhD)
Annotatsiya.
Maqolada soliq ma’muriyatchiligi metodologiyasi har qanday soliq tizimining muhim
jihati bo‘lib, uni doimiy ravishda takomillashtirish soliqlarning samarali undirilishi, ularga rioya etilishi va
adolatliligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Ushbu мақолада soliq ma'muriyatchiligi
metodologiyasida duch keladigan asosiy muammolarni ko'rib chiqadi va takomillashtirish strategiyasini
taklif qiladi. Ushbu muammolarni hal qilish uchun soliq ma'muriyatchiligi metodologiyasini
takomillashtirish bo'yicha bir qancha strategiyalar taklif etiladi. Mazkur muammolarni hal qilish va taklif
qilingan strategiyalarni amalga oshirish orqali soliq ma'muriyatlari ularning samaradorligini oshirishi,
ixtiyoriy rioya etilishini rag'batlantirishi va daromadlarni yig'ishni optimallashtirishi mumkin. Soliq
ma'muriyatchiligining takomillashtirilgan metodologiyasi iqtisodiy o'sishni va barqaror rivojlanishni
qo'llab-quvvatlovchi adolatli va samarali soliq tizimini yaratishga yordam beradi.
Kalit so‘zla
r:
soliq ma’muriyatchiligi metodologiyasi, soliq ma’muriyatchiligi yer, yer solig‘i,
ko‘chmas mulk, mahalliy byudjet, mahalliy byudjet daromadlari, mahalliy hokimiyat organlari, mahalliy
soliqlar, resurs soliqlari, soliq, byudjet, soliq stavkasi, soliq hisoboti, soliq tushumlari, soliq imtiyozlari.
ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕТОДОЛОГИИ НАЛОГОВОГО АДМИНИСТРИРОВАНИЯ
УЗБЕКИСТАНА (НА ПРИМЕРЕ ПЕРЕДОВЫХ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН)
Мукимов Ботир Мирабзалович
Ташкентский государственный
экономический университет (PhD)
Аннотaция.
В статье говорится, что методология налогового администрирования
является важным аспектом любой налоговой системы, и ее постоянное совершенствование
важно для обеспечения эффективного сбора, соблюдения и справедливости налогов. В данной
статье рассматриваются основные проблемы, возникающие в методологии налогового
администрирования, и предлагается стратегия ее совершенствования. Для решения этих
проблем предлагается несколько стратегий совершенствования методологии налогового
администрирования. Решая эти проблемы и внедряя предложенные стратегии, налоговые
органы могут повысить свою эффективность, поощрять добровольное соблюдение требований
и
оптимизировать
сбор
доходов.
Усовершенствованная
методология
налогового
администрирования помогает создать справедливую и эффективную налоговую систему,
поддерживающую экономический рост и устойчивое развитие.
Ключевые
слова:
методология
налогового
администрирования,
налоговое
администрирование, земля, земельный налог, недвижимость, местный бюджет, доходы
местного бюджета, органы местного самоуправления, местные налоги, ресурсные налоги, налог,
бюджет, налоговая ставка, налоговая отчетность, налоговые поступления, налоговые льготы.
III SON - IYUL, 2023
26-32
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
27
ISSUES OF IMPROVING THE TAX ADMINISTRATION METHODOLOGY OF UZBEKISTAN (IN
THE CASE OF ADVANCED FOREIGN COUNTRIES)
Mukimov Botir Mirabzalovich
Tashkent State University of Economics (PhD)
Abstract.
The article states that the methodology of tax administration is an important aspect of
any tax system, and its continuous improvement is important in ensuring the effective collection,
compliance and fairness of taxes. This article examines the main problems encountered in the methodology
of tax administration and suggests a strategy for improvement. In order to solve these problems, several
strategies for improving the tax administration methodology are proposed. By addressing these challenges
and implementing the proposed strategies, tax administrations can improve their efficiency, encourage
voluntary compliance, and optimize revenue collection. The improved methodology of tax administration
helps to create a fair and efficient tax system that supports economic growth and sustainable development.
Keywords:
tax administration methodology, tax administration land, land tax, real estate, local
budget, local budget revenues, local authorities, local taxes, resource taxes, tax, budget, tax rate , tax
reporting, tax receipts, tax credits.
Kirish.
Soliq ma'muriyati mamlakat soliq tizimining samarali faoliyat yuritishida muhim rol o'ynaydi. Bu
soliqlarning to'g'ri yig'ilishi, hisoblanishi va ijro etilishini ta'minlaydigan tayanch bo'lib, davlat
daromadlari va iqtisodiyotning rivojlanishiga sezilarli hissa qo'shadi. Biroq, soliq ma'muriyati ham
doimiy takomillashtirishni talab qiladigan qiyinchiliklar va murakkabliklarga duch keladi. O‘zbekiston
sharoitida soliq ma’muriyatchiligining metodologiyasi yillar davomida takomillashtirilib, samaradorlik,
oshkoralik va qonun hujjatlariga muvofiqlikni oshirishga qaratilgan. O'zbekistonda soliq
ma'muriyatchiligi metodologiyasi bilan bog'liq masalalarni o'rganadi va ularni hal qilishning potentsial
yechimlari va strategiyalarini o'rganish uchun zamin yaratadi. Ushbu muammolarni aniqlash va
tak
omillashtirishni taklif qilish orqali O‘zbekiston soliq yig‘ish mexanizmlarini yaxshilashi, ixtiyoriy
rioya qilishni rag‘batlantirishi va yanada mustahkam va adolatli soliq tizimiga hissa qo‘shisadi.
Adabiyotlar sharhi.
Hozirgi davrda soliq
ma’muriyatchiligi metodologiyasi ustuvor yo‘nalishlari sifatida budjet
daromadlarini oshirish, soliqqa tortish ma’muriyatchiligini takomillashtirish orqali mahalliy budjet
daromadlari bazasini kengaytirish, soliqlarni unifikatsiya qilish qaraladi.
Xalqaro valyuta fondi ekspertlari Silvani va Baerlarning (1997) bu boradagi ilmiy qarashlari
quyidagicha: “soliq maʼmurchiligi strategiyasi –
uzoq muddatli soliq maʼmurchiligi operatsiyalarining
samaradorligini oshirishga qaratilgan tadbirlar sifatida baholanib, m
amlakatda soliq uzilishi (toʼlanishi
kerak boʼlgan va kelib tushgan tushumlar oʼrtasidagi farq) hajmi va uni kamaytirish uchun
qoʼllaniladigan choralar keskinligi asosida tayyorlanishi kerak”
deya taʼkidlashgan.
Pogorletskiy va Keshnerlarni (2020) yozishic
ha: “Soliq maʼmuriyatchiligiga raqamlashtirish va
axborot texnologiyalarni kiritish soliq organlarida ish yuklamasini kamaytirish, shuningdek soliq
turlari, sugʼurta badallari boʼyicha qarzlarni kamaytirishga olib kelishi shart”.
Spiridonov va boshqalar (2
010) quyidagi taʼrifni berishgan:” Soliqlaroptimallashtirish –
bu soliq
toʼlovchining soliq majburiyatlarnini kamaytirishga qaratilgan maqsadli qonuniy harakati boʼlib, soliq
imtiyozlari, soliqdan ozod qilish va boshqa qonunchilikda belgilangan usul va qoidalardan foydalanishni
oʼz ichiga oladi.
Bassey va boshqalar (2022) fikriga ko‘ra, butun dunyo bo‘ylab soliq to‘lovchilar tajribasini
oshirish uchun soliq ma’murchiligi turli xil va murakkab elektron xizmatlar bilan yuqori darajada
raqamlashtirilgan. Shung
a qaramay, raqamli soliq tizimining muvaffaqiyati uchun muhim bo‘lgan
omillarni tushunish juda muhimdir.
Chowdhury (2001)o‘z ishida soliq ma’murchiligi tizimidagi eng dolzarb muammolardan birini
ko‘targan. Uning ta’kidlashicha, soliq to‘lashdan bo‘yin tovl
ash dunyoning hamma joyida keng tarqalgan
muammo hisoblanadi. Bir tomondan, ayrim rag‘batlantirish mexanizmlari, ikkinchi tomondan, nazorat
mexanizmlari odamlarni rag‘batlantirish, shuningdek, ularni muntazam ravishda soliq to‘lashlari uchun
qandaydir bosi
m yaratish uchun zarur ekanligi ta’kidlanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
28
Ibragimov (2019) O‘zbekistonda soliq munosabatlari va ma’muriyatchiligi tarixini o‘rganish
kishilik jamiyati barcha ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalarida soliqlar, ularni hisoblash hamda undirish
tartiblari u yo
ki bu turda mavjud bo‘lganligidan dalolat beradi.
Smitning (1935) fikricha, soliq ma’muriyatchiligida “tinchlik, me’yordagi soliqlar va
boshqaruvdagi sabr-
toqat asosiy omillar bo‘lib, qolgan hamma narsalarni tabiiy jarayonning o‘zi
bajaradi”, degan g‘oyani
ilgani suradi.
Tadqiqot metodologiyasi
.
Tahlil jarayonida ma’lumotlarni statistik guruhlash, qiyosiy va trendli tahlil usullaridan
foydalanildi. Maqolada iqtisodchi olimlarning soliq ma'muriyatchiligining takomillashtirishning dolzarb
masalalari ta’minl
ashga qaratilgan ilmiy-nazariy qarashlari qiyosiy tahlil qilingan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Soliq ma'muriyatining metodologiyasi vaqt o'tishi bilan turli mamlakatlarda ishlab chiqilgan va
takomillashtirilgan va u dastlab yaratilgan sana yoki mamlakatni aniq belgilash qiyin. Soliq ma'muriyati
amaliyoti o'zgaruvchan iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sharoitlarga mos ravishda asrlar davomida
rivojlanib bordi. Misr va Gretsiyadagi kabi qadimgi sivilizatsiyalarda oddiy soliq tizimlari va soliqlarni
yig'ishning ma'muriy tartiblari mavjud edi. Biroq, Evropada o'rta asrlarda, xususan, Rim imperiyasi
davrida va keyinchalik Uyg'onish davrida yanada murakkab soliq boshqaruvi tizimlari paydo bo'ldi.
Zamonaviy davrda ko'plab mamlakatlar 19-20-asrlarda sanoatlashtirishning kengayishi va o'sib
borayotgan hukumatlar va davlat xizmatlarini qo'llab-quvvatlash uchun daromadlarni yanada samarali
yig'ish zarurati bilan bir vaqtda soliq ma'muriyatchiligining metodologiyasini ishlab chiqdilar. Masalan,
Qo'shma Shtatlarning soliq ma'muriyatchiligi metodologiyasiga 1862 yildagi daromadlar to'g'risidagi
qonun sezilarli darajada ta'sir ko'rsatdi, bu mamlakatda birinchi daromad solig'ini o'rnatdi. Yillar
davomida federal soliq qonunlarini boshqarish va ularga rioya qilishni ta'minlash uchun Ichki daromad
xizmati (IRS) yaratilgan. Xuddi shunday, Birlashgan Qirollikning soliq ma'muriyatining metodologiyasi
uzoq tarixga ega bo'lib, 2005 yilda zamonaviy daromadlar va bojxona (HMRC) turli soliq
ma'muriyatchiligi funktsiyalarini birl
ashtirgan holda yaratilgan. Soliq ma’muriyatchiligining
metodologiyasi tarixiy, ijtimoiy va iqtisodiy omillar ta’sirida shakllangan bo‘lib, vaqt o‘tishi bilan turli
mamlakatlarda soliqlarni undirish va ularga rioya etish bo‘yicha o‘zgaruvchan ehtiyojlarini
qondirish
uchun shakllangan.
O'zbekiston soliq ma'muriyatining metodologiyasi davlat soliq tizimini boshqarish va boshqarish
uchun soliq organlari tomonidan qo'llaniladigan strategiyalar, jarayonlar va tartiblarni o'z ichiga oladi.
O‘zbekistonda soliq ma’muriyatchiligi metodologiyasining asosiy tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi:
Soliq to'lovchilardan soliqlarni undirish jarayoni bo'lib, u to'lov kanallari, muddatlari va soliqlarni
hukumatga o'tkazish tartibini o'rnatish. Soliq to'lovchilar va tadbirkorlik sub'ektlarining daromadlari,
foydalari yoki soliqqa tortiladigan boshqa faoliyat turlaridan kelib chiqqan holda soliq majburiyatlarini
aniqlash. Soliq qonunlari va qoidalariga rioya etilishini ta'minlash bo'yicha ko'riladigan chora-tadbirlar,
jumladan, tekshirishlar, jarimalar va qonun hujjatlariga rioya qilmagan soliq to'lovchilarga nisbatan
qonuniy choralar ko'rish. Soliq to'lovchilarga soliq ma'lumoti, soliq qonunchiligi bo'yicha yo'l-yo'riq va
soliq to'lovchilarning so'rovlari va tashvishlariga javob berish kabi yordam va yordam ko'rsatish. Soliq
ma'muriyatchiligi jarayonlarini soddalashtirish, ma'lumotlar boshqaruvini yaxshilash va soliq
to'lovchilarga xizmatlarni yaxshilash uchun zamonaviy texnologiyalar va raqamli platformalardan
foydalanish. Soliq to'lashdan bo'yin tovlash va maqsadli ijro choralariga rioya qilmaslikning mumkin
bo'lgan xatarlarini yanada samaraliroq baholash.
Soliq to'lovchini o'qitish, rag'batlantirish va soliq hisobotlarini topshirishning soddalashtirilgan
tartiblari kabi turli xil vositalar orqali ixtiyoriy rioya qilishni rag'batlantirish. Soliq siyosatini amalga
oshirish: soliq ma'muriyatchiligini hukumat belgilagan kengroq soliq siyosati va maqsadlariga
moslashtirishni misol qila olamiz. O‘zbekiston soliq ma’muriyati metodologiyasi muammolarni hal
qilish va daromadlarni yig‘ish samaradorligini oshirish maqsadida doimiy ravishda rivojlanib
bormoqda. U soliq toʻlovchilarning qonun hujjatlariga rioya etishini ragʻbatlantirish, adolatni taʼminlash
va soliq
toʻlovchilarga maʼmuriy yukni minimallashtirish oʻrtasida muvozanatni saqlashga qaratilgan.
Hukumat ilg‘or xalqaro tajribaga amal qilish va umumiy soliq yig‘ish samaradorligini oshirish
maqsadida soliq ma’muriyatchiligi tizimini modernizatsiya qilish ustid
a ishlamoqda.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
29
Bizning fikirimizcha soliq ma'muriyatining metodologiyasi soliq qonunchiligini samarali
boshqarish, daromadlarni yig'ish va ularga rioya etilishini ta'minlash uchun soliq organlari tomonidan
qo'llaniladigan turli yondashuvlar, strategiyalar va usullarni o'z ichiga oladi. Soliq organlari soliq
majburiyatlari bo'yicha aniq va oshkora ko'rsatmalar berish, soliq shakllarini soddalashtirish va soliq
to'lovchilarni o'qitish va xabardor qilish dasturlarini amalga oshirish orqali ixtiyoriy rioya qilishni
rag'batlantirishga qaratilgan. Soliq ma'muriyatlari ko'pincha resurslarni yuqori xavfli hududlarga yoki
soliq to'lovchilarga yo'naltirish uchun xavfga asoslangan metodologiyalarni qo'llaydilar.
Bu potentsial soliq to'lashdan bo'yin tovlash yoki rioya qilmaslikni aniqlash uchun ma'lumotlar
tahlili va profillashdan foydalanish. Ma'lumotlar tahlili va raqamli platformalar kabi zamonaviy
texnologiyalarni qamrab olish soliq ma'muriyatiga samaradorlik, aniqlik va soliq to'lovchilarga xizmat
ko'rsatishni oshirishga yordam beradi. Soliq to'lovchilarga qulay va samarali xizmatlarni taqdim etish
qonunchilikka rioya qilishni qo'llab-quvvatlash uchun juda muhimdir. Bunga onlayn ariza berish va
to'lov tizimlari, elektron aloqa va mijozlarga sezgir yordam kiradi. Sol
iq organlari soliq toʻlashdan boʻyin
tovlashga qarshi kurashish, ilgʻor tajribalarni almashish va soliq toʻlovchilar maʼlumotlarini almashish
uchun koʻpincha boshqa davlat organlari, xalqaro tashkilotlar va xorijiy soliq organlari bilan hamkorlik
qiladi. Shaffof va adolatli soliq ma'muriyati metodologiyasi soliq to'lovchilar va hokimiyat organlari
o'rtasida ishonchni mustahkamlaydi. Soliq siyosati va qarorlar qabul qilish jarayonlarini aniq
tushuntirish soliq to'lovchining ishonchini oshirish uchun zarurdir. Samarali audit va majburlov
choralarini qo'llash qonunbuzarliklarning oldini olish va soliq to'lashdan bo'yin tovlashni aniqlash
uchun zarurdir. Soliq ma'muriyatlari takomillashtirish yo'nalishlarini aniqlash va samaradorlik va
samaradorlikni oshirish uchun islohotlarni amalga oshirish uchun o'z jarayonlari, siyosatlari va
natijalarini doimiy ravishda baholaydi. Bular butun dunyo bo'ylab soliq ma'muriyatlari soliq
ma'muriyatchiligi metodologiyasini ishlab chiqishda e'tiborga oladigan asosiy yo'nalishlardir.
AQShda soliq ma'muriyatchiligining metodologiyasini takomillashtirish turli strategiyalarni
amalga oshirish va samaradorlik, samaradorlik va soliq to'lovchilarning rioya etishini oshirish uchun
texnologiyadan foydalanishni o'z ichiga oladi. Ilg'or ma'lumotlar tahlili va texnologiyalaridan
foydalanish soliq organlariga katta hajmdagi ma'lumotlarni tahlil qilishda nomuvofiqlik namunalarini
aniqlash, yuqori xavfli soliq to'lovchilarni aniqlash va soliqqa ishlov berishni soddalashtirishga yordam
beradi. Onlayn soliq to'lash, to'lov tizimlari va soliq to'lovchilarni virtual qo'llab-quvvatlash kabi raqamli
xizmatlarni kengaytirish soliq to'lovchilar uchun qulaylikni yaxshilashi va ma'muriy yuklarni
kamaytirishi mumkin. Xavf-xatarga asoslangan metodologiyalarni qabul qilish soliq organlariga
resurslarni yuqori xavfli hududlarga yo'naltirish imkonini beradi, huquqni muhofaza qilish
harakatlaridan samaraliroq foydalanishni ta'minlaydi va rioya qilish stavkalarini oshiradi.
Federal, shtat va mahalliy soliq organlari o'rtasidagi hamkorlikni rag'batlantirish yaxshiroq
ma'lumot almashishni ta'minlaydi, takroriylikni kamaytiradi va umumiy soliq ma'muriyatini
yaxshilaydi. Soliq to'lovchilarni o'z majburiyatlari, chegirmalar va kreditlar to'g'risida xabardor qilish
uchun ta'lim kampaniyalarini o'tkazish ixtiyoriy rioya qilishni yaxshilashi va qasddan bo'lmagan
xatolarni kamaytiradi. Samarali audit va majburiy choralarni qo'llash soliq to'lashdan bo'yin
tovlashning oldini oladi va soliq to'lovchilar o'rtasida ixtiyoriy ravishda rioya etilishiga yordam
beradi.Shaffof va ravshan siyosatni amalga oshirish: soliq siyosati, me'yoriy-huquqiy hujjatlar va
o'zgarishlarni aniq bayon qilish shaffoflikni ta'minlaydi, soliq to'lovchilarga o'z majburiyatlarini
tushunish va ularga rioya qilish osonroq bo'ladi. Kiberxavfsizlik choralarini kuchaytirish soliq
to'lovchilar ma'lumotlarini himoya qilish va maxfiy ma'lumotlarga ruxsatsiz kirishning oldini olish
uchun juda muhimdir.
Soliq ma'muriyatchiligi metodologiyalarining samaradorligini muntazam ravishda baholash va
fikr-mulohazalar va natijalar asosida zarur tuzatishlar kiritish doimiy takomillashtirish. Soliq
to'lovchilar va soliq organlari o'rtasida ishonchni mustahkamlash muhim ahamiyatga ega. Soliq
to‘lovchilarning muammolarini hal qilish, mijozlarga tezkor xizmat ko‘rsatish va muammolarni zudlik
bilan hal qilish soliq to‘lovchining qonunchilikka rioya etish. Shuni ta'kidlash kerakki, AQShda soliq
ma'muriyati bir nechta darajadagi hukumatlarni, jumladan federal, shtat va mahalliy hokimiyatlarni o'z
ichiga oladi. Natijada, ushbu sub'ektlar o'rtasidagi muvofiqlashtirish va hamkorlik samarali soliq
ma'muriyatchiligi va takomillashtirish uchun juda muhimdir.
Ye
vropa mamlakatlarida soliq ma'muriyatchiligini takomillashtirish o‘rganilganda bi
r qancha
muammo va muammolarga duch kelganligini ko‘rishimiz mumkin.
Xususan. Yevropa mamlakatlarida
ko'pincha bir nechta soliq stavkalari, chegirmalar va imtiyozlar mavjud bo'lgan murakkab soliq tizimlari
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
30
mavjud. Soliq qonunlari va qoidalarini soddalashtirish ularga rioya qilishni kuchaytirishi va ma'muriy
yuklarni kamaytirishi mumkin. Transchegaraviy soliqqa tortish muammolarini hal qilish, ayniqsa
Evropa Ittifoqida, a'zo davlatlar o'rtasidagi soliq qoidalaridagi farqlar tufayli qiyin bo'lishi mumkin.
Sol
iq siyosatini muvofiqlashtirish va uyg‘unlashtirishni takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Soliq
soliq to'lashdan bo'yin tovlash va firibgarlikka qarshi kurashish soliq organlari uchun doimiy muammo
hisoblanadi. Maʼlumotlar tahlilini va mamlakatlar oʻrtasida maʼlumot almashishni kuchaytirish
talablarga javob bermaydigan soliq toʻlovchilarni aniqlashga va firibgarlik harakatlariga qarshi
kurashishga olib keladi. Raqamli iqtisodiyotning yuksalishi raqamli tranzaktsiyalar va xizmatlarni
tegishli tarzda soliqqa tortishda muammolarni keltirib chiqaradi. Raqamli biznes va tranzaktsiyalarni
soliqqa tortishni hal qilish adolatli va samarali soliq tizimi uchun juda muhim hisoblanadi. Ba'zi
korxonalar soliq majburiyatlarini kamaytirish uchun agressiv soliq rejalashtirish usullaridan
foydalanadilar. Suiiste'mol soliqlardan qochish sxemalarining oldini olish bo'yicha chora-tadbirlarni
amalga oshirish teng sharoit yaratish uchun kerakdir.
Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) bo‘yicha firibgarlik ayrim Yevropa
mamlakatlarida muhim
muammo bo‘lib qolmoqda. Nazoratni kuchaytirish va soliq organlari o‘rtasidagi hamkorlik QQS solig‘i
bo‘yicha firibgarlikka qarshi samarali kurashishga qaratilgan. Korxonalar uchun yuqori ma'muriy
yuklar investitsiyalarni to'xtatishi va iqtisodiy o'sishga to'sqinlik qilishi mumkin.Soliq majburiyatlarini
bajarish jarayonlarini soddalashtirish va qog‘ozbozlikni qisqartirish biznes muhitini yaxshilash
mumkin. Soliq shartnomasining murakkab qoidalari va transfert bahosi masalalarini hal qilish ikki
tomonlama soliqqa tortishning oldini olish va transmilliy korporatsiyalar uchun adolatli soliq
taqsimotini ta'minlash bo'yicha mamlakatlar o'rtasida muvofiqlashtirilgan sa'y-harakatlarni talab
qiladi. Soliq ma'muriyatchiligida raqamlashtirish va ilg'or texnologiyalarni qo'llash samaradorlik va
aniqlikni oshirishmoqda. Biroq, yangi texnologiyalarni joriy etish va moslashtirish ayrim soliq organlari
uchun qiyinchilik tug'dirmoqda albatta. Soliqlarni o‘z vaqtida to‘lashni ta’minlash va soliq qarzlarini
ng
oldini olish uchun soliqlarni undirish va ijro etishning samarali mexanizmlari muhim ahamiyatga ega.
Ushbu muammolarni hal qilish soliq organlari, siyosatchilar, biznes va boshqa manfaatdor
tomonlarning hamkorligini talab qiladi. Soliq to'lovchilarning o'zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish
uchun soliq ma'muriyatchiligining metodologiyasini muntazam ravishda baholash va doimiy
takomillashtirishtirib kelmoqda.
Rossiya davlatida soliq ma’muriyatchiligi metodologiyasini takomillashtirish amaliyoti turli
tashabbus va chora-
tadbirlarni o‘z ichiga olgan. Rossiya soliq ma'muriyati soliq qonunchiligi va
ma'muriyatchiligini yaxshilash uchun raqamlashtirishni faol qo'llamoqda. Soliq jarayonlarini
soddalashtirish va samaradorlikni oshirish uchun elektron hujjat topshirish tizimlari, onlayn xizmatlar
va ma'lumotlar tahlilidan foydalaniladi. Soliqqa tortish tartib-taomillarini soddalashtirish va
tadbirkorlik subyektlari uchun ma’muriy yuklarni kamaytirish bo‘yicha ishlar amalga oshirildi. Bu soliq
hisobotlarini taqdim etish talablarini soddalashtirish va elektron hujjat topshirish imkoniyatlarini joriy
etishni o‘z ichiga oladi. Soliq organlari tomonidan qonun hujjatlariga rioya qilmaslik va soliq to‘lashdan
bo‘yin tovlash holatlarini aniqlash maqsadida soliq tekshiruvi jarayonlari va ijrosini ta’minlash bo‘yicha
ishlar olib borilmoqda. Ma'lumotlar tahlili va riskga asoslangan audit yondashuvlaridan foydalanish
keng tarqalmoqda.
Rossiya foydaning o'zgarishini oldini olish va o'zaro bog'liq tomonlar o'rtasidagi bitimlar o'zaro
kelishuv asosida amalga oshirilishini ta'minlash uchun transfer narxlari qoidalarini kuchaytirishga
e'tibor qaratmoqda. Rossiya soliq to'lashdan bo'yin tovlash, baza eroziyasi va foyda o'zgarishiga qarshi
kurash bo'yicha xalqaro tashabbus va tashkilotlarda ishtirok etadi. U boshqa davlatlar bilan axborot
almashish va oldini olishga qarshi choralarni amalga oshirishda hamkorlik qiladi. Soliq ma'muriyati
soliq to'lovchilarga ixtiyoriy rioya qilishni rag'batlantirish uchun soliq to'lovchilarga ta'lim beradi va
yordam beradi. Rossiya hukumati paydo bo'lgan muammolarni hal qilish va ilg'or xalqaro tajribalarga
moslashish uchun soliq qonunchiligini vaqti-
vaqti bilan ko'rib chiqadi va yangilaydi. Soliq to‘lovchilarga
yuzma-
yuz yordam ko‘rsatish va ularning murojaatlarini hal qilish maqsadida soliq to‘lovchilarga
xizmat ko‘rsatish markazlari tashkil etilgan. Soliq ma'muriyati soliq siyosati va boshqaruvi bo'yicha fikr
-
mulohaza va ma'lumotlarni to'plash uchun biznes hamjamiyat va professional tashkilotlar bilan
hamkorlik qiladi.
Shuni ta'kidlash kerakki, soliq ma'muriyati amaliyoti doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va
Rossiya hukumati mening so'nggi yangilashimdan keyin yangi tashabbuslar kiritgan yoki mavjudlarini
yanada rivojlantirgan takliflar ishlab chiqmoqda. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, O'zbekistonda soliq
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
31
ma'muriyatchiligining metodologiyasi soliqlarni samarali undirishni ta'minlash, ixtiyoriy ravishda
bajarilishini ta'minlash, adolatli va shaffof soliq tizimini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Biroq,
mamlakatda soliq ma'muriyatchiligining umumiy samaradorligini oshirish uchun takomillashtirish
mumkin bo'lgan sohalar mavjud. Asosiy muammolardan biri soliq qoidalarining murakkabligi va tez-tez
o'zgarishi bo'lib, bu soliq to'lovchilar va soliq ma'murlari uchun chalkashliklarni keltirib chiqarishi
mumkin. Soliq tartib-
taomillarini soddalashtirish va soliq to‘lovchilar uchun aniq va tushunarli
yo‘riqnomalarni taqdim etish qonunchilikka rioya qilishni yaxshilashga va tadbirkorlik subyektlariga
yukni kamaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, raqamlashtirish va soliq ma'muriyatchiligi
tizimlarini modernizatsiya qilish soliqlarni qayta ishlash samaradorligi va aniqligini sezilarli darajada
oshiradi. Elektron ariza berish imkoniyatlarini joriy etish,
soliq to‘lovchilar uchun onlayn xizmatlarni
joriy etish va risklarni baholash uchun ma’lumotlar tahlilidan foydalanish soliq ma’muriyatchiligining
yanada samarali bo‘lishiga olib keladi.
Xulosa va takliflar
.
Soliq organlari soliq tartib-qoidalari va shakl
larini soddalashtirish, ularni soliq to‘lovchilar uchun
qulay va tushunarli qilish ustida ish olib borishlari kerak. Soliq ma'muriyatchiligining zamonaviy
tizimlarini, shu jumladan elektron ariza topshirish platformalarini va soliq to'lovchilarga onlayn
xizmatlarni ishlab chiqish va joriy etishga investitsiya qilish. Shaffof va foydalanish mumkin bo'lgan
ma'lumotlar: rasmiy veb-saytlar, nashrlar va yordam markazlari orqali soliq to'lovchilarga soliq
qoidalari, tartiblari va ularga rioya qilish talablari bo'yicha aniq va tushunarli ma'lumotlarni taqdim
etish. Yuqori xavfga ega bo'lgan soliq to'lovchilar va tranzaktsiyalarga e'tibor qaratadigan, resurslardan
samaraliroq foydalanishga imkon beruvchi va potentsial soliq to'lashdan bo'yin tovlashga yo'naltirilgan
tavakkalchilikka asoslangan audit yondashuvlarini amalga oshirish. Soliq siyosati va boshqaruvi
bo'yicha fikr-mulohaza va fikr-mulohazalarni to'plash uchun biznes hamjamiyati, professional
uyushmalar va soliq ekspertlari bilan yaqinroq hamkorlikni rivojlantirish.
Ushbu takliflarni hayotga tatbiq etish orqali O‘zbekiston soliq ma’muriyatining samaradorligi,
shaffofligi va adolatliligini oshirishi, natijada soliq qonunchiligiga rioya etilishini oshirish, daromadlarni
shakllantirish va umumiy iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shishi mumkin.
А
d
а
biyotl
а
r/
Литература
/Reference:
Carlos Silvani and Katherine Baer. (1997) Designing a Tax Administration Reform Strategy:
Experiences and Guidelines, IMF. 36 pages.
Dhiman Chowdhury. (2001) Tax Administration, Control & Performance. // Advanced Issues in
Taxation, April.
https://www.researchgate.net/publication/350787314
Edidiong Bassey, Emer Mulligan, Adegboyega Ojo. (2022) A conceptual framework for digital tax
administration - A systematic review. // Government Information Quarterly, Volume 39, Issue 4, October.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/
S0740624X22000909
Ибрагимов Б.Б. (2019) Пути совершенствовании налогового администрирования в
Республике Узбекистан// XI Международной научно
-
практической конференции. Г.Нурсултан
(Казахстан), “Инновatsiонная экономика: глобальные и региональные тренды..Б. 193
-195.
Нормурзаев U. (2021). Анализ эффективности налоговых льгот и преференций в поддержке
определенных секторов с целью дальнейшего повышения инвестиционной привлекательности в
Узбекистане. Economics and Education, (
6), 82
–
86. https://doi.org/10.55439/ECED/vol_iss6/a285
Нормурзаев У.Х.
(2014)
Иқтисодиётни тартибга солишда солиқ имтиёзларининиг
аҳамияти ва бюджет даромадларини шакллантиришдаги роли//Экономика и финансы
(Узбекистан).
№4.
URL:
https://cyberleninka.ru/art
icle/n/i-tisodiyotni-tartibga-solishda-soli-
imtiyozlarininig-a-amiyati-va-byudzhet-daromadlarini-shakllantirishdagi-roli
Нормурзаев Умид Холмурзаевич
(2020)
Солиқ имтиёзлари орқали иқтисодиёт тармоқлари
ҳамда соҳаларида тизимли таркибий ислоҳотларни қўллаб
-
қувватлаш сиёсати // Экономика и
финансы (Узбекистан). №4 (136). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/soli
-imtiyozlari-or-ali-i-
tisodiyot-tarmo-lari-amda-so-alarida-tizimli-tarkibiy-islo-otlarni-llab-uvvatlash-siyosati.
Нормурзаев, У. (2021). Пути эффективного использования налоговых льгот для поддержки
предпринимателей. Экономика и инновационные технологии, (4), 355–362. извлечено от
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
32
Нормурзаев, У. (2022). Хукуматимиз томонидан солиқ маъмурчилиги бўйича 2018
-2022
йилларда амалга оширилган солиқ ислоҳотлари натижалари. Иқтисодиёт ва инновацион
технологиялар, 10(5), 325
-330.
Нормурзаев, У. (2023). Солиқ
имтиёзлари бериш тартибини такомиллаштириш
масалалари. Iqtisodiyot Va taʼlim, 24(1), 334–
339.
https://doi.org/10.55439/ECED/vol24_iss1/a51
Нормурзаев, У. (2023). Солиқ имтиёзлари бериш тартибини такомиллаштириш
масалалари. Economics and education, 24(1), 334
-339.
Нормурзаев, У. (2023). Янги Ўзбекистон тараққиёт стратегияси доирасида молия
бозорининг долзарб муаммолари тадбиркорликни тенг рақобат шароитларини яратиш ҳамда
яширин иқтисодиёт улушини қисқартириш йўлари.
https://inlibrary.uz/index.php/financial-market-
Нормурзаев, У. (2023). Яширин иқтисодиётни камайтиришда солиқ органларининг
аҳамияти. Iqtisodiy Taraqqiyot Va Tahlil, 1(2), 215–
221. Retrieved from
itt.uz/index.php/eitt/article/view/66
Нормурзаев, У. Х. (2021). 2021 йилдаги солиқ маъмурчилиги ҳамда солиқ кодексига
киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар юзасидан. Интернаука, (6
-2), 99-100.
Погорлецкий, А.И., & Кешнер, М.В. (2020) Цифровизatsiя и налогообложение: опыт стран
Европейского союза. Финансы, (11), 58
-64.
Смит А. (1935) «Исследования о природе ипричинах богатства народов» –М.: Т
-2 -588-
589 с.
Спиридонов А.А, Спиридонов П.А, Никольская Ю.П. (2010) Налоги и
налогообложение: Учебное
пособие Москва: МГУП.
