Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
191
MOLIYAVIY SAVODXONLIKNI O
‘
RGATISH: GLOBAL TAJRIBALARNI O
‘
ZBEKISTON
MAKTABLARIGA MOSLASHTIRISH
Muradova Dildora
Toshkent davlat iqtisodiyot universtiteti
ORCID: 0000-0002-6508-3324
Annotatsiya.
Ushbu maqola global moliyaviy savodxonlik amaliyotlarini O‘zbekiston
maktab tizimiga integratsiya qilishni o‘rganadi, yoshlarda iqtisodiy
kompetentlikni oshirish
zaruratini ta’kidlaydi. Maqolada OECD tamoyillari va PISA kabi tadqiqotlardan olingan fikrlarga
asoslanib, AQSh, Chexiya va Latviya kabi mamlakatlarda o‘quv dasturlarini integratsiya qilish va
interaktiv usullar orqali o‘quvchilar n
atijalarini yaxshilashdagi muvaffaqiyatli strategiyalar
yoritiladi. Asosiy yondashuvlar moliyaviy ta’limni fanlararo mavzu sifatida kiritish va amaliy
o‘qitish uchun raqamli vositalardan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Tadqiqot ushbu strategiyalarni
O‘zbekistonning o‘ziga xos ijtimoiy
-iqtisodiy sharoitlariga moslashtirishdagi muammolarni
aniqlab, o‘quvchilarni ongli qaror qabul qilish va moliyaviy mustaqillikka tayyorlash uchun
takliflar beradi.
Kalit so‘zlar:
moliyaviy savodxonlik, iqtisodiy ta’lim, o‘quv
dasturiga integratsiya,
yoshlarda moliyaviy kompetentlik, interaktiv ta’lim, O‘zbekiston ta’lim tizimi, global tajribalar.
ФИНАНСОВАЯ ГРАМОТНОСТЬ: АДАПТАЦИЯ МИРОВОГО ОПЫТА
ДЛЯ ШКОЛ УЗБЕКИСТАНА
Мурадова Дилдора
Ташкентский государственный
экономический университет
Аннотация.
В данной статье рассматривается интеграция мировых практик
финансовой грамотности в школьную систему Узбекистана с акцентом на
необходимость повышения экономической компетентности среди молодежи. Опираясь
на рамки ОЭСР и исследования, такие как PISA, выделяются успешные стратегии стран,
таких как США, Чехия и Латвия, где интеграция финансового образования в учебные
программы и использование интерактивных методов привели к улучшению результатов
учащихся. Основные подходы включают внедрение финансового образования как
междисциплинарного предмета и использование цифровых инструментов для
практического обучения. Исследование выявляет трудности адаптации этих
стратегий к уникальному социально
-
экономическому контексту Узбекистана и
предлагает адаптированную модель для развития финансовой грамотности, которая
позволит учащимся принимать взвешенные решения и участвовать в экономической
жизни.
Ключевые слова:
финансовая грамотность, экономическое образование,
интеграция в учебную программу, финансовая компетентность молодежи,
интерактивное обучение, система образования Узбекистана, мировые практики.
UO
‘
K: 37.015.3:336.7 (575.1)
XI SON - NOYABR, 2024
191-197
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
192
TEACHING MONEY MATTERS: ADAPTING GLOBAL FINANCIAL LITERACY PRACTICES
FOR UZBEKISTAN’S SCHOOLS
Muradova Dildora
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article explores the integration of global financial literacy practices into
Uzbekistan’s school system, emphasizing the
need to enhance economic competence among youth.
Drawing insights from OECD frameworks and studies like PISA, it highlights successful strategies
from countries such as Belgium and Latvia, where curriculum integration and interactive methods
improved student outcomes. Key approaches include incorporating financial education as a cross-
curricular subject and employing digital tools for practical learning. The study identifies
challenges in adapting these strategies to Uzbekistan’s unique socio
-economic context and
proposes a tailored framework to foster financial literacy, empowering students for informed
decision-making and economic participation.
Keywords:
financial literacy, economic education, curriculum integration, youth financial
competence, interactive learning, Uzbekistan education system, global practices.
Kirish.
Bugungi globallashgan iqtisodiyotda moliyaviy savodxonlik shaxsiy va jamoaviy iqtisodiy
farovonlikni ta’minlash uchun muhim hayotiy ko‘nikmaga aylandi (OECD, 2013). Biroq, uning
ahamiyati
keng e’tirof etilganiga qaramay, ba’zi mamlakatlar ta’lim tizimlari, jumladan,
O‘zbekistonning ta’lim tizimi ham, hali to‘liq va kompleks moliyaviy ta’limni o‘z o‘quv
dasturlariga integratsiya qilmagan. Bu bo‘shliqni bartaraf etish, ayniqsa, muhim, chunki
u
moliyaviy tizimlar tobora murakkablashib borayotgan va zamonaviy jamiyatlarda shaxsiy
moliyaviy mas’uliyatga ehtiyoj ortib borayotgan bir paytda yuzaga kelmoqda (Patala & Bruce,
2022).
Ushbu tadqiqotning maqsadi global moliyaviy savodxonlik bo‘yicha eng
yaxshi
tajribalarni O‘zbekiston maktablari kontekstiga moslashtirish yo‘llarini o‘rganishdan iborat.
Tadqiqot OECD PISA baholari va "Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi uchun moliyaviy
savodxonlik" kabi tashabbuslar doirasida xalqaro tajribalarni tahlil qil
ib, O‘zbekiston ta’lim
tizimiga moliyaviy savodxonlikni integratsiya qilish uchun amaliy mexanizmlar taklif qilishni
maqsad qilgan (Moreno-Herrero va boshq., 2018; Salas-Velasco va boshq., 2020).
Tadqiqot muammosi O‘zbekiston maktab o‘quv dasturlarida moliyaviy ta’limning
cheklanganligi bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘quvchilarni kelajakda moliyaviy masalalarni
tushunishiga, moliyaviy resurslarni samarali boshqarishga tayyorlashda qiyinchiliklar
tug‘diradi. Ushbu tadqiqotning ahamiyati shundaki, u moliyaviy savo
dxonlikni rivojlantirish
orqali o‘quvchilarning jamiyat iqtisodiy hayotidagi ishtirokni oshirish va shaxsiy
imkoniyatlarni kengaytirish zaruratini hal qilishga qaratilgan, ayniqsa, O‘zbekiston kabi o‘tish
davridagi iqtisodiyotlar uchun (Wuttke & Seifried, 2016). Tadqiqotning maqsadlariga xalqaro
strategiyalarni o‘rganish, O‘zbekiston uchun moslashtirilgan yechimlarni aniqlash va kompleks
amalga oshirish mexanizmini taklif qilish kiradi.
Maqolada AQSh, Chexiya va Latviya davlatlari tajribasini tadqiq qilingan, keyin esa ushbu
tajribalarni O‘zbekistonda qo‘llashdagi muammolar va imkoniyatlar muhokama qilingan.
Nihoyat, tadqiqot O‘zbekiston maktablarida moliyaviy savodxonlikni rivojlantirish uchun
tavsiyalar berilgan.
Adabiyotlar sharhi.
Moliyaviy savodxonlik bugungi murakkab moliyaviy muhitda insonlarning oqilona
qarorlar qabul qilishi va iqtisodiy farovonlikni ta’minlashi uchun zarur bo‘lgan muhim
ko‘nikmaga aylandi (OECD, 2013). Ushbu sharh global moliyaviy savodxonlik ta’limi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
193
amaliyotlari bo‘yicha mavjud tadqiqotlardan olingan bilimlarni O‘zbekiston uchun muhim
jihatlarni tahlil qilib, ularning metodologiyalari, imkoniyatlari va qiyinchiliklariga qaratilgan.
OECD (2013) moliyaviy savodxonlikni ta’lim tizimlariga integratsiya qilishni, talabalarni
hayotiy ko‘nikmalar bilan ta’minlash uchun muhim deb hisoblaydi. Tadqiqotlar moliyaviy
ta’limning kontekstga moslashtirilgan bo‘lishini ta’kidlab, turli yondashuvlarni ochib beradi.
Masalan, Belgiya va AQShda moliyaviy savodxonlik mos ravishda biznes va fanlararo mavzular
orqali integratsiya qilingan bo‘lib, bu talabalar natijalarini yaxshilashga olib kelgan (Salas
-
Velasco va boshq., 2020). Xuddi shunday, Latviya matematikaga moliyaviy tushunchalarni
kiritib, moliyaviy ta’limning turli fanlarga moslashuvchanligini ko‘rsatadi.
Tajriba asosidagi o‘qitish va raqamli vositalar moliyaviy ta’limda inqilobiy yondashuv
sifatida maydonga chiqmoqda. Amagir va boshq. (2018) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar
tajriba asosidagi ta’limning talabalar moliyaviy bilimlari
va munosabatlarini yaxshilashdagi
o‘rnini ta’kidlaydi. Bunga qo‘shimcha ravishda, Patala va Bruce (2022) raqamlashtirilgan o‘quv
dasturlari talabalarni virtual muhitda moliyaviy operatsiyalarni mashq qilishga imkon
berishini, bu esa ularning qiziqishi va a
maliy bilimini oshirishini ko‘rsatadi.
Oilaviy ishtirok ham moliyaviy savodxonlikni rivojlantirishga hissa qo‘shadi. Moreno
-
Herrero va boshq. (2018) moliyaviy masalalarni oilada muhokama qilish talabalar moliyaviy
tushunchasini sezilarli darajada yaxshilashini va moliyaviy sotsializatsiyani erta bosqichda
shakllantirishini ko‘rsatadi. Slovakiya va Rossiyadagi ta’lim modellarida moliyaviy savodxonlik
dasturlarini amalga oshirish bo‘yicha darslar mavjud. Slovakiyada Lukáč va boshq. (2020)
tomonidan olib borilgan tadqiqotlar mintaqaviy moliyaviy savodxonlik farqlarini aniqlab,
maxsus moslashtirilgan ta’lim siyosatini ishlab chiqish zaruratini ta’kidlaydi. Shu bilan birga,
Tyurikov va boshq. (2020) Rossiyada innovatsion moliyaviy vositalarning talabalar bilimiga
ta’sirini o‘rganib, mintaqaviy moliyaviy ta’lim strategiyalarini targ‘ib qilmoqda.
Bundan tashqari, Amagir va boshq. (2018) erta aralashuvlarning ahamiyatini ta’kidlab,
maktablardagi dasturlar moliyaviy xatti-harakatlarni uzoq muddatli shakllantirishda potensial
imkoniyatlarga ega ekanini ko‘rsatadi. Yevropa Ittifoqining
Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi
uchun moliyaviy savodxonlik
tashabbusi esa o‘rta maktab o‘quv dasturlariga raqamli
platformalar orqali moliyaviy savodxonlikni integratsiya qilishda namu
nali bo‘lib xizmat
qilmoqda (Patala & Bruce, 2022).
Taraqqiyotga qaramay, hali ham qiyinchiliklar mavjud. Moliyaviy savodxonlik
dasturlarining nomuvofiq amalga oshirilishi va sifatning o‘zgaruvchanligi ularning
samaradorligini pasaytiradi. Masalan
, Rossiya va Slovakiyadagi tadqiqotlar moliyaviy ta’lim
tashabbuslarini rivojlanayotgan moliyaviy muhitga moslashtirishda bo‘shliqlar mavjudligini
aniqlagan (Lukáč va boshq., 2020; Tyurikov va boshq., 2020).
Bu global amaliyotlarni O‘zbekistonga moslashtir
ishda madaniy va iqtisodiy
kontekstlarni hisobga olish zarur. Asosiy strategiyalarga moliyaviy savodxonlikni asosiy o‘quv
dasturlariga kiritish, tajriba asosidagi o‘qitish uchun raqamli vositalardan foydalanish va ota
-
onalar ishtirokini kuchaytirish kiradi
. Yevropa Ittifoqi va OECD modellari asosida O‘zbekiston
moliyaviy ta’limni kuchaytirish, talabalarni ongli iqtisodiy qarorlar qabul qilish va iqtisodiy
ishtirokni oshirish uchun mustahkam tizim yaratishi mumkin.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqot xa
lqaro moliyaviy savodxonlik ta’limi amaliyotlarini O‘zbekiston
kontekstiga moslashtirishni o‘rganish uchun taqqoslama holat tadqiqoti metodologiyasidan
foydalanadi. Tadqiqot uchun Chexiya, AQSh va Latviya davlatlari tanlangan bo‘lib, ularning
maktab o‘quv dasturlariga moliyaviy savodxonlikni integratsiya qilishdagi o‘ziga xos
yondashuvlari va O‘zbekistonning ijtimoiy
-iqtisodiy muhitiga mosligi tahlil qilingan. Har bir
holat tadqiqoti moliyaviy savodxonlik dasturlarining amalga oshirilishi, natijalari va
qiy
inchiliklarini yoritib, O‘zbekistonga moslashtirilgan tavsiyalar uchun asos yaratadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
194
1. Chexiya Respublikasi tajribasi.
Chexiya Respublikasi hududiy tafovutlarni bartaraf
etish va moliyaviy savodxonlikni oshirishda hukumat tomonidan olib borilayotgan siyosatning
rolini o‘rganish uchun muhim model hisoblanadi. Ushbu mamlakat moliyaviy savodxonlikni
Ta’lim vazirligining milliy strategiyasi orqali rasmiy maktab o‘quv dasturiga kiritgan. Dastur
byudjetni rejalashtirish, tejash va qarzlarni boshqarish kabi amal
iy moliyaviy ko‘nikmalarni
boshlang‘ich ta’limdan boshlab o‘rgatishga qaratilgan (Lukáč va boshq., 2020).
Chexiya Respublikasi tajribasini o‘rganishdan olingan natijalar:
Moliyaviy savodxonlikning fanlararo mavzu sifatida integratsiyasi moliyaviy
xabardor
likni yaxshilagan, biroq shahar va qishloq maktablari o‘rtasida tafovutlar saqlanib
qolgan.
O‘qituvchilarni o‘qitish va resurslar bilan ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora
-
tadbirlar zarur.
2. Amerika Qo‘shma Shtatlari tajribasi.
AQSh moliyaviy
ta’lim bo‘yicha xilma
-xil
modelni taklif etadi, bu yerda moliyaviy savodxonlik iqtisodiyot, matematika va hayotiy
ko‘nikmalar kabi turli fanlarga integratsiya qilingan bo‘lib, bu davlat qonunchiligiga bog‘liq
ravishda amalga oshiriladi (Salas-Velasco va boshq., 2020).
Jump$tart
va
National Endowment
for Financial Education (NEFE)
kabi dasturlar o‘quv dasturlarining shakllanishiga sezilarli ta’sir
ko‘rsatgan.
AQSh tajribasini o‘rganishdan olindan natijalar
:
Moliyaviy savodxonlik tashabbuslari shtatlar bo‘yic
ha katta farq qiladi, biroq Virjiniya
va Yuta kabi shtatlar moliyaviy ta’limni majburiy qilish orqali yuqori natijalarga erishgan.
Simulyatsiyalar va gamifikatsiyalangan vositalarni o‘z ichiga olgan tajriba asosidagi
ta’lim usullari talabalarni qiziqtirish
da va tushunishni yaxshilashda juda samarali ekanini
isbotlagan.
3. Latviya tajribasi.
Latviyaning moliyaviy savodxonlikni matematika darslariga
integratsiya qilishi fanlararo yondashuvning o‘rnak modelini ko‘rsatadi. Bu tashabbus
interaktiv o‘qitish usullari va raqamli vositalardan foydalanib, mamlakatning ta’limni isloh
qilish maqsadlariga mos keladi (Salas-Velasco va boshq., 2020).
Latviya tajribasini o‘rganishdan olingan natijalar
Latviyaning modeli erta aralashuv va darslarda hayotiy misollardan foydalanish tufayli
talabalar natijalarini sezilarli yaxshilagan.
Dasturning muvaffaqiyati uchun o‘qituvchilarni tayyorlash darajasi va resurslarning
mavjudligi hal qiluvchi omil bo‘lgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Ushbu tadqiqot moliyaviy
savodxonlikni O‘zbekistonning ta’lim tizimiga integratsiya
qilishning ahamiyatini xalqaro eng yaxshi tajribalarni tahlil qilish orqali yoritadi. Chexiya, AQSh
va Latviya misollariga asoslangan taqqoslama tadqiqotlar moliyaviy savodxonlik ta’limini
rivojlan
tirish bo‘yicha samarali strategiyalar, qiyinchiliklar va imkoniyatlarni aniqlashga
yordam berdi. Ushbu bo‘limda tahlildan kelib chiqadigan asosiy mavzular muhokama qilinib,
ularning O‘zbekistonga dolzarbligi ko‘rib chiqiladi.
O‘quv dasturiga integratsiya
va pedagogik yondashuvlar.
Holat tadqiqotlari
moliyaviy savodxonlik eng samarali natija berishini ko‘rsatadi, agar u matematika, iqtisodiyot
kabi asosiy fanlarga yoki alohida fanlararo mavzu sifatida integratsiya qilinsa. Masalan, Latviya
moliyaviy tushunc
halarni matematika darslariga kiritib, o‘quv yukini oshirmasdan muhim
ko‘nikmalarni rivojlantirishning uzviy usulini qo‘llagan (Salas
-Velasco va boshq., 2020). Xuddi
shunday, Chexiyaning moliyaviy ta’limni milliy o‘quv dasturiga kiritish bo‘yicha strategiy
asi
siyosatni markazlashtirishning ahamiyatini ko‘rsatadi (Lukáč va boshq., 2020).
O‘zbekiston uchun shunday fanlararo milliy moliyaviy savodxonlik dasturini qabul qilish
moliyaviy savodxonlikni matematika va ijtimoiy fanlar kabi mavjud fanlar bilan
uyg‘unlashtirish imkonini beradi. Bu esa qo‘shimcha resurslarga ehtiyojni kamaytirib, kengroq
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
195
o‘quvchilar auditoriyasini qamrab olishni ta’minlaydi. Ammo samarali o‘qitishni ta’minlash
uchun o‘qituvchilarni tayyorlash va o‘quv dasturini rivojlantirish muhim bo‘l
adi.
Tajriba asosidagi ta’limning o‘rni.
Simulyatsiya va geymifikatsiyalangan platformalar
kabi tajriba, simulyatsiya va o‘yinlar asosidagi o‘qitish usullari ko‘rib chiqilgan barcha holat
tadqiqotlarida doimiy mavzu sifatida ajralib turadi. AQShdagi dasturlar moliyaviy
tushunchalarni talabalar orasida chuqurroq tushunishni va qiziqishni oshirishda amaliy
vositalarning samaradorligini ko‘rsatdi (Salas
-Velasco va boshq., 2020). Ushbu yondashuv
zamonaviy ta’lim tendensiyalari bilan uyg‘unlashadi va O‘zbekistonning raqamlashtirish sa’y
-
harakatlariga moslashtirilishi mumkin.
O‘zbekistonda mahalliylashtirilgan simulyatsiyalar va raqamli platformalarni joriy etish
o‘quvchilarda amaliy moliyaviy ko‘nikmalarni rivojlantirishi mumkin. Masalan, virtual bank
tizimlari y
oki byudjet tuzish o‘yinlari tejash, investitsiya qilish va qarz boshqaruvi kabi
tushunchalarni interaktiv tarzda o‘rgatishi mumkin. Ushbu tashabbuslarni qo‘llab
-quvvatlash
uchun mahalliy moliyaviy institutlar bilan hamkorlik qilish zarur.
Hududiy tafovutlarni yengish.
Chexiya va Latviya moliyaviy savodxonlikdagi hududiy
tafovutlarni hal qilishda qiyinchiliklarga duch kelgan. Qishloq maktablari odatda moliyaviy
ta’limni samarali tashkil etish uchun zarur resurslar va malakali kadrlar bilan ta’minlanmagan,
b
u esa natijalardagi nomutanosiblikka olib keladi (Lukáč va boshq., 2020; Tyurikov va boshq.,
2020). O‘zbekiston ham o‘zining xilma
-xil ijtimoiy-
iqtisodiy manzarasi bilan shunga o‘xshash
muammolarni boshdan kechirishi mumkin.
Ehtimoliy yechimlardan biri resurslarni yetarli darajada taqsimlashga ustuvor ahamiyat
berish, jumladan, qishloq hududlarida o‘qituvchilarni tayyorlash dasturlari va raqamli
infratuzilmani rivojlantirishdan iboratdir. Mobil moliyaviy savodxonlik bo‘linmalari yoki
targ‘ibot dasturlari qishloq hududlaridagi bo‘shliqlarni bartaraf etishi mumkin.
Siyosiy qo‘llab
-quvvatlashning ahamiyati.
Keys tadqiqotlari aniq milliy strategiyalar
va manfaatdor tomonlar ishtirokining ahamiyatini ta’kidlaydi. AQShda shtatlar miqyosidagi
qonun-qoidalar va
Jump$tart
kabi tashkilotlar bilan hamkorlik moliyaviy savodxonlikni targ‘ib
qilishda muhim rol o‘ynadi (Salas
-Velasco va boshq., 2020). Xuddi shunday, Latviyaning
markazlashtirilgan siyosati dasturlarni izchil amalga oshirishni ta’minladi.
O‘zbekiston uchun moliyaviy savodxonlikni rivojlantirish bo‘yicha milliy dastur yaratish
va bunga o‘qituvchilar, moliyaviy institutlar va siyosatchilarni jalb qilish muhimdir. Ushbu
hamkorlik yondashuvi dasturlar mahalliy va global moliyaviy muammolarni qamrab olishini
ta’min
lashi mumkin.
Cheklovlar va kelajakdagi tadqiqotlar
Keys tadqiqotlari foydali saboqlarni taqdim etsa-
da, ushbu mamlakatlar va O‘zbekiston
o‘rtasidagi ijtimoiy
-iqtisodiy va madaniy farqlar ehtiyotkorlik bilan moslashtirishni talab qiladi.
Bundan tashqari, u
shbu tadqiqot asosan maktab asosidagi dasturlarga qaratilgan bo‘lib,
norasmiy ta’lim va oilaviy ishtirokning moliyaviy savodxonlikni rivojlantirishdagi rolini
o‘rganish kelajakdagi tadqiqotlar uchun imkoniyat yaratadi.
Xalqaro eng yaxshi tajribalardan o‘rganib, O‘zbekiston o‘quvchilarni hayotiy muhim
ko‘nikmalar bilan ta’minlaydigan kuchli moliyaviy savodxonlik ta’lim dasturini loyihalashtirish
imkoniyatiga ega. Moliyaviy savodxonlikni o‘quv dasturiga integratsiya qilish, o‘yinlar
asosidagi ta’lim vositalari va maqsadli islohotlar orqali o‘quvchilarni ongli moliyaviy qarorlar
qabul qilishga tayyorlash shaxsiy va milliy iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shishi mumkin.
Xulosa va takliflar.
Moliyaviy savodxonlik shaxslarning ongli moliyaviy qarorlar qabul qilishini
ta’minlaydigan va iqtisodiy barqarorlik hamda o‘sishga hissa qo‘shadigan muhim hayotiy
ko‘nikmadir. Ushbu tadqiqot Chexiya, AQSh va Latviya misollari asosida moliyaviy ta’limni
maktab o‘quv dasturlariga integratsiya qilishning ahamiyatini ko‘rsatadi. Asosi
y xulosalar
moliyaviy savodxonlikni asosiy fanlarga kiritish, o‘yin, tajriba va interaktiv ta’lim usullaridan
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
196
foydalanish va hududiy tafovutlarni maqsadli islohotlar va resurslar orqali hal qilishning
samaradorligini namoyish etadi.
Qiyosiy tahlil muvaffaqiyatli moliyaviy savodxonlik dasturlarining quyidagi omillar bilan
qo‘llab
-
quvvatlanishini ko‘rsatadi:
1.
Hukumat tomonidan qo‘llab
-quvvatlash. Bunda moliyaviy savodxonlikni oshirishga
qaratilgan milliy strategiyalar va islohotlarni izchil amalga oshirish va davlat, mahalliy hamda
korporativ moliyaviy resurslarni jalb qilish va taqsimlash nazarda tutiladi.
2.
Tajriba, o‘yin va simulyatsiyalar asosidagi o‘qitish.
Simulyatsiyalar va o‘yinlarga
asoslangan platformalar kabi amaliy vositalar o‘quvchilarni moli
ya sohasiga qiziqtirishga
hamda moliyaviy bilim va ko‘nikmalarni oshirishga xizmat qiladi.
3.
Teng imkoniyatlar.
Shahar va qishloq maktablari o‘rtasidagi farqlarni bartaraf etish
inkluziv moliyaviy savodxonlikni rivojlantiradi.
O‘zbekiston uchun ushbu tajribalarni o‘zining o‘ziga xos ijtimoiy
-iqtisodiy va madaniy
kontekstiga moslashtirish muhim ahamiyatga ega. Mamlakat moliyaviy savodxonlikning global
eng yaxshi amaliyotlariga mos, lekin mahalliy ehtiyojlarni qondiruvchi asos yaratish uchun
katta imkoniyatga ega.
O‘zbekistonda samarali moliyaviy savodxonlik ta’lim dasturini ishlab chiqish uchun
quyidagi takliflar tavsiya etiladi:
1.
O‘quv dasturiga integratsiya
. Moliyaviy savodxonlikni keng qamrovli amalga oshirish
uchun uni matematika, ijtimoiy fanlar va iqtisodiy bilim asoslari kabi asosiy fanlarga
integratsiya qilish lozim. Yoshga moslashtirilgan mazmun ishlab chiqilishi kerak bo‘lib, unda
byudjet tuzish, tejash, investitsiya qilish va riskni boshqarish kabi asosiy mavzularga e’tibor
qaratiladi.
2.
Tajriba
asosidagi ta’limni joriy etish. Raqamli vositalar va geymifikatsiyalangan, ya’ni
o‘yinlarga asoslangan o‘quv platformalari joriy etilishi zarur bo‘lib, talabalarni moliyaviy
qarorlarni simulyatsiya qilingan muhitda qabul qilishga imkon yaratadi. Mahalliy moliyaviy
institutlar bilan hamkorlik qilish orqali virtual bank tizimlari yoki byudjet bo‘yicha tanlovlar
kabi amaliy o‘qitish tajribalarini taqdim etish mumkin.
3.
Milliy moliyaviy savodxonlik dasturini yaratish
. Moliyaviy savodxonlik bo‘yicha
maktabgacha, maktab va undan keyingi dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishga asos
bo‘luvchi milliy moliyaviy savodxonlik dasturi joriy etilishi lozim. Ushbu dastur o‘qituvchilar,
moliyaviy mutaxassislar va siyosatchilarning fikrlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilishi,
aniq maqsadlar va dasturlar ta’sirini baholash uchun davriy monitoringni o‘z ichiga olishi
kerak.
4.
Hududiy tafovutlarni bartaraf etish
. Qishloq va yetarli resurslarga ega bo‘lmagan
maktablar uchun qo‘shimcha resurslarni taqsimlash zarur. Bunga o‘qituvchilarni tayyorlash
dasturlari va raqamli infratuzilmani rivojlantirish ham kiradi. Shuningdek, qishloq hududlariga
moliyaviy savodxonlikni yetkazish uchun mobil ta’lim bo‘linmalari tashkil etilishi mumkin.
5.
Manfaatdor tomonlarni jalb qilish. Maktablar, moliyaviy institutlar va nodavlat
tashkilotlar o‘rtasidagi hamkorlik yuqori sifatli ta’lim materiallarini ishlab chiqish va yetkazib
berishga yordam beradi. Shuningdek, ota-
onalar va jamoalar o‘quv
-
seminarlar va targ‘ibot
kampaniyalari orqali moliyaviy
savodxonlikni qo‘llab
-quvvatlashi kerak.
6.
Xalqaro hamkorliklardan foydalanish. OECD va Jahon banki kabi tashkilotlar bilan
hamkorlik qilish dasturlarni ishlab chiqish uchun ekspertiza, moliyalashtirish va resurslarni
ta’minlash imkonini beradi. Shuningdek, o‘xshash ijtimoiy
-
iqtisodiy sharoitlarga ega bo‘lgan
davlatlarning muvaffaqiyatli modellarini o‘rganish O‘zbekistonning moliyaviy savodxonlik
bo‘yicha yondashuvini boyitadi.
Ushbu takliflarni amalga oshirish orqali O‘zbekiston zamonaviy moliyaviy muhitning
murakkabliklarini tushunadigan va ular bilan samarali ishlay oladigan moliyaviy savodxon
avlodni shakllantirishi mumkin. Bu nafaqat shaxslarning, balki mamlakatning iqtisodiy
barqarorligi va barqaror rivojlanishiga ham hissa qo‘shadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
197
Adabiyotlar/Литература/Reference:
Amagir, A., Groot, W., Maassen van den Brink, H., & Wilschut, A. (2018). A review of financial-
literacy education programs for children and adolescents. Citizenship, Social and Economics
Education, 17(1), 56
–
80.
Lukáč, J., Danková, L., Stašková, S., Meheš, M., & Kudlová, Z.
(2020). Exploring the quality of
pupils’ financial literacy.
Acta Educationis Generalis, 10(3), 175
–
190.
Moreno-Herrero, D., Salas-
Velasco, M., & Sánchez
-Campillo, J. (2018). Factors that influence
the level of financial literacy among young people. Children and Youth Services Review, 95, 334
–
351.
OECD. (2013). PISA 2012 Assessment and Analytical Framework: Mathematics, Reading,
Science, Problem Solving and Financial Literacy. Paris: OECD Publishing.
Patala, T., & Bruce, A. (2022). Developing financial literacy in pupils. Financial Literacy for
the Economic Development of Society, Erasmus+ Programme.
Salas-Velasco, M., Moreno-
Herrero, D., & Sánchez
-Campillo, J. (2020). Teaching financial
education in
schools and students’ financial literacy: A cross
-country analysis with PISA data.
International Journal of Finance and Economics, 26, 4077
–
4103.
Tyurikov, A. G., Korablin, Y. A., Razov, P. V., Kibakin, M. V., & Bogatyrev, S. Y. (2020).
Sociological resear
ch on Russian pupils’ financial literacy as an element of project management.
SHS Web of Conferences, 79, 03005. DOI: 10.1051/shsconf/20207903005.
Wuttke, E., & Seifried, J. (2016). Economic competence and financial literacy of young adults:
Status and challenges. Opladen: Barbara Budrich Publishers.
