Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
165
QATAR DAVLATIDAGI ISLOM MOLIYA MUASSASALARI VA ULARDA MOLIYAVIY
HISOB STANDARTLARINING QO‘LLANILISHI
Jiyanov Uktam Panjiyevich
O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi
ORCID: 0000-0001-7711-6659
Qudratova Laziza Ulug‘bekovna
O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi
ORCID: 0009-0004-0097-7484
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Qatar iqtisodiyotida islom moliyasining o‘rni, Qatarda
joylashgan islom moliya muassasalari, jumladan, islom banklari, islom sug‘urta kompaniyalari va
u
larda amal qilinuvchi moliyaviy hisob standartlari haqida so‘z boradi. Qatarda qo‘llanilgan
moliyaviy hisob standartlarining qonuniy asoslari yoritiladi. Qatar qonunchiligidagi tijorat
tashkilotlari va islom moliya muassasalariga nisbatan moliyaviy hisobni
qo‘llash qoidalari ko‘rib
chiqiladi va mamlakatda qanday qilib ikki xil moliyaviy hisob standartlaridan foydalanilganligi
ochib beriladi.
Kalit so‘zlar:
moliyaviy hisob, buxgalteriya, islom banklari, tijorat tashkilotlari, islom
sug‘urta
kompaniyalari, AAOIFI standartlari, IFRS standartlari.
ИСЛАМСКИЕ ФИНАНСОВЫЕ ИНСТИТУТЫ В ГОСУДАРСТВЕ КАТАР И ПРИМЕНЕНИЕ В
НИХ СТАНДАРТОВ ФИНАНСОВОГО УЧЕТА
Жиянов Уктам Панжиевич
Международная исламская академия Узбекистана
Кудратова Лазиза Улугбековна
Международная исламская академия Узбекистана
Аннотация.
В данной статье рассматривается роль исламских финансов в
экономике Катара, исламские финансовые институты, расположенные в Катаре, в том
числе исламские банки, исламские страховые компании и используемые в них стандарты
финансового учета. Будет рассмотрена правовая основа стандартов финансового
учета, используемых в Катаре. В нем рассматривается применение правил финансового
учета в катарском законодательстве к коммерческим организациям и
исламским
финансовым учреждениям, а также показано, как в стране используются два разных
стандарта финансового учета.
Ключевые слова:
финансовый учет, бухгалтерский учет, исламские банки,
коммерческие организации, исламские страховые компании, стандарты AAOIFI,
стандарты МСФО.
UO
‘
K: 336.69
XI SON - NOYABR, 2024
165-171
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
166
ISLAMIC FINANCIAL INSTITUTIONS IN THE STATE OF QATAR AND APPLICATION OF
FINANCIAL ACCOUNTING STANDARDS IN THEM
Jiyanov Uktam Panjiyevich
International Islamic Academy of Uzbekistan
Kudratova Laziza Ulugbekovna
International Islamic Academy of Uzbekistan
Abstract.
This article discusses the role of Islamic finance in Qatar’s economy, Islamic
financial institutions located in Qatar, including Islamic banks, Islamic insurance companies, and
the financial accounting standards used in them. The legal basis of the financial accounting
standards used in Qatar will be covered. It examines the application of financial accounting rules
in Qatari law to commercial organizations and Islamic financial institutions and reveals how two
different financial accounting standards are used in the country.
Keywords:
financial accounting, accounting, Islamic banks, commercial organizations,
Islamic insurance companies, AAOIFI standards, IFRS standards.
Kirish.
Jahon miqyosida islom moliyasining ahamiyati kundan-
kunga oshib, jadal sur’at
lar bilan
rivojlanib bormoqda. Bu ijobiy tendensiya sababli islom moliyasiga aloqador bo‘lgan turli
masalalar kun tartibiga chiqmoqda. Jumladan, islom moliya muassasalarida qanday moliyaviy
hisob standartlarini qo‘llash lozimligini tahlil qilish ko‘plab munozaralarga sabab bo‘lmoqda.
Bu borada ba’zi mamlakatlar o‘zlarining milliy standartlarini ishlab chiqqan bo’lsa, ba’zilari
islom moliya muassasalari uchun buxglateriya va audit tashkiloti
–
AAOIFI standartlarini
qo‘llashni afzal ko‘rmoqdalar, boshqalar es
a xalqaro miqyosda tan olingan boshqa
standartlarni ustun ko‘rishmoqda. Shu bois, turli mamlakatlarning bu boradagi modellarini
o’rganish, tahlil qilish va xulosalar chiqarish muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu maqolada
Qatardagi islom moliya muassasalarida
moliyaviy hisob standartlarining qo‘llanilish siyosatini
tahlil qilishga e’tibor qaratilgan.
Adabiyotlar sharhi.
Islom moliya muassasalari moliyaviy hisobotlarida qaysi standartdan foydalanish
borasida ko‘plab bahslar mavjud.
Shahul Hameedning fikricha, bu savolga yuqori darajadagi javob shundan iboratki, bu
islom moliya institutlari (IMI) amaldagi Xalqaro Moliyaviy Hisobot Standartlari (IFRS)
asosidagi kapitalistik dunyoqarashga asoslanmagan. An’anaviy buxgalteriya hisobi qaror qabul
qilishning
foydali asosiga tayangan bo‘lsa, islomiy buxgalteriya hisobi "barcha manfaatdor
tomonlarning huquq va majburiyatlarini, shu jumladan, to‘liq bo‘lmagan bitimlar va boshqa
hodisalar natijasida kelib chiqadigan huquq va majburiyatlarni aniqlashga intiladigan shariatga
muvofiq javobgarlik tizimiga asoslanadi (Ibrahim, Hameed, 2007). A.Arwani AAOIFI
buxgalteriya hisobi standartlari IMIning o‘ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi va ularning
turli ehtiyojlarini qondirish uchun kuchli qurilmaga aylanishi mumkin
bo‘lgan qo‘llanma bo‘lib
xizmat qiladi, deb hisoblaydi (2019).
Biroq AAOIFI hali ham bir qancha muhim muammolarga duch kelmoqda. A’zolar sonining
ko‘payishiga qaramay, AAOIFIning tashkil etilishi shunchaki nom bo‘lib, u standart kuchga ega
emas. “Islom moliya tashkilotlari ba’zi operatsiyalarni turli yo‘llar bilan hisobot qilishi va
oshkor qilishi mumkin, bu esa keyinchalik ushbu institutlarning o‘zlari uchun hamda umuman
islom moliyasining rivojlanishi uchun muammolarni keltirib chiqaradi”
- deydi A.Suandi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
167
(2013). Siswantoro va boshqalarning fikricha, AAOIFI tomonidan chiqarilgan ko‘rsatmalar.
Biroq ba’zi olimlarning ta’kidlashicha, bu ko‘rsatmalar haqiqiy “islom hisobi standartlari”
sifatida emas, balki islom moliya institutlarida buxgalteriya hisobi tamo
yillari sifatida ko‘rib
chiqilishi kerak (Siswantoro, 2013).
AAOIFIning texnik rivojlanish boʻyicha direktori Xayrul Nizomning soʻzlariga koʻra, “ikki
standart toʻplami oʻrtasida boʻshliqlar va farqlar mavjudligi aniq va bundan keyin ham shunday
boʻladi. Ushbu bo‘shliqlar va farqlar IASB va AAOIFIning turli xil tuzilmaviy maqsadlarining
tabiiy natijasidir. AAOIFI vakolati UFRS islom bankining o‘ziga xos xususiyatlariga mos kelmasa
yoki shariatga rioya qilish muammolariga olib keladigan standartlarni ishlab chiqishdan iborat.
Islomiy va anʼanaviy bank va moliya amaliyotlari oʻrtasida iqtisodiy, huquqiy va ijtimoiy
tafovutlar mavjud ekan, chiqarilgan standartlarda ham farqlar boʻladi” (Ibrahim, Hameed,
2007).
Boshqa bir tadqiqotda, N. Mohammed va boshqalar Malayziyadagi islom moliya
institutlari (IFI) hisobotlarida islomiy buxgalteriya standartlariga bo‘lgan ehtiyojni ko‘rib
chiqadi (Mohammed, Fahmi, Ahmad, 2015). Ularning IFI yetakchi xodimlari bilan suhbatlar
asosida olib borgan tadqiqotlari AAOIFI buxgalteriya hisobi standartlarining hisobot berishga
ta’sirini ochib beradi. So‘rovnomaning ba’zi ishtirokchilari IMI haqida hisobot berish uchun
Xalqaro Moliyaviy Hisobot Standartlaridan (IFRS) foydalanish maqsadga muvofiqligini e’tirof
etishsa-da, ko
‘pchilik Islom shartnomalarida Islom tamoyillariga rioya qilish muhimligini
ta’kidlaydi.
Ahmed M.U., Sabirzyanov R. va Rosman R. AAOIFI va IFRS bo‘yicha Murabaha
shartnomalarini hisobga olish va hisobot berish usulini ko‘rib chiqdilar, ularning natijalari
shuni ko‘rsatadiki, IFRS iqtisodiy oqibatlarga e’tibor qaratgan bo‘lsa, AAOIFI shariat
tamoyillariga asoslangan huquqiy tuzilmani ko‘rib chiqadi, natijada farqlar paydo bo‘ladi
(2016).
Quyida esa IFRS va AAOIFI yonma-
yon qo‘llanilayotgan Qatar davlatining vaziyati ko‘rib
chiqiladi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Tadqiqot ishini bajarishda kuzatish, ma’lumotlar yig‘ish, umumlashtirish, taqqoslash
usullari qo‘llangan. Mavzuga doir qonunchilik o‘rganilib, real vaziyatga solishtirilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Aholi jon boshiga YaIMning taqsimlanishi bo‘yicha dunyoda 5
-
o‘rinda turuvchi (GDP per
Capita, 2022) Qatarda islom moliyasi shiddat bilan rivojlanib bormoqda. Hisob-kitoblarga
ko‘ra, Qatar iqtisodiyoti 2023
-
yilda 1,8 foizga o‘sgan (Report, 2023). Islo
m moliyasining utun
iqtisodiyotdagi ulushi ham oshib bormoqda.
2023-yilda Qatardagi jami islomiy moliya aktivlari taxminan 656 milliard Qatar riyoli
(180 milliard AQSh dollari)ga baholanib, o‘sish sur’ati 3,3 foizni tashkil etdi. Ushbu aktivlarning
87,6 f
oizi islom banklariga to‘g‘ri keladi, islom sukuki ulushi 11,1 foizni, “Takaful” sug‘urta
kompaniyalari 0,7 foizni tashkil etdi, qolgan qismi investitsiya fondlari va boshqa islom moliya
institutlari o‘rtasida taqsimlanadi (Report, 2023).
Qatardagi islom moliya sektori xilma-
xil boʻlib, toʻrtta asosiy sektordan iborat: Islom
banklari, “Takaful” sugʻurta kompaniyalari, islomiy moliya kompaniyalari va islom investitsiya
kompaniyalari, bundan tashqari Islomiy sukukda taqdim etilgan islom moliyasi mahsulotlari,
investitsiya fondlari va indekslar. Ushbu moliya sektorlarida faoliyat yurituvchi ushbu
muassasalar Qatar Markaziy bankining bevosita nazorati ostida faoliyat yuritadi. Bundan
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
168
tashqari, ayrim moliya institutlari Qatar moliya markazi doirasida islomiy moliya faoliyatini
olib boradi (Report, 2023).
Qatar islom moliyasi institutlari turli moliyaviy standartlardan foydalangan holda
o‘zlarining moliyaviy hisobotlarini tayyorlaydilar.
Qatar davlatining 2015-yil 11-
sonli “Tijorat kompaniyalari toʻgʻrisida”gi qonu
ni (Qonun,
2015)ga muvofiq tijorat kompaniyalari, shu jumladan, banklarva boshqa moliyaviy tashkilotlar
IFRS (Moliyaviy hisobot tuzishning xalqaro standartlari) va IAS (Xalqaro buxgalteriya
standartlari)ga muvofiq o‘z moliyaviy hisobotlarini tuzadilar. Bu
yuqoridag qonunning 269-
bandida o‘z aksini topadi: “Holding har bir moliyaviy yil oxirida o‘zi va uning barcha filiallari
uchun xalqaro miqyosda qabul qilingan buxgalteriya hisobi va audit amaliyoti standartlariga
muvofiq konsolidatsiyalashgan buxgalteriy
a balansi, foyda va zararlar to‘g‘risida hisobot va pul
oqimlari haqidagi hisobotni tuzadilar va umumiy yig‘ilishda ularga qo‘shimcha ravishda
tushuntirishlar va tafsilotlarni qo‘shimcha ravishda taqdim etadilar”.
Yuqoridagi qonunga 2021-yildagi 8-sonli q
onun bilan qo‘shimchalar kiritilgan bo‘lsada,
moliyaviy hisobotga doir bandlarda jiddiy o‘zgarish kuzatilmagan.
Shuningdek, Qatar Markaziy banki (QCB)ning 2013-
yil sentyabr oyidagi “Banklar uchun
yo‘riqnomasi”ning 2/1
-bandida ham barcha tijorat va ixtisoslashtirilgan banklar moliyaviy
ma’lumotlarni (moliyaviy hisobotlarni) tayyorlashda moliyaviy hisobotlarning xalqaro
standartlariga rioya qilishlari kerakligi aytib o‘tiladi.
Qatar davlatida islom moliya tashkilotlari uchun alohida qonun-qoidalar amal qiladi.
Shuningdek, Qatar Markaziy banki (QCB)ning 2013-
yil sentabr oyidagi “Banklar uchun
yo‘riqnomasi”ning 2/2/1
-
bandida “Islom banklari Islom moliya institutlari uchun Buxgalteriya
Hisobi va Audit Tashkiloti (AAOIFI) tomonidan chiqarilgan buxgalteriya hisobi standartlarini
buxgalteriya siyosati va muolajalariga, moliyaviy hisobotlarni va tegishli ochiqlamalarni
tayyorlashga tatbiq etishlari kerak”ligi aytib o‘tilgan.
Takoful kompaniyalari esa Qatar Moliya Markazi Boshqaruv Organi tomonidan
chiqarilgan 2006-yi
ldagi “Sug‘urta Biznesi qoidalari”ning 8/4/2
-bandiga muvofiq AAOIFI
standartlarini qo‘llagan holda moliyaviy hisobotlar tuzishi kerak.
Boshqa islom moliya tashkilotlari esa bu qoidalarga tushmagani uchun IFRS
standartlaridan foydalanadi.
Islom banklari AAOIFI buxgalteriya standartlaridan foydalansada, Qatar Markaziy Banki
ular uchun moliyaviy hisobotning namunaviy shakllarini belgilab bergan.
Qatarning 4 ta eng yirik banklari Tabinsights.com nashrining 100 ta eng kuchli banklar
reytingiga kiradi, ular Qatar Islamic bank, Qatar International Islamic Bank, Dukhan Bank va
Masraf Al Rayan banklaridir. Quyida ushbu banklar va ular qo‘llaydigan buxgalteriya
standartlari va buxgalteriya siyosati haqida so‘z yuritiladi.
Qatar Islamic Bank.
QIB 1982-yilda Qatardagi birinchi islom banki sifatida tashkil
etilgan. QIB hozirda Qatarning eng yirik islom banki va dunyodagi toʻrtinchi islom banki boʻlib,
2023-
yilda jami aktivlari 189 milliard Qatar riyolini tashkil etgan bo‘ib, bu Qatardagi islom
banki aktivlarining 35,7 foizini va Qatardagi jami bank bozorining 10 foizini tashkil etadi.
QIBning Qatarda 23 ta filiali bor. 2023-yil oxiriga kelib aktsiyadorlarning kapitali 25,4 milliard
Qatar riyoliga yetdi (Report, 2023).
Qatar Xalqaro Islom Banki (QIIB).
QIIB 1990-yilda tashkil etilgan. 2023-yilda QIIBning
jami aktivlari 61,6 milliard QARni tashkil etdi, bu islom banklari aktivlarining 11,6 foizini va
Qatar bank sektori jami aktivlarining 3 foizini tashkil qiladi. QIIB aktsiyadorlik kapitali 7,4
milliard QARga yetdi. QIIB bosh qarorgohi va 16 ta mahalliy filiallari orqali islomiy moliya
xizmatlari va mahsulotlarini, shuningdek, individual va korporativ mahsulotlarni taqdim etadi.
QIIB aksiyalari Qatar fond birjasida joylashtirilgan (2023).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
169
Dukhan Bank.
2009-
yilda “Duhan Bank” shariat qoidalariga muvofiq bank xizmatlari va
mahsulotlarini taqdim etish maqsadida “Barwa Bank” nomi ostida integratsiyalashgan Islom
banki sifatida ish boshlagan. 2019-yil aprel oyida Dukhan bank Qatar xalqaro banki bilan
birlashtirildi va 2020-yil
oktyabr oyida Dukhan bank o‘zining yangi identifikatorini eskisi bilan
almashtirib, “Duhan Bank” nomini oshkor qildi. “Dukhan” bank o‘zining asosiy filiali va to‘qqizta
mahalliy filiali orqali o‘z xizmatlarini ko‘rsatadi. 2023 yil oxiriga kelib, Dukhan ban
kining
aktivlari 114,4 milliard rialni tashkil etdi, bu Qatardagi islom banklari aktivlarining 21,6 foizini
va bank sektori jami aktivlarining 6 foizini tashkil qiladi. Aksiyadorlarning kapitali 12,9 milliard
rialni tashkil etdi (Report, 2023).
Masraf Al Rayan
.
Masraf Al Rayan 2006-yilda jismoniy shaxslar va kompaniyalarga bank
xizmatlari va mahsulotlarini hamda xususiy bank xizmatlarini taqdim etish uchun
integratsiyalashgan islom banki sifatida tashkil etilgan. 2021-yil 30-noyabrda Masraf Al Rayan
Al Khalij Tijorat Banki bilan birlashdi. Uning jami aktivlari 164,2 milliard Qatar riyoliga teng
bo‘lib, Qatar islom banklari aktivlarining 31 foizini va bank sektori jami aktivlarining 8 foizini
tashkil qiladi. Masraf Al Rayan o‘z xizmatlarini Qatardagi 16 ta ma
halliy filiallari orqali taqdim
etadi va xorijiy va mahalliy bank va investitsiya kompaniyalariga egalik qiladi. Masraf Al
Rayanning aktsiyalari Qatar fond birjasida joylashgan. 2023-yil oxiriga kelib Masraf Al Rayan
aktsiyadorlik kapitali 23,5 milliard Qatar riyoliga yetdi.
Yuqorida keltirilgan banklarning 2023-yil yakuni uchun konsolidatsiyalangan moliyaviy
hisobotlar Qatar Markaziy banki (QCB) tomonidan tahrirlangan Islom moliya institutlari uchun
Buxgalteriya hisobi va audit tashkiloti (AAOIFI) tomonidan chiqarilgan Moliyaviy Hisob
Standartlariga (FAS), Guruhning Shariat Qo‘mitasi tomonidan belgilangan Islom shariati
qoidalari va tamoyillariga, Qatar davlatining 2015-yil 11-
sonli “Tijorat kompaniyalari
toʻgʻrisida”gi qonuniga va ushbu qonunga 2021
-yildagi 8-sonli qonun bilan kiritilgan
qo‘shimchalarga muvofiq tayyorlangan (Annual report, 2023).
Qatar Markaziy Banki sirkulyarlar orqali bir nechta o‘zgartirishlar chiqargan, eng muhim
o‘zgartirishlar 2020
-yil 29-
apreldagi № 12/2020 bo‘lib, u 33 –
“Sukukga
investitsiyalar,
aktsiyalar va moliyaviy hisobot standartlari” va 9
-
sonli “Moliyaviy vositalar” xalqaro moliyaviy
hisobot standartining kapitalga nisbatan tamoyillariga rioya qilishni talab qiluvchi 30
–
“Qimmatsizlanish, kredit yo‘qotishlar va og‘ir majburiyatlar” buxgalteriya hisobi standartlariga
o‘zgartirishlar kiritadi.
Bundan tashqari, Qatar Markaziy Banki 2020-yil 12-sonli sirkulyar orqali 1
–
“Islom
banklari va moliya institutlarining moliyaviy hisobotlarida umumiy taqdimot va oshkor qilish”
talabin
i retrospektiv qabul qilish va buxgalteriya siyosatidagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgan
oshkor qilish bo‘yicha o‘zgartirish kiritadi. Yuqoridagi banklar yuqorida ko‘rsatilgan qoidalarni
tan oladi va amal qiladi.
AAOIFI standartlari yoki tegishli yo‘riqnomalari mavjud bo‘lmagan masalalarda Guruh
tegishli Xalqaro moliyaviy hisobot standartlarini (“IFRS”) qo‘llaydi (Masraf Al Rayan, 2023).
Qatar sug‘urta kompaniyalari haqida so‘z yuritadigan bo‘lsak, Qatar Islom sugʻurta
kompaniyasi (QIIC), Al-
Khaleej Takaful sug‘urta kompaniyasi, Doha Takaful kompaniyalari
Qatardagi eng yirik takoful kompaniyalari hisoblanadi.
Qatar Islom sugʻurta kompaniyasi (QIIC)
1993-yilda tashkil etilgan. Guruh aksiyalari
Qatar fond birjasida joylashgan. 2023-yil oxiriga kelib, guruh aktsiyadorlarining kapitali 530
million Qatar riyolini tashkil etdi.
AlKhaleej Takaful sug‘urta kompaniyasi.
Al-
Khaleej sug‘urta va qayta sug‘urta
kompaniyasi 1978-
yilda an’anaviy sug‘urta kompaniyasi sifatida tashkil etilgan. 2010
-yilda Al-
Khaleej sug‘urta kompaniyasi integratsiyalashgan Islom sug‘urta kompaniyasiga aylantirilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
170
2023-yilda aksiyadorlarning kapitali 597 million Qatar riyolini tashkil etdi. Kompaniyaning
aktsiyalari Qatar fond birjasida joylashtirilgan.
Doha Takoful.
2006-
yilda Doha sug‘urta kompaniyasi sug‘urtaning barcha sohalarida
sudxo‘rliksiz islom tamoyillariga muvofiq sug‘urta va qayta sug‘urta faoliyatini amalga oshirish
uchun “Doha Takaful” savdo belgisi ostida Islomiy Takaful sho‘ba korxonasini tashkil etdi
.
2018-
yilda Doha Insurance “Doha Takaful” ni to‘liq Doha Insurance Groupga tegishli mas’uliyati
cheklangan jamiyat sifatida ro‘yxatdan o‘tkazdi. Doha Takafulning umumiy aktsiyadorlik
kapitali 2023-yil oxiriga kelib 179,6 mln. Qatar riyolini tashkil etdi.
Qatar Islom sugʻurta kompaniyasi (QIIC) va Al
-
Khaleej Takaful sug‘urta kompaniyasi
takoful kompaniyasi sifatida ro‘yxatdan o‘tganligi sababli hisobotlarini AAOIFI standartlari
asosida tayyorlaydi. Doha takoful esa Doha sug‘urta kompaniyasining sho‘basi bo‘
lgani uchun,
Doha sug‘urta kompaniyasining boshqa sho‘balari boshqa turli xizmatlar, jumladan ko‘chmas
mulk, lizing, axborot xizmatlarini ko‘rsatgani uchun va sho‘ba korxonalar turli mamlakatlarda
joylashganligi sababidan o‘z hisobotlarini AAOIFI emas, IFR
S standartlari asosida tayyorlaydi.
Brokerlik xizmatlarini ko‘rsatuvchi INMA holding company(oldingi nomi Islamic holding
group) ham Qatarda faoliayt yurituvchi mashhur kompaniyalardan biri hisoblanadi va Qatar
birjasida xizmat ko‘rsatadi. Bu kompaniya bank yoki islomiy sug‘urta kompaniyasi
bo‘lmaganligi sababli, AAOIFI standartlarini o‘z moliyaviy hisobotlariga tatbiq etishga majbur
emas. Shu sababdan bu kompaniya o‘z moliyaviy hisobotlarini IFRS standartiga muvofiq
tayyorlaydi (Financial report, 2023).
Xulosa va takliflar.
Qatar davlati qonunchiligi tijoriy tashkilotlar o‘z moliyaviy hisobotlarini IFRS
standartlariga muvofiq tayyorlashlarini talab qiladi. Ammo Qatar Markaziy Banki islom
banklarini AAOIFI moliyaviy hisob standartlariga muvofiq hisobot topshirishlarini belgilab
qo‘ygan. Takoful kompaniyalari ham AAOIFI standartlariga muvofiq hisobot topshirishi kerak
hisoblanadi. Ammo bank yoki sug‘urta kompaniyasi bo‘lmagan boshqa kompaniyalar AAOIFI
standarti bo‘yicha hisobot tayyorlashi shart emas, IFRS s
tandarti ular uchun yetarli hisoblanadi.
Islom banklari va takoful kompaniyalarida AAOIFI standartidan foydalanilsada, Qatar Markaziy
Banki ularga hisobot topshirish shakllarini belgilab beradi. Qatardagi bu siyosat bir necha
afzallik va kamchiliklarga ega:
–
islom moliya isntrumentlarini AAOIFI standartlari orqali aks ettirish qulayroq va bu
ularning asl mohiyatini ochib berishga yordam beradi, ammo AAOIFI standartlarini qo‘llash
moliyaviy hisobotlarni an’anaviy banklar bilan taqqoslash
imkoniyatlarini cheklaydi;
–
mamlakatda IFRS standartlarini keng ravishda qo‘llanilishi mamlakat iqtisodiyoti ochiq
va yanada jozibador qiladi, dunyo miqyosida bu moliyaviy hisobotlarni tushunishni va
taqqoslashni osonlashtiradi;
–
banklar va takoful kompaniyalaridan boshqa tashkilotlarda nisbatan kamroq yoki
soddaroq moliyaviy instrumentlar qo‘llaniladi, shu tufayli ular AAOIFI standartiga amal qilishi
shart emas va bunday kompaniyalarda IFRS qo‘llanilishi uning taqqoslanish qobiliyatini
oshiradi;
–
Qatar hukumatining AAOIFI standartlaridan foydalanuvchi kompaniyalar uchun
ishlab chiqqan hisobot shakllari mamlakatda hisobotlar xilma-xilligini va ularni tushunish va
taqqoslash qiyinligining oldini oladi va mamlakatdagi moliyaviy hisobotlar atmosferasini
samaraliroq va jozibaliroq qiladi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, noyabr
www.e-itt.uz
171
Adabiyotlar/
Литература
/Reference:
Ahmed M.U., Sabirzyanov R., Rosman R. (2016) A critique on accounting for Murabaha
Contract’, Journal of Islamic Accounting and Business Research, 7(3), pp. 190
-201.
Annual report. QIB. (2023)
https://www.qib.com.qa/en/investorrelations/fin ancial-
Arwani A. (2019) The implementation of IFRS in Indonesian Islamic accounting. Journal of
Economics, Business, and Accountancy Ventura Vol. 21, No. 3, December 2018
–
March 2019, pages
361
–
37.
Financial Reports, (2023).
https://inma.qa/financial-reports/
Financial statement (2023) Consolidated financial statements for the year ended 31
december
2023.
Qatar
International
Islamic
Bank
(Q.P.S.C.).
https://www.qiib.com.qa/search/?q= consolidated%20financial%20statements
Financial statement (2023) Consolidated financial statements for the year ended 31
December
2023.
Dukhan
Bank.
Q.P.S.C.
https://www.dukhanbank.com/investor-
relations/financial-information
Financial statement (2023) Consolidated financial statements for the year ended 31
December 2023. Masraf Al Rayan. Q.P.S.C.
https://www.alrayan.com/en/investor-
relations/financial-information/financial-statements
Financial statement (2023) Consolidated financial statements for the year ended 31
December
2023.
QIIB.
Q.P.S.C.
https://www.qiib.com.qa/search/?q=consolidated%20financial%20 statements
GDP
per
Capita.
(2022)
https://www.worldometers.info/gdp/gdp-per-
Ibrahim M., Hameed Sh. (2007) IFRS vs AAOIFI: The Clash of Standards? International Centre
for Education in Islamic Finance. March.
Mohammed N.F., Fahmi F.M., Ahmad A.E. (2015) The influence of AAOIFI Accounting
Standards in reporting Islamic financial institutions in Malaysia. Procedia Economics and
Finance, 31, pp. 418
–
424.
Qonun, (2015) Qatar davlatining 2015-yil 11-
sonli “Tijorat kompaniyalari toʻgʻrisida”gi
qonuni,
269-band.
https://www.almeezan.qa/LawArticles.aspx?LawTreeSectionID
Report (2023). Islamic finance in Qatar. Publication Series by Bait Al-Mashura Finance
Consultations. P. 22.
Siswantoro D., Ibrahim S.H. (2013) Should Islamic Accounting Standard Follow to
international financial reporting standards (IFRS)? A lesson from Malaysia. Media Riset
Akuntansi, Auditing & Informasi. 13(1), pp. 35-58.
Suandi A. (2013) Islamic Accounting in Indonesia: A Review from Current Global Situation.
Waseda University Repository.
