Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
41
OʻZBEKISTONDA AKSIZ SOLIGʻINI JORIY ETILISHNING IQTISODIY
MOHIYATI HAMDA HUQUQIY ASOSLARI
Babajanov Davronbek Jumamuratovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0001-1577-0580
Annotatsiya.
Maqolada aksiz toʻlanadigan soliqlar aksiz toʻlanadigan mahsulotlar narxiga
kiriti
ladi va shu tariqa yakuniy isteʼmolchilarga oʻtkaziladi. Shu bilan birga, aksiz soligʻi miqdori
soliqqa tortiladigan tovarlar narxlari darajasini sezilarli darajada belgilaydi, shuningdek,
isteʼmol talabiga taʼsir qiladi. Aksiz soligʻi davlat daromadlarini
shakllantirishda va muayyan
tovar va xizmatlar isteʼmolini tartibga solishda muhim rol oʻynaydi. Ushbu maqolada aksiz soligʻi
maʼmuriyatchiligi boʻyicha mavjud adabiyotlar koʻrib chiqiladi, ilgʻor xalqaro tajribalardan
xulosalar olinadi. Unda nazorat mexa
nizmlarini takomillashtirishning asosiy yoʻnalishlari
belgilab berilgan, asosiy eʼtibor soliq organlarida
siyosat islohotlari, texnologik integratsiya va
salohiyatni oshirishga qaratilgan.
Kalit soʻzlar:
maʼmuriyat, qiyinchiliklar, samarasizlik, muvofiqlik
, daromadlarni
optimallashtirish, tartibga solish natijalari,soliqlar va soliqqa tortish, egri soliqlar,
aksiz soligʻi,
aksizosti mahsulotlar, aksizosti tovarlarni soliqqa tortish amaliyoti.
ЭКОНОМИЧЕСКАЯ СУЩНОСТЬ И ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ ВВЕДЕНИЯ АКЦИЗНОГО
НАЛОГА В УЗБЕКИСТАНЕ
Бабажанов Давронбек Джумамуратович
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
Согласно статье, акцизы включаются в цену подакцизных товаров и
таким образом передаются конечным потребителям. При этом сумма акциза
существенно определяет уровень цен на облагаемые налогом товары, а также влияет
на потребительский спрос. Акцизный налог играет важную роль в формировании доходов
государства и регулировании потребления отдельных товаров и услуг. В данной статье
рассмотрена существующая литература по администрированию акцизного налога,
сделаны выводы из передового международного опыта. Он определяет основные
направления совершенствования механизмов контроля, основной упор делается на
реформирование политики, технологическую интеграцию и наращивание потенциала
налоговых органов.
Ключевые слова:
администрирование, трудности, неэффективность, соблюдение
требований,
оптимизация
доходов,
результаты
регулирования,
налоги
и
налогообложение, косвенные налоги, акциз, подакцизные товары, практика
налогообложения подакцизных товаров.
UO
‘
K: 336.226 (575)
IX SON - SENTYABR, 2024
41-50
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
42
ECONOMIC NATURE AND LEGAL BASIS OF INTRODUCTION OF
EXCISE TAX IN UZBEKISTAN
Babajanov Davronbek Jumamuratovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
According to the article, excise taxes are included in the price of excise goods and
thus passed on to final consumers. At the same time, the amount of excise tax significantly
determines the price level of taxed goods and also affects consumer demand. Excise tax plays an
important role in the formation of state revenues and regulation of the consumption of certain
goods and services. This article reviews the existing literature on excise tax administration,
concludes advanced international experiences. It defines the main directions of improvement of
control mechanisms, the main focus is on policy reforms, technological integration, and capacity
building in tax authorities.
Keywords:
administration, difficulties, inefficiency, compliance, revenue optimization,
regulatory results, taxes and taxation, indirect taxes, excise tax, excise goods, the practice of
taxation of excise goods.
Kirish.
Mamlakatimizda soliqqa tortish tizimi va soliq maʼmurchiligini, shu jumladan, aksiz
soligʻini undirish mexanizmini takomillashtirish masalalari bugungi kunda do
lzarbligi bilan
ahamiyatlidir. Mustaqillikka erishganimizdan keyin 1992 yildan, respublikamizda
aksiz soligʻi
ilk bora joriy qilinganda beri, doimiy ravishda uni undirishning maqsadliligi, miqdori,
tovarlarning importida, shu jumladan, MDH davlatlaridan, hamda soliqni hisoblash va undirish
tartibi boʻyicha bahsli mun
ozaralar olib borilmoqda. Shu sababli, respublikamizda aksiz
soligʻini takomillashtirishning asosiy yoʻnalishlarini tadqiq etish hamda shu asnoda bahsli
masalalar yechimini ishlab chiqish bilvosita soliqqa tortish va soliq maʼmurchiligining nazariy
omillari hamda jahon tajribasini tadqiq etish va tahlil etish nuqtai nazaridan olib qaragandagina
maqsadga muvofiqdir.
Adabiyotlar sharhi.
Aksiz soligʻi turli iqtisodiy rivojlanish bosqichlarida boʻlgan qator davlatlarda bilvosita
soliqqa tortishning samarali shakli sifatida eʼtirof etiladi.
Gi
les, Tedds (2002) tomonidan kontrabanda faoliyatini soliq organidan soliq toʻlashdan
boʻyin tovlash
maqsadida amalga oshiriladigan qonuniy yoki noqonuniy, bozor yoki bozordan
tashqari barcha operatsiyalar deb taʼriflagan. Bilvosita soliqlarni toʻlashdan boʻ
yin tovlash
koʻpincha kontrabanda, ayniqsa bojxona tariflari boʻyicha jinoyatlar bilan bogʻliq. Ko
ntrabanda
jinoyatlari embargo, mahsulot sifati va kvotalar kabi pul va pul boʻlmagan daromadlarga taʼsir
qiladi.
Hai va See (2011) tomonidan soliq toʻlovlari
ga qasddan yoki qasddan jalb qilingan
kompan
iyalar, jismoniy shaxslar ishtirokidagi oʻlchovlar boʻy
icha duch kelgan qiyinchiliklar
tufayli mos kelmaslik boʻyicha tadqiqot olib borishdi. Shu sababli, ushbu tadqiqotda asosiy
eʼtibor soliq toʻlovchi sifatida import qiluvchilar oʻrtasida aksiz soligʻini bajarmaslik hodisasi va
omillariga qaratilgan.
Kashirinaning (2017)
fikricha, aksiz soligʻi tizimi murakkab hisoblanadi. Aksiz soligʻi va
alkogolli mahsulotlarning muomalasini nazorat qilish muammosi mavjud, chunki ularni sotish
hajmi noqonuniy ishlab chiqarishni rivojlantirish koʻlamiga toʻgʻri keladi va kat
ta miqdordagi
mablagʻlar davlat byudjetidan tashqarida muomalada boʻladi. Muammoning yechimi alkogolli
mahsulotlar ishlab chiqarishda nazoratni kuchaytirish va aksiz tizimida yetarli soliq
solinadigan bazani yaratish uchun shart-
sharoit yaratish boʻlishi m
umkin.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
43
Delipalla (2009)
tomonidan “aksiz soligʻi bilvosita soliqlarning tarkibiy qismlaridan
biridir. 1976-
yildagi Aksizlar toʻgʻrisidagi qonunning 6
-
boʻlimida koʻrsatilganidek, Malayziyaga
va mahalliy ishlab chiqarilgan tovarlarga import qilinadigan aksiz
soligʻi. Bu boj davlat isteʼmoli
yoki ijtimoiy muhandislik tendensiyasini oʻzgartirish mexanizmi sifatida ishlatiladi. Aksiz
soligʻi toʻgʻrisidagi aktda majburiy boʻlgan tovarlarga spirtli ichimliklar, tamaki, sigaretalar,
sigaretalar, toʻrt gʻildirakli haydovchilar, koʻp maqsadli transport vositalari va oʻyin kartalari
kiradi”.
Bundan tashqari, fransuz iqtisodchisi F.Demezon taʼkidlab oʻtgan edi: “Aksizning
birgina
oʻzi boshqa barcha soliq tushumlari va undan ham koʻproqni berishga qodirdir” (Джамалов,
Уразметов, 2021).
Borovko (2012) fikricha, “hozirgi zamon soliq siyosatining istiqbolli yoʻnalishi va
konseptual aksiz soligʻiga tortish amaliyotining ijtimoiy yoʻnaltirilgan modelini shakllantirish
va uning samarali rivojlanishini taʼminlashdir”.
Tegetaeva
(2016) fikricha, “aksiz soligʻi egri soliq tarkibiga kirsa
-da, hozirda uning asosiy
ahamiyati aholi ijtimoiy isteʼmolining holati va istiqbolini baholash mezoni ekanligidadir”.
Troyanskaya va Nizamievalar (2013) taʼkidlashicha, “bilvosita soliqqa tortishn
ing
samarali shakli sifatida aksiz soligʻidan isteʼmolni tartibga soluvchi va ishlab chiqarishni
ragʻbatlantiruvchi vosita sifatida foydalanish imkoniyatlari
ni yaratish, ularning barqarorligini
taʼminlash muhim ahamiyat kasb etayotir”.
Biroq shuni alohida
taʼkidlash joizki, mamlakatimizda olib borilayotgan ilmiy tadqiqot
ishlarida aksizosti tovarlarni soliqqa tortish amaliyoti hamda aksiz soligʻi maʼmuriyatch
iligi
mavzusi juda kam oʻrganilgan.
Tadqiqot metodologiyasi
.
Ushbu maqolada qiyosiy tahlil hamda induksiya va deduksiya baholash usullaridan
foydalanildi. Qiyosiy usuldan foydalanilib, aksizosti tovarlarni soliqqa tortish amaliyotini
samarali boshqarishda
kreativ yondashuvlarning amaliy ahamiyatini yoritish boʻyicha ilmiy
xulosalar berildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Iqtisodiy taraqqiyotning har bir bosqichida oʻziga xos soliq tizimining vujudga kelishi
avvalo uning tarkibiga kiruvchi soliqlarning ha
rakati bilan bogʻliq boʻladi. Soliq tizimida eng
ichki oʻzgaruvchan, ijtimoiy
-
iqtisodiy taraqqiyotning koʻplab omillari bilan toʻqnashuvchi soliq
bu
—
aksiz soligʻidir. Shu bois, aksiz soligʻining mohiyatini ijtimoiy
-iqtisodiy taraqqiyotga
bogʻliq holda oʻrganish eng dolzarb muammolardan boʻlib kelmoqda. Aksiz soligʻi egri soliq
boʻlganligi sababli uning iqtisodiy mohiyati davlat bilan yuridik shaxslar oʻrtasida vujudga
keluvchi obyektiv majburiy toʻlovlarga asoslangan moliyaviy munosabatlar orqali
xarakter
lanadi. Shu bois, aksiz soligʻi oʻziga xos fiskal iqtisodiy kategoriya sifatida qaralishi
lozimdir.
Aksiz soligʻi rivoj
langan xorijiy davlatlarda ham davlatning umum soliq siyosatida muhim
oʻrin egallaydi. Aksiz soligʻi korxona mahsulotlari va xizmatlari
bahosi ustiga yoki taʼrifiga
ustama shaklda toʻgʻridan toʻgʻri kiritiluvchi egri soliq turi hisoblanadi. Aksiz soligʻini
ng
iqtisodiy mohiyati byudjet tushumini taʼminlash orqali xalq xoʻjaligi manfaatlarini qondirishga,
koʻproq mablagʻlarni jalb ettirishi
orqali namoyon boʻlsa, uning ijtimoiy mohiyati aholining,
yaʼni asosiy isteʼmolchilarning toʻlov qobiliyatlarini oshishida oʻz ifodasini topadi. Bu esa aksiz
soligʻi obyektlari (aksiz osti tovarlari)ni qisqartirilishida, soliq stavkalari pasayishida, ahol
i
toʻlov qobiliyatini oʻsishida namoyon boʻladi.
Aksiz soligʻining funksiyalaridan biri, jahon sogʻliqni saqlash tashkil
oti tomonidan
fuqarolarning, ayniqsa yoshlarning sogʻligʻiga salbiy taʼsir koʻrsatuvchi mahsulotlar tarkibiga
kiritilgan ayrim mahsulotlarni cheklashdir.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
44
Aksiz soligʻi
-
bilvosita soliqqa tortishning eng qadimiy shakllaridan bir turi boʻlib,
qoʻshilgan qiymat soligʻidan farqli maʼlum bir chegaralangan tur va guruhdagi mahsulotlarning
narxiga qoʻshiladi. “
Aksiz
” soʻzi fransuz tilidan kelib chiqqan boʻlib, “chopib tashlash, kesilgan”
maʼnosini bildiradi. Bu soliq XVII asr oxiri va XVIII asr boshlarida Yevrop
a davlatlarida
maʼmuriy davlat apparatlari shakllanayotganda, bevosita va bilvosita soliqlar guruhi tashkil
topa boshlagan. Bunda bilvo
sita soliqlardan aksizlar asosiy oʻrin tutgan va u shahar
darvozasidan chiqarilgan va kiritilgan mollardan bevosita 5% dan 25 % gacha undirilgan.
Oʻzbekistonda esa bu soliq yangi tarkib topgan soliqlardan biri hisoblanadi. Shuni taʼkidlash
lozimki aksiz so
ligʻi
-
ijtimoiy zararli tovarlarni isteʼmol qilishni ushlab turishga xizmat qiladi
degan fikrlar xam mavjud. Oʻzbekistonda
aksiz soligʻiga katta rentabellikka ega boʻlgan tovarlar
tortiladi.
Aksiz soligʻi oʻz mohiyatiga koʻra tovar bahosiga kiritiluvchi va oxirgi isteʼmolchi
tomonidan toʻlanadigan bilvosita soliqdir. Unin
g ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati faqat taqsimot
darajasiga
qarab ifodalanadi va takomillashtiriladi. Aksiz soligʻi Oʻzbekiston Respublikasining
1991-yil 15-
fevralda qabul qilingan “Korxonalar,
birlashmalar va tashkilotlardan undiriladigan
soliqlar toʻgʻrisida”gi qonuniga muvofiq, Oʻzbekiston Respublikasi qonunlar
i bilan keyinchalik
kiritilgan va respublika iqtisodiyoti bozor munosabatlariga oʻtishi bilan bogʻliq oʻzgarish va
qoʻshimchalarni hiso
bga olgan holda ilk marotaba 1992-
yilda joriy etilgan edi. Oʻzbekiston
Respublikasining Soliq kodeksiga asosan aksiz soli
gʻi bilvosita soliq koʻrinishida byudjetga
undiriladigan, narxda va qoʻshilgan qiymat soligʻi bazasida hisobga olinadigan sof daromadni
ng
bir qismidir. Aksiz soligʻi qoʻshilgan qiymat soligʻi bilan maʼlum bir oʻxshashliklarga ega, lekin
oʻzining alohidalik, aniq tovarlar bilan bogʻliqlik darajasi bilan ajralib turadi.
Bilvosita soliqlar koʻp yillik tarixga ega. Temuriylar saltanati davrida gʻaznani toʻgʻri
soliqlar, jumladan yer soligʻi (xiroj), jon soligʻi
(juzya), salt hayvonlar yetkazib berish
majburiyat
i (uloq) va baʼzi bir favqulodda soliqlar (ovorizot) kabi asosiy soliqlar hisoblanar edi.
Temuriylar davrida bevosita soliqlar sifatida
“tamgʻa” yigʻimi keng tarqalgan, bu yigʻim asosan
hunarmand va savdogarlardan olinar edi. Vaqt oʻtgach aksiz soligʻiga t
ortiladigan bu tovarlar
doirasi kengaydi. Oʻzbekistonda iqtisodiyotni isloh qilishning boshlangʻich bosqichlarida
(1992-1994-yillar) soliq tizimi ijtimoiy-
iqtisodiy yoʻnalishlarga ega boʻlgan byudjetni
shakllantirish masalalarini hal qilish uchun moʻljalla
ngan edi. 1993-yilda paxta uchun aksiz
soligʻi kiritildi. 1994
-yilning oktyabrida esa
—
chetdan keltiriladigan tamaki mahsulotlariga,
1995-
yilning yanvaridan chetdan keltiriladigan alkogol mahsulotlarga aksiz soligʻi qoʻllanila
boshladi. Iqtisodiy islohotlarning ikkinchi bosqichida (1995-1997-
yillar) Oʻzbekistonning soliq
tizimi maʼlum darajada takomillashgan edi. Bir qator soliqlarning m
an qilingandan keyin
aksizosti tovarlarning tarkibi kengaytirildi. Uning tarkibiga chetdan keltiriladigan alkogol va
tamaki mahsulotlaridan tashqari, benzin, neft, tabiiy gaz kabilar kiritilganligi natijasida aksiz
soligʻining davlat byudjeti daromadlari salmogʻi 1995
-yilda 27-foizni tashkil etdi va 1994 yilga
nisbatan 2 foizga oʻsish kuzatildi. 1996
-yil 1-oktabrdan boshlab,
Oʻzbekiston Respublikasida
ishlab chiqariladigan va uning hududiga chetdan keltiriladigan tamaki mahsulotlarini va spirtli
ichimliklarni (pivodan tashqari) majburiy ravishda aksiz markalari bilan markalashning joriy
etilishi hamda ularni aksiz markalarisi
z sotishning taʼqiqlanishi munosabati bilan Oʻzbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 14-
avgustdagi “Oʻzbekiston Respubl
ikasi
hududida tamaki mahsulotlariga va spirtli ichimliklarga aksiz markalarini joriy etish
toʻgʻrisida”gi 285
-sonli qarori qabul qilingan.
Aksiz markalarini qalbakilashtirganlik uchun, shuningdek, qalbaki aksiz markalarini
sotganlik uchun Oʻzbekiston Resp
ublikasining amaldagi qonuniga muvofiq jinoiy javobgarlik
choralari qoʻllaniladi. Alkogol va tamaki mahsulotlarini n
oqonuniy olib kelinishi va ishlab
chiqarishning oldini olish yuzasidan koʻrilayotgan chora
-tadbirlarga qaramay, respublika
hududida markalan
magan yoki qalbaki aksiz markalari bilan markalangan, kontrabanda yoʻli
bilan olib kelingan sifatsiz mahsulotlarni sotish hollarini uchratish mumkin. Aksiz
markalaridagi himoyaning amaldagi darajasi ularni qalbakilashtirish va nusxa olish hollariga
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
45
toʻliq
barham berish imkonini bermadi, natijada bozorda qalbaki markali tovarlar sotuvda
uchramoqda. 1999-yil 7-
yanvarda Oʻzbeki
ston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan
roʻyxatga olingan “Oʻzbekiston Respublikasida tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklar
ga
aksiz markalarini qoʻllash tartibi toʻgʻrisida”gi 589
-
sonli yoʻriqnomaga asosan Oʻzbekiston
Respublikasida tamaki mahsulotlari va alkogolli ichimliklarni ishlab chiqarish, import qilish,
saqlash, tashish va sotish ustidan davlat nazoratini oʻrnatish, shuningdek, aksiz soligʻini toʻliq
yigʻib olish, mazkur tovarlarning yashirin tarzda ishlab chiqarilishining yoxud Oʻzbekis
ton
Respublikasi hududiga olib kelinishining oldini olish maqsadida Davlat soliq qoʻmitasi va
Davlat bojxona qoʻmitasining hududiy organlari oʻz ishlarida mazkur yoʻriqnomaga amal
qilishlari va uning bajarilishini taʼminlashlari shart. Aksiz soligʻini toʻlovchilari boʻlib, mulk
shaklidan va soliqqa tortishning qanday tartibi oʻrnatilganligidan qatʼiy nazar aksizosti
tovarlarni ishlab chiqaruvchi va import qiluvchi yuridik va jismoniy shaxslar hisoblanadi.
Bundan tashqari, oddiy shirkat aksiz toʻlanadigan to
varlarni ishlab chiqarganda oddiy shirkat
shartnomasining oddiy shirkat ishlarini yuritish zimmasiga yuklatilgan sherigi aksiz soligʻin
i
toʻlovchi boʻlib hisoblanadi. Soliq kodeksining 283
-
moddasiga asosan aksiz soligʻini
toʻlovchilari quyidagilardir:
Oʻzbekiston Respublikasi hududida aksiz soligʻi solinadigan tovarlarni (aksiz toʻlanadigan
tovarlarni) ishlab chiqaruvchilar;
tabiiy gazni
isteʼmolchilarga realizatsiya qilishni amalga oshiruvchilar;
benzin, dizel yoqilgʻisini yakuniy isteʼmolchilarga realiz
atsiya qilishni, shu jumladan
avtomobillarga yoqilgʻi quyish shoxobchalari orqali, shuningdek gazni avtomobillarga yoqilgʻi
quyish shox
obchalari orqali realizatsiya qilishni amalga oshiruvchilar. Ushbu boʻlimni qoʻllash
maqsadida yakuniy isteʼmolchilar deganda oʻz ehtiyojlari uchun benzin, dizel yoqilgʻisi hamda
gaz oluvchi yuridik va jismoniy shaxslar tushuniladi;
oddiy shirkat ishtirok
chisi boʻlgan, oddiy shirkat shartnomasi doirasida amalga
oshiriladigan aksiz toʻlanadigan tovarni ishlab chiqarish bilan
bogʻliq boʻlgan faoliyat boʻyicha
oddiy shirkat ishlarini yuritish vazifasi zimmasiga yuklatilgan ishonchli shaxs;
Oʻzbekiston Respub
likasining bojxona
hududi orqali aksiz toʻlanadigan tovarlarni olib
oʻtuvchilar. Bojxona toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga
muvofiq mazkur shaxslar soliq toʻlovchilar
deb eʼtirof etiladi;
telekommunikatsiya mobil aloqa xizmatlarini (aksiz toʻlanadigan xizma
tlarni)
koʻrsatadigan Oʻzbekiston Respublikasi yuridik shaxslari;
Oʻzbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa
orqali amalga oshiradigan, aksiz
soligʻi solinadigan tovarlarni ishlab chiqaruvchi yoki shunday tovarlarni olib kirishni amalga
oshiruvchi chet el yuridik shaxslari.
Aksiz toʻlanadigan tovarlarga nisbatan qatʼiy belgilangan va advalor soliq stavkalaridan
i
borat boʻlgan aralash soliq stavkalari belgilangan boʻlsa, soliq bazasi, aksiz toʻlanadigan
tovarlarning naturada ifodalangan hajmidan
hamda realizatsiya qilingan aksiz toʻlanadigan
tovarlarning qiymatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Chetdan olib kirilayotgan aksiz
toʻlanadigan tovarlarga nisbatan foizlardagi (advalor) soliq stavkalari belgilangan boʻlsa, soliq
bazasi bojxona toʻgʻris
idagi qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadigan bojxona qiymati asosida
aniqlanadi. Olib kirilayotgan aksiz toʻlanadigan tovarlarga nisbatan qatʼiy belgilangan soliq
stavkalari belgilangan boʻlsa, soliq bazasi import qilingan aksiz toʻlanadigan tovarlarnin
g
natura holidagi hajmidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Olib kirilayotgan aksiz toʻlanadigan
tovarlarga nisbatan qatʼiy belgilangan va advalor soliq stavkalaridan iborat boʻlgan aralash
soliq stavkalari belgilangan boʻlsa, soliq bazasi bojxona qonun huj
jatlariga muvofiq
belgilanadigan, aksiz toʻlanadigan tovarlarning naturada ifodalangan hajmidan va (yoki) aksiz
toʻlanadigan tovarlarning bojxona toʻgʻrisidagi qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadigan
bojxona qiymatidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Be
nzinni, dizel yoqilgʻisini va gazni
yakuniy isteʼmolchilarga realizatsiya qilish chogʻida realizatsiya qilingan va (yoki)
shaxsiy
ehtiyojlar uchun foydalanilgan benzinning, dizel yoqilgʻisi va gazning naturada ifodalangan
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
46
hajmi soliq bazasi hisoblanadi. Ak
siz toʻlanadigan tovarlar va xizmatlar roʻyxati Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentining qarori bilan tasdiqlanadi.
Aksiz
soligʻi stavkalari tovarning yoki xizmatning qiymatiga nisbatan foizlarda (advalor),
naturada ifodalangan oʻlchov birligiga nisbatan mutlaq summada (qatʼiy), shuningdek advalor
va qatʼiy stavkalardan tashkil topgan aralash stavkada belgilanadi. Aksiz soligʻining stavkalari
mutlaq summada (qatʼiy) belgilangan aksiz toʻlanadigan tovarlar boʻyicha soliq solinadigan
baza aksiz toʻlanadigan
tovarlarning naturada ifodalangan hajmi asosida aniqlanadi. Aksiz
soligʻining stavkalari foizlarda (advalor) belgilangan ishlab chiqarilayotgan aksiz toʻlanadigan
tovarlar boʻyicha, realizatsiya qilingan aksiz toʻlanadigan tovarlarning aksiz soligʻi hamda
qoʻshilgan qiymat soligʻi kiritilmagan qiymati soliq solinadigan bazadir. Ish haqi hisobiga,
hisoblab chiqarilgan dividendlar hisobiga, bepul yoki boshqa tovarlarga (ishlarga, xizmatlarga)
ayirboshlash uchun beriladigan aksiz toʻlanadigan tovarlar boʻyicha
, shuningdek tovarlar
tannarxidan past narxlarda realizatsiya qilingan taqdirda soliq toʻlovchi tovarlarni topshirish
pay
tida uning haqiqiy tannarxidan kam boʻlmagan darajada belgilaydigan narx asosida
hisoblangan qiymat soliq solinadigan bazadir.
Qayta ishlashga berilgan xom ashyo va materiallardan ishlab chiqarilgan aksiz
toʻlanadigan tovarlar boʻyicha soliq solinadigan baza aksiz toʻlanadigan tovarlarni ishlab
chiqarishga doir ishlar qiymatini hamda qayta ishlashga berilgan xom ashyo va materiallar
qiyma
tini oʻz ichiga oladi. Aksiz soligʻining stavkalari foizlarda (advalor) belgilangan import
qilinayotgan aksiz toʻlanadigan tovarlar boʻyicha soliq solinadigan baza bojxona toʻgʻrisidagi
qonun hujjatlariga muvofiq aniqlanadigan bojxona qiymati asosida belgilanadi. Soliq stavkalari
har kalendar yil uchun Prezident qarori bilan belgilanar edi. 2020-yildan boshlab davlat
byudjet
i mamlakatimizda ilk bor qonun sifatida tasdiqlandi. Oʻzbekiston Respublikasi
prezidentining 2018-yil 22-avgustdagi PQ-3917-sonli qarorida 2020-yildan boshlab davlat
byudjeti qonun sifatida tasdiqlanishi belgilab qoʻyilgan. Misol uchun, barcha rivojlangan
davlatlarda davlat byudjeti qonun sifatida tasdiqlanishi oʻrganildi. Oʻzbekiston
Respublikasining davlat byudjeti toʻgʻrisidagi Qonunin
i ishlab chiqish jarayonida xalqaro
moliya institutlari, shu jumladan, Xalqaro valyuta jamgʻarmasi ekspertlari bilan birg
a ushbu
qonun loyihasi ishlab chiqilgan va toʻliq xalqaro standartlar talablariga javob berishi Davlat
byudjetining qonuni sifatida tasdiqlanishi, birinchi navbatda, davlat byudjeti ijrosida parlament
vakolatlarini, yaʼni vazirlik va idoralarning hisobdorl
igini, davlat byudjeti ijrosida endilikda
ularning parlament oldidagi, yaʼni Oliy Majlis palatalari oldidagi hisobdorliklarini birmunch
a
oshiradi. Davlat byudjeti mablagʻlari bu xalqning mablagʻlaridir. Parlament vakillari,
deputatlarimiz esa bu bevosita x
alqning vakillari sifatida ushbu mablagʻlarni taqsimlash va
kelgusida mazkur vazirlik va idoralardan mablagʻlar ishlatilishi toʻgʻrisid
agi hisobotlarni qabul
qilish, yaʼni soʻrab olish huquqiga ega boʻladilar.
Mobil aloqa xizmati va alkogol mahsulotlari,
shu jumladan pivo uchun aksiz soligʻidan
tushumlar tegishli ravishda 2019-yil 1-
iyul holatiga koʻra Qoraqalpogʻiston Respublikasi,
viloyatlar va Toshkent shahri aholisining respublika aholisidagi ulushiga muvofiq,
Qoraqalpogʻiston
Respublikasi respublika byudjetiga, viloyatlar viloyat byudjetlariga va
Toshkent shahri shahar byudjetiga oʻtkaziladi. Aksiz soligʻini hisoblash Soliq kodeksn
ing 232-
moddasiga muvofiq aniqlanadigan soliq solinadigan bazadan va aksiz soligʻining belgilangan
stavkalaridan kelib ch
iqqan holda amalga oshiriladi.Hisoblab chiqarilgan aksiz soligʻining
summasi Soliq kodeksning 232-moddasida belgilangan chegirma summasiga kamaytiriladi:
-
aksiz toʻlanadigan tovarlar olinayotganda yoki Oʻzbekiston Respublikasining bojxona
hududiga import
qilinayotganda, agar mazkur tovarlardan keyinchalik aksiz toʻlanadigan
tovarlar ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida foydalanilgan
boʻlsa, Oʻzbekiston
Respublikasi hududida toʻlangan aksiz soligʻi summasi chegirib tashlanadi.
-
aksiz toʻlanadigan tova
r (xom ashyo) yetkazib beruvchilar mazkur tovar (xom ashyo)
boʻyicha aksiz soligʻi summasini hisobvaraq
-
fakturada ajratib koʻrsatishlar
i kerak. Olinayotgan
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
47
aksiz toʻlanadigan tovar (xom ashyo) boʻyicha aksiz soligʻi summasi hisobvaraq
-fakturada
ajratib koʻrsatilmagan boʻlsa, aksiz soligʻining mazkur summasi chegirib tashlanmaydi.
-
chegirma soliq davrida realizatsiya qilingan aksiz toʻlanadigan tovarlar hajmiga toʻgʻri
keladigan aksiz toʻlanadiga
n tovar (xom ashyo) hajmidan kelib chiqqan holda aniqlangan aksiz
soligʻining hisobvaraq
-
fakturada yoki bojxona yuk deklaratsiyasida koʻrsatilgan summasiga
nisbatan amalga oshiriladi. Qayta ishlashga berilgan xom ashyo va materiallardan tayyorlangan
aksiz toʻlanadigan tovarlar topshirilayotganda xam qayta ishlashga berilgan aksiz toʻlanadigan
xom ashyo va materiallarning mulkdori aksiz soligʻi toʻlaganligini tasdiqlashi sharti bilan
qoʻllaniladi.
Ak
siz soligʻini soliq davri –
Yil choragi soliq davridir.
Aksiz soligʻi summasi quyidagi formula boʻyicha belg
ilanadi:
O x A/100
bu erda:
O
—
soliq solinadigan oborot;
A
—
aksiz soligʻi stavkasi.
Hisob-kitobni taqdim etish tartibi
Aksiz soligʻini yil oyi s
oliq davridir. Aksiz soli
gʻining hisob
-
kitobi soliq boʻyicha hisobga
olish joyidagi davlat soliq xizmati organlariga har oyda, soliq davridan keyingi oyning 10-
kunidan kechiktirmay taqdim etiladi.
Aksiz soligʻini toʻlash hisob
-kitoblarni topshirish
muddatlaridan kechiktirmay amalga oshiriladi. Import qilinadigan to
varlar boʻyicha aksiz
soligʻini toʻlash bojxona toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda amalga
oshiriladi.
Aksiz markalari bilan tamgʻalanishi lozim boʻlgan import qilinadigan aksiz toʻlanadigan
tovarlar boʻyicha aksiz soligʻi aksiz markalari olinguniga kadar toʻlanadi.Hozirg
i kunda aksiz
soligʻi boʻyicha soliq hisoboti shakllari quyidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi:
-
Aksiz soligʻi toʻlovchisi toʻgʻrisida maʼlumotlar;
-Advalor s
tavkalari qoʻllaniladigan aksiz soligʻi hisob
-kitobi;
-
Advalor stavkalari qoʻllaniladigan aksiz soligʻi hisob
-
kitobiga, chegirilishi lozim boʻlgan
aksiz soligʻi soʻmmasi toʻgʻrisidagi maʼlumotnoma;
-
Qatʼiy stavkalar qoʻllaniladigan aksiz soligʻi hisob
-kitobi;
-
Qatʼiy stavkalar qoʻllaniladigan aksiz soligʻi hisob
-
kitobiga, chegirilishi lozim boʻlgan
ak
siz soligʻi summasi toʻgʻrisidagi maʼlumotnoma;
-
Tabiiy gaz boʻyicha aksiz soligʻi hisob
-kitobi;
-
Tabiiy gaz boʻyicha aksiz soligʻi hisob
-kitobini qilish payti
da chegiriladigan aksiz soligʻi
summasi toʻgʻrisida maʼlumotno
ma.
Ushbu hisobotlarni
toʻldirishda xoʻjalik yurituvchi subyekt tomonidan ishlab
chiqaradigan mahsulot turi tanlanib, keyin toʻldirish talab etiladi. Aksiz soligʻi boshqa
soliklardan farqli rav
ishda isteʼmol jarayonida undiriladigan solik boʻlganligi bois, maʼlum vaqt
oʻtishi bilan emas operatsiya sodir boʻlgan vaqtning oʻzida hisoblanadi va dastlabki hujjatda oʻz
aksini topadi. Amaldagi qonunchilikka koʻra QQS va foyda soligʻi soliq toʻlovchila
ri tomonidan
Davlat soliq va statistika organlariga quyidagi moliyaviy hisobot shakllari taqdim etiladi:
-buxgalteriya balansi;
-
moliyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobot;
-
asosiy vositalar harakati toʻgʻrisida hisobot;
-debitorlik va kreditorlik qarzlar xatida hisobot;
-
xususiy kapital toʻgʻrisida hisobot;
Bizga maʼlumki, respublikamizda aksiz soligʻi ikkita yoʻnalishda, yaʼni respublikamizda
yuridik shaxslar tomonidan ishlab chiqarilayotgan aksiz osti tovarlaridan hamda
respublikamiz hududiga yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan import qilinayotgan
tovarlaridan undirilmoqda. Mamlakatimizda yuridik shaxslar tomonidan ishlab
chiqarilayotgan aksiz osti tovarlaridan aksiz soligʻini undirish Davlat soliq qumitasi zimmasiga
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
48
yuklatilgan. Mamlakatimiz hududiga yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan olib kirilayotgan
tovarlardan aksiz soligʻin
ing hisobi va uning byudjetga kelib tushishi ustidan nazoratni Davlat
bojxona qoʻmitasi vakolatiga berilgan. Oʻzbekiston Respublikasi hududiga yuridik va jismoniy
shaxslar
tomonidan olib kiriladigan, aksiz toʻlanadigan tovarlarga Oʻzbekiston Respublikasi
P
rezidentining qaroriga koʻra roʻyxatlar va stavkalar boʻyicha aksiz soligʻi solinadi. Aksiz
toʻlanadigan tovarlar boʻyicha aksiz soligʻi bojxona xizmatlari tomonidan soʻml
arda undiriladi
va har 5 kunda respublika byudjetiga kirim qilinadi. Respublika hudud
iga aksiz toʻlanadigan
tovarlarni olib kiruvchi, mulkchilik shaklidan qatʼi nazar yuridik shaxslar, shuningdek jismoniy
shaxslar aksiz soligʻini toʻlovchilar hisoblanadi. Oʻzbekiston Respublikasi hududiga olib
kiriladigan tovarlar boʻyicha aksiz soligʻini hisoblab chiqarish uchun soliq solish obyekti boʻlib
bojxona yuk deklaratsiyasining 45-
ustunida koʻrsatilgan, tovarning bojxona rasmiylashtiruvi
paytida Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankining kursi boʻyicha soʻmlarda qayta
hisoblangan tovarning bojxona qiymati hisoblanadi.
Oʻzbekiston Respublikasi hududiga aksiz soligʻi olinmaydigan tovarlarning jismoniy
shaxslar tomonidan olib kirilishi boʻyicha belgilangan normalar"ga koʻra jismoniy shaxslar
tomonidan olib kiriladigan, aksiz soligʻiga tortiladigan tovarlarga nisbatan aksiz soligʻi tatbiq
etilmaydi. Majburiy ravishda markalanadigan, olib kiriladigan aksiz toʻlanadigan tovarlarga
aksiz soligʻini toʻlovchilar aksiz markalarini xarid qilish chogʻida kontrakt (bayonot berilgan)
qiymatidan hisoblangan aksi
z soligʻi summasining 100 foizini toʻlaydilar, bunda aksiz
markalarining nominal qiymati aksiz soligʻi summasidan ortiq miqdorda toʻlanadi, mablagʻlar
belgilangan tartibga
koʻra respublika byudjetiga kirim qilinadi. Markalangan, aksiz toʻlanadigan
tovarlar
olib kirilganda aksiz soligʻi summasi bojxona qiymatidan kelib chiqib qayta
hisoblanadi. Davlat bojxona qoʻmitasi hududiy bojxona boshqarmalarining qaroriga koʻra
toʻlovc
higa, tovarlarning bojxona rasmiylashtiruvi sanasidan boshlab 2 oydan oshmaydigan
mud
datga aksiz soligʻini kechiktirib yoki boʻlib
-
boʻlib toʻlash taqdim etilishi mumkin. Ortiqcha
kelib tushgan aksiz soligʻi summasi oʻttiz kun ichida qaytarilishi yoki kelgusi toʻlovlar hisobiga
kiritilishi kerak. Ular toʻlangan yoki undirilgan paytdan boshlab bir yil davomida toʻlovchi
ortiqcha toʻlangan yoki undirilgan aksiz soligʻi summalari qaytarilishini talab qilib, murojaat
etishi mumkin.
Ortiqcha toʻlangan aksiz soligʻ
i summalarini qaytarish bojxona organlariga quyidagi
hujjatlarni taqdim etish bilan amalga oshiriladi:
toʻlovchining yozma arizasi, unda ortiqcha toʻlash yoki undirish sabablari koʻrsatiladi,
shuningdek pul mablagʻlari qaytarilishi kerak boʻlgan toʻlovchi
ning bank rekvizitlari beriladi;
aksiz soligʻini hisoblab chiqarish va undirish uchun asos boʻlgan bojxona yuk
deklaratsiyasi;
tovarlar (ishlar, xizmatlar) chegaradan haqiqatda olib oʻtilgani toʻgʻrisida chegara
bojxonasining belgisi qoʻyilgan (zarur holla
rda) tovarga ilova qilinuvchi hujjatlar. Ortiqcha
toʻlangan aksiz soligʻ
i summalarini qaytarish umumiy tushumlar hisobiga amalga oshiriladi.
Aksiz soligʻi boʻyicha belgilangan 17 181,4
mlrd
soʻmlik prognoz 15 132,9
mlrd
.soʻmga (2
048,5 mlrd
.soʻmga yo
ki 11,9 fo
izga kam) taʼminlangan. 2023
-
yilda aksiz soligʻi toʻlovchisi
4 596
tani tashkil etgan boʻlib, ularning 5
tasi soliq hisobotlarini taqdim etmagan. Mazkur soliq turi
boʻyicha soliq qarzi 31.12.2023
-yil holatiga 206,3 mlrd
soʻmni tashkil qilib,
yil boshiga (274,2
mlrd
.soʻm) nisbatan 67,9
mlrd
.soʻmga kamaygan, y
il davomida 28,5 mlrd
.soʻm (13,8 foiz)
umidsiz soliq qarzlari (shundan 28,4 mlrd
.soʻmi bankrotlik asosida) hisobdan chiqarilgan.
Ortiqcha toʻlangan soliq summasi 31.12.2023
-yil holatiga 468,0 mlrd
.soʻmni tashkil qilib, yil
boshiga (119,7 mlrd
.soʻm)
nisbatan 348,3 mlrd
.soʻmga oshgan.
Yil davomida 16 656,0 mlrd
.soʻm soliq hisoblangan va imtiyozlar summasi 1 236,1
mlrd
.soʻmni (7,4 foizni) tashkil qilgan. 2023
-yilda 1,7 mingta
holatda aksiz soligʻiga 10,3
mlrd
.soʻmlik toʻlovlar amalga
oshirilgan va keyingi oylarda qaytarib berilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
49
Bundan tashqari, soliq hisoblanmagan holda, yil davomida 8 ta korxona tomonidan 1,1
mlrd
soʻm aksiz soligʻi toʻlovi amalga oshirilgan. Aksiz soligʻining yigʻiluvchanlik darajasi 2023
-
yilda 87,3 foizni tashkil etgan.
Soliq kodeksining 289
1
, 289
2
, 289
3
-moddalariga asosan 8 turdagi tamaki mahsulotlari
uchun, 4 turdagi alkogol mahsulotlari uchun, 6 turdagi neft mahsulotlari va boshqa aksiz
toʻlanadi
gan tovarlar va xizmatlar uchun soliq stavkalari belgilangan. Biroq, soliq organlarida
16 turdagi aksiz osti tovarlarning ishlab chiqarish va realizatsiya hajmlari, hisoblanishi lozim
boʻlgan va haqiqatda hisoblangan soliq summalari yuzasidan tahliliy hiso
botlar yuritilmasdan
kelinmoqda. Jumladan:
—
“Asl
belgisi” Mi
lliy axborot tizimida markirovka kodlarini
shakllantirib berish ishlaridan tashqari, tizimni takomillashtirish, hisobotlarni toʻgʻri yuritish
va shubhali holatlar toʻgʻrisida soliq idoralariga ax
borot berish kabi vazifalar bajarilmaganligi;
- axborot tizim
i maʼlumotlari asosida tahlil va nazorat ishlari tizimli yoʻlga
qoʻyilmaganligi, soliq organlariga tizimdagi maʼlumotlardan toʻlaqonli va erkin foydalanishga
texnik imkoniyat yaratilmaganligi;
- majburiy raqamli markirovkalash talabi joriy qilingan mahsulotlarni realizatsiya
qiluvchi subyektlarning bor-
yoʻgʻi 42 foizi qamrab olinganligi;
-
isteʼmol va texnik etil spirti, alkogol va tamaki mahsulotlari ishlab chiqarish va
aylanmasi hajmini onlayn hisobga olish axborot tizimi yaratilmaganligi aniqlanib ularni
bartaraf etish boʻyicha takliflar taqdim etilgan.
Bilvosita soliqlar boʻyicha tushumlar 2023
-yilda 83,3 trln
.soʻmni tashkil etib, 2022
-2022-
yilga nisbatan 11,9 trln
.soʻmga yoki 16,7
foizga oshgan.
Shuningdek, JST talabi boʻyicha import qilinadigan va respublikada ishlab chiqariladigan
tovarlar uchun aksiz soligʻi stavkalari bir xil boʻlishi lozim. Shuningdek, “UZBAT” AJning
Iqtisodiyot va moliya vazirligiga hamda Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligiga 2024-yil 23-
apreldagi murojaatida 2025-yil 1-
yanvardan filtrli sigaretlar uchun aksiz soligʻining qatʼiy
stavkalarini 1000 donasi uchun 313 000 soʻmga oshirish va
advalor stavkani bekor qilish taklif
etilgan. Jamiyat tomonidan 2023-yilda qiymati 2,4 trln
.soʻmlik 9 154
mln.dona, 2024-yil
6-oyda 1,4 trln
.soʻmlik 5085
mln.dona sigaretlar sotilgan. 2023-yilda jami 2,3 trln
.soʻm (qatʼiy
stavkada 2 033 mlrd
.soʻm,
advalor stavkada 245 mlrd
.soʻm), 2024
-yil 6 oyda 1,4 trln
.soʻm
(qatʼi
y stavkada 1 275,0 mlrd
.soʻm,
advalor stavkada 146,0 mlrd
soʻm) aksiz soligʻi hisoblangan.
Agar “UZBAT” AJning soliq stavkalari boʻyicha takliflari inobatga olinsa, qatʼiy stavka miqdori
amaldagi stavkalardan 25 foizga ortib, 2023-yildagi hajmlarda 832 mlrd
.soʻm (41%), 2024
-yil
6 oydagi hajmlarda 108 mlrd
.soʻm (25%) soliq tushumlari koʻpayishi mumkin.
Korxonalar tomonidan tabiiy gaz import qilishda ham, import qilingan gazni realizatsiya
qilishda ham aksiz soligʻi toʻlanmayapti. Vaholanki, import qilingan tabiiy gazni isteʼmolchilarga
realizatsiya qilishda qoʻllaniladigan taʼriflarda aksiz soligʻi summa
si kiritilgan. Mazkur aksiz
soligʻi summasi isteʼmolchilar tomonidan toʻlanib, byudjetga toʻlanmasdan qolmoqda. Buning
hisobiga byudjetga 1 327,5 mlrd
soʻm aksiz soligʻi yoʻqotildi. Respublika boʻyicha 2023
-yil 6
oyda 2 312,7 mln kub m.gaz import qilin
gan boʻlsa, 2024
-yilning mos davrida 5 242,6
mln.kub.m.ni tashkil etib, 2,2 baravarga oshgan. Ichki bozorda gaz hajmi 2024-yil 1 yarim
yillikda (16 831,5) 2023-yil mos davriga nisbatan (18 846,9) 2 015,3 mln.kub (10,7%)
kamaygan. Amaliyotda soliq organlari tomonidan import qilingan gaz va ichki bozorda ishlab
chiqarilgan gaz realizatsiya qilinganligini aniqlashning umuman imkoniyati mavjud emas va
buning hisobiga soliq maʼmurchiligida muammolar
saqlanib qolinmoqda. Shuningdek, Jahon
savdo tashkilotining talablariga asosan import qilinadigan va respublikada ishlab
chiqariladigan tovarlar uchun aksiz soligʻi stavkalari bir xil boʻlishi lozim. Oʻ
zbekistonning
Jahon savdo tashkilotiga aʼzo boʻlishi koʻrib chiqilayotganligi sababli ushbu taklif kiritilmoqda.
Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 1-iyundagi 345-son qarori bilan tasdiqlangan
“Alkogolsiz ichimliklarning xavfsizligi toʻgʻrisidagi umumiy texnik reglament”ning 38
-bandida,
Alkogolsiz ichimliklar qadoqning butunligi yoki qadoqni berkitgan moslamaning sezilmas
tarzda buzilishi ehtimolini istisno qiladigan tarzda qadoqlanishi kerakligi koʻrsatib oʻtilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, sentyabr
www.e-itt.uz
50
Yaʼni Alkogolsiz ichimliklar faqat qadoqlan
gan holda sotilishi shartligi, boshqacha holatda
sotish taʼqiqlanganligi koʻrsatilgan. Shuning uchun, SKning SK
-289-3-
moddasida isteʼmol
qadogʻiga qadoqlangan degan soʻzlarni chiqarib tashlash maqsadga muvofiq boʻladi.
Xulosa va takliflar
.
Amaldagi qonunchilikda Oziq-ovqat xom ashyosidan rektifikatsiyalangan etil spirti,
rektifikatsiyalangan va efiroaldegidli
fraksiyadan texnik etil spirti va etil spirtining boshlangʻich
fraksiyasi uchun aksiz soligʻi hisoblanadi.
Ushbu mahsulotga xam aksiz soligʻi joriy etilishi bilan sifatsiz boʻlg
an don distillyati ishlab
chiqarish nazoratga olinadi va xufiyona iqtisodiyotga barxam beriladi. Dastlabki hisob-kitobga
koʻra ushbu mahsulotga aksiz soligʻi joriy etilishi natijasida
budjetga
qoʻshimcha 39,6
mlrd.s
oʻm
soliq tushum taʼminlanadi.
Soliq kodeksining 289-3-moddasiga tarkibida shakar yoki boshqa shirinlashtiruvchi yoki
xushboʻylashtiruvchi
moddalar boʻlgan, gazlangan hamda isteʼmol qadogʻiga qadoqlangan
ichimliklar qoʻshish maqsadga muvofiq boʻladi. U
shbu taklif bilan umumovqatlanish yoki savdo
korxonalarida koʻp uchrayotgan “KOKA KOLA” va “PEPSI”dan olingan sirop mahsulotlarini
maxsus uskuna orqali suv bilan aralashtirib gazlangan holda bir martalik stakanlarga quyib
sotish amaliyotida aksiz soligʻi
hisoblanishi yuzasidan tushunmovchiliklarga barham beriladi.
Adabiyotlar/Литература/
Reference:
Delipalla, S. (2009). Commodity tax structure and informal activity. Bulletin of Economic
Research, 61(3), 283-294.
Giles, D. E., Tedds, L. M., & Werkneh, G. (2002). The Canadian underground and measured
economies: Granger causality results. Applied Economics, 34(18), 2347-2352.
Hai, O. T., & See, L. M. (2011a). Behavioral intention of tax non-compliance among sole-
proprietors in Malaysia. International Journal of Business and Social Science, 2(6), 142-152.
Боровко Л.В. (2012) Формирование социално
-
ориентированной модели акцизного
налогообложения и эффективност её развития. // Проблемы экономики и юридической
практики, № 6, с. 71
-75.
Джамалов Х.Н., Уразметов
Ж.М.
(2021)
Задачи анализа финансово
-
хозяйственно
-
цифровой деятелности в новой системе финансового менеджмента. // Иқтисодиёт ва
таълим, № 3, с. 96
-103.
Каширина, М. В.
(2017)
Проблемы уплаты акцизов на алкоголную продукцию в России
/ М. В. Каширина, Б. Б. Ташполатова // Московский экономический журнал. №
5.
—
С. 32.
Кодекс (2020) Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси
-
Тошкент: Ғафур Ғулом
нашриёт уйи.
-
640 б.
Тегетаева О.Р. (2016) К проблемам реформы акцизного налогообложения. //
Налоговый менеджмент. № 6. С. 23
-27.
Троянская М.А., Низамиева Ю.О. (2013) Совершенствование акцизного
налогообложения как инструмента налогового регулирования. // Бизнес в законе, № 8, с.
121.
