Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
167
AUTSORSING XIZMATLARI VA UNING NAZARIY ASOSLARI
Shodmonov Shokir Dustmurodovich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
ORCID: 0009-0003-4505-8046
Annotatsiya.
Ushbu maqolada autsorsing xizmatlari va uning nazariy asoslari o‘rganilgan
bo‘lib, muallif ko‘pgina olimlarning ta’riflarini tahlil qilgan va yondoshuvlarga ajr
atib chiqqan.
Shuningdek, iqtisodiyotning barcha sohalarida autsorsing xizmatlarini joriy qilishning natijalari
o‘rganilgan. Autsorsing xizmatlarini mahalliy hududlarda rivojlantirish, yoki sog‘liqni saqlash,
oliy ta’lim tizimida foydalanish haqida fikrl
ar bildirilgan.
Kalit so‘zlar
:
autsorsing, texnologiya, xizmatlar, oliy ta’lim, sog‘liqni saql
ash, xalqaro
bozor, IT.
АУТСОРСИНГОВЫЕ УСЛУГИ И ЕГО ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ
Шодмонов Шокир Дустмуродович
Ташкентский университет информационных технологий
имени Мухаммада аль
-
Хор
a
змий
Аннотация.
В данной статье исследуются аутсорсинговые услуги и их
теоретические основы, а также
автор анализирует определения многих ученых и
разделяет их на подходы. Также изучены результаты внедрения аутсорсинговых услуг
во всех отраслях экономики. Высказывались мнения о развитии аутсорсинговых услуг на
местах, либо использовании их в системе здравоохранения, высшего образования.
Ключевые слова
:
аутсорсинг, технологии, услуги, высшее образование,
здравоохранение, международный рынок, IT.
OUTSOURCING SERVICES AND ITS THEORETICAL BASICS
Shodmonov Shokir Dustmurodovich
Tashkent University of Information Technologies
named after Muhammad al-Khwarizmi
Abstract.
This article explores outsourcing services and its theoretical foundations, which
the author analyzed and separated into approaches the definitions of most scientists. Also, the
results of the introduction of outsourcing services in all sectors of the economy are studied.
Opinions have been expressed about the development of outsourcing services in local areas, or the
use in the system of health, higher education.
Key words:
outsourcing, technology, services, higher education, healthcare, international
market, IT.
UO
‘
K: 338.46
VII SON - IYUL, 2024
167-172
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
168
Kirish.
Zamonaviy iqtisodiyotning rivojlanishi juda ko‘p
iqtisodiy terminlarning kirib kelishi va
ularning rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda. Bugungi kunda O‘zbekistonda xo‘jalik
yurituvchi
sub’ektlarning asosiy qismi autsorsing xizmatlaridan foydalanadi. Mutaxassislarning fikriga
ko‘ra, eng ko‘p talabga ega bo‘lg
anlar IT-texnologiyalar sohasidagi autsorsing xizmatlari, ishga
yollash va faoliyat uchun buxgalteriya hisobini qo‘llab
-quvvatlashdir. Shu bilan birga,
autsorsing xizmatlari bozorining rivojlanish dinamikasi ham jadal sur’atlar bilan o‘sib
bormoqda, bu ula
rning turlari va ko‘rsatish sohalarining kengayishi, shuningdek, ularni amalga
oshirish bilan bog‘liq yangi muammolarning paydo bo‘lishida, shu jumladan faol xizmatlar
iqtisodiyotni raqamlashtirish va uning barcha subektlarining sifat jihatidan yangi ehtiyojlarini
shakllantirish sharoitida namoyon bo‘ladi.
Zamonaviy autsorsing, bir tomondan, o‘z mijozlarining individual fun
ktsiyalarini bajarish
samaradorligini oshirishga, ikkinchidan, ularning xarajatlarini kamaytirishga imkon beradi.
Shu bilan birga, autsorsing xizmatlari bozorini rivojlantirish va ularning mijozlari va
ijrochilarining raqobatbardoshligini oshirish mexanizm
larini ishlab chiqish bilan bog‘liq
masalalar hali ham yetarlicha o‘rganilmagan. Bundan kelib chiqqan holda, autsorsing
xizmatlari bozor
ini rivojlantirish muammolarini o‘rganish dolzarb ilmiy vazifa bo‘lib, uning
yechimi autsorsing nazariyasi va amaliyotini rivojlantirish zarurati asosida yotadi.
Bu boradagi raqobat kuchayayotgan sharoitda autsorsing xizmatlari bozorining
rivojlanishi iqti
sodiyotni raqamlashtirishning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda
ilg‘or texnologiyalardan foydalanish asosid
a xizmatlar sifatini oshirishga zamonaviy
yondashuvlarni shakllantirish zarurligini taqozo etmoqda.
Jahon va mintaqaviy iqtisodiyotni rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari
tadbirkorlik sub’ektlari o‘rtasidagi raqobatning yuqori darajasi bilan tavsifl
anadi. Bu esa jahon
ishlab chiqarishining tashkiliy tuzilmasidagi transmilliy aloqalarning rivojlanishi, investitsiya
siyosati, transmilliy kompaniyalarning shakllanishi, yaqin axborot aloqalari va raqamli
iqtisodiyotning rivojlanishi bilan bog‘liq jadal o‘zgarishlarni taqozo etadi va korxonalarni
biznes yuritishning yanada progressiv tashkiliy shakllaridan foydalanishga majbur qiladi.
Bi
znes yuritishning ana shunday tashkiliy “shakllaridan” biri autsorsing bo‘lib, xarajatlarni
kamaytirish va ishlab chiqarish va boshqaruv faoliyatini oqilona tashkil etish orqali
korxonaning raqobatbardoshligini oshirishning universal vositalaridan biri hisoblanadi.
Taʼkidlash joizki, xizmatlar bozorida raqobatbardoshlikni oshirish maqsadida, ayniqsa,
ko‘pchilik korxonalar o‘zgaruvchan tashqi muhitning og‘ir sharoitlariga bardosh bera olmagan
pandemiya oqibatlarini bartaraf etish sharoitida zamonaviy innovatsion texnologiyalarning
kombinatsiyasidan foydalanilgan. Biznes yuritish shakllari, raqamli texnologiyalar va
profession
al tayyorgarlikdan o‘tgan kadrlar nafaqat bozorga, balki rivojlanishning mutlaqo
yangi darajasiga ko‘tarilish imkonini beradi. Shu bilan
birga, kichik va o‘rta korxonalar ko‘p
hollarda ilmiy ishlanmalarni amalga oshirish yuqori texnologiyali mahsulotlarni yaratish va
samarali tashkiliy biznes tuzilmasini yaratish imkoniyatiga ega emas.
Shuning uchun ular muayyan biznes jarayonlarini tashkil etish va ilgari surish uchun
yanada professional va innovatsion xizmatlar taklif etuvchi kompaniyalar bilan o‘zaro
manfaatli yaqin hamkorlikka murojaat qilishlari maqsadga muvofiqdir.
Jahon amaliyotida ayniqsa, raqamlashtirish sharoitida autsorsing xizmatlari bozori
mintaqaning barqaror muvozanatli rivojlanishining elementi hisoblanadi va shunga mos
ravishda uning iqtisodiyotni rivojlantirish uchun ahamiyati haqida gapirishga imkon beradi.
Xalqaro munosabatlarda xizmat ko‘rsatish sohasining, jumladan, autsorsingning o‘rni tez o‘sib
bormoqda. Biz so‘nggi o‘n yilliklarda iqtisodiy munosabatlar xarakteridagi o‘zgarishlar xizm
at
ko‘rsatish sohasini o‘zgartirishga olib kelganini, shubhasiz, har qanday bozor
kon’yunkturasining muhim elementiga aylanib borayotganini ta’kidlaymiz. Bu allaqachon
xizmat ko‘rsatish sohasida bandlik darajasini oshirishga va uning sub’ektlarining
raqobatbardoshligini oshirishga olib kelmoqda.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
169
Adabiyotlar sharhi.
Autsorsing xizmatlari bozorini taxlil qilishda juda ko‘p
olimlarning, tadqiqotchilarning va
mutaxassislarning ilmiy ishlariga duch kelish mumkin. Bu tadqiqotchilar o‘z ishlarida
autsorsingga t
a’rif bergan va nazariy qarashlarini nomoyon qilgan. Masalan, Rayzberg,
Lozovskiy, Starodubseva (2007)
zamonaviy iqtisodiy lug‘atda autsorsinga
“...tashkilotning
anʼanaviy asosiy boʻlmagan funksiyalarini... tashqi ijrochilarga oʻtkazish...” deb ta’rif b
erishgan.
Tadqiqotchi mutaxassis Ivlev (2021)
tomonidan autsorsing shunday ta’riflanadi: “... bu “sifat
-
xarajat-
egalik” parametrlari asosida biznes tizimining konfiguratsiyasini optimallashtiradigan
tashkiliy qaror; “...autsorsing –
bu tomondan qarz olish
”. Ushbu olim o‘z ta’rifida o‘zgacha
yondoshuvni olg‘a surgan bo‘lib, u xizmatlarni qarz sifatida nomoyon
qilmoqda. Anderson,
Trinkle (2006)
Autsorsing v prodajax nomli asarida “...siz uchun qilingan ish uchun to'lov;
aslida shartnoma tuzish” deb ta’rif berib o‘tgan.
Autsorsing xizmatlari bo‘yicha ko‘pgina mahalliy olimlarimiz ham tadqiqotlar olib
bormoqdalar. Masalan, professor
Maxkamov (2010) xizmatlar bozorining rivojlanishida mobil
xizmatlarning o‘rni va ularning utsorsing xizmatlarining rivojlanishiga omil sifatida ta’sir
qilishi tadqiq qilgan. Shuningdek, dotsent
Ismoilova, professor Maxkamov va tadqiqotchi
Maxmudovlar (2022 IT-
autsorsingning rivojlanishi ham elektron tijoratning rivojlanishiga o‘z
ta’sirini ko‘rsatishi tadqiq qilgan, Maxkamov, Ismo
ilova va Raximov (2023) xizmatlarrning
rivojlanishi bevosita infratuzilmaning rivojlani
shiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi
deb tahlil qilgan.
Shunday qilib, shuni ta’kidlash kerakki, "autsorsing" tushunchasi jahon amaliyotida 30
yildan ortiq vaqt davomida qo‘l
lanilmoqda, ammo bugungi kunda uning umumiy qabul qilingan
yagona t
a’rifi mavjud emas.
Tadqiqot metodologiyasi.
Maqolani tayyorlash jarayonida turli maʼlumotlar va nazariy manbalardan foydalanilgan
va ular tahlil qilingan. Ushbu maʼlumotlar xizmatlar, a
utsorsing xizmatlari, infrastruktura, IT
kabi yoʻnalishlarga asoslanadi. Maqolada olingan maʼlumotlar asosida iqtisodiyotning barcha
sohalaridada autsorsing xizmatlarining rivojlanishi va undan foydalanayotgan korxonalar xam
tadqiq qilingan.
Tahlil va natijalar muhokamasi
.
Ma’lumki, tahliliy jarayonlarni olib borishda doimo nazariy maktablar, yondoshuvlar
o‘rganiladi. Shuningdek, xorijiy olimlar va mahalliy olimlarning qarashlari taqqoslanadi. Muallif
maqolaning ushbu bo‘limida, (1
-jadval) olimlar, tadqiqotchilar va amaliyotchilarning
"autsorsing xizmatlari" tushunchasining ko‘pgina ta’riflarini bir nechta yondashuvlarga
jamlagan. Natijada, ularni tanqidiy tahlil qilish, afzalliklari va kamchiliklarini ajratib
ko‘rsatishga imkon tug‘ilgan.
1-jadvalda keltirilgan ma'lumotlarni tanqidiy tahlil qilish natijalari shuni ko'rsatadiki,
autsorsing, birinchi navbatda, iqtisodiy kategoriya sifatida ko'p qirrali bo'lib, ko'pchilik olimlar
uni asosan bir tomondan ochib berishadi. Funktsional, resurs, faoliyat, jarayon, sheriklik,
vaziyatli yondashuvlarning mohiyatini o'rganish natijalari "autsorsing" tushunchasini taklif
qilish uchun asos bo'ldi - korxonaning boshqaruv funktsiyalari yoki biznes jarayonlarini
o'tkazish to'g'risidagi qonuniy rasmiylashtirilgan shartnoma faoliyat natijalarini
optimallashtirish va uning yo‘nalishlarini takomillashtirish maqsadida ixtisoslashtirilgan
xizmatlar ko‘rsatuvchi provayderdir.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
170
1-jadval
Autsorsing xizmatlarining mohiyatini tushunishga yondashuvlarning nazariy
xususiyatlari, amaliy afzalliklari va kamchiliklari
Autsorsingning nazariy xususiyatlari
Yondashuvning amaliy afzalliklari va
kamchiliklari
Funksional yondoshuv
Yondashuvning o'ziga xos xususiyatlari autsorsingni strategik maqsad va vazifalarni hisobga olgan holda
mijoz faoliyatining turli sohalariga yo'naltirilgan asosiy boshqaruv funktsiyalarini (rejalashtirishdan va eng
kamida nazorat qilishgacha) amalga oshirish vositasi sifatida o'rganishda yotadi.
Afzalliklari:
boshqaruv funktsiyalarini amalga oshirish
natijalarini rejalashtirish qobiliyati; boshqaruv
funktsiyalarini amalga oshirishning progressiv vositalari
va usullarini joriy etish va boshqalar.
Kamchiliklari:
autsorsingning mohiyatini faqat
boshqaruv funksiyalariga qisqartirish; boshqaruv sikli
tomonidan autsorsing metodologiyasini cheklash va
boshqalar.
Resurslarga yondoshuv
Yondashuv doirasida autsorsing xizmatlarining maqsadi korxona faoliyatiga ta'sir qiluvchi turli
parametrlar va omillarni optimallashtirish (yaxshilash) asosida mavjud resurslardan (moliyaviy, moddiy,
mehnat) foydalanish samaradorligini oshirishdan iborat.
Afzalliklari:
"resurslar-xarajatlar-natijalar" zanjiridagi
to‘siqlarni tahlil qilish asosida autsorsing
metodologiyasini ishlab chiqish imkoniyati; korxonaning
mavjud salohiyatini rivojlantirish va boshqalar.
Kamchiliklari:
zaxiralarni izlash bilan mavjud
resurslarni batafsil tahlil qilish (shu jumladan omil
tahlili) zarurati. ulardan foydalanish samaradorligini
maksimal darajada oshirish va boshqalar.
Faoliyatga yondoshuvi
Autsorsing xizmatlari korxona
faoliyati va rivojlanishi, uning miqdoriy va sifat natijalarining o‘sishi,
strategik maqsadlar va operatsion vazifalarni shakllantirish muammolarini hal qilish uchun ixtisoslashgan
tashkilot faoliyatining ma’lum bir turi yoki alo
hida sohasi sifatida qaraladi.
Afzalliklari:
korxona, ushbu sohaga ixtisoslashgan
sub’ektlarning mavjud muammolarini batafsil va
"maqsadli" hal qilish imkoniyati; autsorsing
xizmatlarining aniq mijozi faoliyatining inqirozga qarshi
metodologiyasini shakllantirish va boshqalar.
Kamchiliklari:
autsorsing xizmatlarini
ko‘rsatishning uslubiy asoslariga emas, balki
ixtisoslashgan korxonalar faoliyatining tashkiliy
xususiyatlariga e’tibor qaratish va boshqalar.
Jarayonga yondashuv
Autsorsing xizmatlari korxona faoliyati va rivojlanishi, uning miqdoriy va sifat natijalarining o'sishi,
strategik maqsadlar va operatsion vazifalarni shakllantirish muammolarini hal qilish uchun ixtisoslashgan
tashkilot faoliyatining ma'lum bir turi yoki alohida sohasi sifatida qaraladi.
Afzalliklari:
individual biznes jarayonlarini maksimal
darajada optimallashtirish yoki modernizatsiya qilish;
biznes jarayonlarini amalga oshirish uchun xarajatlarni
kamaytirish va ularning samaradorligini oshirish va
boshqalar.
Kamchiliklari:
korxona resurslari (moddiy,
mehnat, moliyaviy) yoki autsorsing qilingan biznes
jarayonlari ustidan nazoratni qisman yoki to‘liq
yo‘
qotish xavfi.
Xamkorlik yondoshuvi
Ushbu yondashuv doirasida autsorsing xizmatlari, tuzilgan shartnoma yoki boshqa hujjatlar doirasida huquqlar,
majburiyatlar, vakolatlarni bir vaqtning o‘zida olish bilan provayder va mijoz o‘rtasidagi munosabatlarda
bog‘lovchi bo‘g‘in vazifasini bajaradi.
Afzalliklari:
autsorsing xizmatlarini ko'rsatish jarayonini
ularning sotuvchilari va mijozlarining o'zaro majburiyatlari va
huquqlari nuqtai nazaridan ko'rib chiqish; huquqiy yordam
bilan autsorsing metodologiyasini qo'llab-quvvatlash va
boshqalar.
Kamchiliklari:
shartnomaning ayrim bandlarini
bajarish/bajarmaslik uchun huquqiy oqibatlar
yuzaga kelishi ehtimoli va boshqalar.
Vaziyatli yondoshuv
Yondashuv doirasida autsorsing xizmatlari uslubiy vositalarni moslashtirish yoki ishlab chiqish orqali muayyan
muammo yoki nizoli vaziyatlarni (tashkiliy, texnik, axborot) hal qilish usuli sifatida qaraladi.
Afzalliklari:
korxona samaradorligini oshirish uchun
muammoli yoki ziddiyatli vaziyatlarni tez va samarali hal
qilish qobiliyati va boshqalar.
Kamchiliklari:
funktsional vazifalarni rasmiy
bajarish ehtimoli; muammoni hal qilish
xarajatlari yoki ziddiyatli vaziyat potentsial
daromaddan oshib ketishi mumkin.
Manba:
manbalar asosida muallif tomonidan tuzilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
171
“Autsorsing” tushunchasining taklif etilayotgan ta’rifida asosiy e’tibor boshqaruv
funktsiyalari va biznes jarayonlariga qaratilgan. Shu bilan birga, boshqaruv funksiyalarining
klassik namunasi M.Mescon tomonidan taklif qilinganlar edi:
1) rejalashtirish;
2) tashkilot;
3) motivatsiya;
4) nazorat qilish.
Ushbu boshqaruv funktsiyalari autsorsing xizmatlari doirasida amalga oshiriladi va taklif
qilingan ta’rifni quyidagicha batafsil bayon qiladi:
2-jadval
Boshqaruv funktsiyalarining autsorsing xizmatlaridagi vazifalari
rejalashtirish
ushbu funktsiya doirasida autsorsing xizmatlari buyurtmachisining maqsad
va vazifalari belgilanadi, tasdiqlangan strategik rejalarni amalga oshirish
uchun tegishli mexanizmlar ishlab chiqiladi;
tashkilot
autsorsing xizmatlari yordamida ularning mijozi faoliyatini tashkil etish bilan
bog‘liq bo‘lgan vazifalarning ma’lum doirasi hal qilinadi (tashkiliy
tuzilmaning elementlarini ishlab chiqish va takomillashtirishdan tortib, ish
majburiyatlarini optimallashti
rishgacha). tarkibiy bo‘linmalar
xodimlarining);
rag‘batlantirish
funktsiyani amalga oshirish faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib,
ularning amalga oshirilishi xodimlarning autsorsing xizmatlari mijozlari
uchun samarali, yaxshi muvofiqlashtirilgan faoliyatiga yordam beradi;
nazorat
autsorsing xizmatlari doirasida ularning mijozi va "sotuvchi" qo‘yilgan
maqsadlarga erishish jarayonini birgalikda kuzatib boradilar,
rejalashtirilganidan haqiqiy ko‘rsatkichlarning paydo bo‘lgan og‘ishlarini
aniqlaydilar, shuningdek keyingi harakatlarni zudlik bilan to‘g‘rilaydilar.
Yuqoridagi barcha funktsiyalar birgalikda yopiq boshqaruv siklini ifodalashini bilish qiyin
emas, bunda ularning har biri boshqasining imkoniyatlarini to
‘
ldiradi va kengaytiradi. Bundan
tashqari, ko‘pincha bunday funktsiyalar to‘plami u yoki bu "avtonom" biznes jarayoni bilan
bog‘liq.
Shu bilan birga, shuni ta’kidlaymizki, autsorsingning o‘zi alohid
a biznes jarayoni sifatida
harakat qilishi mumkin, yoki biznes-jarayoni bilan
mantiqiy jihatdan bog‘langan ketma
-ket
harakatlar deb tushunish mumkin.
Xulosa va takliflar.
Iqtisodiy tushunchalarni nazariy tahlil qilish uni mantiqan tushunib yetishga va uning
bosqichma-
bosqich rivojlanishini o‘rganishga yordam beradi. Zamonaviy bozor
iqtisodiyotining xalqaro maydonda rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omilarning biri bu autsorsin
g
xizmatlarini joriy qilishdir.
Bundan bir necha yil avval autsorsing xizmatlaridan faqat xususiy sektor foydalangan
bo‘lsa, bugungi kunga kelib davlat korxonaldarida ham bu xizmatlardan foydalanish joriy
qilinmoqda va ijobiy natijalar bermoqda. Bu "autsorsing" tushunchasining taklif qilingan
ta'rifini asoslash imkonini berdi, buning natijasida zamonaviy autsorsing xizmatlarining turlari
va shakllari muhokama qilindi. Zamonaviy sharoitda autsorsing xizmatlarining nazariy
asoslarini o'rganish natijalari autsorsingning mohiyatini tushunishning asosiy shakllari, turlari
va yondashuvlarini uyg'un ravishda birlashtirgan kompozitsion modelni ishlab chiqish uchun
asos bo'lib xizmat qildi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
172
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Ismoilova G., Makhkamov B. and Makhmudov J. (2022), "Business in the development of e-
commerce", 2022 International Conference on Informatics and Communication Technologies
(ICISCT), Tashkent, Uzbekistan, pp. 1-7,
Maxkamov B., Ismoilova G., Raximov B. (2023)
Elektron tijorat infratuzilmasi va uning
.- Innovations in Technology and Science Education.
O‘tamurodov
A. ()
(PDF) АУТСОРСИНГ ХИЗМАТЛАРИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА
Андерсон, Э. (2006) Аутсорсинг в продажах / Э. Андерсон, Б. Тринкл; пер.
с
англ.
–
М.:
Добрая
книга,
–
416
с.
Ивлев, А. (2021) 10 ключевых вопросов аутсорсинга / Ивлев А. [Электронный
ресурс].–Режим
доступа:https://up
-
pro.ru/library/strategi/outsourcing/10_key_quest/
(дата обращения: 30.11.2021 г.).
Махкамов, Б.Ш. (2010). Особенности развития рынка мобильных услуг в
Узбекистане. Т.
Журнал налогоплательщика,
2(24), 33-34.
Райзберг,
Б.А.
(2007)
Современный
экономический
словарь.
5
–е
изд.,
перераб.
и
доп./
Б.
А.
Райзберг,
Л.Ш.Лозовский,
Е.Б.
Стародубцева.
–
М.:
ИНФРА–М,.
–
495
с.
