Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
179
ELEKTRON SAVDO TIZIMIDA ELEKTRON SAVDO MAYDONCHALARINING
MARKETING FAOLIYATINI ILMIY-USLUBIY ASOSLARI
Turdiyeva Shohista Baxriddin qizi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
О
RCID: 0000-0002-5137-9482
Annotatsiya.
Ushbu maqolada elektron savdo tizimida elektron savdo maydonchalarining
marketing faoliyatining ilmiy-
uslubiy asoslari o‘rganilgan. Tadqiqotda bozor tendensiyal
ari,
raqobat muhiti va zamonaviy raqamli marketing instrumentlarining ahamiyati tahlil qilingan.
Shuningdek, elektron savdo maydonchalarining samaradorligini oshirish uchun yangi
yondashuvlar taklif etilgan. Natijada samarali marketing strategiyasini ishla
b chiqish bo‘yicha
tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
elektron savdo, marketing strategiyasi, elektron savdo maydonchalari,
raqamli marketing, raqobat muhiti, personalizatsiya.
НАУЧНО
-
МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ МАРКЕТИНГОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В
ЭЛЕКТРОННЫХ ТОРГОВЫХ ПЛОЩАДКАХ
Турдиева Шохиста
Ташкентский государственный
экономический университет
Аннотация
.
В статье рассматриваются научно
-
методические основы
маркетинговой деятельности в электронных торговых площадках. Исследование
включает анализ рыночных тенденций, конкурентной среды и значения современных
инструментов цифрового маркетинга. Также предлагаются новые подходы к
повышению эффективности электронных торговых площадок. В заключение даются
рекомендации по разработке эффективной маркетинговой стратегии.
Ключевые слова:
электронная коммерция, маркетинговая стратегия,
электронные торговые площадки, цифровой маркетинг, конкурентная среда,
персонализация.
SCIENTIFIC AND METHODOLOGICAL FOUNDATIONS OF MARKETING
ACTIVITIES IN E-COMMERCE PLATFORMS
Turdiyeva Shohista
Tashkent State University of Economics
Annotation.
This article examines the scientific and methodological foundations of
marketing activities in e-commerce platforms. The study focuses on the analysis of market trends,
the competitive environment, and the importance of modern digital marketing tools. Furthermore,
new approaches are suggested to enhance the efficiency of e-commerce platforms. The paper
concludes with recommendations for developing effective marketing strategies.
Keywords:
e-commerce, marketing strategy, e-commerce platforms, digital marketing,
competitive environment, personalization.
UO
‘
K: 339.138
XII SON - DEKABR, 2024
179-183
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
180
Kirish.
Elektron savdo hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida asosiy rivojlanish drayverlaridan
biriga aylangan.
Elektron savdo maydonchalari iste’molchilar va tadbirkorlar o‘rtasidagi
aloqani osonlashtirish uchun raqamli platforma sifatida faoliyat yuritadi. Ularning marketing
strategiyasi samaradorligi, bozorda o‘z o‘rnini mustahk
amlash va foydalanuvchilarni jalb
qilishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Hozirgi zamonaviy raqobat sharoitida, marketing
strategiyalari jadal rivojlanayotgan raqamli texnologiyalarga asoslanishi lozim. Shu maqsadda
ushbu maqolada mazkur jarayonlarning ilmiy va amaliy jihatlari tahlil qilinadi.
Adabiyotlar sharhi.
Elektron savdo maydonchalarining marketing faoliyatini o‘rganish bo‘yicha ko‘plab ilmiy
tadqiqotlar mavjud. Bu tadqiqotlar raqamli marketing strategiyalarining samaradorligini
ta’minlash uchun ist
e
’molchilarning ehtiyojlariga moslashish va individual yonda
shuvni ishlab
chiqish zarurligini ko‘rsatadi. Masalan, Kozýe (1999) o‘zining “Электронная коммерcия”
asarida elektron savdoning asosiy tendensiyalarini tahlil qilib, uning rivojlanishidagi asosiy
omillarni
–
texnologiyalar, infratuzilma va iste’molchi ongi
ni belgilaydi. U elektron savdoning
kelajagi va uni rivojlantirishning eng muhim faktorlari haqida batafsil ma’lumot beradi.
Teriz
(2011) “The impact of e
-commerce on international trade and employ
ment”
maqolasida elektron savdoning xalqaro savdo va
bandlikka ta’sirini o‘rganadi. U o‘z tadqiqotida
elektron savdoning iqtisodiyotdagi o‘rni va uning ishchi kuchi bozoriga ta’sirini tahlil qilgan.
Xeyg
(2002) o‘zining “Основы электронного бизнеса” asarida elektron biznesning
asosiy tamoyillari va strategi
yalarini ta’kidlab, marketing faoliyatining muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi uchun zarur bo‘lgan yondashuvlar haqida batafsil ma’lumot beradi.
Shuningdek, Abduxalilovaning (2011
) “
Internet
–
marketing
”
) nomli
o‘quv qo‘llanma
sida
elektron savdo maydonchal
arida o‘zaro aloqalarni avtomatlashtirish va marketing
texnologiyalarining zamonaviy usullarini ishlab chiqish zarurligi ta’kidlanadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqot ishlarini amalga oshirishda ilmiy tadqiqot metodologiyasida keng
qo‘llaniladigan usullardan foydalanildi.
Ilmiy tahlil jarayonida ana shu ilmiy tadqiqot
usullaridan, xususan, kontent tahlili orqali elektron savdo maydonchalari
bo‘yich
a mavjud
ilmiy adabiyotlar va bozor ma’lumotlari o‘rganildi.
Unda global trendlar va mintaqaviy
xususiyatlar aniqlandi.umumlashtirish, guruhlash, taqqoslash, qiyosiy tahlil qilishda esa sintez
va tahlil usullaridan keng foydalanildi
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Elektron savdo maydonchalarida mobil qurilmalar orqali sotib olish hajmi ortib
bormoqda. Bu esa mobil interfeyslarni optimallashtirish va mobil foydalanuvchilarga
moslashgan reklama strategiyalarini ishlab chiqish zarurligini ko‘rsata
di. Shu bilan birga, bu
tendensiya mobil foydalanuvchilar uchun samarali tajriba yaratish va ularni jalb qilishni
ta'minlash uchun mobil interfeyslarni optimallashtirishni taqozo qiladi.
Maqsadli auditoriyani to‘g‘ri aniqlash va individual
ehtiyojlarga mos reklama
strategiyalarini ishlab chiqish muhim. Mobil reklama strategiyalarining samaradorligini
oshirish uchun quyidagi omillarni hisobga olish zarur:
Birinchidan, mobil interfeysni optimallashtirish
orqali foydalanuvchilar mobil
qurilmalarda tez va oson navigatsiya qilishni kutadilar, shuning uchun sayt yoki ilovaning
dizayni va funksionalligi mobil platformalar uchun moslashtirilgan bo‘lishi kerak.
Ikkinchidan, tezkor yuklanish va qulay navigatsiya
yo‘lga quyish natijasida m
obil
qurilmalarda foydalanuvchilar tezkor yuklanishni va soddalashgan navigatsiyani kutadilar.
Saytning tezligi va oson ishlatilishi mobil foydalanuvchilarni qiziqtiradi va bu esa ularni uzoq
vaqt saytda qolishga undaydi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
181
Uchinchidan, m
obil foydalanuvchilar ko‘pincha
onlayn xarid qilishni tezda amalga
oshiradilar, shuning uchun kontekstual reklama, ya'ni foydalanuvchining qiziqishlari va xarid
qilish odatlarini hisobga olgan holda reklama ko‘rsatish juda samarali bo‘ladi.
To‘rtinchidan, m
obil ilovalar va saytlar push-xabarlarni ishlatib, foydalanuvchilarga
yangiliklar, chegirmalar yoki maxsus takliflar haqida eslatib turishi mumkin, bu esa ularni xarid
qilishga undaydi.
Beshinchidan, r
eklama strategiyalarini mobil qurilmalarga moslashtirishda, ijtimoiy
tarmoqlar, video
reklama, va o‘zaro aloqalar
(mobile app advertising) kabi platformalardan
keng foydalanish muhim.
Yuqorida keltirilgan omillarni hisobga olgan holda, mobil savdolarni oshirish uchun
samarali reklama va marketing strategiyalarini ishlab chiqish, shuningdek, foydalanuvchilarni
jalb etishda muvaffaqiyatli natijalarga erishishga yordam beradi.
Elektron savdo maydonchalarida marketing kanallarining roli tobora kuchayib
bormoqda. Bugungi kunda, ijtimoiy tarmoqlar, kontent marketingi va elektron pochta
marketingi kabi kanallar orqali mahsulot va xizmatlarni targ'ib qilish va iste'molchilar bilan
aloqada bo'lish samarali marketing strategiyalarining ajralmas qismiga aylangan. Ushbu
marketing kanallari bir-biri bilan uyg'un ishlaganda, savdo hajmini oshirish va brendning
tanilish darajasini sezilarli darajada yuksaltirish imkonini beradi.
Ijtimoiy tarmoqlar bugungi kunda iste'molchilar orasida mahsulotlar haqida ma'lumot
olishning eng ommabop manbalaridan biri bo'lib qolmoqda. Facebook, Instagram, TikTok kabi
platformalarda kompaniyalar o'z mahsulotlarini yoki xizmatlarini targ'ib qilishda, ayniqsa,
maqsadli auditoriyaga to'g'ridan-to'g'ri yetib borishda katta imkoniyatlarga ega. Ijtimoiy
tarmoqlarda
reklama
berishning
afzalliklaridan
biri
shundaki,
kompaniyalar
foydalanuvchilarning qiziqishlariga, yosh guruhiga yoki geografik joylashuviga qarab o'z
reklama kampaniyalarini moslashtirishlari mumkin. Bunda influencer marketing ham muhim
rol o'ynaydi, chunki mashhur shaxslar yoki bloggerlar orqali mahsulotni targ'ib qilish
auditoriyani jalb qilishda samarali vosita bo'ladi. Kontent marketingi esa kompaniyalar uchun
foydalanuvchilarni jalb qilish va ularni doimiy mijozlarga aylantirish uchun juda muhim
strategiya hisoblanadi. Blog postlari, maqolalar, videolar yoki infografikalar kabi ma'lumot
beruvchi va foydali kontentlarni yaratish orqali kompaniyalar o'z brendlarini ishonchli va
ekspert sifatida ko'rsatishlari mumkin. Kontent marketingining yana bir afzalligi shundaki, u
SEO (qidiruv tizimini optimallashtirish) orqali organik ravishda tashrif buyuruvchilarni jalb
qilishga yordam beradi, bu esa saytning reytingini oshirishga olib keladi. Shu bilan birga,
kontent marketingi orqali kompaniyalar foydalanuvchilar bilan uzoq muddatli aloqalarni
o'rnatishlari mumkin, bu esa brendning sadoqatli mijozlar bazasini yaratadi. Elektron pochta
marketingi esa shaxsiylashtirilgan va maqsadli reklama qilishda eng samarali vosita bo'lib,
foydalanuvchilarga maxsus takliflar, aksiyalar yoki yangiliklarni yuborish orqali ularning xarid
qilish qarorlarini rag'batlantirish imkonini beradi. Elektron pochta orqali o'ziga xos takliflar
taqdim etish, iste'molchilarni brendga doimiy ravishda jalb qilish va ular bilan uzoq muddatli
aloqalarni o'rnatish mumkin. Bu kanal orqali kompaniyalar mijozlarga o'z mahsulotlari yoki
xizmatlari haqida muntazam ravishda xabarlar yuborib, ularga yanada yaqinlashadi.Shu tarzda,
ijtimoiy tarmoqlar, kontent marketingi va elektron pochta marketingining uyg'un ishlashi
elektron savdo maydonchalarida savdo hajmini oshirish, brendning tanilish darajasini oshirish
va iste'molchilar bilan mustahkam aloqalar o'rnatishda juda muhim ahamiyatga ega. Bu
marketing kanallari birgalikda ishlaganda kompaniyalar o'z mijozlariga samarali xizmat
ko'rsatish va ularga shaxsiylashtirilgan kontent va reklama takliflari taqdim etish orqali o'z
savdolarini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Raqobat strategiyalari kichik va o'rta biznes
uchun muvaffaqiyatli rivojlanishning asosiy omillaridan biridir. Ushbu strategiyalarni ishlab
chiqishda, ayniqsa, maxsus mahsulotlarni tanlash va ularni maqsadli auditoriyaga etkazish juda
muhimdir. Kichik va o'rta biznes kompaniyalari uchun o'z mahsulotlarini yoki xizmatlarini aniq
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
182
bir auditoriyaga yo'naltirish, ular uchun qiymat yaratish va raqobatchilardan ajralib turish
imkonini beradi.
Mahsulotni tanlashda, kompaniyalar o'zlarining maqsadli bozorini aniq tushunib, o'z
mahsulotlarini shunga mos ravishda ishlab chiqishlari kerak. Shaxsiylashtirilgan mahsulotlar
va xizmatlar, foydalanuvchilarning o'ziga xos ehtiyojlarini qondiradigan mahsulotlar bo'lishi
kerak. Bunday mahsulotlar va xizmatlar, iste'molchilarning talablarini aniq tushunish va
ularning qiziqishlariga mos ravishda ishlab chiqilishi kerak, shunda ular raqobatbardosh
ustunlikka ega bo'lishi mumkin.
Shuningdek, elektron to'lov tizimlari va logistik imkoniyatlarni yaxshilash raqobat
strategiyalarining muhim qismidir. Mahsulotlarni sotib olish jarayonini osonlashtirish va
tezlashtirish uchun xavfsiz va qulay to'lov tizimlarini taqdim etish kerak. Elektron to'lov
tizimlarining samarali ishlashini ta'minlash, mijozlarga o'zlarining xaridlarini muammosiz
amalga oshirish imkonini beradi, bu esa ularning qoniqishini oshiradi va takroriy xaridlarni
rag'batlantiradi.
Logistika tizimlarini takomillashtirish ham muhim ahamiyatga ega, chunki tez va
ishonchli yetkazib berish xizmatlari mijozlar uchun katta ahamiyatga ega. Yetkazib berish
vaqtining qisqarishi va mahsulotning xavfsiz yetkazilishi biznesning mustahkam o'rnini
ta'minlaydi. Bu kichik va o'rta biznes kompaniyalariga raqobatbardosh ustunlik yaratish,
shuningdek, mijozlar bilan mustahkam aloqalarni o'rnatish imkoniyatini beradi.Shu tarzda,
maxsus mahsulotlarni tanlash, ularni maqsadli auditoriyaga etkazish, elektron to'lov tizimlari
va logistik imkoniyatlarini yaxshilash kichik va o'rta biznesning muvaffaqiyatli raqobat
strategiyalarini shakllantirishda asosiy omillardan hisoblanadi. Bu elementlar birgalikda
ishlaganda, kompaniyalar o'z raqobatbardoshligini oshirish va bozorda muvaffaqiyatga
erishish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Tadqiqot natijalari iste'molchilarning shaxsiylashtirilgan
takliflarga yuqori talabini ko'rsatdi. Bu esa shuni anglatadiki, kompaniyalar o'z mijozlari uchun
individual ehtiyojlarni hisobga olib, shaxsiylashtirilgan xizmatlar va mahsulotlarni taklif
etishda ko'proq e'tibor qaratishlari zarur. Shaxsiylashtirish, mijozlarning alohida talab va
qiziqishlarini inobatga olgan holda, ularning tajribasini yaxshilaydi va kompaniyalar bilan
mustahkam aloqalarni o'rnatish imkonini beradi. Shaxsiylashtirish jarayonlariga e'tibor berish,
mijozlar bilan samarali aloqalar o'rnatish va ularning ehtiyojlariga to'liq mos mahsulot va
xizmatlarni taqdim etish uchun zarur bo'lgan asoslardir. Masalan, elektron savdo
maydonchalarida foydalanuvchilarni tahlil qilish, ularning xarid qilish odatlari, qiziqishlari va
aloqalari asosida mahsulotlarni shaxsiylashtirish, marketing kampaniyalarini aniqroq va
samaraliroq qilish imkonini beradi.
Bundan tashqari, shaxsiylashtirilgan takliflar mijozlarning sodiqligini oshiradi va ularga
yanada ko'proq qiymat taqdim etadi. Agar kompaniyalar o'z mijozlariga o'zlariga mos mahsulot
yoki xizmatlar taklif etsa, ular o'zaro aloqalarni mustahkamlash va mijozlarning qaytib kelishini
ta'minlash imkoniyatiga ega bo'lishadi. Bu esa o'z navbatida, raqobatbardoshligini oshiradi va
bozorda muvaffaqiyatga erishish uchun muhim omil bo'lib xizmat qiladi.
Buning natijasida , shaxsiylashtirilgan takliflarga bo'lgan yuqori talab, marketing
strategiyalarini takomillashtirish va kompaniyalarning mijozlarga individual yondashuvini
kuchaytirish zaruratini yuzaga keltirmoqda. Bu jarayonlarni samarali amalga oshirish,
kompaniyalarga raqobatdagi ustunlikni ta'minlash va mijozlar bilan uzoq muddatli aloqalarni
o'rnatish imkonini beradi.
Xulosa va takliflar.
Elektron savdo maydonchalarining marketing faoliyatini samarali tashkil etish uchun bir
qator chora-tadbirlar taklif etiladi. Birinchi navbatda, iste'molchilar ehtiyojlariga moslashgan
personalizatsiya strategiyalarini ishlab chiqish zarur, chunki har bir mijozning alohida
ehtiyojlarini hisobga olish, shaxsiylashtirilgan mahsulotlar va xizmatlar taklif qilish orqali
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, dekabr
www.e-itt.uz
183
kompaniya o'z mijozlari bilan mustahkam aloqalar o'rnatishi mumkin. Bu, shuningdek,
mijozlarning sodiqligini oshiradi va raqobatbardoshlikni ta'minlaydi.
Bu esa o‘z navba
tida SEO (qidiruv tizimi optimizatsiyasi), kontekst reklama va kontent
marketing vositalarini integratsiyalash orqali konversiya darajasini oshirish mumkin. Bu
usullar, saytni qidiruv tizimlarida yuqori o'rinlarga chiqarish va foydalanuvchilarni jalb qilish
orqali elektron savdo maydonchasining samaradorligini oshiradi. To'g'ri maqsadlangan
reklama va kontent strategiyasi bilan potentsial mijozlar sonini oshirish hamda ularning
e'tiborini jalb qilishda samarali bo'ladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda faoliyat yuritish orqali brend ishonchini oshirish va yangi
foydalanuvchilarni jalb qilish ham muhim. Ijtimoiy tarmoqlar kompaniyalarga o'z brendini
keng auditoriyaga tanishtirish va mijozlar bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqada bo'lish imkoniyatini
yaratadi. Aktiv va jozibali ijtimoiy media kampaniyalari orqali, mijozlarning brendga bo'lgan
ishonchini oshirish va yangi foydalanuvchilarni jalb etish mumkin.
Mijozlar fikr-mulohazalari asosida xizmatlarni yaxshilash va foydalanuvchilar bilan uzviy
aloqada bo'lish ham zarur. Mijozlar fikr-mulohazalari mahsulot yoki xizmat sifatini oshirishda,
shuningdek, mijozlarning ehtiyojlariga mos xizmatlarni taqdim etishda foydali ma'lumotlar
manbai bo'lib xizmat qiladi. Ularning fikrlarini tinglash va ularga e'tibor qaratish
kompaniyaning muvaffaqiyatini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birgalikda,
mobil qurilmalarga moslashgan texnologiyalarni ishlab chiqish va elektron to'lov
imkoniyatlarini kengaytirish zarur. Mobil qurilmalardan savdo qilishning o'sishi,
kompaniyalarga mobil versiyadagi saytlarni va ilovalarni optimallashtirishni talab qiladi.
To'lov tizimlarini yaxshilash va xavfsiz to'lov imkoniyatlarini taqdim etish foydalanuvchilarni
jalb qilish va ularning xarid qilish jarayonini osonlashtirish uchun zarur.
Xulosa qilib aytganda, ushbu chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali elektron savdo
maydonchalari o'z marketing strategiyalarini samarali tashkil etishlari va bozor raqobatida
muvaffaqiyatga erishishlari mumkin. Bu, kompaniyalarning raqobatbardoshligini oshiradi,
mijozlar bilan uzoq muddatli va ishonchli aloqalarni o'rnatishga yordam beradi.
Adabiyotlar
/Литература/Reference:
Eymor D. (2001) Elektronn
ы
y biznes: evolyusiya ili revolyusiya.
–
M.: Izdatelskiy dom
“Vilyam”,
- 752 s.
Kozye D., Teriz N., Xeyg. M., Eymor D., Dunkan G., Peytel K (1999). Elektronnaya kommersiya.
Per. s angl. - Moskva: Izdatelsko-torgov
ыy dom “Russkaya Redaksiya”,
- 288 s.
Sammer A., Dunkan G. (1999). Elektronnaya kommersiya. Marketing. Pyataya volna, M.,
- 325 s.
Teriz N. (2011) The impact of e-commerce on international trade and employment. Procedia
- Social and Behavioral Sciences, - p.251.
Xeyg M. (2002) Osnov
ы
elektronnogo biznesa. M: FA-IR-Press,. - 386 s.
