Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
20
LOGISTIKANING NAZARIY ASOSLARI VA UNING JAHON IQTISODIYOTIDAGI O’RNI
Mirkasimov Jaxongir Mirmuxsimovich
Avtomobil transporti kadrlari malakasini malakasini
oshirish va qayta tayyorlash Instituti, PhD
Annotatsiya.
Maqolada logistikaning nazariy asoslari va uning jahon iqtisodiyotidagi o‘rni bo‘yicha
tadqiqot olib borilgan bo‘lib, iqtisodchi olimlarning tadq
iqotlaridan sharhlar keltirilgan va mavzu
yakunida xulosa shakllantirilgan.
Kalit so‘zlar:
logistika, yuk, xalqaro transport, tovar, boshqaruv.
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЛОГИСТИКИ И ЕЕ МЕСТО В МИРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ
Миркасимов Жахонгир Мирмухсимович
Институт повышения квалификации и
переподготовки автотранспортных кадров, к.э.н.
Аннотация.
В статье были проведены исследования теоретических основ логистики и ее
роли в мировой экономике, представлены комментарии исследований экономистов, а также
сформирован вывод по завершению темы.
Ключевые слова:
логистика, грузоперевозки, международные перевозки, товары,
управление.
THEORETICAL FOUNDATIONS OF LOGISTICS AND ITS PLACE IN THE WORLD ECONOMY
Mirkasimov Jakhongir Mirmukhsimovich
Institute of Advanced Training and Retraining
of Motor Transport Personnel, Ph.D
Annotation.
In the article, research was conducted on the theoretical foundations of logistics and its
role in the world economy, comments from the researches of economists were presented, and a conclusion
was formed at the end of the topic.
Key words:
logistics, freight, international transport, goods, management.
Kirish.
Logistika zamonaviy iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismi bo'lib, tovarlar va xizmatlarning kelib
chiqish joyidan yakuniy manziligacha harakatlanishini osonlashtiradi. Bu xariddan tortib to
tashishgacha bo'lgan ko'plab tadbirlarni muvofiqlashtirishni o'z ichiga oladi va murakkab
texnologiyalar va boshqaruv usullaridan foydalanishni talab qiladi. Logistikaning nazariy asoslari
korxonalar va iste’molchilarning o‘zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish uchun vaqt o‘tishi bilan
rivojlangan ta’minot zanjiri boshqaruvi, o‘z vaqtida ishlab chiqarish va umumiy sifat menejmenti kabi
tushunchalarga asoslanadi.
Logistika - bu kelib chiqish nuqtasi va iste'mol nuqtasi o'rtasidagi tovarlar, axborot va resurslar
oqimini boshqarish deb izohlasak yanada soddalashgan tushunchani hosil qiladi. U jahon iqtisodiyotida
hal qiluvchi rol o‘ynab, mahsulot va xizmatlarning belgilangan manzilga o‘z v
aqtida va tejamli yetib
borishini ta’minlaydi. Logistika yuk va odamlarning harakatlanishi uchun zarur bo'lgan transportning
asosiy omili hisoblanadi. Logistika provayderlari yuklarni avtomobil, temir yo'l, havo va dengiz
transportida tashishni muvofiqlashtirish va boshqarish, ularning o'z vaqtida va yaxshi holatda yetkazib
berilishini ta'minlash uchun javobgardir.
III SON - IYUL, 2023
20-25
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
21
Bu o'z vaqtida yetkazib berish va ta'minot zanjiri samaradorligiga tayanadigan korxonalarning
samarali ishlashi uchun zarurdir. Logistika yuk va odamlarning harakatlanishi uchun zarur bo'lgan
transportning asosiy omili hisoblanadi. Xalqaro transport forumi
maʼlumotlariga koʻra, 1970
-yildan
buyon global transport hajmi 3 baravar oshdi va 2050-
yilgacha har yili oʻrtacha 2,4 foizga oʻsishda
davom etishi kutilmoqda (International Transport Forum, 2019).
Logistika provayderlari, shuningdek, tovarlarni oxirgi manzilga olib borishdan oldin saqlash va
boshqarishni o'z ichiga olgan omborxonada muhim rol o'ynaydi. Omborni saqlash inventarizatsiya
darajasini boshqarish, ta'minot zanjiri samaradorligini optimallashtirish va mijozlar kerak bo'lganda
tovarlar mavjudligini ta'minlash uchun zarurdir.
Logistika butun dunyo bo'ylab millionlab odamlarni ish bilan ta'minlovchi muhim ish beruvchidir.
Xalqaro mehnat tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra, logistika sektorida 2019 yilda 63 million ishchi
ishlagan, bu global bandlikning 2,2 foizini tashkil qiladi
13
.
Logistika jahon iqtisodiyotida hal qiluvchi rol o'ynaydi, tovarlar va xizmatlarning chegaralar va
mintaqalar o'rtasida harakatlanishini osonlashtiradi. Logistika o'z mohiyatiga ko'ra, transport, saqlash,
inventarizatsiyani boshqarish, buyurtmalarni qayta ishlash va ta'minot zanjirini muvofiqlashtirish kabi
faoliyatni o'z ichiga olgan jismoniy va axborot oqimlarini boshqarishni o'z ichiga oladi. Logistika
provayderlari, shuningdek, ta'minot zanjiri orqali tovarlarning harakatlanishini o'z ichiga olgan
daromadlarni boshqarish va teskari logistika uchun javobgardir.
Logistikaning jahon iqtisodiyotiga hissa qo'shishining asosiy usullaridan biri bu savdoni
ta'minlashdir. Samarali logistika bo'lmasa, korxonalar uchun tovarlarni bir joydan ikkinchi joyga tashish
qiyin va qimmatga tushadi, bu ularning yangi bozorlarga chiqish va o'z faoliyatini kengaytirish
imkoniyatlariga to'sqinlik qiladi. Ishonchli va tejamkor transport va saqlash vositalarini taqdim etish
orqali logistika korxonalarga jahon bozorlarida qatnashish va yangi imkoniyatlardan foydalanish
imkonini beradi.
Logistika iqtisodiy rivojlanish va o'sish uchun ham muhim ta'sir ko'rsatadi. Ta'minot zanjiri
operatsiyalarining samaradorligi va tezligini oshirish orqali logistika xarajatlarni kamaytirishga,
samaradorlikni oshirishga va raqobatbardoshlikni oshirishga yordam beradi. Bu, ayniqsa, ishlab
chiqarish, chakana savdo va transport kabi logistika xizmatlariga tayanadigan sohalarda iqtisodiy
faollikning yuqori darajalariga va ish o'rinlari yaratilishiga olib kelishi mumkin.
Va nihoyat, logistika iqlim o'zgarishi va barqarorlik kabi global muammolarni hal qilishda muhim
rol o'ynaydi. Transport va logistika operatsiyalarining atrof-muhitga ta'siri bilan bog'liq xavotirlar ortib
borayotgani sababli, kompaniyalar uglerod izlarini kamaytirish va ijtimoiy mas'uliyatni oshirish uchun
barqaror amaliyot va texnologiyalarni tobora ko'proq qabul qilmoqdalar. Bunga marshrutni
optimallashtirish, energiya tejaydigan transport vositalari va kam emissiyali transport turlari kabi
chora-tadbirlar orqali logistika faoliyatining atrof-muhitga ta'sirini minimallashtirishga qaratilgan
yashil logistika kabi tashabbuslar kiradi. Barqaror logistika amaliyotlarini targʻib qilish orqali
kompaniyala
r iqlim oʻzgarishiga qarshi kurashish va uzoq muddatli iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga
koʻmaklashish boʻyicha global saʼy
-
harakatlarga hissa qoʻshishlari mumkin.
Adabiyotlar sharhi.
Heskettning (1972) kitobi logistika sohasida klassik hisoblanadi va u fanning nazariy asoslarini
har tomonlama ko‘rib chiqadi. U xarajatlarni kamaytirish, mijozlarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash va
tashkilotning raqobatbardoshligini oshirishda logistikani samarali boshqarish muhimligini ta’kidlaydi.
Christopherning (1992) kitobida logistika va ta'minot zanjiri boshqaruvining nazariy va amaliy
jihatlari batafsil tahlil qilingan. U logistika strategiyalarini biznesning umumiy maqsadlari bilan
muvofiqlashtirish muhimligini ta'kidlaydi va tashkilotning raqobatbardoshligini oshirish uchun
logistikadan qanday foydalanish mumkinligi haqida tushuncha beradi.
Kotzab va boshqalarning (2010) ta'kidlashicha, logistika funktsiyalarini autsorsing qilish
samaradorlikni oshirishi, xarajatlarni kamaytirishi va tashkilotning moslashuvchanligini oshirishi
mumkin.
Simchi-Levi va boshqalarning (2003) samarali ta'minot zanjirlarini loyihalash va boshqarishga
qaratilgan ta'minot zanjiri boshqaruvi va logistika haqida to'liq ma'lumot beradi. Mualliflar ta'minot
zanjiri muvaffaqiyatiga erishishda hamkorlik, muvofiqlashtirish va ma'lumot almashish muhimligini
ta'kidlaydilar.
13
International Labour Organization, "Global Estimates on International Migrant Workers: Results and Methodology"
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
22
Chopra va Meindlning (2015) kitobida strategiya, rejalashtirish va operatsiyalarga e'tibor
qaratilib, ta'minot zanjiri boshqaruvi haqida to'liq ma'lumot berilgan. Mualliflar tashkiliy
samaradorlikni oshirish va xarajatlarni kamaytirishda ta’minot zanjirini samarali boshqarish
muhimligini ta’kidlaydilar.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Logistika evolyusiyasiga qaraydigan bo’lsak, u harbiy harakatlarda ildiz otgan bo'lib, u yerda
qo'shinlarni o'z maqsadlariga erishish uchun zarur resurslar bilan ta'minlash uchun foydalanilgan. Vaqt
o'tishi bilan logistika ishlab chiqarishdan chakana savdogacha, sog'liqni saqlashgacha bo'lgan keng
doiradagi sohalarda qo'llaniladigan intizomga aylandi.
Logistika iqtisodiy o'sish va rivojlanishning asosiy omili bo'lib, kompaniyalarga yangi bozorlar va
mijozlarga kirish imkonini beradi va mamlakatlar o'rtasidagi savdoni osonlashtiradi. Logistika ta'minot
zanjiri boshqaruvining ajralmas qismi bo'lib, u sanoat korxonalarining muvaffaqiyati uchun hal qiluvchi
omil hisoblanadi. Logistika ta'minot zanjirlarini boshqarishda muhim rol o'ynaydi, tovarlarni to'g'ri
joyga, kerakli vaqtda va to'g'ri holatda yetkazib berishni ta'minlaydi. Logistics Management tomonidan
o'tkazilgan so'rovga ko'ra, jo'natuvchilarning 94% va uchinchi tomon logistika provayderlarining 97%
(3PL) ta'minot zanjiri ko'rinishini muhim yoki juda muhim masala deb bilishadi
14
.
Logistika ta'minot zanjirlarini boshqarishda muhim rol o'ynaydi, tovarlarni to'g'ri joyga, kerakli
vaqtda va to'g'ri holatda yetkazib berishni ta'minlaydi. Bu xarajatlarni kamaytirish va mijozlarga xizmat
ko'rsatishni yaxshilash uchun ta'minot zanjiri samaradorligiga tayanadigan korxonalar uchun juda
muhimdir. Logistika provayderlari ta'minot zanjiri ish faoliyatini optimallashtirish va ko'rinishni
yaxshilash uchun GPS kuzatuvi, RFID teglari va omborlarni boshqarish tizimlari kabi ilg'or
texnologiyalardan foydalanadi. Samarali logistika boshqaruvi ta'minot zanjiri xarajatlarini
kamaytirishga, samaradorlikni oshirishga va mijozlar ehtiyojini qondirishga yordam beradi, bu esa
rentabellik va raqobatbardoshlikni oshirishga olib keladi. Samarali logistika boshqaruvi ta'minot zanjiri
xarajatlarini kamaytirishi, samaradorlikni oshirishi va mijozlar ehtiyojini qondirishni oshirishi mumkin.
Bu korxonalar uchun rentabellik va raqobatbardoshlikni oshirishga olib kelishi mumkin.
Globallashuv jahon iqtisodiyotida logistikaning ahamiyatini oshirdi, chunki kompaniyalar
dunyoning turli burchaklaridan materiallar va mahsulotlarni olib, ularni turli mintaqalardagi mijozlarga
sotadilar. Bu xalqaro savdoning murakkabliklarini bartaraf eta oladigan global logistika tarmoqlarini
rivojlantirishni talab qiladi.
Global logistika tarmoqlari turli manfaatdor tomonlar, jumladan yetkazib beruvchilar, ishlab
chiqaruvchilar, distribyutorlar va chakana sotuvchilar o'rtasida samarali muvofiqlashtirish va
hamkorlikni talab qiladi. Buning uchun GPS kuzatuvi, inventarni boshqarish tizimlari va real vaqtda
aloqa
vositalari kabi ilg‘or texnologiyalardan foydalanish talab etiladi.
Elektron tijoratning o'sishi va chakana savdoning yuksalishi jahon iqtisodiyotida logistikaning
ahamiyatini oshirdi. Mijozlar tovarlarni tez va ishonchli yyetkazib berishni kutishadi va korxonalar
o'zgaruvchan talab shakllariga tezda javob berishlari kerak. Elektron tijoratning o'sishi logistika
xizmatlariga talabni oshirdi, shu jumladan oxirgi milya yyetkazib berish, teskari logistika va omborxona.
eMarketer ma'lumotlariga ko'ra, global elektron tijorat sotuvi 2024 yilda 6,38 trillion dollarga yetishi
kutilmoqda, bu 2019 yildagi 3,54 trillion dollardan (Emarketer, 2022).
Logistika muhim ekologik va ijtimoiy ta'sirga ega bo'lib, tovarlar va xizmatlarni tashish uglerod
chiqindilari va boshqa atrof-muhitga ta'sir qiladi. Natijada, yashil logistika va teskari logistika kabi
barqaror logistika amaliyotlariga qiziqish ortib bormoqda.
Logistika davlat siyosatiga ham muhim taʼsir koʻrsatadi, bunda hukumatlar transport va savdoni
tartibga
solish va barqaror rivojlanishni ragʻbatlantirishda muhim rol oʻynaydi. Umuman olganda,
logistika jahon iqtisodiyotining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, samarali logistika menejmenti
korxonalarning bugungi jadal rivojlanayotgan, globallashgan biznes muhitida muvaffaqiyat qozonishi
uchun zarur. Logistika butun dunyo bo‘ylab tovar va xizmatlarning samarali harakatlanishi uchun zarur
bo‘lib, korxonalarga samarali faoliyat yuritish, xarajatlarni kamaytirish va mijozlarga xizmat
ko‘rsatishni yaxshilash orqali jahon
iqtisodiyotiga katta hissa qo‘shadi.
Logistikaning nazariy asoslari bir nechta asosiy tushunchalarga borib taqaladi, jumladan:
Ta'minot zanjiri boshqaruvi - tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va yetkazib berish bilan
bog'liq faoliyatni muvofiqlashtirish va boshqarishni anglatadi. U xom ashyoni xarid qilishdan tortib to
14
Logistics Management, "29th Annual State of Logistics Report"
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
23
yakuniy mahsulotni yyetkazib berishgacha bo'lgan butun ta'minot zanjirini qamrab oladi. Ta'minot
zanjiri boshqaruvining maqsadi ta'minot zanjiri bo'ylab tovarlar va ma'lumotlar oqimini
optimallashtirish, shu bilan birga xarajatlarni minimallashtirish va mijozlar ehtiyojini qondirishdir.
O'z vaqtida ishlab chiqarish - ishlab chiqarish strategiyasi bo'lib, tovarlarni faqat kerak bo'lganda
ishlab chiqarish muhimligini ta'kidlaydi. Bu inventar xarajatlarini va chiqindilarni kamaytiradi,
shuningdek, ishlab chiqarish jarayonining samaradorligini oshiradi. O'z vaqtida ishlab chiqarish
tejamkor ishlab chiqarish bilan chambarchas bog'liq bo'lib, u chiqindilarni minimallashtirish va mijozlar
uchun maksimal qiymatni oshirishga qaratilgan.
Umumiy sifat menejmenti
–
bu tashkilot faoliyatining barcha jabhalarida sifat muhimligini
ta'kidlaydigan boshqaruv yondashuvidir. Bu jarayonlar va mahsulotlarni doimiy ravishda
takomillashtirish, shuningdek, mijozlar ehtiyojini qondirishga e'tibor qaratishni o'z ichiga oladi.
Umumiy sifat menejmenti Six Sigma bilan chambarchas bog'liq bo'lib, sifatni yaxshilash va nuqsonlarni
kamaytirish uchun ma'lumotlarga asoslangan yondashuvdir.
Logistika yetkazib beruvchilar va mijozlar o'rtasida tovarlar va xizmatlar harakatini
osonlashtirish orqali jahon iqtisodiyotida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Samarali logistika boshqaruvi
xarajatlarni kamaytirish, mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash, tashkilotning raqobatbardoshligini
oshirish va global raqobatbardoshlikka erishish mumkin. Logistika transport, omborxona, inventarlarni
boshqarish, buyurtmalarni qayta ishlash va axborotni boshqarish kabi bir qator faoliyat turlarini o'z
ichiga oladi.
Hozirgi globallashgan iqtisodiyotda kompaniyalar dunyoning turli burchaklaridan materiallar va
mahsulotlarni sotib olishga va ularni turli mintaqalardagi mijozlarga sotishga intilishlari sababli
logistika tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Global logistika tarmoqlari bir nechta funktsiyalar va
tashkilotlarda samarali muvofiqlashtirish, hamkorlik va axborot almashishni talab qiladi. Shuni alohida
ta’kidlash kerakki, logistika jahon iqtisodiyotining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, kompaniyalarning
bugungi raqobatbardosh biznes muhitida muvaffaqiyat qozonishi uchun logistikani samarali
boshqarish uchun zarur.
Logistika jahon iqtisodiyotida muhim rol o'ynaydi, chunki u butun dunyo bo'ylab tovarlar va
xizmatlarning samarali harakatini ta'minlaydi. Logistika jahon iqtisodiyotiga ta'sir qilishning asosiy
usullaridan ba'zilari:
Global savdo. Logistika global savdo uchun juda muhim, chunki u tovarlarni chegaralar va
davlatlar o'rtasida tashish imkonini beradi. Logistika butun dunyo bo'ylab ishlab chiqaruvchilar va
iste'molchilarni bog'lash orqali savdoni osonlashtiradi. Jahon Savdo Tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra,
2020 yilda mahsulot eksporti COVID-19 pandemiyasi tufayli o'tgan yilga nisbatan 5,3 foizga kamaygan
holda 18,89 trillion dollarni tashkil etdi (World Trade Organization, 2022).
Global savdoning o'sishi konteynerlashtirish va GPS kuzatuvi kabi logistika texnologiyalaridagi
yutuqlar bilan ta'minlandi. So'nggi yillarda logistikani o'zgartirishda texnologiya muhim rol o'ynadi.
Avtonom transport vositalari va dronlar kabi transport texnologiyalaridagi yutuqlar logistika sanoatida
inqilob qilish potentsialiga ega, bulutli hisoblash va katta ma'lumotlar tahlili kabi raqamli texnologiyalar
korxonalarga logistika operatsiyalarini optimallashtirish va qarorlar qabul qilishni yaxshilash imkonini
beradi.
Iqtisodiy o'sish. Samarali logistika tizimlari iqtisodiy o'sish uchun zarur, chunki ular korxonalarga
yangi bozorlarga kirish va xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda
logistika infratuzilmasini yaxshilash ko'pincha iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishning asosiy ustuvor
yo'nalishi hisoblanadi.
Ekologik barqarorlik. Samarali logistika tizimlari, shuningdek, transport va logistika faoliyatining
atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish orqali ekologik barqarorlikka hissa qo'shishi mumkin. Masalan,
yoqilg‘i tejaydigan transport vositalaridan foydalanish va tashish yo‘nalishlarini optimallashtirish
issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirishi mumkin. Logistika muhim ekologik va ijtimoiy ta'sirga ega
bo'lib, tovarlar va xizmatlarni tashish uglerod chiqindilari va boshqa atrof-muhitga ta'sir qiladi.
Natijada, logistika operatsiyalarining ekologik va ijtimoiy ta'sirini minimallashtiradigan barqaror
logistika amaliyotiga qiziqish ortib bormoqda.
Logistika davlat siyosatiga ham muhim taʼsir koʻrsatadi, bunda hukumatlar transport va savdoni
tartibga solish va barqaror rivojlanishni ragʻbatlantirishda muhim rol oʻynaydi.
Logistika sanoati oldida
turgan tirbandlik, ifloslanish va xavfsizlik kabi murakkab muammolarni hal qilishda davlat-xususiy
sheriklik tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
24
Va nihoyat, logistika - bu juda dinamik va tez rivojlanayotgan soha bo'lib, doimiy ravishda yangi
texnologiyalar va biznes modellari paydo bo'ladi. Shunday qilib, korxonalar raqobatbardosh bo'lib
qolish va mijozlar va manfaatdor tomonlarning o'zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish uchun doimiy
ravishda moslashishi va yangilanishi kerak.
Umuman olganda, logistika jahon iqtisodiyotida hal qiluvchi rol o'ynaydi va korxonalar bugungi
murakkab va tez o'zgaruvchan biznes muhitida raqobatbardosh va barqaror bo'lib qolish uchun
samarali logistika boshqaruviga ustuvor ahamiyat berishlari kerak. Logistika jahon iqtisodiyotida hal
qiluvchi rol o'ynasa-da, uning ahamiyatini oshirish bilan bog'liq bir qancha muammolar ham mavjud.
Bu yerda ba'zi mumkin bo'lgan muammolar:
Atrof-muhitga ta'sir: Logistika operatsiyalari o'sishi bilan transport va tarqatishning atrof-
muhitga ta'siri, shu jumladan issiqxona gazlari va boshqa ifloslantiruvchi moddalar emissiyasi ortadi.
Bu atrof-muhitga salbiy ta'sir ko'rsatishi va iqlim o'zgarishiga hissa qo'shishi mumkin.
Infratuzilma cheklovlari: Global logistika tarmoqlarining rivojlanishi transport tizimlari,
omborlar va portlar kabi keng infratuzilmani talab qiladi. Ko'pgina hududlarda infratuzilma cheklovlari
samarali logistika tizimlarini rivojlantirishga to'sqinlik qilishi mumkin, bu esa samarasizlik va
kechikishlarga olib keladi.
Texnologik buzilish: Texnologiya logistikani o'zgartirishda muhim rol o'ynagan bo'lsa-da, bu
sanoatda uzilishlarga olib keldi, yangi texnologiyalar va biznes modellari tez sur'atlar bilan paydo bo'ldi.
Bu korxonalar uchun sohadagi o'zgarishlarni kuzatib borish va to'g'ri texnologiyalar va strategiyalarga
sarmoya kiritishni qiyinlashtirishi mumkin.
Mehnat masalalari: Logistika operatsiyalari asosan inson mehnatiga tayanadi, ammo logistika
xodimlarini yollash, ushlab turish va o'qitish bilan bog'liq muammolar mavjud. Bundan tashqari,
logistika sanoatidagi mehnat amaliyotlari adolatli ish haqi, xavfsiz mehnat sharoitlari va mehnat
ekspluatatsiyasi bilan bog'liq xavotirlar bilan tekshirildi.
Xavfsizlik xavflari: Tovarlar va xizmatlarning chegaradan o'tishi ham o'g'irlik, qaroqchilik va
terrorizm kabi xavfsizlikka xavf tug'dirishi mumkin. Shunday qilib, logistika operatsiyalari tovarlar,
odamlar va infratuzilma xavfsizligi va xavfsizligini ta'minlash uchun ehtiyotkorlik bilan boshqarilishi
kerak.
Siyosat va tartibga solish muammolari: Global logistika tarmoqlarini rivojlantirish xavfsizlik va
barqarorlikni ta'minlash uchun samarali siyosat va me'yoriy-huquqiy bazalarni ham talab qiladi. Biroq,
siyosat va tartibga solish muammolari mamlakatlar bo'ylab tartibga solishdagi farqlar, savdo to'siqlari
va siyosiy beqarorlik tufayli yuzaga kelishi mumkin.
Endi logistikaning ortib borayotgan ahamiyati bilan bog'liq muammolarni hal qilishning ba'zi
potentsial yo'llari:
Atrof-muhitga ta'siri: korxonalar ekologik toza transport usullaridan foydalanish, sayohat
masofasini qisqartirish uchun marshrutlarni optimallashtirish va qayta tiklanadigan energiyaga
sarmoya kiritish kabi barqaror logistika amaliyotlarini qo'llashlari mumkin. Hukumatlar, shuningdek,
emissiya standartlari va uglerod narxini belgilash kabi siyosat choralari orqali barqaror amaliyotni
rag'batlantirishi mumkin.
Infratuzilma cheklovlari: Hukumatlar logistika tarmoqlarining o'sishini qo'llab-quvvatlash uchun
transport tizimlari, portlar va omborlar kabi infratuzilmani rivojlantirishga sarmoya kiritishi mumkin.
Infratuzilmani rivojlantirishga ko‘maklashish uchun davlat
-
xususiy sheriklik ham yo‘lga qo‘yilishi
mumkin.
Texnologik buzilish: korxonalar texnologik o'zgarishlardan xabardor bo'lishlari va
raqobatbardoshlikni saqlab qolish uchun to'g'ri texnologiyalar va strategiyalarga sarmoya kiritishlari
mumkin. Hukumatlar, shuningdek, logistika sohasida innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash uchun
tadqiqot va ishlanmalarga sarmoya kiritishi mumkin.
Mehnat masalalari: korxonalar adolatli ish haqi, xavfsiz mehnat sharoitlari va logistika
xodimlarini o'qitish va rivojlantirish imkoniyatlarini ta'minlash orqali mehnat amaliyotini
yaxshilashlari mumkin. Hukumatlar, shuningdek, mehnat qonunlari va standartlariga rioya etilishini
ta'minlash uchun logistika sohasida mehnat amaliyotini tartibga solishi mumkin.
Xavfsizlik xavflari: Korxonalar xavfsizlik xodimlarini ishga olish, ilg'or kuzatuv tizimlaridan
foydalanish va yuklarni xavfsiz saqlash va tashishni ta'minlash kabi mustahkam xavfsizlik choralarini
amalga oshirishi mumkin. Hukumatlar, shuningdek, xavfsizlik buzilishining oldini olish va noqonuniy
faoliyat uchun jazo choralarini qo'llash uchun tartibga soluvchi bazalarni yaratishi mumkin.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, iyul
www.e-itt.uz
25
Siyosat va tartibga solish muammolari: Hukumatlar mamlakatlar va mintaqalar bo'ylab qoidalarni
uyg'unlashtirish, savdo to'siqlarini kamaytirish va siyosiy barqarorlikni rag'batlantirish ustida ishlashi
mumkin. Jahon Savdo Tashkiloti kabi xalqaro tashkilotlar ham logistika sanoatida mamlakatlar va
manfaatdor tomonlar o'rtasidagi hamkorlik va hamkorlikni osonlashtirishda rol o'ynashi mumkin.
Shu bilan birga, logistikaning jahon iqtisodiyotida ortib borayotgan ahamiyati bilan bog‘liq
muammolarni hal qilish korxonalar, hukumatlar va xalq
aro tashkilotlarni jalb etgan holda ko‘p
tomonlama yondashuvni talab qiladi. Barqaror va samarali logistika operatsiyalarini rag'batlantirish
uchun birgalikda ishlash orqali manfaatdor tomonlar logistika butun dunyo bo'ylab iqtisodiy o'sish va
rivojlanishda muhim rol o'ynashda davom etishiga yordam berishi mumkin.
Xulosa va takliflar.
Xulosa qilib aytganda, logistika butun dunyo bo'ylab tovarlar va xizmatlarning harakatlanishini
ta'minlash orqali jahon iqtisodiyotida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Logistika provayderlari korxonalarning
samarali va samarali ishlashi uchun zarur bo'lgan transport, omborxona, tarqatish va ta'minot zanjiri
boshqaruvi kabi bir qator xizmatlarni taklif qiladi. Global savdo va elektron tijoratning o'sishi
logistikaning jahon iqtisodiyotidagi ahamiyatini yanada oshirdi va kelgusi yillarda sanoatning o'sishi
kutilmoqda. Shu bilan birga, logistika uglerod chiqindilarini kamaytirish va barqarorlikni yaxshilash
zarurati, global ta'minot zanjirlarining ortib borayotgan murakkabligi va raqobatbardoshlikni saqlab
qolish uchun yangi texnologiyalar va innovatsiyalarni qabul qilish zarurati kabi bir qator muammolarga
duch kelmoqda. Logistika global iqtisodiyotga sezilarli hissa qo'shadigan va biznesning tobora
bog'langan va raqobatdosh dunyoda rivojlanishi uchun muhim bo'lgan muhim sanoatdir.
Adabiyotlar/Литература/Reference:
Chopra, S., & Meindl, P. (2015). Supply Chain Management: Strategy, Planning, and Operation. New
York: Pearson.
Christopher, M. (1992). Logistics and Supply Chain Management: Strategies for Reducing Costs and
Improving Services. London: Pitman.
EMarketer (2022), "Worldwide Retail and Ecommerce Sales: eMarketer's Updated Forecast and New
Mcommerce Estimates for 2016-2021"
Heskett, J.L. (1972). Business Logistics: Management of Physical Supply and Distribution. New York:
McGraw-Hill.
International Transport Forum (2019), "Transport Outlook 2019"
Kotzab, H., Seuring, S., & Müller, M. (2010). Strategic Outsourcing of Logistics and Supply Chain
Management. Journal of Business Logistics, 31(2), 237-244.
Simchi-Levi, D., Kaminsky, P., & Simchi-Levi, E. (2003). Designing and Managing the Supply Chain:
Concepts, Strategies, and Case Studies. New York: McGraw-Hill.
World Trade Organization (2022), "Statistics Database".
