Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, fevral
www.e-itt.uz
35
AUDITORLIK TEKSHIRIVUNI REJALASHTIRISH VA UNI O’TKAZISHNING
NORMATIV-HUQUQIY ASOSLARI
Akromov Shohrux Shuhrat o’g’li
Toshkent Kimyo xalqaro unversiteti
ORCID:
0009-0007-4309-2944
Annotatsiya.
Ushbu maqolada auditni paydo bo’lishi, jahonnning turli mamlakatlarida paydo
bo’lish sabablari ochib berilgan. Auditning rivojlanish bosqichlari hamda ushbu jarayon bilan bog’liq
bo’lgan me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqishi yoritib berilgan. Auditorlik tekshiruvini rejalshtirshni o’ziga
hos xususiyaltari ko’rib chiqilgan.
Kalit so’zlar:
Audit, auditorlik faoliyati, auditorlik dasturi, audit rejasi, auditorlik risklari.
НОРМАТИВНО
-
ПРАВОВАЯ БАЗА ПЛАНИРОВАНИЯ И ПРОВЕДЕНИЯ ПРОВЕРКИ
Акромов Шахрух Шухрат
угли
Ташкентский международный университет Кимё
Аннотация
.
В данной статье раскрываются причины появления аудита в разных странах
мира. Объяснены этапы развития аудита и разработка нормативных документов, связанных с
этим процессом. Рассмотрены особенности планирования аудита.
Ключевые слова:
Аудит, аудиторская деятельность, программа аудита, план аудита,
аудиторские риски.
REGULATORY AND LEGAL BASIS FOR PLANNING AND CONDUCTING AN AUDIT
Akromov Shahrukh Shuhrat
o’g’li
Kimyo International University in Tashkent
Abstract.
This article reveals the reasons for the appearance of audit in different countries of the
world. The development stages of the audit and the development of regulatory documents related to this
process are explained. The specific features of planning an audit are considered.
Key words:
Audit, audit activity, audit program, audit plan, audit risks.
Kirish.
Rivojlangan mamalakatlar amaliyotida har qanday amalga oshirilgan operatsiya va xizmatlar
ma`lum bir me`yoriy huquqiy hujjatlarga asoslanadi. O`zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatida
audit o`tkazishning me`yoriy huquqiy hujjatlari ishlab chiqilgan bo`lib yil sayin takomillashtirilib
bormoqda. Hususan O`zbekiston Respublikasining auditorlik faoliyati to`g`risidagi qonuning (2021)
4-
moddasiga binoan auditorlik faoliyati sohasidagi asosiy prinsiplarini quyidagicha takidlab o’tilgan
“Auditorlik faoliyati sohasidagi asosiy prinsiplar mustaqillik, xolislik va halollikdan, kasbiy bilimga
egalik hamda axborotning maxfiyligidan iboratdir”.
Adabiyotlar sharhi.
Auditorlik faoliyati yurtimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq boshlangan
. Ma’lumki, har
bir faoliyat turini boshlash uchun avvalombor uni ma’lum huquqiy asoslari talab etiladi. “Auditorlik
faoliyati to’g’risida”gi dastlabki Qonun 1992 yil 9 dekabrda qabul qilingan edi. Lekin, ushbu Qonun qabul
qilinishiga qaramasdan auditorlik
faoliyati o’z taraqqiyotini topa olmadi.
Buning sababi bunga bir necha
to’siqlar mavjud edi.
UO
‘
K: 657.633(575.1)
II SON - FEVRAL, 2024
35-40
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, fevral
www.e-itt.uz
36
Bu to’siqning birinchisi bo’lib mamlaktimizda deyarli barcha mulk davlatniki edi, hali
xususiylashtirish jarayoni bo’lmaganligi sababli auditorlik xizmatiga muhtojlarni topish ancha qiyin
masala edi. Ikkinchidan esa, auditorlik vazifasini bajaruvchi mutaxassis-
auditorlar hali yo’q edi, chunki
ularni o’qitish, qayta tayyorlash ma’lum vaqt talab qilar edi. Shu
sababli, auditorlar vazifasini bajarish
uchun
vaqtinchalik sobiq taftishchilar amalga oshirib turdilar. Uchinchidan, milliy valyuta to’la
-
to’kis,
bekamu-
ko’st ishlamayotgan bir paytda, auditorlik xizmatidan foydalanish u yoqda tursin, audit o’zi
nima ekanligini tushunmaydiganlar salmog’i mamlakatda ko’pchilikni tashkil qilar edi. Shu bois,
mamlakatd
a iqtisodiy tizim bir me’yorda ishlay boshlagan davr 1994 yil iyun oyida milliy valyutamiz
muomalaga joriy qilingan davrga to’g’ri keladi. Qolaversa, kimlardir buni mamlakatimizda
«Xususiylashtirish to’g’risida»gi Qonun qabul qilingan davr bilan bog’lashla
ri mumkin. Buning sababi,
mulkni real baholashni faqat mustaqil ekspertlar amalga oshirishlari kerak edi. Shundan so’ng,
auditorlik xizmatlari bozorida bu xizmatning alohida shakllanishi
ga olib keldi. Ya’ni, «Mulkni baholash
to’g’risida»gi Qonun yaratilishi bilan auditorlik tashkilotlari baholovchi korxonalarga o’z o’rnini
bo’shatib berdi va s
hu orqali dastlabki umumiy audit faoliyati boshlangan davr 1994 yilning ikkinchi
chorakka to’g’ri kelgan deb xulosaga kelamiz.
Biroq, ayrim iqtisodchi olimlar auditorlik faoliyatini paydo bo’lishini uning huquqiy negizlari
yaratilishi bilan bog’lasa, ba’zilar esa mamlakatdagi sodir bo’lgan iqtisodiy jarayonlar bilan izohlashadi.
Fikrimizning tasdig’i sifatida biz quyidagi faktlarn
i keltirishni joiz topdik. Mahalliy iqtisodchi olim
Mamatov (2007) jahonda auditorlik kasbini paydo bo’lish vaqtiga oid fikr bildirib, quyidagilarni
ta’kidlaydi: O’zbekistonda auditorlik faoliyati va auditor kasbi hozirgi ko’rinishida mamlakatdagi
iqtisodi
y o’zgarishlar bilan bog’liq holda 1993 yildan boshlab paydo bo’lgan.
Yana bir mahalliy iqtisodchi olim Karimov (2013) esa auditorlik faoliyatining rivojlanishini
mamlakatda sodir bo’lgan iqtisodiy islohotlar bilan izohlaydi va uni ikki bosqich asosida tushuntiradi:
o’tish davri bilan bog’liq birinchi galdagi islohot va o’zgarishlarni o’z ichiga olgan dastlabki bosqich –
1991-
2000 yillar..., 2001 yildan 2007 yilgacha bo’lgan muddatni o’z ichiga olgan ikkinchi bosqich –
...mamlakatni modernizatsiya qilish davri esa iqtisodiyotimizni barqaror rivojlantirish hamda... izchil
islo
h etishni ta’minlashda g’oyat muhim rol o’ynagan davr bo’ldi. Shu yillar davomida iqtisodiyotning
barcha tarmoqlarini rivojlantirishning har bir bosqichida ustuvor vazifalarni aniq belgilashga alohida
e’tibor qaratilib, ularni hal etish uchun zarur moliyav
iy, moddiy va mehnat resurslaridan oqilona
foydalanishga harakat qilindi. Bizning tadqiqotlarimiz natijasida, mahalliy iqtisodchi olimlarning fikr
va mulohazalarini tahlil qilish, auditning dastavval g’arbda faqat buxgalteriya hujjatlari va hisobotlarini
tekshirish hamda tasdiqlashdan iborat faoliyat sifatida shakllanganligini isbotlaydi. Masalan xorijiy
iqtisodchi olimlardan biri Roy Dodj (1992) audit haqida shunday fikrlarni bildirgan “...auditorlik
faoliyati so’nggi 25 yilda uch evolyutsion bosqichni bosib o’tgan: birinchisi –
tasdiqlovchi audit; ikkinchi
–
sistemali yo’naltirilgan audit; va nihoyat, so’nggisi, uchinchisi riskka asoslangan audit. So’nggi ikki
bosqich bizdan kitobdan bosh ko’tarish va diqqat
-
e’tiborni biznesning o’ziga qaratishni talab
qiladi, deb
ta’kidlagan.
Bizningcha, auditorlik faoliyati rivojiga oid barcha iqtisodchi olimlar fikrlari o’z vaqtida juda
o’rinli va to’g’ri deb hisoblaymiz hamda ayrim mulohazalarni qo’shimcha qilamiz. Haqiqatdanham, 2007
yildan toki hozirgi kungacha auditorlik faoliyati rivojining uchinchi bosqichi amalda. Buni nafaqat
mamlakatimizda balki, butun jahonda sodir bo’layotgan global iqtisodiy jarayonlar amalda ko’rsatib
turibdi. Bunga misol qilib jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi (AQSh va Evropa), tabiiy va ekologik ofatlar
(Yaponiya) va boshqalar. Shu sababli, biz hech ikkilanmasdan audit rivojlanishning uchinchi bosqichi
–
bu riskka asoslangan audit, desak mubolag’a bo’lmaydi. Bunga qo’shimcha qilib, ushbu bosqichda biz
endi sifat tamoyiliga amal qilib, barcha amaldagi me’yoriy
-huquqiy bazani yanada takomillashtirish,
ya’ni “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi, “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi, Auditorlik faoliyati va
Buxgalteriya hisobining milliy standartlarini xalqar standartlar asosida yuritishim kerak ekanligini
bemalol ayt
a olamiz. Buning sababi iqtisodiyotida bo’layotgan o’zgarishlar ushbu me’yorlarni asosida
ish yuritishimiz kerak ekanligini taqozo etmoqda.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu maqolaning metodologiyasida tahlil va sintez, ilmiy abstraktsiya, umumlashtirish va
qiyosiy nazariy talqin usullari qo'llaniladi. Bundan tashqari, maqolaning ilmiy asosini xalqaro
standartlar, mamlakatimiz va xorijiy ilmiy nashrlarda olimlar tomonidan olib borilgan izlanishlar
ma’lumotlari tashkil etadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, fevral
www.e-itt.uz
37
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Har bir xo’jalik yurituvchi subyekt, xususan auditorlik faoliyati ham samarali bo’lishi uchun
avvalambor uning mukammal va aniq rejasi yoki dasturini tuzish lozim. Ularning mazmuni qo’yilgan
maqsad va uni bajarish uchun belgilangan aniq vazifalardan kelib chiqadi.
O’zbekiston Respublikasi "Auditorlik faoliyati to’grisida"gi Qonunining 2
-moddasiga muvofiq
“Agar O`zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyati xalqaro shartnomasida O`zbekiston
Respublikasidaning auditorlik foaliyati to’g’risidagi qonunchilikda nazard
a tutilganda boshqacha
qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalar qo’llaniladi”[2021] deb belgilangan.
Biroq ta’kidlash joizki, auditorlik tekshiruvlarini rejalashtirish, uni o’tkazish jarayonlarining
me’yoriy tartibga solish tizimi va uning elementlari mavjud. Shu bois, quyida mamlakatimizda auditorlik
faoliyatini jumladan, auditni rejalashtirish, uni o’tkazishning me’yoriy tartibga solish tizimi va uning
elementlari rasmni keltirishni maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
Avvaloambor audit tekshiruv nima ekanligi haqida to`xtalib o`tsak.
“Xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotining va u bilan bog‘liq moliyaviy axborotining
auditorlik tekshiruvi tekshiriladigan moliyaviy hisobotning hamda u bilan bog‘liq moliyaviy
axborotning ishonchliligini va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun
chilikka muvofiqligini aniqlash
maqsadida auditorlik tashkiloti tomonidan o‘tkaziladi.
Ishonchlilik deganda moliyaviy hisobot ma’lumotlarining aniqlik darajasi tushunilib, u ushbu
hisobot asosida xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvoli va moliyaviy
-
xo‘jalik faoliyati natijalari
to‘g‘risida xolis xulosalar chiqarish imkonini beradi”
(Qonun, 2021).
Auditni rejalashtirish chog’ida auditorlik tashkiloti tomonidan qo’llaniladigan me’yorlar 300
-son
“Auditni rejalashtirish”
(2009) nomli xalqaro auditorlik standarti (XAS) bilan belgilanadi. Shuni aytish
kerakki, audit rejasini puxta tuzmasdan sifatli auditorlik tekshiruvi o’tkazish mumkin emas.
Rejalashtirish auditorlik tekshiruvini boshlang’ich bosqichi bo’lib, auditorlar reja tuzu
lgunga qadar
bevosita tekshiruv jarayonini boshlamasliklari lozim. Shu boisdan ushbu standartga batafsil to’xtalib
o’tamoqchimi
z. Am
а
lda,
а
uditni rej
а
lashtirish jar
аyoni auditorlik tashkiloti bilan xo’jа
lik yurituvchi
sub’ekt o’rtasida shа
rtnoma tuzilgung
а
qadar boshlanadi. Bu holat ko’p hollarda, agar mijoz bilа
n
shartnoma tuzilm
а
sa, auditni rejal
аshtirish bilan bog’liq xarajatlar qaysi manbalar hisobidan mablag’
bilan ta’minlаnishi to’g’risidа
gi savolni yuzag
а
kelishi tabiiy albatta.
1-
rasm. O’zbekiston Respublikasi Moliya va iqtisodiyot vazirligining auditorlik
faoliyatini tartibga solish bo’yicha funktsiyalari
20
muallif ishlanmasi
O’z vakolatlari doirasida auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlarni, shu
jumladan auditorlik faoliyatining milliy standartlarini ishlab chiqish va tasdiqlash
Auditorlik tashkilotlari tomonidan litsenziya talablari va shartlariga rioya qilinishini
nazorat qilish
Auditorlik faoliyatini amalga oshirishga berilgan litsenziyaning, auditorlar malaka
sertifikatining amal qilishini to’xtatib turish, to’xtatish va bekor qilish
Auditorlarning respublika jamoat birlashmasi bilan kelishgan holda auditorlar malaka
sertifikatini olish uchun o’qitish dastrularini va malaka imtihonlarini topshirish tartibini
tasdiqlash
Malaka sertifikatiga ega bo’lgan auditorlar reestrini va auditorlik faoliyatini amalga
oshirish uchun berilgan litsenziyaga ega bo’lgan auditorlik tashkilotlari hisobini yuritish
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, fevral
www.e-itt.uz
38
Mijoz bilan shartnoma tuzilg
а
n holda
а
uditni d
а
stlabki rejalashtirishg
а
doir ishl
а
r qiymati
o’tkaziladigan auditorlik xizmаtining umumiy qiymatiga qo’shib ko’rsatiladi, aks holda u auditorlik
tashkilotining mablag’lari hisobidan amalga oshirilishi lozim. Standartga muvofiq auditni rejalashtirish
quyidagi bosqichlarga bo’linadi:
a) auditni dastlabki rejalashtirish;
b) auditning umumiy rejasini tayyorlash va tuzish;
d) audit dasturini tayyorlash va tuzish.
Auditni d
а
stlabki rej
а
lashtirish bosqichi bu
–
xo’jаlik yurituvchi sub’ekt vа
а
uditorlik t
а
shkiloti
tomonidan
а
uditorlik sh
а
rtnomasini tuzgung
аcha bo’lgа
n ishl
аrni o’z
ichig
а
olib, bu bosqichd
а
а
uditorlik t
а
shkiloti tomonid
а
n tekshiruv buyurtm
а
chisi f
а
oliyati bilan t
а
nishish, buyurtm
а
chiga
а
uditorlik f
аoliyatini o’tkа
zish xuquqini beruvchi tegishli litsenziyani va
а
uditor (auditorlar)ning
m
а
laka sertifik
а
tini taqdim etish, korxon
а
ning ichki va t
а
shqi f
аoliyat xususiyatlari to’g’risida mа’lumot
to’plа
sh, tekshiruv buyurtm
а
chisini
а
uditorlik tekshiruvid
аn o’tkа
za olish salohiy
а
tini bahol
а
sh,
auditorlik sh
а
rtnomasi sh
а
rtlarini korxon
а
rahb
а
riyati bil
а
n kelishib olish v
а
korxon
а
ni tekshirish
uchun
а
uditorlik ishchi guruhini sh
а
kllantirish h
а
mda y
а
kunda
а
uditorlik shartnom
а
sini
rasmiyl
а
shtirish jar
а
yonidir
Auditorlik shartnomasi tuzilgandan so’ng tekshiruvning umumiy rejasi tayyorlanadi va u
auditorlik guruhi rahbari tomonidan tuziladi hamda tasdiqlandi. Auditning umumiy rejasida
tekshiriladigan dastavval xo’jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi v
a ichki nazorat tizimini
o’rganish hamda ular ma’lumotlarining ishonchliligini baholash, auditorlik tanlash hajmini belgilashi,
audit dasturini tayyorlashi, auditni bevosita o’tkazish jarayonining (dasturni bajarish) amallarini
belgilashi, bajarilgan ishlar natijalarini tahlil qilishi, barcha oraliq va umumiy audit ish hujjatlarini
tayyorlashi hamda tekshiruv natijalarini xo’jalik yurituvchi sub’ektlariga qolaversa yuqori organlarga
taqdim etish kabi vazifalarni o’z ichiga olgan holda audit o’tkazishning ba
rcha umumiy bosqichlari aks
ettiriladi.
2-rasm. Auditor uchun dastlabki rejalashtirish jarayoni uchun axborot olish manbalari
21
muallif ishlanmasi
Auditor uchun dastlabki rejalashtirish jarayoni uchun axborot olish manbalari
XYuS ustavi
Hisob siyosati va
o’zgarishlari
XYSni ro’yxatdan
o’tganligi hujjati
Korporativ boshqaruv
bayonnomalari
Statistik
hisobotlari
Buxgalteriya hisobotlari
Shartnoma va bitimlari
Korxonaning filiallari va
shu’ba
jamiyatlari
ro’yxati
Ichki hisobotlari
Tartibga soluvchi ichki
hujjatlari
Boshqa birlamchi va
yig’ma hujjatlar
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, fevral
www.e-itt.uz
39
Auditor audit dasturini hujjat shaklida rasmiylashtirishi va har bir bajariladigan auditorlik
amallarini o’zining ish hujjatlarida aniq bayon etish maqsadida ularni ketma
-ketlik asosida raqam bilan
tartiblashi kerak. Auditorlik amallari dasturi buxgalteriya hisobida hisobvaraqlar bo’yicha aylanmalar
va saldo to’g’ri
aks ettirilganligini batafsil tekshirishni o’zi ichiga qamrab oladi va ular buxgalteriya
hisobi ob’ektlari yoki umumiy rejada belgilangan vazifalarni bajarish bo’yicha auditorlik amallari
ro’yxatidan iborat bo’ladi. Auditor bunday amallarni qo’llash orqali buxgalteriya hisobining aynan
qanday bo’limlarini tekshirishni belgilaydi va bu esa auditordan buxgalteriya hisobining har bir
bo’limini tekshirish bo’yicha auditorlik dasturini tuzishni talab etadi. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish
shartlari va auditorlik amallari natijalari bog’liq holda audit dasturi qayta ko’rib chiqilishi mumkin.
Agarda bu ko’rib chiqilganda o’zgarishlar bo’ladigan bo’lsa, o’zgarishlarning sabablari va natijalari
o’zgartirilgan dasturda
hujjatlashtirilishi kerak bo`ladi.
Fikrimizchа, yuqoridаgi shаkl vа mаzmundаgi аuditning umumiy rejаsi va dаsturi tuzilgаnidan
so’ng, аuditorlik tаshkilotining rahbаri yoki аuditorlik guruhi rahbаri mijoz
-
korxonа fаoliyatini
tekshiruvidа qatnashuvchi аuditor va ekspertlаr ishtirokidа tekshiruvni boshlаshdan avvаl kichik
yig’ilish tаshkil etishi hаmda undа tuzilgаn umumiy rejа va dаsturni muhokаmadan o’tkаzishi mаqsadga
muvofiqdir.
300-
son Xalqаro аudit standаrtida har qаnday korxonаni auditorlik tekshiruvidаn o’tkazishda
hаm audit rejasini, ham аudit dasturini tuzishni tаlab etadi. Dаrhaqiqat, yirik xo’jalik yurituvchi
sub’ektning hisobotlаrini tasdiqlаsh uchun kattа auditorlik guruhi tomonidаn tekshiruv o’tkаzilganida
bundаy ko’p bosqichli rejаlashtirish zаrur. Biroq, bizning fikrimizchа, unchаlik katta bo’lmаgan xo’jalik
muomalаlari kam sodir bo’lаdigan, bir turdаgi mahsulot ishlаb chiqarish (ish, xizmat bajаrish) bilаn
shug`ullаnuvchi mikrofirmаlarda audit o’tkаzganida, bundаy keng qamrovli reja tuzish maqsadga
muvofiq emas.
3-rasm. Auditning umumiy rejasi (dasturi)
Boshqaruv tizimining zaruriy
ma’lumotlari bilan ta’minlaydigan yangi nazorat qiluvchi davlat va
nodavlat organlari vujudga keldi, hamda bular amalda qo’llanilayapti.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida eng samarali istiqbolli nazorat turlaridan biri mustaqil moliyaviy
nazorat hisoblanadi. Mustaqil moliyaviy nazorat aynan auditorlar, ya’ni auditorlik tashkilotlari
zimmasiga yuklatildi. Bunday moliyaviy xizmat ikki tomonlama tuzilgan shartnoma asosida amalga
oshiriladi. Shu boisdan, moliyaviy nazorat tizimida aynan auditorlik tashkilotlari juda katta va muhim
o’rin tutadi. Demak, ularning zimmasida xususiy mulkka asoslangan barcha turdagi tashkilotlar
faoliyatini doimo nazorat
qilish vazifasi turar ekan, ular tomonidan o’tkaziladagan tekshiruvlarni to’g’ri,
22
muallif ishlanmasi
Auditning
umumiy rejasi
Obyektlar bo‘yicha audit rejalari
1 obyekt
Asosiy
vositalar va
NMA
2 obyekt
Kapital
qo’yilma
-lar
va uzoq
muddatli
debitorlar
3 obyekt
Tovar-
moddiy
zaxira
4 obyekt
Ishlab
chiqarish va
tannarx
5 obyekt
Pul mab-
lag’lari va
moliyaviy
investi-
siyalar
6 obyekt
Debitorlar
va
kreditorlar
7 obyekt
Xususiy
kapital va
moliyaviy
natijalar va
x.k.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, fevral
www.e-itt.uz
40
o’z vaqtida, puxta, optimal rejalashtirish doimo dolzarb vazifalardan biri bo’lib qoladi. Auditorlik
tekshiruvlarini rejalashtirish huddi uni o’tkazish kabi barcha qoidalar dastlab “Auditorlik faoliyati
to’g’risida”gi Qonunda, so’ngra 300
-
sonli “Auditni rejalashtirish” nomli Xalqaro auditorlik standartida
belgilab qo’yilgan. Bundan tashqari, Auditning Ahloq Kodeksi ham mavjud bo’lib, unda auditorlarga
tekshiruvlarni rejalashtirish va uni o’tkazishga qator talablarni belgilaydi.
Xulosa va takliflar.
Barcha yuqorida keltirilgan keltirilganlarni umumlashtirgan holda quyidagilarni
takidlash joiz:
1.
Biz yuqorida sanab o’tgan iqtisodchi olimlarning ilmiy asarlarida aynan auditorlik
tekshiruvini rejalashtirishning uslubiy muammolarini o’rganishga keng e’tibor qaratilmagan
bo’lib, me’yoriy xujjatlarning iqtisodiyotni rivojlantirishga muvofik o’zgarib bor
ishi mazkur
soxada chukur ilmiy izlanishlar olib borish kerak ekanligiga dalolat beradi.
Demak, auditni amalga oshirish bosqichlarini uch bosqich
ga bo’lish mumkin
:
➢
Auditni rejalashtirish bosqichi
➢
Auditni o`tkazish bosqichi
➢
Auditni yakuni bosqichi hisoblanadi.
2.
Auditorlik tashkilotlarining ham ishchi hujjatlari ham audit rejasini to’g’ri, oqilona,
iqtisodiy tejamkor holatida hamda optimal imkoniyatlarni qamrab olingan holda bo’lishini
ta’minlaydi. Shu bois, ishchi hujjatlar tarkibiga ham etarlicha e’tibor qaratish lozim. Shu o’rinda
bizning taklifimiz, barcha auditorlik tashkilotlarida auditning ichki ishchi standartini ishlab
chiqish va keng joriy qilish masalasini qo’yish o’zining ijobiy samarasini beradi.
Fikrimizchа, shuni taklif qilishim mumkinki, yuqoridаgi shаkl vа mаzmundаgi аuditning
umumiy rejаsi va dаsturi tuzilgаnidan so’ng, аuditorlik tаshkilotining rahbаri yoki аuditorlik
guruhi rahbаri mijoz
-
korxonа fаoliyatini tekshiruvidа qatnashuvchi аuditor va ekspertlаr
ishtirokidа tekshiruvni boshlаshdan avvаl kichik yig’ilish tаshkil etishi hаmda undа tuzilgаn
umumiy rejа va dаsturni muhokаmadan o’tkаzishi mаqsadga muvofiqdir. Agаrda yig’ilishdа
tuzilgаn reja va dаsturga qo’shimchа va o’zgаrtirishlar kiritish shаrt deb hisoblansа, ungа
qo’shimchа va o’zgаrtirishlar kiritish, shundаn so’ng uni bаrcha tekshiruvdа qatnаshuvchi
аuditor va ekspert
-
mutaxаssislar e’tiborigа kitob shаklda yetkаzilishini ta’minlаsh maqsadga
muvofiq bo’ladi.
Adabiyotlar/
Литература/
Reference:
Mamatov Z.T. (2007) Аudit. Oʼquv qoʼllanma. –
T.: Fan va texnologiya, 8 b.
Qonun (2021)
“O’zbekiston Respublikasining auditorlik tog’risida”
gi 4-modda, 2021-yil 25-
fevral, O’RQ
-677-son.
XAS (2009) 300-
son “Auditni rejalashtirish”
nomli xalqaro auditorlik standarti
Рой Додж (1992) Краткое руководства по стандартам и нормам аудита.
-
М.:
Финансы
и статистика, ЮНИТИ,
-
Б. 20.
Файзиев Ш.Н., Каримов А.А. (2013) Аудит. Учебное пособие. –Т.: “IQTISOD
-
MOLIYA”.
