Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
375
AHOLI TURAR JOYLARIDA YONG`IN RISKLARINING BOSHQARISH
AMALIYOTI TAHLILI
PhD Zikriyoyev Aziz Sadullooyevich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID- 0000-0002-4320-6549
Аnnotatsiya.
Mazkur maqolаda Respublikadagi aholi uy-joylarida yong`in risklarining
ekspertizasini amalga oshirish, xavfsizlik uskunalarini o‘z hisobidan o‘rnatish, xavfsiz eshiklar
xaridi imkoniyatlari hamda favquloddagi vaziyatlarda qarorlar qabul qilish natijasida yong`in
risklarini boshqarish amaliyoti o`rganilgan. Unda respublikaning 3002 ta tasodifiy tanlab olingan
aholi turar joylari ob’yekt qilib olingan. Tadqiqot statistik ma`lumotlari Goolge form onlayn
tarzda ijtimoiy so`rovnoma savollarini asos qilib olingan. Adabiyotlar sharhida mavzuga oid
xorijiy olimlar qarashlari tadqiq etilgan. Ekonometrik modellashtirish jarayonida Ologit modeli
Stata 18.0 dasturidan foydalanilgan. Tahlillar so‘nggida regressiya modeli sifatini tekshirishda
linktestdan foydalanilgan. Turar joylarida yong‘in risklarini boshqarishda o‘z hisobidan
uskunalar xaridi va xavfsiz eshiklar xaridi statistik jihatdan ahamiyatli bo‘lib topilgan.
Каlit soʻzlar:
turar-joy, aholi turmush farovonligi, mulk shakli, ijtimoiy status, evakuatsiya
rejasi, favqulodda qarorlar qabul qilish, o`t ochirish vositalari, sezuvchan maxsus vositalar,
yong`in xavfsizligisi baholash.
АНАЛИЗ ПРАКТИКИ УПРАВЛЕНИЯ ПОЖАРНЫМ РИСКОМ
В ЖИЛЫХ ПОМЕЩЕНИЯХ
PhD Зикриёев Азиз Садуллоевич
Ташкентский государственный
экономический университет
Аннотация.
В данной статье изучена практика управления пожарным риском в
результате проведения оценки риска дождя в жилых домах Республики, установки
охранного оборудования с небольшими затратами, возможностей приобретения
безопасных дверей и принятия решений в чрезвычайных ситуациях. В нем в качестве
объектов были взяты 3002 случайно выбранных жилых массива республики.
Статистические данные исследования были получены на основе вопросов социального
опроса в онлайн-форме Google. В обзоре литературы изучены взгляды зарубежных ученых
на данную тему, а в процессе эконометрического моделирования использована модель
Ologit в программе Stata 18.0. После анализа с помощью linktest проверили качество
регрессионной модели. Приобретение оборудования за свой счет и покупка безопасных
дверей оказались статистически значимыми в управлении пожарными рисками в жилых
помещениях.
Ключевые слова:
жилье, благосостояние населения, форма собственности,
социальный статус, план эвакуации, принятие экстренных решений, противопожарная
техника, чувствительная специальная техника, оценка пожарной безопасности.
UO‘K: 331.461.2
V SON - MAY, 2024
375-383
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
376
ANALYSIS OF FIRE RISK MANAGEMENT PRACTICE IN RESIDENTIAL PLACES
PhD Aziz Zikriyoev Sadulloyevich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
In this article, the practice of fire risk management as a result of carrying out rain
risk assessment in residential houses of the Republic, installation of security equipment at low cost,
possibilities of purchasing safe doors and making decisions in emergency situations is studied. In
it, 3002 randomly selected residential areas of the republic were taken as objects. Statistical data
of the research were obtained on the basis of social survey questions in Google form online. In the
review of the literature, the views of foreign scientists on the subject were studied, and in the
process of econometric modeling, the Ologit model was used in the Stata 18.0 program. After the
analysis, linktest was used to check the quality of the regression model. Purchase of equipment at
own expense and purchase of safe doors were found to be statistically significant in managing fire
risks in residential areas.
Keywords:
residential buildings, population welfare, housing property, social status,
evacuation plan, emergency decision-making, firefighting equipment, sensitive special equipment,
fire safety assessment.
Kirish.
Turar-joy binolarida yong'in xavfsizligini boshqarishning ahamiyatini e'tirof etish uchun
ushbu muhim ishning ko'p qirrali jihatlarini o'rganish zarur. Uy-joylardagi yong'inlarning
umumiy sabablarini tushunishdan profilaktika choralari va favqulodda vaziyatlarda harakat
qilish protokollarini amalga oshirishgacha yong'in xavfsizligini boshqarishga kompleks
yondashuv zarur. Mazkur dissertatsiya ishi respublikamizning turli hududlarida aholi turar-joy
(residential buildings) binolarida yong'in xavfsizligini (fire safety) boshqarishning ahamiyatini
o'rganishga, uning zarurligini ta'kidlaydigan asosiy omillarni, mavjud muammolarni hal qilish,
xavfsizlik standartlarini takomillashtirishning potentsial yo'llarini tadqiq etish, aholinig
xabardorlikni darajasini oshirish va faol islohotlarni qo'llab-quvvatlash orqali biz barcha
yashovchilar uchun xavfsizroq makonni taminlash chora-tadbirlarini ishlab chiqishga
qaratilgan.
Mamlakatimizda 2023-yilda mamlakatda 10 ming 204 ta yong‘in yuz berib, unda 251
fuqaro jabrlangan, shundan 79 nafari vafot etgan. jismoniy va yuridik shaxslarga esa 270,4 mlrd
so‘mlik zarar yetkazilgan. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 211 moddasi bo‘yicha
yong‘in xavfsizligi qoidalarini buzgan huquqbuzarlarga nisbatan qo‘llaniladigan jazo
sanksiyalarini oshirish nazarda tutilmoqda. Moddaning fuqarolarga nisbatan qo‘llaniladigan
minimal jazo chorasi BHMning 0,1 baravaridan 5 baravarigacha etib (34 ming so‘mdan 1 mln
700 ming so‘mgacha), mansabdor shaxslarga esa BHMning 1 baravaridan 10 baravarigacha (34
ming so‘mdan 3 mln 400 ming so‘mgacha) etib belgilanmoqda (amalda fuqarolarga BHMning
0,1 baravaridan 1 baravarigacha (34 ming so‘mdan 340 ming so‘mgacha), mansabdor
shaxslarga esa 1 baravaridan 3 baravarigacha (340 ming so‘mdan 1 mln 20 ming so‘mgacha)
miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi). Bundan tashqari, yong‘in xavfsizligi qoidalarini
buzganligi tufayli uy-joy fondida odamlarning sog‘lig‘iga zarar yetishi yoxud o‘zganing mol-
mulki shikastlanishi yoki uning yo‘q qilinishi bilan bog‘liq bo‘lmagan tarzda yong‘in sodir
bo‘lganda mazkur shaxs yong‘in xavfsizligi qoidalarini buzganlik uchun ma’muriy
javobgarlikdan ozod qilinishi nazarda tutilmoqda.
Adabiyotlar sharhi.
Aholi yashash joylarida yong‘in xavfini boshqarish jamiyat xavfsizligini ta’minlashning
muhim jihati hisoblanadi. Turli tadqiqotlar samarali amaliyotlar haqida tushuncha beradi.
Surreydagi HomeSafe dasturi yong'in darajasini 80% ga muvaffaqiyatli qisqartirdi, ishlaydigan
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
377
tutun signalizatsiyasini 60% ga oshirdi va o't o'chiruvchilarning tashrifi, tutun
signalizatsiyasini o'rnatish va o't o'chirish brigadasi signalizatsiyasini tekshirish kabi
tashabbuslar orqali 94% ga yong'inlarni bartaraf etdi (Samar, Hajj and other, 2023). Bundan
tashqari, Qozog'istonda o'tkazilgan tadqiqot yong'in xavfsizligini oshirish uchun zamonaviy
turar-joy majmualarida xavfsiz evakuatsiya mezonlarining muhimligini ta'kidladi (Meini, Cui,
2023). Shvetsiya kontekstida muhokama qilingan geostatistik yondashuvlar fazoviy yong'inni
tushunish va oldini olish strategiyalarini muayyan yashash sharoitlari va hududlariga
moslashtirish muhimligini ta'kidlaydi
120
. Bundan tashqari, Serbiyada olib borilgan tadqiqotlar
jinsni turar-joy binolarida yong'in xavfsizligi xatti-harakatining muhim prognozchisi sifatida
aniqladi va fuqarolarning yong'inlarga tayyorgarligi va javobini oshirish uchun maqsadli
tushuntirish kampaniyalari va dasturlari zarurligini ta'kidladi (Djumagaliev va boshq., 2023).
Ma'lumot darajasi va jinsi turar-joy binolari uchun yong'in xavfsizligi xatti-harakati
modelini (individual tayyorgarlik, shaxsiy xavfsizlik, yong'in xavfi, yong'inning oldini olish
bo'yicha bilim) bashorat qilishga ta'sir qiladi (Elana, Chapman, 2022). Ilgari binolarning
tipologiyalariga guruhlangan turar-joy binolarining xavf darajasini baholashning tizimli
metodologiyasi taqdim etilgan va yong'in xavfi darajasini eng ko'p oshiradigan omillar
aniqlangan, ularni qurilish bosqichi va morfologiyasi bo'yicha tahlil qiladi
121
.
Rossiya Federatsiyasida turar-joy ko'chmas mulkini individual sug'urta qilish jarayonida
turar-joy sektorida yong'in xavfini boshqarish modeli, bu yong'in xavfsizligi talablarini
ixtiyoriy, iqtisodiy asoslangan bajarilishiga erishishga imkon beradi (Dashko V.M., (2022).
Turar-joy binolarida umumiy koridor tutunini nazorat qilish tizimlari Buyuk Britaniyadagi
yong'inga qarshi muhandislar tomonidan eng ko'p amalga oshiriladigan ish faoliyatini
baholashdan biridir (Charlie, Hopkin and other, 2022). O'limga olib keladigan yong'inlarning
aksariyati uy-joylarda sodir bo'ladi. Xavf omillari va xavf guruhlarini tushunish maqsadli
profilaktika choralariga oid asosli qarorlar uchun zarurdir. Ijtimoiy-demografik omillar va
yong'in qurbonlari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik e'tiborga olinmaydi va yuqori sifatli keng
ko'lamli tadqiqotlar mavjud emas (Anders, Jonsson., Henrik, Jaldell, 2020). Risklarni
boshqarish - bu nafaqat qurilish sanoatida paydo bo'ladigan, balki biznesning barcha turlarida
juda mashhur bo'lgan tushunchadir. Risklarni boshqarish loyihani samarali amalga oshirish va
muvaffaqiyatga erishishning asosiy elementlaridan biridir (Darshan, Arun and other, 2017).
Tadqiqot metodologiyasi.
Tasviriy statistika ma'lumotlar to'plami, Ologit regressiya
tmodeli, muvofiqlik linktestidan foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mazkur empirik tadqiqotlar xorijiy sayyohlar va turizm xizmatlarining o'sish o'rtasidagi
bog'liqlikni aniqlash uchun to'rtta ilmiy faraz shakllantirildi.
H1: Jami mustaqil o`zgaruvchilar birgalikda p<0.05 statistik jihatdan ahamiyatli qiymat
oralig`ida aholi turar joylarida yong`in risklarining oldin olish munosabatlariga ta`sir qilmaydi;
H2: Jami mustaqil o`zgaruvchilar birgalikda p<0.05 statistik jihatdan ahamiyatli qiymat
oralig`ida aholi turar joylarida yong`in risklarining oldin olish munosabatlariga ta`sir qiladi.
Kuzatuvlarga ko`ra, uylarning qaysi qurilish materiallaridan qurilganlik jihatlari, aholinig
yoshi, mulk shakliga qarab o`t o`chirish vositalarini o`z hisoblaridan xarid qila olish
imkoniyatlarining gistogrammasi hisoblab topildi. Masalan, 20-30 yosh oralig`idagi betondan
qurilgan ijarada turuvchi aholi o`z hisobidan o`rtacha 2720000 so`m, ipoteka krediti mavjud
aholi o`rtacha 4100000 so`m bo`lsa, ijarada turuvchilar o`rtacha 3200000 so`m ajrata olishini
bildirgan(1-rasm).
120
Residential Fires in Metropolitan Areas: Living Conditions and Fire Prevention
121
Methodology for the Evaluation of Fire Safety in Existing Urban Residential Areas in Spain. 135-158. doi: 10.4018/978-1-6684-4030-
8.ch008
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
378
1-rasm. Aholining o`z hisoblaridan o`t o`chirish vositalarini xarid qila olish
imkoniyatlari gistogrammasi
Shuningdek, 41-50 yosh oralig`idagi gaza shlakablokdan qurilgan ijarada turuvchi aholi
o`z hisobidan o`rtacha 3100000 so`m, ipoteka krediti mavjud aholi o`rtacha 4300000 so`m
bo`lsa, ijarada turuvchilar o`rtacha 2600000 so`m ajrata olishini bildirgan (2-rasm).
2-rasm. Aholining o`z hisoblaridan xavfsiz eshiklar xarid qila olish
imkoniyatlari gistogrammasi
Aholining o`z hisoblaridan yong`in sezuvchan maxsus uskunalar xarid qila olish
imkoniyatlarini o`rganganimizda, 31-40 yosh oralig`idagi pishgan g`ishtdan qurilgan ijarada
turuvchi aholi o`z hisobidan o`rnatishga rozlik bildirganlar o`rtacha 33 foiz, ipoteka krediti
mavjud aholi o`rtacha 34 foiz bo`lsa, ijarada turuvchilar o`rtacha 33 foiz aholi summa ajrata
olishini bildirgan (3-rasm).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
379
3-rasm. Aholining o`z hisoblaridan yong`in sezuvchan maxsus uskunalar
xarid qila olish imkoniyatlari gistogrammasi
Betondan qurilib hovlilarda yashovchi yo`ng`in ekspertizasini o`tkazishga rozilik
bildirgan o`rtacha 21 foiz aholi o`z hisobidan yo`ng`inni o`chirish vositalariga xarajat qila oladi.
Gaza shlaka blokdan qurilgan 19 foiz, paxsadan qurilganlar 19 foiz, pishgan g`ishtdan
qurilganlar 19 foiz va yog`ochdan qurilganlar 21 foiz imkoniyati mavjudligini bildirgan.
2-jadval
Yong`in xavfo bahosi bilan o`t ochirish vositalarini o`z hisobidan xarajat orasidagi
munosabat Chi-kvadrat testi
Yongin_xavf_bahosi
O`t_ochirish_vositalari
ha
yuq
Total
o`ta_xavfli
142
523
665
past
358
1145
1503
xavfli
158
676
834
Total
658
2344
3002
Pearson Chi2 = 7.61 Prob = 0.0223
“Yongin_xavf_bahosi” va “O`t_ochirish_vositalari” boʻlishi mumkin boʻlgan ikki toifali
oʻzgaruvchilar oʻrtasidagi munosabat tahlili bilan bogʻliq boʻlgan kutilmagan holatlar
maʼlumotlari jadvalini taqdim etdi. Jadvalda bu o'zgaruvchilarning chastota taqsimoti
ko'rsatilgandek ko'rinadi. Jadvalning taqsimoti: Va siz 0,0223 ga teng ehtimollik (p-qiymati)
bilan 7,61 bo'lgan Pearson chi-kvadrat test statistikasini hisoblaganga o'xshaysiz.
Model natijalarini quyidagicha izohlash mumkin. Ijobiy koeffitsient bashorat qiluvchi
o'zgaruvchining o'sishi bog'liq o'zgaruvchining toifasi yuqoriga ko'tarilish ehtimoli bilan
bog'liqligini ko'rsatadi, salbiy koeffitsient esa buning aksini ko'rsatadi. Standart xatolik
koeffitsientni baholash bilan bog'liq noaniqlik yoki o'zgaruvchanlik o'lchovini beradi. Kichikroq
standart xato smetadagi aniqlikni ko'rsatadi. T-qiymati koeffitsientni uning standart xatosiga
bo'lish yo'li bilan hisoblanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
380
1-jadval
Tartibli logistic (Ologit) regressiya modeli
Yongin_xavf_bahosi
Coef. St.Err.
t-
value
p-
value
[95%
Conf
Interval] Sig
Hudud
0
.
.
.
.
.
Buxoro
-.516
.232
-2.23
.026
-.97
-.062
**
Farg`ona
-.294
.21
-1.40
.162
-.706
.118
Jizzax
.243
.258
0.94
.346
-.262
.749
Namangan
-.573
.219
-2.62
.009
-1.001
-.144
***
Navoiy
-.232
.233
-1.00
.319
-.689
.225
Qashqadaryo
-.231
.197
-1.17
.24
-.616
.154
Qoraqalpog`iston R
-.133
.256
-0.52
.604
-.635
.369
Samarqand
-.402
.21
-1.91
.056
-.814
.01
*
Sirdaryo
-.05
.351
-0.14
.886
-.738
.638
Surxondaryo
-.596
.274
-2.17
.03
-1.133
-.059
**
Toshkent
-.292
.177
-1.65
.099
-.639
.055
*
Toshkent viloyat
-.273
.199
-1.37
.169
-.663
.117
Xorazm
-.732
.326
-2.25
.025
-1.371
-.093
**
Amaliy_trening_kurs
-.003
.078
-0.04
.972
-.156
.15
Ot_ochirish_vositalari
0
.
.
.
.
.
100
.277
.13
2.13
.033
.022
.532
**
200
.149
.138
1.08
.281
-.122
.419
300
.212
.139
1.53
.126
-.06
.484
400
.058
.167
0.35
.728
-.27
.386
500
.21
.166
1.26
.207
-.116
.536
Xavfsiz_eshik_xaridi
0
.
.
.
.
.
2
-.262
.157
-1.67
.096
-.57
.046
*
3
.001
.09
0.01
.989
-.175
.177
4
-.135
.178
-0.76
.447
-.483
.213
5
-.434
.179
-2.42
.015
-.785
-.083
**
Oz_hisobdan_ornatish
0
.
.
.
.
.
1
.189
.097
1.95
.051
-.001
.378
*
2
.119
.086
1.38
.169
-.05
.288
Favqulodda_qaror
-.232
.074
-3.12
.002
-.377
-.086
***
Tushuntirish ishlari
0
.
.
.
.
.
yuq
.029
.091
0.32
.75
-.149
.207
Uyning xavfsizligi
0
.
.
.
.
.
Past
.029
.141
0.20
.838
-.247
.304
Yuqori
-.227
.077
-2.95
.003
-.378
-.076
***
Yogin_riskini_ekspertiza
si
0
.
.
.
.
.
roziman
.004
.081
0.05
.958
-.155
.164
Dron xizmati
0
.
.
.
.
.
Salbiy
-.026
.134
-0.20
.843
-.288
.235
Evakuatsiya_rejasi
0
.
.
.
.
.
Yo`q
.046
.074
0.63
.53
-.098
.191
cut1
-1.431
.226
-1.874
-.988
cut2
.823
.225
.382
1.263
Mean dependent var
28.056 SD dependent var
0.705
Pseudo r-squared
0.011 Number of obs
3002
Chi-square
70.027 Prob > chi2
0.000
Akaike crit. (AIC)
6224.584 Bayesian crit. (BIC)
6446.845
*** p<.01, ** p<.05, * p<.1
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
381
O`t ochirish vositalariga 100 ming so`m xarajat qilishga rozi bo`lgan respondnetlar 50
ming so`m ajrata olaman deganlarga qaraganda aholi uy-joylarida kutilayotgan yongin xavf
bahosi ehtimoliy logarifmik koeffitsenti 0.277 ga yuqori;
Xavfsiz eshik xaridi 2 mln. so`m xarajat qilishga rozi bo`lgan respondnetlar 1 mln. so`m
ajrata olaman deganlarga qaraganda aholi uy-joylarida kutilayotgan yongin xavf bahosi
ehtimoliy logarifmik koeffitsenti 0.262 ga past;
Xavfsiz eshik xaridi 5 mln. so`m xarajat qilishga rozi bo`lgan respondnetlar 1 mln. so`m
ajrata olaman deganlarga qaraganda aholi uy-joylarida kutilayotgan yongin xavf bahosi
ehtimoliy logarifmik koeffitsenti 0.434 ga past;
Oz hisobdan ornatish 1 mln. so`m xarajat qilishga rozi bo`lgan respondnetlar e`tiroz
bildirilganlarga qaraganda aholi uy-joylarida kutilayotgan yongin xavf bahosi ehtimoliy
logarifmik koeffitsenti 0.189 ga yuqori;
O`zlari yashab turgan uylarini yong`indan xavfsizligi yuqoriga baholaganlar o`rta
darajada vavfsiz deganlarga qaraganda aholi uy-joylarida kutilayotgan yongin xavf bahosi
ehtimoliy logarifmik koeffitsenti 0.227 ga past.
Agar biz mazkur yangi topilgan qiymatni 1-tenglama asosida hisoblaganimizda quyidagi
ehtimolliklar aniqlandi.
P(Yongin_xavf_bahosi =“1”) = P(S + u ≤ _cut1) = P(S + u ≤ -1.431);
P(Yongin_xavf_bahosi =“2”) = P(S + u ≤ _cut2) = P-1.431<S + u ≤ .823);
P(Yongin_xavf_bahosi =“3”) = P(S + u ≤ _cut3) = P(.823<S + u);
Ushbu model uchun regressiya tenglamasini yozish uchun biz muhim o'zgaruvchilarning
koeffitsientlarini hisobga olishimiz kerak. Ko'rinishidan, ushbu model toifali o'zgaruvchilardan
foydalanmoqda va kesish nuqtalari va psevdo R-kvadrat qiymatidan foydalangan holda
tartiblangan logistik regressiya bo'lishi mumkin.
Logit(P(Y≤j))=j −(b
1
⋅
X
1
+b
2
⋅
X
2
+...+b
n
⋅
X
n
)
Bu yerda:
Logit(P(Y≤j)) - natija o‘zgaruvchisining yig‘indisi ehtimolining logitidir.
Taqdim etilgan koeffitsientlar va ularning ahamiyatlilik darajalariga asoslanib, biz faqat
muhim bashorat qiluvchilarni o'z ichiga olgan regressiya tenglamasini yozishimiz mumkin:
Bu tartibli logistik regressiya modeli bo'lgani uchun biz kesish nuqtalarini kiritishimiz
kerak. Keling, ikkita kesish nuqtasini aniqlaymiz:
Ikki kesish nuqtasigacha bo'lgan kümülatif ehtimollar uchun ologit tenglamalari:
Logit(P(Y≤1))=−1,431−(−0,516⋅Buxoro−0,573
⋅
Namangan−0,402⋅Samarqand−0,596⋅Su
rxondaryo−0,292⋅Toshkent−0,732⋅Toshkent−0,732⋅⋅20,20m .434⋅5 −0,232⋅Favqulodda
qaror+0,189⋅1−0,227⋅Yuqori)
Logit(P(Y≤2))=0,823−(−0,516⋅Buxoro−0,573⋅Namangan−0,402⋅Samarqand−0,596⋅Sur
xondaryo−0,292⋅Toshkent−0,732⋅Toshkent−0,732⋅1−270.⋅Xorazm 434⋅5−
0.232⋅Favqulodda qaror+0.189⋅1−0.227⋅Yuqori)
Bu tenglamalar javob o'zgaruvchisining logitini (logit-kod) ifodalaydi.Y chegara
qiymatlarining har biriga (1 va 2) kichik yoki teng. Koeffitsientlar har bir bashorat qiluvchining
log-koeffitsientiga qancha hissa qo'shishini ko'rsatadi
Foydalanilgan Ologit modelining to`g`ri talnlagnalik linktestida tekshirilganda quyidagi
natijalarga erishildi. Modelga moslashish statistikasi LR chi2(2) chi-kvadrat statistikasi 72,07
ni tashkil qiladi. Prob > chi2 ehtimollik nisbati chi-kvadrat statistikasi bilan bog'liq p-qiymati
0,0000 bo`lib Pseudo R2 = 0,0116 ga teng.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
382
2-jadval
Regressiya modeli sifatini tekshirish link testi
LR chi2(2) = 72.07
Prob > chi2 = 0.0000
Log likelihood = -
3074.2723
Pseudo R2 = 0.0116
Yongin_xavf_bahosi
Coefficient Std. err
z
P>z
[95% conf. interval]
_hat
0.887
0.144
6.170 0.000
0.605
1.168
_hatsq
-0.353
0.247
-1.430
.153
-0.837
0.132
Shuningdek, _hat chiziqli qiymat bulib (0,887) bashoratchining bir birlik o'sishi uchun
bog'liq o'zgaruvchining yuqori toifasida bo'lish log-koeffitsientlarining o'zgarishini ifodalaydi.
Ijobiy va muhim koeffitsient (p-qiymati = 0,000) kuchli munosabatlarni ko'rsatadi. P>z: Z-
statistika uchun p-qiymati (0,000), bu koeffitsient an'anaviy darajada statistik ahamiyatga ega
ekanligini ko'rsatadi.
Masalan, _hatsq kvadrat chiziqli bashorat qiluvchi hisoblanib (-0,353) chiziqli bo'lmagan
munosabatni ko'rsatmoqda, lekin p-qiymati (0,153) bo`lib, statistik jihatdan ahamiyatsiz
bo`lishi topilishi biz tanlagan model to`g`ri tanlangaligini ifodalaydi. Jami regressiydan
qoldiqlarni tekshirganimizda, tartibli logistik regressiya modeli chiziqli bashoratchi (_hat)
ijobiy munosabatni ko'rsatadigan natija o'zgaruvchisi bilan sezilarli darajada bog'langanligini
ko'rsatadi. Kvadrat atama (_hatsq) ahamiyatli emas, bu chiziqli bo'lmagan munosabatni
isbotlamaydi. Modelning moslashuvi statistikasi modelning bo'sh modelga nisbatan sezilarli
darajada yaxshilanishini ko'rsatadi, ammo Pseudo R2 kamtarona tushuntirish kuchini taklif
qiladi. Kesish nuqtalari bashorat qilingan qiymatlar asosida tartibli qaram o'zgaruvchini
turkumlash uchun chegaralarni beradi. Umuman olganda, model chiziqli bashoratchi bog'liq
o'zgaruvchiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi, bu munosabat chiziqli emas, balki chiziqli bo'ladi.
Modelning mosligi muhim va kesish nuqtalari natijaning tartibli xususiyatini izohlashda
yordam beradi.
Xulosa va takliflar.
Tadqiqot xulosasi xavfsizlik, o'qitish yoki xavflarni boshqarish bilan bog'liq bo'lishi
mumkin bo'lgan bog'liq o'zgaruvchiga ta'sir qiluvchi omillar haqida muhim tushunchalarni
ochib beradi. Tadqiqot mintaqaviy va siyosat bilan bog'liq muhim ta'sirlarni ta'kidlab, qaram
o'zgaruvchiga ta'sir etuvchi omillar haqida qimmatli tushunchalarni beradi. Aniqlangan
nomutanosibliklarni bartaraf etish va samarali resurslardan foydalanish orqali siyosatchilar
turli mintaqalar va kontekstlarda natijalarni yaxshilashga qaratilgan sa'y-harakatlarini
yaxshiroq yo'naltirishlari mumkin. Muayyan omillarning nozik ta'siri, shuningdek, aralashuvni
to'liq tushunish va optimallashtirish uchun davomli tadqiqotlar zarurligini ko'rsatadi.
Adabiyotlar / Литература/ Reference:
Anders, Jonsson., Henrik, Jaldell. (2020). Identifying sociodemographic risk factors
associated with residential fire fatalities: a matched case control study.
Charlie, Hopkin., Michael, Spearpoint., Danny, Hopkin., Yong, Wang. (2022). Using
Probabilistic Zone Model Simulations to Investigate the Deterministic Assumptions of UK
Residential Corridor Smoke Control Design. Fire Technology, 58(3):1711-1736. doi:
10.1007/s10694-022-01221-6
Darshan, E., Arun, Kumar, C, J., Rajeeva, S, J., Narayan, G. (2017). Analysis of risk management
in residential building using primavera web software. International Journal of Advance Research
and Innovative Ideas in Education, 3(4):2351-2359.
Dashko V.M., (2022). Modeling of fire risk management support in the residential sector
during individual insurance. Tehnologii tehnosfernoj bezopasnosti, 97:160-170. doi:
10.25257/tts.2022.3.97.160-170
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, may
www.e-itt.uz
383
Djumagaliev R.M., Kokushev O.K., Djumagaliev T.R., Vassina I.A., (2023). New approaches to
ensuring fire safety of multistorey residential buildings at the design stage. Вестник
Национальной инженерной академии Республики Казахстан, doi: 10.47533/2020.1606-
146x.221
Elana, Chapman. (2022). Fire safety behavior model for residential buildings: Implications
for disaster risk reduction. International journal of disaster risk reduction, 76:102981-102981.
doi: 10.1016/j.ijdrr.2022.102981
Meini, Cui. (2023). Research on fire risk assessment model in commercial and residential
communities. E3S web of conferences, doi: 10.1051/e3sconf/202337202010
Samar, Al-Hajj., Larry, Thomas., Shelley, Morris., Joseph, Clare., Charles, Jennings., Len, Garis.,
Ian, Pike. (2023). Community Fire Risk Reduction: Longitudinal Assessment for HomeSafe Fire
Prevention Program in Canada. International Journal of Environmental Research and Public
Health, doi: 10.3390/ijerph20146369
