Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The use of tasks aimed at improving students' self-
development competence
Dilbar DADAJONOVA
1
Uzbekistan national Pedagogical University named after Nizami
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received September 2024
Received in revised form
10 October 2024
Accepted 25 October 2024
Available online
15 November 2024
This article is dedicated to exploring the effective use of
tasks in developing and enhancing students’ self-development
competence. It highlights types of tasks that contribute to the
development of self-awareness, independent thinking, and the
ability to set personal development strategies, as well as
methods of applying these tasks in educational practice. The
article also presents advanced practices, methodological
approaches, and evaluation results related to improving
students’ self-development competence.
2181-3701/© 2025 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss6-pp325-329
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
foreign language,
interactive system,
communicative exercises,
formative,
developmental,
and improvement-oriented
tasks.
Talabalarning o’zini-o’zi rivojlantirish kompetensiyasini
takomillashtirishga
yo’naltirilgan
topshiriqlardan
foydalanish
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
chet til,
interfaol tizim,
kommunikativ mashqlar
shakllantiruvchi
rivojlantiruvchi va
takomillashtiruvchi
mashqlar.
Ushbu maqola talabalarning o‘zini-o‘zi rivojlantirish
kompetensiyasini
shakllantirish
va
takomillashtirishda
topshiriqlardan samarali foydalanish masalasini o‘rganishga
bag‘ishlangan. Unda o‘zini anglash, mustaqil fikrlash, shaxsiy
rivojlanish
strategiyalarini
belgilash
kabi
jihatlarni
rivojlantirishga xizmat qiladigan topshiriq turlari va ularni
amaliyotda qo‘llash usullari yoritilgan. Shuningdek, maqolada
talabalarning o‘z-o‘zini rivojlantirish kompetensiyasini oshirish
bo‘yicha ilg‘or tajribalar, metodik yondashuvlar va ularning
samaradorligini baholash natijalari keltirilgan.
1
Independent Researcher, Uzbekistan national Pedagogical University named after Nizami.
E-mail: dilbardadajonova@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue –2 № 6 (2024) / ISSN 2181-3701
326
Использование заданий, направленных на развитие
компетенции самообразования у студентов
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
иностранный язык,
интерактивная система,
коммуникативные
упражнения,
формирующие,
развивающие и
совершенствующие
задания.
Данная статья посвящена изучению эффективного
использования
заданий
для
формирования
и
совершенствования компетенции саморазвития у студентов.
В ней рассматриваются виды заданий, способствующих
развитию самосознания, самостоятельного мышления и
умения выстраивать стратегии личностного роста, а также
методы применения этих заданий в образовательной
практике. В статье также представлены передовой опыт,
методические подходы и результаты оценки, связанные с
повышением компетенции саморазвития студентов.
Bugungi tezkor rivojlanayotgan zamonda ilm-fan texnika shiddat bilan o’sib
bormoqda.Har-bir sohada taraqqiyot ilgari qadam tashlamoqda.Xususan ilm-fanda ham
katta o’zgarishalr ,sezilarli yutuqlarga erishilmoqda. Har-bir fanni yangi innovasion
peagogik texnologiyalardan foydalanib talabalarga yetkazib berish bugungi kundagi
ta’limning asosiy talablaridan biridir.
Mamlakatimizda chet tillarni o’qitishda yangicha bosqich,yangicha davr
boshlandi. Chet tili darslarining o’qitish jarayonida ilg’or pedagogik texnologiyalarni,
interfaol, innavasion usullardan, axborot texnologiyalardan samarali foydalanish talab
qilinmoqda.
Respublikamizda chet tilining o’qitilishi, chet tili o’qituvchilarining bilim va
ko’nikmalarini baholashning umumevropa ramkalari tavsiyanomalari (CEFR) ga mos
ravishda yangi usul va talablari ishlab chiqildi. Ushbu talablarga mos ravishda o’quv
xonalari stendlar va yangi axborot kommunikativ texnikalar bilan jihozlandi. Chet tili
o’rganishga bo’lgan talab ham kundan kunga oshib bormoqda. Tilni o’rganish, odatda,
mashq qilish yo’li bilan amalga oshiriladi. Mashqlarning asosiy mazmuni til
o’rganuvchilarda nutq faoliyati turlari bo’yicha ko’nikmalarni rivojlantirishga qaratiladi.
Mashqlar nutq faoliyati turlarini egallovchi, osonlashtiruvchi va tezlashtiruvchi o’quv
vositasi bo’lib, til ta’limida qo’llaniladigan mashqlar, ularning tipologiyasi masalalari
metodist olimlar, lingvodidaktlar ishlarida keng tadqiq etilgan.
Zamonaviy metodologiyada chet tillarini o’rganish jarayoni izchil bajariladigan
mashqlarning uzluksiz zanjiri sifatida qaraladi. Mashqlarning sifati chet tilida nutq
faoliyatini o’zlashtirish muvaffaqiyatiga ta'sir qiladi. Chet tillarni o’rganishning faollik
xususiyatiga asoslangan mashqlar muloqot tili materiali va o’rganish maqsadlarini
amalga oshirish shakli sifatida ishlaydi. Boshqacha aytganda, mashqlar nafaqat lingvistik
materialni o’zlashtirish vositasi, balki nutq faoliyatining har xil turlarini o’zlashtirish
vositasidir.
«Tizim» tushunchasi ma’lum bir tarzda birlashtirilgan elementlarning, qismlarning
ma’lum bir to‘plamining mavjudligini anglatadi. Tizimning elementlari va qismlari o’ziga
xos funksiyaga ega. Ular tizim elementlari o’rtasida mustahkam aloqalar mavjudligi bilan
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue –2 № 6 (2024) / ISSN 2181-3701
327
tavsiflanadi. Bundan tashqari, bu aloqalar uning barqarorligi va yaxlitligini ta'minlaydi.
Jismoniy mashqlar tizimi quyidagilarni ta'minlaydi:
a) muayyan ko’nikma yoki mahorat xarakteriga mos keladigan zarur mashqlarni
tanlash; b) kerakli mashqlar ketma-ketligini aniqlash; c) materialning to’g‘ri joylashishi
va uning nisbati; d) muayyan material va muayyan mashqlarning tizimliligi
(muntazamligi); e) turli xil nutq faoliyati turlarining o’zaro va o’zaro to’g‘ri munosabati
(korrelyatsiyasi va o’zaro ta'siri).
Metodik fanda mashqlar boshqacha ko’rib chiqiladi. Ba'zi olimlar uni o‘quv
materialini metodik tashkil etishning tarkibiy birligi deb hisoblashadi. Boshqalar buni
chet tilidagi nutq faoliyatini o’rganish birligi sifatida ko‘rishadi. Mashqlar o’qitishning
turli usullarini amalga oshiradi, chet tilida nutq ko’nikmalarini rivojlantirish uchun qulay
shart-sharoitlarni yaratadi. Mashqlar turli sharoitlarda bajarilishi mumkin. Agar
talabalarning e'tibori til shakliga emas, balki mazmunga qaratilgan bo’lsa, bu holda ular
o’z fikrlarini ifodalash yoki matn muallifi tomonidan berilgan fikrlarni t Ye.I.Passov o’z
vaqtida har qanday mashqlar kommunikativ, lingvistik va psixologik xususiyatlarga ega
degan fikrni ilgari surgan edi [3]. Uning fikricha, kommunikativ mashqlar, haqiqiy
kommunikativ mashqlar va shartli kommunikativ mashqlar turlariga bo‘linadi. Haqiqiy
kommunikativ mashqlar muloqot jarayonida paydo bo’ladi va shartli kommunikativ
mashqlar mashg’ulotlar jarayonida shartli muloqot vaziyatini yuzaga keltirishni taqozo
etadi.
I.V.Raxmanov esa mashqlar tizimini til va nutq mashqlari, retseptiv va reproduktiv,
aspektli va kompleks mashqlar, o‘quv va sof kommunikativ mashqlar, tayyorlov va
nazorat mashqlari;mashqlarni bajarish xususiyatiga ko‘ra – og’zaki va yozma, bir tilli va
ikki tilli, mexanik va ijodiy, sinf va uy mashqlari, yakka, juft, xo‘r mashqlari; tanlangan
materialiga asosan − dialogik va monologik nutq mashqlari [166] deb tasniflashni taklif
etgan. J.Jalolov mashqlarda til materiallarining tayyorlov bosqichini 3 ga bo’ladi: tanlov
(Selection), tasnif (Classification), taqsimlash (Distribution), statik prezentatsiya (Static
presentation); uni o’zlashtirish esa 4 bosqichda amalga oshadi: tanishuv, taqdimot
(Presentation), mashq qilish (Training), qo’llash (Using), baholash (Assessing) [1].
T.Sattorov chet tillarni o’rganishda qo’llaniladigan mashqlar sistemasini
shakllantiruvchi, rivojlantiruvchi va takomillashtiruvchi mashqlar turlariga bo‘lganlar.
Ularning fikricha, shakllantiruvchi mashq til materialini o’zlashtirishda, rivojlantiruvchi
mashq nutqda til materialining qo’llanilishida va takomillashtiruvchi mashq esa chet
tilida fikr bayon etish va o’zga shaxs fikrini idrok etib tushunish maqsadida bajariladi[3].
Mashq o’z tuzilmasida quyidagi elementlarni o’z ichiga oladi: a) muammo bayoni; b) uni
hal qilish yo’lini ko’rsatish (tayanchlar, yo’nalish belgilari); v) uning qarori; d) nazorat
qilish (o’zini-o’zi boshqarish). Mashqlar quyidagi parametrlar bilan tavsiflanadi: a)
maqsad (maqsadni belgilash), nutq muammosi (shartli yoki haqiqiy); b) nutqiy
harakatlar; v) til shakli va mazmuni; d) mashqlar tizimida ma’lum bir joy; e) uni amalga
oshirish uchun ma’lum vaqt; f) uni amalga oshirish natijasida erishilgan natija; g) og’zaki
va og’zaki bo’lmagan material; h) mashqni bajarish usuli; i) mashqning tashkiliy shakli.
Jismoniy mashqlar masalasini echishda ikkita savol tug’iladi: a) mashqlar turlarini
farqlash mezonlarini aniqlash; b) tanlangan mezonlar asosida aniq mashqlar tizimini
qurish.
Chet tillarni o’qitish metodikasi nazariyasida mashqlarni tasniflash turli mezonlar
asosida amalga oshirildi: a) til materialini xotirada saqlash, tanib olish, tushunish va
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue –2 № 6 (2024) / ISSN 2181-3701
328
ko’paytirish jarayonlarini hisobga olish asosida; b) til va nutqni farqlash asosida[166]; v)
chet til nutqini o’zlashtirish jarayonining bosqichlari asosida[295]. Mashqlarni tasniflash
muammosi bo’yicha ko’plab nuqtai nazarlarning mavjudligi ushbu muammoning ko’p
qirraliligi, mashqlarni tasniflash muammosiga turli nuqtai nazardan yondashish
imkoniyati bilan izohlanadi. Mashqlarni tasniflash ham nazariy, ham amaliy jihatdan
zarur. Metodik fan uchun mashqlarning yangilangan tasnifining mavjudligi ayniqsa
muhimdir, chunki u fan sifatida texnikaning holatini va uning rivojlanish darajasini
belgilaydi. Amalda, mashqlar tizimi chet tilini o’rganish jarayonini samarali qurish
imkonini beradi.
Mashqlar talaba-talabalar bilim darajalariga qarab tanlanadi va materialga
asoslanib tasniflanadi, nutq faoliyati turlari bo’yicha taqsimlanadi va dars jarayonida
mavzuni mukammal o’zlashtirishga qaratiladi. Vazifa esa aniq maqsad uchun
bajariladigan muammoli vaziyatni hal etishda kerak bo’lgan topshiriqlar inikosidir.
Talabalar o’zini-o’zi riojlantirish kompetensiyasini takomillashtirishda nutq
faoliyatining muayyan turi gapirish va yozish ko’nikmalaridan va til birligi grammatika va
leksikadan samarali foydalanishga qaratilgan bo’lib, quyidagi jarayonda nutq faoliyati
turlarini va til birligini uyg’unlashtirib qo’llashga yo’naltirilgan mashq va topshiriqlarda
o’z aksini topdi.
Die Geschichte verkleinern
(Hikoyani qisqartirish) mashqi.
Ushbu mashqda 4 ta talaba tashqariga chiqib turadi va qolgan talabalarga hikoya
o’qishga beriladi. Talabalar o’qib muhokama qilganlaridan so’ng 1-talaba chaqiriladi va
auditoriyada o’qigan hikoyasini unga gapirib beradi.1-talaba eshitgan hikoyasini ikkinchi
talabaga, u 3- talabaga so’ngida 3-talaba 4- talabaga gapirib beradi. Mavzu (Der erste
Stern, den ich heute Abend sehe) bo’yicha matnni tinglayotgan talabalar ketma-ketligini
qisqacha yozadilar va oxirida umumlashtiradilar. Nihoyat asl matn o’qib eshittiriladi va
xulosa chiqariladi
Finden Sie das Problem
(Muammoni top) mashqida talabalarga mavzu bo’yicha
video ko‘rsatiladi (5 yoki 7 minut) yoki talabalar tomonidan o’qib eshittiriladi. So’ngra
talabalar mavzuda o’rtaga tashlangan muammoni topishga harakat qiladilar va
daftarlariga qisqacha yozib ketadilar. Guruhlar bilan ishlaganlarida esa javoblarini
solishtirib to’g‘ri javob tanlanadi va guruh yordamida yechim
topib yoziladi.
«Muammoni top» (Finden Sie das Problem) kommunikativ mashqi
Ishtirokchilar bir mavzuga qaratilgan sessiya guruhlarida birlashadilar. Har bir
guruhda har bir talaba o’z fikr va g‘oyalarini taqdim etadi. Har bir guruhdagi talabalar
o’rtasida munozara va hamkorlikni rag’batlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Har bir
talaba bir-birining fikri va tajribasidan o’rganishi kerak. O’qituvchi sifatida siz
talabalaringizga suhbatni boshlash uchun bir nechta kalit so’zlarni berishingiz mumkin.
Buzz-Sitzung: Virtuelle Welt
Schlüsselwörter:
computervermittelte Online-Umgebung, 2D- oder 3D-Grafiken mit
dem
textbasierten
oder
sprachnachrichtenbasierten
Kommunikationssystem,
internetbasierte, digitale Umgebung, eine komplexe
computergestützte Umgebung,
Videospiele.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue –2 № 6 (2024) / ISSN 2181-3701
329
Ushbu texnologiyaning samaradorligi turli guruhlar tomonidan tahliliy ish
natijalarining yakuniy taqdimoti tufayli ortadi, bunda talabalar bitta muammoning
optimal yechimlarining bir nechta variantlarini topib, taqqoslashlari mumkin. Ammo
nafaqat ta’lim natijalari texnologiyani tanlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Muammoli
texnologiyani amalga oshirish jarayonida talabalarning nazariy bilimlardan
muammolarni hal qilishda foydalanishga bo’lgan motivatsiyasi sezilarli darajada
o’zgaradi. Har bir talabaning real muammolarni tahlil qilish va hal qilish bo’yicha
individual tajribasi kengaymoqda, uning subyektiv pozitsiyasini rivojlantirish
rag’batlantiriladi va kasbiy sohada anglash zarurati rivojlanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
1. Jalolov J. Chet tili o’qitish metodikasi. 2012, b-67
2.
2. Отабоева, М. Р. Chet tilini o’qitishda zamonaviy innоvatsion
3.
3.”Chet til o’qitish metodikasida zamonaviy metodlar” Zayniddin Sanaqulov
4.
4. Khasanova, Gulsanam Khusanovna MAIN TRENDS IN THE DEVELOPMENT OF
EDUCATION AND PROFESSIONAL TRAINING IN THE WORLD // ORIENSS. 2021.
№Special
Issue
1.
URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/main-trends-in-the-
development-of-education-andprofessional-training-in-the-world (дата обращения:
05.01.2022).
5.
5 Елегина В.С., Похлебаев С.М. Компетентносный подход к организации обучения
студентов в педагогическим вузе. Фундаментальное исследование. 2012 № 3.
