Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The effectiveness of the debate method in English lessons
based on the constructivist approach
Shirinoy YUSUPOVA
1
Chirchik State Pedagogical University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received August 2024
Received in revised form
10 August 2024
Accepted 25 September 2024
Available online
15 October 2024
This article examines the development of free
communication skills among students of non-philological
disciplines through the use of the debate method in English
lessons from a constructivist perspective. The constructivist
approach views language learning not merely as knowledge
acquisition, but as a social and cognitive activity. The paper
analyzes the advantages and application methods of the debate
technique based on constructivist theories proposed by
scholars such as J. Piaget, L. Vygotsky, and J. Bruner.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5-pp249-258
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
constructivist approach,
free speech,
debate method,
communicative competence,
English language teaching,
non-philological disciplines,
student engagement.
Konstruktivistik yondashuv asosida ingliz tili darslarida
debat metodining samaradorligi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
konstruktivistik yondashuv,
erkin nutq,
debat metodi,
kommunikativ
kompetensiya,
ingliz tili o‘qitish,
nofilologik yo‘nalish,
talabalar faolligi.
Mazkur maqolada ingliz tili darslarida debat metodini
konstruktivistik yondashuv nuqtai nazaridan qo‘llash orqali
nofilologik yo‘nalishlarda tahsil olayotgan talabalarning erkin
muloqotga kirishish ko‘nikmalarini rivojlantirish masalasi tahlil
qilinadi. Konstruktivistik yondashuv til
o‘rganishni faqat bilim
olish emas, balki ijtimoiy va kognitiv faoliyat sifatida baholaydi.
Ushbu maqolada J. Piaget, L. Vygotsky, J. Bruner kabi
olimlarning konstruktivistik nazariyalari asosida debat
metodining afzalliklari va qo‘llash yo‘llari ko‘rib c
hiqiladi.
1
Lecturer, Chirchik State Pedagogical University.
E-mail: sbuvarayeva@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
250
Эффективность метода дебатов на уроках английского
языка на основе конструктивистского подхода
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
конструктивистский
подход,
свободная речь,
метод дебатов,
коммуникативная
компетенция,
обучение английскому
языку,
непрофильное
направление,
активность студентов
.
В данной
статье рассматривается проблема развития
навыков свободного общения у студентов непрофильных
(нефилологических) направлений через применение
метода дебатов на уроках английского языка с позиции
конструктивистского подхода. Конструктивистский подход
рассматривает изучение языка не только как усвоение
знаний, но и как социальную и когнитивную деятельность.
В статье анализируются преимущества и способы
применения метода дебатов на основе конструктивистских
теорий таких ученых, как Ж. Пиаже, Л. Выготский, Дж.
Брунер
.
KIRISH
Bugungi globallashuv davrida ingliz tilini o‘rgatish jarayoni an’anaviy
yondashuvlardan interaktiv, talabaga yo‘naltirilgan metodlarga o‘tayapti. Ayniqsa,
nofilologik yo‘nalishlardagi talabalar uchun til o‘rganish faqat grammatikani o‘zlashtirish
emas, balki turli hayotiy holatlarda o‘z fikrini mustaqil bayon qilish,
muhokama va bahs
yurita olishni ham o‘z ichiga oladi. Shu nuqtai nazardan, konstruktivistik yondashuv va
unga asoslangan debat metodi o‘quvchilarning erkin muloqotga kirishish salohiyatini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Zamonaviy til o‘qitish metodikasi doirasida o‘quvchi markazli yondashuvlar,
ayniqsa konstruktivistik ta’lim konsepsiyasi, samarali til kompetensiyasini
shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Konstruktivizmga ko‘ra, bilim tayyor
shaklda emas, balki o‘quvchining shaxsiy tajriba
si, faol aqliy va ijtimoiy faoliyati orqali
shakllanadi. Bu yondashuv asosida ta’lim jarayoni o‘rganuvchining bilimni “kashf etishi”,
uni ijtimoiy muloqot orqali mustahkamlashi bilan bog‘liq. Shu nuqtayi nazardan, ingliz tili
darslarida interaktiv metodlar
dan biri bo‘lgan
debat usuli
tilni o‘rganishning
konstruktiv asosini mustahkamlovchi samarali vosita sifatida e’tirof etilmoqda.
ASOSIY QISM
Konstruktivistik yondashuv hozirgi zamon ta’lim metodologiyasining ilg‘or
konsepsiyalaridan biri bo‘lib, ta’lim jarayonida o‘quvchining (yoki talabanning) faol
ishtirokini, bilimni mustaqil kashf etishini va o‘z tajribasiga asoslangan fikrlashni asosiy
tamoyil sifatida belgilaydi. Ushbu yondashuv ta’limni oddiy ma’lumot uzatish jarayoni
sifatida emas, balki individual
bilish, anglash va muloqot orqali o‘zlashtirish jarayoni
sifatida talqin qiladi.
Bu nazariyaning asosiy tamoyillari bir nechta nufuzli pedagog va psixologlar
tomonidan ilgari surilgan:
Jan Piaget (1970)
–
bilim inson tafakkurining ichki faol mahsuli ekanini
ta’kidlaydi. Uning nazarida o‘quvchi yangi bilimlarni o‘z oldingi bilimlari bilan
muvofiqlashtirib (assimilyatsiya va akkomodatsiya) o‘z shaxsiy bilim modelini yaratadi.
Piaget konstruktivizmning kognitiv yo‘nalishiga asos solgan bo‘lib, o‘quvchi faqa
t tayyor
ma’lumotni emas, balki o‘z fikrlarini mustaqil shakllantirishi kerakligini urg‘ulaydi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
251
Lev Semyonovich Vygotsky (1978)
–
konstruktivizmga sotsial yo‘nalishni olib
kiradi. U bilimlar ijtimoiy muloqot, til vositasi orqali shakllanishini ta’kidlaydi. “Yaqin
rivojlanish zonasi” (ZPD –
zone of proximal development) tushunchasi orqali Vygotsky
o‘qituvchining, guruhdoshlarning yoki tajribaliroq shaxslarning yordamida o‘quvchi
yuqori bilim darajasiga erishishini asoslaydi.
Jerome Bruner (1986)
–
o‘qu
vchiga yangi bilimlarni kashf etishga imkon
beruvchi sharoitni yaratish, interaktiv usullardan foydalanish hamda muloqotga
asoslangan o‘rganish muhitini tashkil etish zarurligini urg‘ulaydi. Bruner konstruktivistik
metodika doirasida o‘quv materialini turli usullar bilan o‘zlashtirishni (enactive, iconic,
symbolic representations) tavsiya etadi.
J. Piaget, L. Vygotsky va J. Bruner kabi olimlar tomonidan ishlab chiqilgan
konstruktivistik yondashuvlar shaxsiylashtirilgan bilim, ijtimoiy muloqot va madaniy
kontekstda o‘rganishni ilgari suradi. Ayniqsa, Vygotskiyning “yaqin rivojlanish zonasi”
nazariyasi va Brunerning “konstruktiv dialog” g‘oyasi debat metodining didaktik
asoslarini yanada mustahkamlaydi. Debatlar orqali talabalar faqat til bilimini emas, balki
mustaqil fikrlash, dalillash, erkin nutq va ijtimoiy-hissiy kompetensiyalarni ham
shakllantiradilar.
Bu nazariy asoslar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchi bilimni tayyor holatda emas, balki
faol ishtirok, muloqot va muhokama orqali shakllantiradi. Ana shunday sharoitni
yaratishda
debat metodidan foydalanish
ayni muddao bo‘ladi.
Debatlar va konstruktivistik yondashuv uyg‘unligi
Debatlar
—
bu faqatgina fikrlar to‘qnashuvi emas, balki muloqot, tanqidiy fikrlash,
pozitsiyani himoya qilish va qarshi dalillarga javob qaytarish orqali
bilimni mustaqil
shakllantirish
imkonini beruvchi samarali metoddir. Konstruktivistik yondashuv nuqtai
nazaridan olganda, debatlar quyidagi imkoniyatlarni yaratadi: S
haxsiy tajribaga
tayanuvchi o‘rganish
–
Talabalar berilgan mavz
u doirasida o‘z hayotiy kuzatishlari,
bilimlari va ilgari o‘zlashtirgan bilimlar asosida pozitsiya bildiradilar.
Ijtimoiy muloqot
orqali bilim olish
–
Debatlar jarayonida talabalar bir-biri bilan fikr almashadilar,
savollar beradilar, e’tiroz bildiradilar,
bu esa Vygotsky nazariyasidagi "ijtimoiy
konstruksiya" prinsipiga to‘g‘ri keladi.
Faol kognitiv jarayonlarni rag‘batlantirish
–
Talabalar dalillar yig‘adi, tahlil qiladi, solishtiradi va o‘z xulosalarini mustaqil ifodalaydi.
Bu esa Piaget va Bruner tavsiya qilgan bilimni qayta qurish (reconstruction of
knowledge) jarayonidir.
O‘z fikrini asoslash va ifoda qilish malakasi shakllanadi
–
Debatlar orqali talabalar og‘zaki nutqda o‘z fikrlarini mustahkam va asosli bayon etishga
o‘rganadilar, bu esa kommunikativ
kompetensiyaning eng muhim tarkibiy qismlaridan
biridir.
2. Debat metodining konstruktivistik asoslari
Konstruktivistik yondashuvga ko‘ra, bilim bu tayyor shaklda berilmaydi, balki
o‘quvchining shaxsiy tajribasi, faol fikrlashi va muammolarni hal etishdag
i ishtiroki
orqali shakllanadi. Bu yondashuvda o‘quvchi passiv bilim qabul qiluvchi emas, balki faol
bilim yaratuvchidir. Shu nuqtai nazardan qaralganda, debat metodi konstruktivizm
prinsiplarini amaliyotda ro‘yobga chiqaruvchi eng samarali metodlardan bir
i hisoblanadi.
Debatlar
—
bu faqatgina fikr almashinuvi emas, balki tanqidiy fikrlash, dalillash,
e’tiroz bildirish, fikrni tahlil qilish va uni himoya qilish, shuningdek, turli pozitsiyalarni
tushunishga asoslangan ijtimoiy muloqot shaklidir. Bu metod orq
ali talabalar o‘zlarining
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
252
bilimlarini chuqurlashtiradi, mustaqil fikr yuritadi va muloqot madaniyatini
rivojlantiradi.
Quyidagi jadval orqali debat metodining konstruktivistik pedagogika prinsiplari
bilan uzviy bog‘liqligi yoritib beriladi:
Shu tarzda, debat metodi konstruktivistik pedagogikaning nazariy asoslarini
amaliy ta’lim jarayonida to‘liq ro‘yobga chiqaradi. U o‘quvchilarni faollikka,
mustaqillikka, tanqidiy va ijodiy fikrlashga o‘rgatadi. Ayniqsa, til o‘rgatishda bu metod
nafaqat til kompetensiyalarini, balki ijtimoiy-psixologik va madaniy kompetensiyalarni
ham shakllantirishga xizmat qiladi.
Talabalarning erkin nutqini rivojlantirishdagi o‘rni
Til o‘rganish jarayonida erkin og‘zaki nutq —
eng murakkab va ayni paytda eng
muhim ko‘nikmalardan biridir
. Debat metodining eng katta afzalliklaridan biri ham
aynan talabaning og‘zaki nutq faolligini ta’minlashidadir. Debat orqali talabalar turli
ijtimoiy mavzular bo‘yicha fikr yuritishga, uni mantiqan asoslashga, savollarga javob
qaytarishga, qarshi fikrlarn
i inkor qilishga va o‘z nuqtai nazarini ishonch bilan ifoda
etishga o‘rganadi. Bu esa ularning barcha til kompetensiyalarini kompleks ravishda
rivojlantiradi.
Debat metodining nutq rivojiga qo‘shadigan asosiy hissasi quyidagilarda aks etadi:
•
Lexical
competence (So‘z boyligi):
Debatga tayyorgarlik jarayonida talabalar
mavzuga oid keng lug‘at boyligini o‘zlashtiradi. Ular sinonim, antonim, iboralar va
stilistik vositalardan foydalanishga harakat qiladi.
•
Grammatical competence (Grammatik qobiliyat):
Tala
balar o‘z fikrlarini aniq
va grammatik jihatdan to‘g‘ri ifodalashga intiladi. Bu esa ularda grammatik
birliklarni muloqotda faol qo‘llash ko‘nikmasini shakllantiradi.
•
Pragmatic competence (Amaliy til qobiliyati):
Har bir vaziyatda mavzuga mos
fikr bildirish, savol berish va javob qaytarish, madaniyatga mos muomala yuritish
o‘rgatiladi.
•
Fluency (Erkinlik va tezlik):
Debatlar og‘zaki nutq tezligi va tabiiyligini
rivojlantiradi. Talabalar vaqt bilan cheklangan sharoitda fikr bildirishga o‘rganadi.
Amaliy misol:
Topshiriq
mavzusi:
“Social
media
is
beneficial
for
students’
academic
life.”
(Debat mavzusi: “Ijtimoiy tarmoqlar talabalar ta’limiga foydalimi?”)
Bosqichlar:
1.
Tayyorgarlik:
Guruhlar “affirmative” va “negative” tarafga ajratiladi. Har bir
guruh dalillarni tayyorlaydi, misollar topadi, qarshi dalillarga javob strategiyalarini
ishlab chiqadi.
2.
Bahs bosqichi:
Har bir talaba o‘z fikrini bildiradi, savollar beradi, o‘z raqiblarining
fikrlariga e’tiroz bildiradi va o‘z pozitsiyasini himoya qiladi.
3.
Refleksiya:
Bahsdan so‘ng talabalar o‘z nutqini baholaydi, kuchli va zaif
tomonlarini aniqlaydi va kelgusi bahslarda yaxshilash yo‘llarini muhokama qiladi.
Konstruktivistik yondashuv asosida tashkil etilgan debat mashg‘ulotlari
talabalarda faollik, mustaqil fikrlash, muloqotga tayyorlik, va til kompetensiyalarini
samarali shakllantirish imkonini beradi. Ayniqsa, nofilologik yo‘nalishlarda bu metod
talabalarga ingliz tilini faqat dars emas, real hayotiy vosita sifatida o‘zlashtirishga zamin
yaratadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
5 (2024) / ISSN 2181-3701
253
XULOSA
O‘tkazilgan tahlillar va tajriba natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, konstruktivistik
yondashuv asosida ingliz tili darslarida debat metodidan foydalanish talabalar
kommunikativ kompetensiyasi, kognitiv faolligi va sotsiolingvistik malakasini
rivojlantirishda
yuqori samaradorlikka ega. Debat texnologiyasi o‘rganuvchining kritik
tafakkur, ijodiy yondashuv, muammoli vaziyatda qaror qabul qilish, va erkin nutq
faoliyatini faollashtirish orqali til o‘rganish jarayonini chuqurlashtiradi.
Konstruktivizmga asoslangan
didaktik modelda o‘quvchi bilimni passiv iste’molchi
emas, balki faol kashf etuvchi sifatida qatnashadi. Debat metodining qo‘llanishi bu
modelni amalda qo‘llash imkonini yaratadi, chunki u interaktiv o‘qitish, kooperativ
o‘rganish, va refleksiv tahlil jarayonlarini o‘z ichiga oladi. J. Piagetning kognitiv
konstruktivizm, L. Vygotskyning sotsial interaksiyaga asoslangan rivojlanish nazariyasi
va J. Brunerning o‘rganishda faollik tamoyili asosida ishlab chiqilgan metodik
yondashuvlar debatning lingvistik va pedagogik qiymatini asoslab beradi.
Shunday qilib, ingliz tili darslarida debat metodidan konstruktivistik asosda
foydalanish
–
bu zamonaviy til o‘qitishda kompetensiyaviy yondashuv, ta’limning shaxsga
yo‘naltirilganligi va faol ta’lim strategiyalarini uyg‘unlashtiruvchi samarali vosita bo‘lib,
ayniqsa nofilologik yo‘nalish talabalari uchun til kompetensiyasining barqaror
rivojlanishiga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
:
1.
Piaget, J. (1970). The Science of Education and the Psychology of the Child.
2.
Vygotsky, L.S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological
Processes.
3.
Bruner, J. (1986). Actual Minds, Possible Worlds.
4.
Brown, H. D. (2001). Teaching by Principles: An Interactive Approach to Language
Pedagogy.
5.
Richards, J.C., & Rodgers, T.S. (2001). Approaches and Methods in Language
Teaching.
6.
Slavin, R. E. (1996). Research on Cooperative Learning and Achievement: What We
Know, What We Need to Know.
7.
Alqahtani, M. (2015). The Effectiveness of Using Debates in Developing Speaking
Skills. Journal of Education and Practice.
