Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Development of students' competence in 3D design and
modeling of geographical objects based on innovative
software education tools
Nigora SHADIEVA
Bukhara State Pedagogical Institute
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received June 2024
Received in revised form
10 June 2024
Accepted 25 July 2024
Available online
15 July 2024
The article discusses the growing role of information
technologies in modern educational systems, emphasizing their
importance in the development and improvement of scientific
and technical education. Particular attention is paid to the use
of 3D modeling as one of the advanced trends in educational
practice. The authors of the article examine how the integration
of 3D modeling can enrich the learning process, providing a
deeper understanding of subject areas and stimulating the
active use of modern educational resources to improve the
quality of learning.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss4-pp43-48
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
3D modeling,
creative thinking,
modern education,
virtual laboratory,
interactive task,
games.
Innovatsion
dasturiy
ta’lim
vositalari
asosida
talabalarning geografik obyektlarni 3D loyihalash va
modellashtirish kompetentligini rivojlantirish
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
3D modellashtirishdir,
kreativ fikr,
zamonaviy ta’lim,
virtual laboratoriya,
interaktiv topshiriq,
o‘yinlar.
Zamonaviy o‘quv qurollaridan foydalanish, takomillashtirish,
iIlm-fan va texnologiyaning rivojlanishi yangi imkoniyatlarni
taqdim etadi. Zamonaviy ta'lim tizimlarida axborot
texnologiyalarining o‘rni muttasil ortib bormoqda. Bu esa
axborot
texnologiyalarini faol qo‘llagan holda o‘quv tizimlarini
yaratishni taqozo etadi.
Ta’limda ushbu jarayon yo‘nalish
qismlarnidan biri 3D modellashtirishdir.
1
PhD, Department of Natural Sciences, Bukhara State Pedagogical Institute.
2
Basic doctoral student (PhD), teacher, Department of Natural Sciences, Bukhara State Pedagogical Institute.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
4 (2024) / ISSN 2181-3701
44
Развитие компетенции студентов в 3D проектировании
и моделировании географических объектов на основе
инновационных программных средств образования
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
3D-
моделирование,
креативное мышление,
современное образование,
виртуальная лаборатория,
интерактивное задание,
игры.
В статье обсуждается растущая роль информационных
технологий в современных образовательных системах,
подчеркивая их значимость в развитии и совершенствовании
научно
-
технического
образования.
Особое
внимание
уделяется применению 3D
-
моделирования как одного из
передовых направлений в образовательной практике.
Авторы
статьи
рассматривают,
как
интеграция
3D-
моделирования может обогатить учебный процесс,
обеспечивая более глубокое понимание предметных
областей
и
стимулируя
активное
использование
современных образовательных ресурсов для улучшения
качества обучения.
Ta’lim tizimini to‘gri tashkil etish talabalarni bilimni olish hamda o‘zlashtirish,
ta’lim muhitini samaradorligini oshirishga ta’sir etuvchi omillardan hisoblanadi. Bu esa
o‘z navbatida ta’lim beruvchilarning ta’lim
-
tarbiya berish usullarini va o‘qitish
vositalarini ham o‘zgartirishga olib keladi. O‘quvchi
-
talabalarni o‘qitish jarayoniga
zamonaviy axborotkommunikatsiya texnologiyalarini jadalik bilan kirib kelishi ularning
material o‘zlashtirishi, tezkor kerakli ma’lumotlarini olishlariga xizmat qiladi. Virtual 3D
modeli asosida georafik obyekt yaratish ta’lim jarayonlarini raqamlashtirishda kreativ
fikrlovchi, ta’limning zamonaviy metod va texnologiyalarini, aniq amaliy faoliyat
asosida pedagogik jarayonni mustaqil loyihalash va rejalashtirish, jumladan
3D texnologiyalardan foydalanuvchi tarkibini shakllantirishni talab etadi. Yuqori
malakali va talabchan mutaxassislarni tayyorlash, zamonaviy axborot texnologiyalarini
qo‘llay oladigan –
ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan.
Zamonaviy o‘quv qurollaridan foydalanish, takomillashtirish, iIlm
-fan va
texnologiyaning rivojlanishi yangi imkoniyatlarni taqdim etadi.
Zamonaviy ta’lim
tizimlarida axborot texnologiyalarining o‘rni muttasil ortib bormoqda. Bu esa axborot
texnologiyalarini faol qo‘llagan holda o‘quv tizimlarini yaratishni taqozo etadi. Ta’limda
ushbu jarayon yo‘nalish qismlarnidan biri 3D modellashtirishdir.
3D
–
bu inglizcha so‘z bo‘lib
3 Dimensions
, ya’ni, 3 o‘lchamli so‘zning qisqartmasi
hisoblanadi.
Hayot tafsilotlarini , geografik jarayonlar, o‘quv jarayoni, shuningdek,
3D modellashtirish doirasida dizaynlashtirilsa ilmiy faoliyat turlarida yuksalish
kuzatiladi.
Bugungi kunda oliy ta’lim muassasalarda o‘quv jarayonida foydalanish uchun
doskalar, kompyuterlar va boshqa zamonaviy interaktiv jihozlar mavjud.
Telekommunikatsiya texnologiyalari va uskunalar multimediadan keng foydalanilmoqda.
Yuqori texnologiyaning rivojlanish tezligi va shunga mos ravishda talaballar
e’tiborini o‘quv jarayoniga jalb qilish va ushlab turish uchun yangi vazifalarni qo‘yadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
4 (2024) / ISSN 2181-3701
45
Oliy ta’lim sohasidagi 3D loyihalashning zamonaviy tendentsiya, talablar va katta
salohiyatga ega. Ta’limdagi 3D yordamida loyihalangan darslar va ma’ruzalarni
diversifikatsiya qilish, o‘quv jarayonini samarali va vizual hajmli qilish imkonini beradi.
Bu dasturlardan foydalanish vizual tarzda tushuntirish imkonini beradi kengaytiradi.
Bo‘lajak mutaxassis kadrlarga dars davomida butun tuzilishdan mobil tarzda o‘tishga va
o‘rganilayotgan mavzuni “singdirishga” imkon beradi.
Oliy ta’lim uchun uning dasturiy ta’lim vosita elementlari, murakkabdan
oddiygacha va aksincha bo‘ladi. Masalan: kontent testlar, 3D videolar, simulyatsiyalar,
virtual laboratoriyalar, interaktiv topshiriqlar, o‘yinlar, shuningdek matnlar, rasmlar va
giperhavolalar.
1-rasm. 3D texnologiyasidan foydalanishning afzalliklari
Oliy ta’lim dars jarayonlari barcha fanlar bo‘yicha 3D modellashtirishdan amaliy
foydalanish mumkin. Talabalar geografik ob’ektlarni nazariy jihatdan tasavvur qilish
asosida mukammalroq tushunishi uchun stereoskopik modellarning tashqi va ichki
xususiyatlari; fazoviy ob’ektlar, qo‘shimcha ravishda, sayohat qilishi, asab yoki ovqat
hazm qilish tizimlari orqali yoki hujayra ichiga kirib, batafsil o‘rganish uchun tashqi
qobiqlarni olib tashlashi, ob’ektning ichki qismlari, shuningdek, alohida qismlarga
qanday qilib batafsil o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lishi mumkin.
Ta’limda 3D modellashtirishdan foydalanish talabalarni bilim olishga qiziqishini
oshiradi, fazoviy fikrlashni rivojlantiradi va tasavvurini, shaxsning ijodiy salohiyatini
oshiradi, ra
g‘
batlantiradi.
• O‘quv rejasiga 3D lavhalarni kiritilishi yuqori malakali kadrlar tayyorlanish
imkonini beradi
• Jahon darajasidagi ta’lim muassasalari qatorida joy oladi
•
Innovatsion raqobatbardoshlikni sezilarli darajada oshiradi
• Kelajak avlodlar o‘z g’oyalarini bundan ancha samaraliroq amalga oshirish
uchun yo‘l ochadi
• Ta’lim muassasasining ilmiy salohiyatini oshirish –
imkoniyatini oshiradi
• Ko‘proq ma’lumotni o‘zlashtirishga yordam beradi, bu test va imtihonlar
natijalariga ijobiy ta’sir qiladi
•
Bilimlarni tizimlashtirishga yordam beradi
• Jarayonlar va ob’ektlarning 3D (uch o‘lchovli lavha) ni kiritish talabaga ta’lim
sohasiga bo‘lgan motivatsiyani oshiradi
• Talabalarga dasturning “qiyin” mavzularini yaxshiroq tushunishga yordam
beradi
• O‘qituvchilarni yuqori sifatli o‘quv materiallari bilan ta’minlash; murakkab
tushunchalarni tushuntirishga vaqtni tejaydi
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
4 (2024) / ISSN 2181-3701
46
Bugungi kunda 3D texnologiyalari oldinga “qadam” qo‘ydi. Ta’lim muassasasi
va
korxonalar kundalik foydalanishda mahsulot prototipini yaratish ancha sifatli va
arzonlashdi. Qurilmalarni joriy etish va ulardan foydalanish bilan tez natijasida to‘liq
siklni simulyatsiya qilish mumkin bo‘ldi. Mahsulot dizaynini ishlab chiqarish uning hayot
aylanishini sahnadan ko‘rsatishgacha bo‘lgan modulini jo‘riy etish davr talabiga aylanib
bo‘ldi.
2-
rasm. 3D texnologiyasidan foydalanishning o‘quv jarayoniga ta’siri
Dolzarbligi
shundan iboratki 3D modellashtirish zamonaviy hayotda va ko‘p
sohalarda keng qo‘llaniladi.
3D modellashtirish il
g‘
or multimedia maxsus kompyuter dasturlari yordamida sanoati
ob’ektning uch o‘lchovli modelini yaratish jarayonini amalga oshirishga imkon beradi.
Mahsulotni 3D dasturida loyihalash bir necha bosqichlardan iborat: 3D eskizini
yaratish uchun qurilish tekisligini tanlash, eskizni qattiq holatga aylantirish, yaratilgan
qismlarni yi
g‘
ilishga joylashtirish
3D dastur dizaynerining har qanday ob’ektlarning nisbiy holatiga munosabatlarni
o‘rnatish dizayn jarayoni davomida moslashuvchan vositalari qiymatlarni o‘zgartirishga
imkon beradi.
Ta’limda 3D texnologiyalardan foydalanish katta ahamiyatga ega bo‘lib bir qancha
sohalarda qo‘llash mumkin.
Sanoat dizayni va mashinasozlik
–
talabalarga dizayn tushunchalari va
g‘
oyalari,
ulardagi innovatsiyalar ulushini oshirishga va o‘z vazifalarini amalga oshirishga imkon
beradi;
3D
texnologoya
sining o‘quv
jarayonida
afzalliklari
Darslar
samaradorligi
ni oshiradi
Tasavvurni
rivojlantiradi
Pedagoglarni o‘z
ustida ishlashga
va yangi
texnologik
modullarni
yaratishga hissa
qo‘shadi
Talabalar
mavzu
tafsilotlari,
ichki
qismlarini
chuqurroq
tushunadi
muayyan
fanlarni
o‘rganishga
qiziqish va
motivatsiyani
oshiradi
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
4 (2024) / ISSN 2181-3701
47
Arxitektura va qurilish
–
arxitektura eng muhim elementlarning loyihalari va
konstruksiyalarini vizuallashtirish modellarini yaratishga xizmat qiladi;
Tibbiyot
–
3D yordamida sun’iy inson to‘qimalarini yaratish, anatomik
modellashtirish, jarrohlikni rejalashtirish, protezlash kabi tajribalarni sezilarli darajada
osonlashtiradi
Biologiya va ximiyada
–
to‘liq rangli molekulyar yaratish modelini, DNK
zanjirlarini, elektr zaryadini yoki atom qurilmasi yaratish;
Geografiya
–
ko‘rish imkoni bo‘lmagan geografik jarayonlarni, togʻ jinslarining
nurashi, suv toshqini, tabiatda modda va energiya
oʻzgarishlari hamda
sirkulyatsiyasi, namlikning aylanishi, relyef hosil boʻlishi, nurash,
hosil boʻlishi,
umuman, tabiiy geografik majmualarni rivojlanishiga sabab boʻluvchi barcha hodisalarni
vizual ko‘rib tasavvurga ega bo‘lish imkoniga ega bo‘lish imkonini beradi.
Bu modullarni amalga oshirish hamda modellashtirish uchun turli dasturlardan
foydalanish mumkin.
Masalan SolidWorks dasturi
–
bu avtomatlashtirilgan loyihalash, turli mahsulotlar
ishlab chiqarishga tayyorlash va batafsil texnik tahlillarni amalga oshirish imkonini
beradigan dastur. SolidWorks dasturi ingiliz tilidan tarjima qilinganda (Solid-tana,
Works-
ish) “tana bilan ishlash” ya’ni moddiy obyektlar bilan ishlash degan ma’noni
anglatadi. Bugungi kunda SolidWorks dasturi ta’lim tizimida 3D
-modellarni yirik yoki
kichik detallarini yaratish uchun loyihlashdagi oddiy maketlar bilan birgalikda barcha
sohalarda ham foydalanilmoqda. SolidWorks dasturida 3D modellashtirish ta’lim, globus,
geografik jarayonlar, sanoat, arxitektura va interyer dizayn modellarni ishlab chiqarish,
natijalarga qisqa vaqtda yetishish, bajarilishning bir muncha aniqligiga erishish imkonini
beruvchi innovatsion ishlanmalar va zamonaviy uskunalardan modellashtirish sohasida
ham foydalanish imkonini beradi hamda maqsadga muofiqdir.
Shunday qilib 3D-modellashtirish
–
bu obyektning 3 o‘lchamli modelini yaratilish
jarayoni deb hisoblanadi va uning yordamida kerakli obyektning vizual, hajmli ko‘rinishi
yaratiladi. Hosil qilingan obyektning tasvirini turli burchaklardan va turli yorug‘liklarda
ko‘rish imkoniyati mavjud. SolidWorks dasturi yordamida ko‘proq real effektga erishish
uchun obyektni 3 o‘lchamli modelini teksturalash (materialning vizual xususiyatlarini
berish) harakatlantirish mumkin.
3-rasm. Yerning 3D
o‘lchamli
foto lavhasi
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
4 (2024) / ISSN 2181-3701
48
Bo‘lajak geografiya fani o‘qituvchilarini kasbiy faoliyatga tayyorlash murakkab
jarayon hisoblanadi. Ushbu jarayonni amalga
oshirishda, ta’lim jarayoning modelini
takomillashtirish muhim o‘rin tutadi. Ko‘pchilik mualliflar tomonidan bo‘lajak mutaxassis
kadarlarni kasbiy faoliyatga tayyorlash modeliga, muayyan bir sifatlarni tushunishni
ta’kidlagan.
3D bosib chiqarishning tobora kengroq maydonlarga kirib borishi o‘sishga olib
keladi. Nafaqat geografiya yo‘nalishi ta’limi sohasi uchun
balki boshqa malakali
mutaxassislarning eng il
g‘or ta’lim muassasalari uchun o‘quv dasturining muhim
elementiga aylantirildi.
Yuqoridagilarga asoslanib, kelajakda 3D modellashtirishdan foydalanish ta'lim
tizimi jarayonni o‘qitishni rivojlanishning asosiy yo‘nalishlari bo‘lishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
:
1.
A.R.
Jo‘rayev, “Bo‘lajak texnologiya fani o‘qituvchilarini kasbiy tayyorlashda
dasturlashtirilgan ta’lim vositalaridan foydalanishning didaktik imkoniyatlari”.
Zamonaviy fan, ta’lim va tarbiyaning dolzarb muammolari. Elektron jurnal. –
Urganch.
2019-1.
2.
А.Р.
Джураев, "Дидактические возможности использования программных
средств обучения в профессиональной подготовке будущих учителей технологии".
Актуальные проблемы современной науки, образования и воспитания.
Электронный журнал. –
Ургенч. 2019
-1.
3.
Джураев А.Р. Выбор оптимизированного содержания трудового
образования и методика его обучения (5А112101–Методика трудового обучения) .
Ташкент –
2014
г
.
с
107.
4.
Shadiyeva N.Sh. Bolajak geografiya fani
o‘qituvchilarini
dasturiy
ta’lim
vositalaridan foydalanishga oid kreativligini rivoylantirishning ilmiy-metodik axamiyati
//
Science and Education Elektron jurnal. № 5 bet.1137
-1143- 2022
5.
N. Komilova, H. Oblakulov, U. Egamberdiyeva, S. Mirzayeva, N. Shadieva Some
theoretical issues of social geographical research. Asia Life Sciences 22 (2), 157-170
6.
Z.M. Anvarova, I.D. Mirzayeva, N.S. Shodiyeva. The factors that influence
begetting desertification process. South Asian Journal of Marketing & Management
Research 10 (11), 129-132
7.
Шадыева
Н.Ш.
Научно
-
методическое
значение
развития
творческих
способностей
молодых
учителей
географии
при
использовании
программных
средств
обучения
//
Электронный журнал «Наука и образование». № 5 стр.
1137-1143
–
2022
8.
Shadiyeva, N. Geografiya o’qitish metodikasiga oid bajarilgan ilmiy
-tadqiqot
ishlarning tahlili.
Центр научных публикаций (buxdu.Uz)
, (2022).
26
(26).
