Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The effectiveness of the recommended exercise complex
for improving the physical fitness of 11-year-old freestyle
wrestlers
Azizbek MELIKOZIYEV
1
Fergana State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received July 2024
Received in revised form
10 August 2024
Accepted 25 August 2024
Available online
25 September 2024
This article evaluates the effectiveness of a set of exercises
designed to improve the physical conditioning of 11-year-old
freestyle wrestlers. The research results indicate that regular
practice significantly enhances the athletes' strength, endurance,
and agility. These exercises play a crucial role in improving the
overall physical fitness of the athletes and preparing them for
competitions.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss3
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
freestyle wrestling,
physical conditioning,
strength,
endurance,
agility,
young athletes.
11 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy tayyorgarligini
oshirishda tavsiya etilgan mashqlar majmuasining
samaradorligi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
erkin kurash,
jismoniy tayyorgarlik,
kuch, chidamlilik,
chaqqonlik,
yosh sportchilar.
Mazkur maqola 11 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy
tayyorgarligini
oshirishga
qaratilgan
maxsus
mashqlar
majmuasining samaradorligini baholaydi. Tadqiqot natijalari shuni
ko‘rsatadiki,
muntazam
ravishda
bajarilgan
mashqlar
sportchilarning kuch, chidamlilik va chaqqonlik ko‘rsatkichlarini
sezilarli darajada oshiradi. Ushbu mashqlar sportchilarning
umumiy jismoniy holatini yaxshilash va ularni musobaqalarga
tayyorla
shda muhim rol o‘ynaydi.
1
Vice-Dean for Educational Affairs of the External Department, Fergana State University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
54
Эффективность
рекомендованного
комплекса
упражнений для повышения физической подготовки
11-
летних борцов вольного стиля
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
вольная борьба,
физическая подготовка,
сила,
выносливость,
ловкость,
юные спортсмены.
В данной статье оценивается эффективность комплекса
упражнений, направленных на улучшение физической
подготовки 11
-
летних борцов вольного стиля. Результаты
исследования показали, что регулярное выполнение этих
упражнений значительно повышает показатели силы,
выносливости и ловкости спортсменов. Данный комплекс
играет важную роль в улучшении общей физической формы
и подготовке юных борцов к соревнованиям.
KIRISH
Yosh sportchilarning jismoniy tayyorgarligini oshirish, ayniqsa, erkin kurashda
yuqori natijalarga erishish uchun katta ahamiyatga ega. 11 yoshli sportchilar bu davrda o
‘
z
jismoniy rivojlanishining faol bosqichida bo
‘
lib, ularning kuch, chidamlilik, tezkorlik va
moslashuvchanlik qobiliyatlarini rivojlantirishda maxsus mashqlar majmuasi muhim o
‘
rin
tutadi. Ushbu mashqlar sportchilarning umumiy tayyorgarligini oshirishga, ularning
sog
‘
lom rivojlanishi va musobaqalarga tayyorgarlik darajasini oshirishga qaratilgan.
Erkin kurash
—
kuch va texnik ko
‘
nikmalarni uyg
‘
unlashtiruvchi sport turi bo
‘
lib,
unda har bir sportchi raqibi ustidan jismoniy va texnik ustunlikka erishishi lozim. Shu
sababli, yosh sportchilarni musobaqalarga tayyorlash jarayonida har tomonlama jismoniy
rivojlanishni qo
‘
llab-quvvatlovchi mashqlarni tanlash va ularni tizimli ravishda qo
‘
llash
muhimdir. Mashg
‘
ulotlar orqali sportchilarning nafaqat musobaqalardagi tayyorgarligi
oshadi, balki ularning umumiy jismoniy salomatligi va o
‘
zini tiklash qobiliyatlari ham
yaxshilanadi.
Mazkur tadqiqot 11 yoshli erkin kurashchilar uchun tavsiya etilgan mashqlar
majmuasi asosida o
‘
tkazilgan bo
‘
lib, ularning kuch-quvvat, chidamlilik va chaqqonlik kabi
ko
‘
rsatkichlarini yaxshilashga qaratilgan. Ushbu mashqlar ilmiy asoslangan metodika
asosida tuzilgan bo
‘
lib, har bir mashqning maqsadi sportchilarning muayyan jismoniy
xususiyatlarini rivojlantirish va ularni sport musobaqalariga eng yaxshi tarzda
tayyorlashdan iboratdir.
Mashg‘ulotlar jarayonida yurak urish chastotasi, dam olish vaqti
va mashqlar intensivligi e’tiborga olinib, sportchila
rning tanasiga optimal yuklama
beriladi.
Ushbu tadqiqotda tavsiya etilgan mashqlar majmuasi yosh kurashchilarning
jismoniy tayyorgarligiga qanday ijobiy ta’sir ko‘rsatishi va ularning natijalari qanday
bo‘lishi ilmiy tahlil qilinadi. Natijalar sportchilarni muntazam ravishda mashg‘ulotlarda
ishtirok etishlari ularning umumiy jismoniy holatini va musobaqalardagi natijalarini
sezilarli darajada yaxshilashini ko‘rsatadi.
Mazkur tadqiqotda 11 yoshli erkin kurashchilar uchun jismoniy tayyorgarlikni
oshirish maqs
adida tavsiya etilgan mashqlar majmuasi o‘rganildi. Tadqiqot jarayonida
sportchilarni kuch, chidamlilik va chaqqonlik kabi jismoniy sifatlarini rivojlantirishga
qaratilgan turli xil mashqlar qo‘llanildi. Ushbu mashqlar sportchilarning musobaqalarga
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
55
tayyorlanish darajasini oshirish hamda ularning umumiy jismoniy holatini yaxshilash
maqsadida tanlab olindi.
TADQIQOTDA FOYDALANILGAN ASOSIY MATERIALLAR
11 yoshli erkin kurashchi sportchilar guruhi (10 nafar ishtirokchi);
Mashqlar uchun zarur bo‘lgan sport
anjomlari (gantellar, zinapoya, gilamcha va
boshqa);
Mashqlar majmuasini bajarish davomida yurak urish chastotasini va jismoniy
yuklama darajasini nazorat qilish uchun maxsus monitorlash qurilmalari.
TADQIQOT USULLARI
Eksperimental usul: Tadqiqot ishtirokchilari 8 hafta davomida maxsus mashqlar
majmuasini muntazam bajarishdi. Har bir mashqning davomiyligi, takrorlanishlar soni va
dam olish oralig‘i aniqlanib, kuzatuv ostida o‘tkazildi. Mashg‘ulotlar haftasiga 3 marta, h
ar
bir mashg‘ulot 60
-90 daqiqa davom etdi.
Fiziologik o‘lchovlar: Tadqiqot davomida sportchilarning yurak urish chastotasi,
mashg‘ulot oldidan va keyin kuch
-
quvvat ko‘rsatkichlari muntazam ravishda o‘lchandi.
Har bir mashqning intensivligi sportchilar uchu
n optimal bo‘lishi uchun moslashtirildi va
individual yondashuv qo‘llanildi.
Mashqlar samaradorligini baholash: Mashg‘ulotlar jarayonida sportchilarning
jismoniy tayyorgarlik ko‘rsatkichlari (masalan, kuch, chidamlilik, tezlik) va ularning
rivojlanish dinamikasi kuzatildi. Natijalar eksperimental davr oldidan va keyin
solishtirilib, o‘zgarishlar tahlil qilindi.
Statistik tahlil: Olingan ma'lumotlar asosida statistik tahlil o‘tkazilib, mashqlar
majmuasining sportchilar jismoniy rivojlanishiga ta'siri baholan
di. O‘lchovlar orqali
olingan ma'lumotlar diagrammalar va jadvallar shaklida ko‘rsatiladi.
TADQIQOT NATIJALAR
Mazkur tadqiqot doirasida 11 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy
tayyorgarligini oshirish uchun maxsus mashqlar majmuasi qo‘llanildi va uning
samaradorligi baholandi. Tadqiqot davomida ishtirokchilarning jismoniy ko‘rsatkichlari
sezilarli darajada o‘zgarganligi kuzatildi. Quyida asosiy natijalar bayon qilinadi:
Kuch ko‘rsatkichlarining oshishi: Tadqiqot boshida ishtirokchilar tomonidan
bajarilg
an mashqlar natijasida, ularning kuch ko‘rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilandi.
O‘tirib
-
turish, yerga tayangan holda qo‘llarni bukib yozish (push
-
ups) va gantel ko‘tarish
mashqlaridan keyin pastki va yuqori tana mushaklari kuchayib, sportchilar musobaqa
paytida raqibga nisbatan kuchliroq harakatlarni bajarishga erishdilar.
Chidamlilikning oshishi: Mashqlar majmuasidagi aerobik faoliyatga qaratilgan
mashqlar orqali (sakrab cho‘kish, intervallik yugurish) ishtirokchilarning chidamlilik
ko‘rsatkichlari s
ezilarli darajada oshdi. Yurak urish chastotasining 135-
145 oralig‘ida
bo‘lishi, nafas olish tizimining yaxshilanishi va umumiy chidamlilikning ortishi kuzatildi.
Tadqiqot oxiriga kelib, sportchilarning uzun muddatli jismoniy yuklamalarga moslashishi
va chidamliligi ortganligi qayd etildi.
Chaqqonlik va harakatlardagi aniqlikning yaxshilanishi: Agility ladder drills
(zinapoyada bajariladigan mashqlar) va oldinga qadam tashlash mashqlari sportchilarning
muvozanatini va chaqqonligini oshirishda samarali bo‘ldi. Mashg‘ulotlar davomida
harakatlarning aniq bajarilishi va tezkorlik darajasi yaxshilandi. Kurash paytida
sportchilarning oyoq mushaklari va reflekslari sezilarli darajada rivojlanganligi kuzatildi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
56
Yurak-qon tomir tizimining mustahkamlanishi: Mashqlar davomida sportchilarning
yurak urish chastotasi doimiy ravishda kuzatib borildi va uning optimal darajada bo‘lishiga
e’tibor qaratildi. Natijada, yurak
-qon tomir tizimining mustahkamlanishi va sportchilarni
yuqori intensivlikdagi mashqlarni bajarishga moslashishi aniqlandi. Bu esa ularning
musobaqalarda uzoq davom etadigan faoliyatni bardoshli bajarishiga yordam berdi.
Umumiy jismoniy tayyorgarlikning yaxshilanishi: Mashqlar majmuasini tizimli
ravishda bajarish natijasida sportchilarning umumiy jismoniy holati yaxshilandi. Kuch,
chidamlilik va chaqqonlik kabi asosiy jismoniy ko‘rsatkichlar sportchilar tomonidan
sezilarli darajada oshirildi, bu esa ularning kurash musobaqalarida yuqori natijalarga
erishishiga zamin yaratdi.
Statistik tahlil natijalari: Eksperi
ment oldi va keyingi o‘lchovlar natijalari
solishtirilganda, barcha ishtirokchilarda kuch, chidamlilik va chaqqonlik ko‘rsatkichlarida
sezilarli yaxshilanishlar qayd etildi. Mashqlar majmuasining samaradorligi statistik tahlil
orqali tasdiqlandi va uning s
portchilarning umumiy tayyorgarligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi
aniqlandi.
Umuman olganda, tadqiqot natijalari 11 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy
tayyorgarligini oshirishda tavsiya etilgan mashqlar majmuasi samaradorligini ko‘rsatdi.
Ushbu mashqlar sportchilarning musobaqalarga tayyorgarlik darajasini oshirishda muhim
omil bo‘ldi va ularning jismoniy rivojlanishiga katta ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Mazkur usullar yordamida o‘tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, 11 yoshli erkin
kurashchilar uchun tavsiya etilgan mashqlar majmuasi ularning jismoniy tayyorgarligini
sezilarli darajada oshirishi va sport natijalariga ijobiy ta'sir ko‘rsatishi aniqlandi.
11 yoshli erkin kurashchilarni jismoniy tayyorgarligini oshirish maqsadida tavsiya
etilgan mashqlar majmuasi, yosh sportchilarning kuch, chidamlilik va chaqqonlik
ko'rsatkichlarini tizimli ravishda rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, ilmiy asoslangan
yondashuv bilan tashkil etiladi. Ushbu mashqlar natijasida nafaqat sportchilarni
musobaqalarga tayyorlash dara
jasi, balki ularning umumiy jismoniy salomatligi va o‘zini
tiklash qobiliyatlari ham yaxshilayi.
Birinchi mashq sifatida o‘tirib
-turish mashqi sportchilarning pastki tanasini,
ayniqsa, oyoq mushaklarini kuchaytirishga qaratilgan. Ushbu mashq davomida sportchilar
mashqni 10-
12 marta takrorlash bilan shug‘ullanadi. Har bir to‘plamdan (podxod) so‘ng
30 soniya dam olish vaqti beriladi. Bu mashq orqali sportchilarning oyoq mushaklari
kuchayadi, pastki tana mushaklari, jumladan, son va dumba mushaklari yaxshilanadi.
O‘tirib
-
turish mashqining ilmiy izohi shundan iboratki, u ko‘p qo‘llaniladigan harakatlar
yordamida umumiy tana barqarorligini ta'minlaydi va uzoq davom etadigan kurash
paytida chidamlilikni oshiradi. Sportchilar o‘rtasida kuzatilgan natijalar shuni ko‘rsatdiki,
bu mashqni muntazam bajarish ular uchun kurashda tezkor va kuchli oyoq harakatlarini
amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Dam olish vaqtida yurak urish
chastotasi 120-
130 oralig‘ida bo‘lib, bu esa sportchilarning yurak
-qon tomir tizimini ham
mustahkamlashga yordam beradi.
Keyingi mashqimiz
–
Oldinga qadam tashlash mashqi, bu mashq sportchilar uchun
har tomonlama kuchni, muvozanatni va barqarorlikni rivojlantirishga mo‘ljallangan.
Ushbu mashqni har bir sportchi 8-10 marta takrorlaydi va har safar 25 soniya dam olish
bilan amalga oshiradi. Oldinga qadam tashlash mashqi sportchilarning muvozanatini
sezilarli darajada yaxshilaydi, ayniqsa, kurash paytida bir oyoqda turish va manevrlarni
(turli xil texnikalar va taktikalar to'plami) amalga oshirishda. Ilmiy yondashuv shuni
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
57
ko‘rsatadiki, bu mashq son mushaklarini, kestirib mushaklarini va dumba mushaklarini
mustahkamlash bilan birga, harakatlardagi izchillikni va kuchni oshiradi. Yurak urish
chastotasi 120-
135 oralig‘ida bo‘ladi, bu esa sportc
hilarni yuqori intensivlikdagi jismoniy
faoliyatga moslashtirishga yordam beradi.
Yerga tayangan holda qo’llarni bukib, yozish mashqi
esa, sportchilarning yuqori
tana mushaklarini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Har bir sportchi ushbu mashqni
8-
10 marta bajaradi va har bir to‘plamdan (podxod) keyin 35 soniya dam olishadi. Bu
mashqni bajarish orqali sportchilar ko‘krak, yelka va qo’ldagi uch boshli mushaklarni
rivojlantiradilar. Ilmiy izohga ko‘ra, bu mashq yuqori tana kuchini sezilarli darajada
oshiradi va bu kurash paytida raqibga nisbatan ustunlik beruvchi quvvat manbaiga
aylanadi. Takrorlanishlar oralig‘ida yurak urish chastota
si 125-
135 oralig‘ida saqlanadi,
bu esa umumiy jismoniy kuch va chidamlilikni oshiradi.
Yotgan holda gantel ko’tarish mashqi yelka va ko‘krak mushaklarini rivojlantirish
uchun qo‘llaniladi. Ushbu mashqning texnikasi sportchilarning ko‘krak va yelka
mushaklarini chuqurroq ishlatishga imkon beradi. Har bir sportchi 6-8 marta ushbu
mashqni bajaradi, bunda 45 soniya dam olish vaqti belgilanadi. Ushbu mashq
sportchilarning yuqori tana kuchini oshirish va ularni raqibga qarshi samarali harakat
qilishga tayyorlash uchun muhim. Yurak urish chastotasi 125-
140 oralig‘ida bo‘ladi, bu esa
yuqori tana mushaklari va yurak-
qon tomir tizimiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
Sakrab, so’ngra cho'kish mashqi, sportchilarning umumiy kuch va chidamliligini
oshirishda asosiy mashqlardan biridir. Har bir sportchi ushbu mashqni 5-8 marta bajarib,
har safar 40 soniya dam olishadi. Sakrab, so’ngra cho'kish mashqi yuqori intensivlikda
bajariladi va butun tana mushaklarini bir vaqtda ishlatish imkonini beradi. Ushbu mashq
yurak urish chastotasining 135-
145 oralig‘ida bo‘lishini ta’minlaydi va nafaqat kuch, balki
chidamlilikni ham rivojlantiradi. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sakrab, so’ngra
cho'kish mashqi nafas olish va yurak urishini oshirish orqali aerobik imkoniyatlarni
kengaytiradi.
1-jadval
11 yoshli erkin kurashchilarning jismoniy tayyorgarligini oshirish metodikasi
Mashqlar nomi
Takrorlanish
Dam olish
vaqti
Yurak
urish
chastotasi
Intensivlik
O’tirib
-turish
mashqi
10-12 marta
30 soniya
120-130
O‘rtacha/Yuqori
Oldinga qadam
tashlash (Lunges)
8-10 marta
25 soniya
120-135
O‘rtacha/Yuqori
Yerga tayangan
holda qo’llarni
bukib, yozish
(Push-ups)
8-10 marta
35 soniya
125-135
O‘rtacha/Yuqori
Yotgan holda
gantel ko’tarish
(1-3 kg)
6-8 marta
45 soniya
125-140
O‘rtacha/Yuqori
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
58
Sakrab, so’ngra
cho'kish
(Burpee)
5-8 marta
40 soniya
135-145
O‘rtacha/Yuqori
Yerdagi
zinapoyada
bajariladigan
mashqlar
(Agility Ladder
Drills)
3-5 marta
30 soniya
130-140
O‘rtacha/Yuqori
Intervallik bilan
yugurish
5 daqiqa
1 daqiqa tez,
1 daqiqa
sekin
135-145
O‘rtacha/Yuqori
Nafas olish
mashqlari
5 daqiqa
35 soniya
110-120
O‘rtacha/Yuqori
Yerdagi zinapoyada bajariladigan mashqlar kurashchilar uchun oyoq tezligini va
harakatlarni nazorat qilishni yaxshilashga yordam beradi. Har bir sportchi ushbu mashqni
3-5 marta bajarib, 30 soniya dam oladi. Zinapoyada bajariladigan mashqlar
sportchilarning oyoq mushaklari va reflekslarini rivojlantirishda muhimdir. Bu mashqlar
orqali oyoqlar tez va izchil harakat qilishni o‘rganadi, bu esa kurash paytida tezkor va aniq
harakatlarni amalga oshirishga imkon beradi. Mashq davomida yurak urish chastotasi
130-
140 oralig‘ida bo‘ladi, bu esa sportchilarni doimiy hara
katlarda samaradorlikka
erishishga yordam beradi (1-jadvalga qarang).
Ushbu mashqlar majmuasi ilmiy asosda tuzilgan bo‘lib, sportchilarning umumiy
jismoniy tayyorgarligini oshirish va ularni musobaqalarga tayyorlash uchun samarali
vosita bo‘ladi. Har bir m
ashqning ilmiy asoslangan metodikasi sportchilarning kuchi,
chaqqonligi, chidamliligi va umumiy jismoniy imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan
bo‘lib, bu ularning natijalariga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi.
XULOSA
Mazkur tadqiqot natijalari
shuni ko‘rsatadiki, 11 yoshli erkin kurashchilar uchun
tavsiya etilgan jismoniy tayyorgarlik mashqlari majmuasi ularning jismoniy rivojlanishi va
sport natijalarini sezilarli darajada yaxshilaydi. Mashqlar tizimli ravishda kuch, chidamlilik
va chaqqonlik k
abi asosiy ko‘rsatkichlarni oshirishga qaratilgan bo‘lib, yosh
sportchilarning musobaqalarga tayyorlanish darajasini ko‘tarishda muhim vosita
hisoblanadi.
Birinchi navbatda, tadqiqot ishtirokchilari orasida kuch ko‘rsatkichlarining oshishi,
yuqori tana va oyoq mushaklarining rivojlanishi kuzatildi. Bu ularga musobaqalar paytida
raqib ustidan jismoniy ustunlikka erishishda yordam berdi. Shuningdek, chidamlilik
mashqlarining qo‘llanilishi natijasida sportchilarning yurak
-qon tomir tizimi
mustahkamlanib, uzoq davom etadigan yuklamalarga bardoshlik oshdi.
Zinapoyada bajariladigan chaqqonlik mashqlari va muvozanatni rivojlantiruvchi
mashqlar sportchilarning texnik harakatlarni aniq va tezkor bajarishga o‘rgatdi. Bu esa
kurash paytida muhim texnik ko‘nikmalarni shakllantirishga katta hissa qo‘shdi.
Yakuniy statistik tahlillar asosida shuni aytish mumkinki, mashqlar majmuasi
barcha ishtirokchilarning jismoniy ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi va ular
musobaqalarga tayyorgarlik darajasida sezilarli yuksalishlarga erishdilar. Ushbu mashqlar
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
3 (2024) / ISSN 2181-3701
59
yosh kurashchilarni yuqori darajadagi musobaqalarga tayyorlashda samarali usul sifatida
tavsiya etiladi.
Shunday qilib, tavsiya etilgan mashqlar majmuasi erkin kurash bo‘yicha 11 yoshli
sportchilarning jismoniy tayyorgarligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi va
ularning kelgusidagi sport yutuqlariga zamin yaratadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Ивашков, В. А., & Петров, А. В. (2016). Физическая подготовка борцов
вольного стиля. Москва: Спорт. –
312 с.
2.
Турсунов, Ж. Н. (2018). Подготовка юных спортсменов в борьбе: теория и
практика. Ташкент: Фан. –
256 с.
