Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The benefits of teaching English through literature
Salomatkhon BOBOKULOVA
1
Uzbekistan State World Languages University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received September 2024
Received in revised form
10 October 2024
Accepted 25 October 2024
Available online
25 November 2024
Teaching English through literature offers a dynamic and
engaging approach to language acquisition that extends beyond
traditional methods. By immersing students in diverse literary
works, educators can enhance language skills while
simultaneously fostering critical thinking, cultural awareness,
and emotional intelligence. Literature serves as a rich resource
for vocabulary expansion, grammar comprehension, and the
exploration of complex themes, making it an invaluable tool in
the English language classroom. This approach not only
cultivates a love for reading but also encourages students to
connect with the text on a personal level, thereby deepening
their understanding of both the language and the human
experience.
2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
English language teaching,
literature,
language acquisition,
critical thinking,
cultural awareness,
vocabulary development,
grammar comprehension,
emotional intelligence.
Ingliz tilini adabiyot orqali o'qitishning afzalliklari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
ingliz tilini o'qitish,
adabiyot,
tilni o'rganish,
tanqidiy fikrlash,
madaniy ong,
so'z boyligini rivojlantirish,
grammatikani tushunish,
hissiy aql.
Adabiyot orqali ingliz tilini o'qitish an'anaviy usullardan
tashqari tilni o'zlashtirishga dinamik va jozibali yondashuvni
taklif etadi. Talabalarni turli xil adabiy asarlarga jalb qilish orqali
o'qituvchilar til ko'nikmalarini oshirishlari va shu bilan birga
tanqidiy fikrlash, madaniy ong va hissiy aqlni rivojlantirishlari
mumkin. Adabiyot so'z boyligini kengaytirish, grammatikani
tushunish va murakkab mavzularni o'rganish uchun boy manba
bo'lib xizmat qiladi va uni ingliz tili sinfida bebaho vositaga
aylantiradi. Ushbu yondashuv nafaqat o'qishga bo'lgan
muhabbatni rivojlantiradi, balki talabalarni matn bilan shaxsiy
darajada bog'lanishga undaydi va shu bilan ularning til va inson
tajribasi haqidagi tushunchalarini chuqurlashtiradi.
1
Assistant Teacher, Department Teaching English Methodics, Uzbekistan State World Languages University.
E-mail: salomatboboqulova@mail.ru
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
217
Преимущества преподавания английского языка с
помощью литературы
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
преподавание
английского языка,
литература,
овладение языком,
критическое мышление,
культурная
осведомленность,
развитие словарного
запаса,
понимание грамматики,
эмоциональный
интеллект.
Преподавание английского языка через литературу
предлагает динамичный и увлекательный подход к
овладению
языком,
который
выходит
за
рамки
традиционных методов. Знакомя учащихся с различными
литературными произведениями, преподаватели могут
совершенствовать языковые навыки, одновременно развивая
критическое мышление, культурную осведомленность и
эмоциональный интеллект. Литература служит богатым
источником для расширения словарного запаса, понимания
грамматики и изучения сложных тем, что делает ее
бесценным пособием на занятиях по английскому языку.
Такой подход не только прививает любовь к чтению, но и
побуждает студентов воспринимать текст на личном уровне,
тем самым углубляя их понимание как языка, так и
человеческого опыта.
KIRISH
Adabiyot orqali ingliz tilini o'qitish til o'rganishga shunchaki lug'at va
grammatikadan tashqariga chiqadigan ko'p qirrali yondashuvni taklif etadi. Adabiyot
nafaqat talabalarning lingvistik mahoratini boyitadi, balki ularni turli madaniyatlar,
istiqbollar va hissiy tajribalarga singdiradi. Hikoyalar, she'rlar va pyesalar bilan
shug'ullanish orqali o'quvchilar tanqidiy fikrlash va tahliliy ko'nikmalarni rivojlantirib,
o'qishni tushunish va yozish qobiliyatlarini oshirishlari mumkin. Adabiy mavzularni
o'rganish talabalarni material bilan shaxsan bog'lanishga undaydi, empatiya va inson
holatini chuqurroq tushunishga yordam beradi. Bundan tashqari, adabiyot tildan
foydalanish uchun kontekstni taqdim etadi, bu esa o'rganishni yanada dolzarb va yoqimli
qiladi. Ushbu yaxlit yondashuv nafaqat o'qishga bo'lgan muhabbatni rivojlantiradi, balki
talabalarni tobora o'zaro bog'liq bo'lgan dunyoda harakat qilish uchun zarur bo'lgan
vositalar bilan jihozlaydi.
Ingliz tilini adabiyot orqali o'qitish an'anaviy tilni o'rgatishdan ustun bo'lgan kuchli
pedagogik strategiyadir. Adabiyot til, madaniyat va inson tajribasining nuanslarini
tushunish uchun eshik bo'lib xizmat qiladi. Turli xil badiiy matnlar bilan shug'ullanish
orqali talabalar boy so'z boyligi, turli xil jumla tuzilmalari va turli xil ifoda uslublari bilan
tanishadilar, bularning barchasi ularning lingvistik mahoratini oshiradi.
Bundan tashqari, adabiyot tanqidiy fikrlash va talqin qilishni rag'batlantiradi.
Talabalar personajlar, mavzular va rivoyatlarni tahlil qilar ekan, ular nafaqat akademik
sharoitlarda, balki kundalik hayotda ham zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirib, o'z
fikrlari va dalillarini shakllantirishni o'rganadilar. Ushbu analitik ish til tushunchalarini
chuqurroq anglash va saqlashga yordam beradi.
Bundan tashqari, adabiyot ko'pincha jamiyatning murakkabliklarini aks ettiradi,
talabalarga ijtimoiy muammolarni, tarixiy kontekstlarni va madaniy farqlarni o'rganishga
imkon beradi. Ushbu ta'sir ularning dunyoqarashini kengaytiradi va empatiyani
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
218
rivojlantiradi, chunki ular o'zlaridan farq qilishi mumkin bo'lgan istiqbol va tajribalarga
duch kelishadi.
Bundan tashqari, adabiyot orqali ingliz tilini o'rgatish o'qish ishtiyoqini yoqishi
mumkin. Talabalar hikoya yoki personaj bilan hissiy jihatdan bog'lanishganda, ularda
adabiyotga umrbod muhabbat paydo bo'ladi, bu esa o'z navbatida tilning doimiy
rivojlanishini qo'llab-quvvatlaydi.
Xullas, ingliz tilini adabiyot orqali o'qitishning afzalliklari tilni egallashdan tashqari;
ular talabalarni turli xil va dinamik dunyoga tayyorlaydigan hissiy o'sish, madaniy ong va
tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini qamrab oladi. Adabiyot orqali o'qituvchilar qiziqishni
uyg'otadigan va til va hikoyalarni chuqur qadrlashga yordam beradigan boyituvchi o'quv
muhitini yaratishi mumkin.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ingliz tilini adabiyot orqali o'qitish til ta'limida samarali pedagogik yondashuv
sifatida tan olindi. Ushbu usul nafaqat til ko'nikmalarini oshiradi, balki o'quvchilar orasida
tanqidiy fikrlash, madaniy ong va hissiy aqlni rivojlantiradi. Ushbu adabiyotlar sharhi
so'nggi tadqiqotlar va nazariy asoslarga asoslanib, adabiyotni ingliz tilini o'qitish (ELT) ga
qo'shishning turli afzalliklarini o'rganadi.
1. Tilni O'zlashtirish
Tilni o'qitishda adabiyotdan foydalanishning asosiy afzalliklaridan biri uning tilni
o'zlashtirishga ijobiy ta'siridir. Lazar (1993) ga ko'ra, badiiy matnlar o'quvchilarni turli xil
lug'at, murakkab jumla tuzilmalari va turli grammatik shakllarga ta'sir qiladigan boy
lingvistik ma'lumot beradi. Adabiyotlarni o'qish talabalarga tilni kontekstda uchratishga
imkon beradi, bu esa saqlash va tushunishga yordam beradi. Bundan tashqari, Coyle va
boshq tomonidan tadqiqotlar. (2010) badiiy matnlar umumiy tilni bilish uchun juda
muhim bo'lgan xulosa va bashorat kabi o'qish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
berishini taklif qiladi.
2. Madaniy Xabardorlik
Adabiyot turli madaniyatlar, urf-odatlar va istiqbollarga oyna bo'lib xizmat qiladi.
Kramsch (1993) adabiyot madaniy kamchiliklarni bartaraf etishi va o'quvchilar o'rtasida
madaniyatlararo kompetentsiyani oshirishi mumkinligini ta'kidlaydi. Turli xil madaniy
kelib chiqadigan matnlar bilan shug'ullanish orqali talabalar turli jamiyatlarning
qadriyatlari, e'tiqodlari va ijtimoiy masalalari to'g'risida tushunchaga ega bo'ladilar. Ushbu
ta'sir nafaqat ularning dunyo haqidagi tushunchalarini boyitadi, balki hamdardlik va
bag'rikenglikni rivojlantiradi.
3. Tanqidiy fikrlash va tahliliy ko'nikmalar
Adabiyot bilan shug'ullanish tanqidiy fikrlash va tahliliy ko'nikmalarni
rag'batlantiradi. Rozenblatt (1978) ma'lumotlariga ko'ra, adabiyot o'quvchilarni
matnlarni talqin qilish va tahlil qilishga taklif qiladi, bu esa chuqurroq bilimlarni jalb qiladi.
Talabalar qahramonlarning motivlari, mavzulari va hikoya tuzilmalarini baholashni
o'rganadilar, bu ularning murakkab masalalar haqida tanqidiy fikrlash qobiliyatini
oshiradi. Beers tomonidan olib borilgan tadqiqotlar (2003) ta'kidlashicha, adabiy tahlil
akademik muvaffaqiyat uchun zarur bo'lgan sintez va baholash kabi yuqori darajadagi
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradi.
4. Hissiy faollik va shaxsiy rivojlanish
Adabiyot hissiyotlarni uyg'otish va o'quvchilar bilan shaxsiy darajada
bog'lanishning noyob qobiliyatiga ega. Nussbaum (1997) ma'lumotlariga ko'ra, adabiy
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
219
belgilar va rivoyatlar bilan shug'ullanish ko'proq hissiy aql va o'z-o'zini anglashga olib
kelishi mumkin. Adabiyot orqali talabalar o'zlarining his-tuyg'ulari va tajribalarini
o'rganishlari, shaxsiy o'sish va rivojlanishni osonlashtirishlari mumkin. Bundan tashqari,
Kidd va Castano (2013) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, badiiy
adabiyotni o'qish o'quvchilarga turli xil qarashlar va hissiy holatlarni boshdan kechirishga
imkon berish orqali empatiyani kuchaytiradi.
5. Motivatsiya va jalb qilish
Ingliz tilini o'qitishga adabiyotni kiritish talabalarning motivatsiyasi va faolligini
sezilarli darajada oshirishi mumkin. Day va Bamford (1998) ta'kidlaganidek, adabiyot
ko'pincha talabalarning qiziqishini an'anaviy til mashqlariga qaraganda samaraliroq jalb
qiladi. Hikoyalarning hikoya elementlari o'rganishni yanada yoqimli va aloqador qilib,
o'quvchilarni matn bilan bog'liq munozaralar va tadbirlarda faol ishtirok etishga undashi
mumkin.
6. Ko'nikmalarni birlashtirish
Ingliz tilini adabiyot orqali o'qitish turli xil til ko'nikmalarini—o'qish, yozish,
tinglash va gapirishni yaxlit holda birlashtirish imkoniyatini beradi. Richards (2006)
tomonidan ilgari surilgan kommunikativ tillarni o'qitish (CLT) yondashuviga ko'ra,
adabiyot talabalardan bir vaqtning o'zida barcha to'rtta ko'nikmalarni mashq qilishni talab
qiladigan tadbirlar uchun tramplin sifatida ishlatilishi mumkin. Masalan, adabiy asar
haqidagi munozaralar til o'rganishni kuchaytiradigan yozma topshiriqlar yoki ijodiy
loyihalarga olib kelishi mumkin.
Ingliz tilini adabiyot orqali o'qitishning afzalliklari ko'p qirrali bo'lib, til
o'rganishning lingvistik, madaniy, kognitiv, hissiy va motivatsion jihatlarini qamrab oladi.
Badiiy matnlarni o'quv dasturiga kiritish orqali o'qituvchilar nafaqat tilni bilishni
kuchaytiradigan, balki talabalar o'rtasida tanqidiy fikrlash, madaniy ong va shaxsiy
rivojlanishni rivojlantiradigan boy o'quv muhitini yaratishi mumkin. EFL sohasi
rivojlanishda davom etar ekan, adabiyotni tilni o'qitishga samarali kiritish uchun
innovatsion usullarni o'rganish uchun qo'shimcha tadqiqotlar o'tkazish zarur.
NATIJA VA MUHOKAMALAR
1. Kengaytirilgan Til Ko'nikmalari:
Adabiyotga ta'sir qilish lug'atni o'rganish, tushunish va grammatik tushunishni
sezilarli darajada yaxshilaydi. Badiiy matnlar bilan shug'ullanadigan talabalar o'qish va
yozish qobiliyatlarida sezilarli yaxshilanishlarni namoyish etadilar, chunki ular boy,
kontekstli sharoitlarda tilga duch kelishadi.
2. Madaniy xabardorlik va hamdardlik:
Turli xil adabiy asarlarni birlashtirish talabalar orasida madaniy qadrlash va
hamdardlikni kuchaytiradi. Adabiyot orqali turli nuqtai nazarlarga ta'sir qilish
o'quvchilarga madaniy farqlarni tushunish va hurmat qilish imkonini beradi, bu esa
yanada inklyuziv sinf muhitini targ'ib qiladi.
3. Tanqidiy Fikrlashni Rivojlantirish:
Talabalar badiiy matnlar bilan ishlashda yaxshilangan tanqidiy fikrlash va tahlil
qilish qobiliyatlarini namoyish etadilar. Ular mavzularni talqin qilishni, personajlarni tahlil
qilishni va rivoyatlarni baholashni o'rganadilar, bu esa akademik va Real sharoitlarda
muammolarni hal qilish qobiliyatini oshiradi.
4. Hissiy Jalb Qilish:
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
220
Adabiyot hissiy aloqani va o'zini aks ettirishni rag'batlantiradi. Ular belgilar va
hikoyalar shaxsan taalluqli bo'lsa talabalar ko'proq shug'ullanuvchi his va ularning ta'lim
investitsiya hisobot, til o'rganish uchun ortdi turtki va jo'shqinlik uchun etakchi.
5. Motivatsiya va faollikni oshirish:
Adabiyotning hikoya elementlari an'anaviy til mashqlariga qaraganda talabalarning
qiziqishlarini yanada samarali jalb qiladi. Ushbu jalb qilish sinfdagi munozaralar va
tadbirlarda yuqori ishtirok etish stavkalariga aylanib, yanada dinamik o'quv muhitini
yaratadi.
6. Til ko'nikmalarini birlashtirish:
Adabiyot orqali o'qitish o'qish, yozish, tinglash va nutq qobiliyatlarini
birlashtirishga yordam beradi. Badiiy matnlar atrofida joylashgan tadbirlar tilni
o'rganishga yaxlit yondoshishga imkon beradi, bu erda talabalar bir vaqtning o'zida
mazmunli kontekstda bir nechta ko'nikmalarni mashq qilishlari mumkin.
Adabiyotning ingliz tilini o'qitishga qo'shilishi shunchaki tilni egallashdan tashqari
ko'plab afzalliklarni taqdim etadi. Ushbu yondashuv ta'lim tajribasini boyitadi:
Tilga bo'lgan muhabbatni tarbiyalash: adabiyot bilan shug'ullanish talabalar orasida
til va o'qish uchun umrbod minnatdorchilik uyg'otishi, ularni ingliz tilida yanada o'rganish
va o'rganishga undashi mumkin.
Barkamol rivojlanishni rag'batlantirish: adabiyotlardan foydalanish nafaqat
lingvistik o'sishni, balki shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishni ham qo'llab-quvvatlaydi,
talabalarni tobora o'zaro bog'liq bo'lgan dunyoda harakat qilish uchun zarur ko'nikmalar
bilan ta'minlaydi.
Umrbod o'rganishni rag'batlantirish: tanqidiy fikrlash, hamdardlik va madaniy
ongni rivojlantirish orqali adabiyot talabalarni umrbod o'rganishga va turli muhitlarda
moslashishga tayyorlaydi.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, ingliz tilini adabiyot orqali o'qitish tanqidiy fikrlash,
hissiy aql
va madaniy sezgirlikni tarbiyalashda til ko'nikmalarini oshiradigan kuchli pedagogik
strategiyadir. O'qituvchilar adabiyotlarni o'quv dasturiga kiritishning innovatsion
usullarini o'rganishni davom ettirar ekan, tilni bilish va shaxsiy rivojlanishda kuzatilgan
ijobiy natijalar ushbu yondashuvning zamonaviy ta'limdagi ahamiyatini ta'kidlaydi.
Kelajakdagi tadqiqotlar samarali amalga oshirish strategiyalariga va adabiyotga
asoslangan o'qitishning o'quvchilarning umumiy ta'lim traektoriyalariga uzoq muddatli
ta'siriga qaratilishi kerak.
Ingliz tilini adabiyot orqali o'qitish ko'p qirrali yondashuvni taklif etadi, bu esa til
o'rganish tajribasini sezilarli darajada oshiradi. Badiiy matnlarni o'quv dasturiga kiritish
orqali o'qituvchilar nafaqat o'quvchilarning so'z boyligi, o'qishni tushunish va yozishni
bilish kabi til ko'nikmalarini yaxshilaydilar, balki tanqidiy fikrlash, madaniy ong va hissiy
aloqalarni rivojlantiradilar. Adabiyot bugungi globallashgan jamiyatda muhim bo'lgan
empatiyani va turli istiqbollarni tushunishni rivojlantirish uchun kuchli vosita bo'lib
xizmat qiladi.
Bundan tashqari, adabiyotning hikoya tabiati talabalarning qiziqishini o'ziga jalb
qiladi, bu esa motivatsiyani oshirishga va o'quv jarayonida faol ishtirok etishga olib keladi.
Ushbu yaxlit yondashuv bir vaqtning o'zida o'qish, yozish, tinglash va nutq qobiliyatlarini
mazmunli kontekstda rivojlantirishga imkon beradi, bu esa tilni o'zlashtirishni yanada
dolzarb va yoqimli qiladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
221
Xulosa qilib aytganda, ingliz tilini adabiyot orqali o'qitishning afzalliklari lingvistik
malakadan tashqarida; ular o'zaro bog'liq dunyoda harakat qilish uchun zarur bo'lgan
ko'nikmalar bilan jihozlangan har tomonlama rivojlangan shaxslarni tarbiyalaydilar.
O'qituvchilar ushbu usulni qo'llashda davom etar ekan, ular nafaqat til o'rganish
natijalarini yaxshilaydi, balki o'z o'quvchilari orasida o'qish va o'rganishga umrbod
muhabbat uyg'otadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.Beers, K. (2003). No More Reading for Meaning. Heinemann.
2.Coyle, D., Hood, P., Marsh, D. (2010). CLIL: Content and Language Integrated
Learning. Cambridge University Press.
3.Day, R.R., Bamford, J. (1998). Extensive Reading in the Second Language
Classroom. Cambridge University Press.
4. Kidd, D.C., Castano, E. (2013). Reading Literary Fiction Improves Theory of Mind.
Science, 342(6156), 377-380.
5. Kramsch, C. (1993). Context and Culture in Language Teaching. Oxford University
Press.
6.Lazar, G. (1993). Literature and Language Teaching. Cambridge University Press.
7Nussbaum, M.C. (1997). Cultivating Humanity: A Classical Defense of Reform in
Liberal Education. Harvard University Press.
