Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Fairy tale terms linguopragmaticality interpretation
Nigora KAMALOVA
1
Karakalpak State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received September 2024
Received in revised form
10 October 2024
Accepted 25 October 2024
Available online
25 November 2024
This article presents a linguistic analysis of fairy tale terms,
examining their content and essence, lexical-semantic
properties, and pragmatic aspects. It interprets the specific
communicative functions of these terms and explores the social,
cultural, and moral values they convey. Additionally, the study
considers the contextual usage of fairy tale terms within
narratives and their significance from a linguistic perspective.
The work illuminates the theoretical foundations of
linguopragmatics and demonstrates their practical application
through illustrative examples. This article is valuable for
researchers in the fields of folklore linguistics, linguoculturology,
and pragmatic analysis.
2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
pragmatics,
fairytale,
analysis,
discourse,
semantics,
karakalpak fairytales,
allieration,
rhythm.
Ertak nomlari lingvopragmatik tahlili
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
pragmatika,
ertak,
analiz,
diskurs,
semantika,
qoraqalpoq ertaklari,
alliteratsiya,
ritm.
Ertak atamalarining lingvopragmatik tahliliga bag‘ishlangan.
Unda ertak atamalarining mazmun-mohiyati, ularning leksik-
semantik xususiyatlari va pragmatik jihatlari o‘rganiladi.
Tadqiqotda ertak atamalarining o‘ziga xos kommunikativ
vazifalari, ular orqali yetkaziladigan ijtimoiy, madaniy va axloqiy
qadriyatlar talqin qilinadi. Shuningdek, ertak atamalarining
matn ichidagi kontekstual ishlatilishi va ularning tilshunoslik
nuqtai nazaridan ahamiyati ham ko‘rib chiqiladi. Ishda
lingvopragmatikaning nazariy asoslari va ularning amaliy
qo‘llanilishi misollar yordamida yoritib berilgan. Ushbu maqola
folklor tilshunosligi, lingvokulturologiya va pragmatik tahlil
sohasida izlanish olib boruvchi tadqiqotchilar uchun foydali
bo‘lishi mumkin.
1
PhD student, Karakalpak State University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
445
Лингвопрагматическая
интерпретация
сказочных
терминов
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
прагматика,
сказка,
анализ,
дискурс,
семантика,
каракалпакские сказки,
аллитерация,
ритм.
Данная статья посвящена лингвопрагматическому анализу
сказочных терминов. В ней исследуется содержание
сказочных терминов, их лексико-семантические особенности
и прагматические аспекты. В исследовании трактуются
специфические коммуникативные функции сказочных
терминов, социальные, культурные и нравственные
ценности, передаваемые через них. Также рассматривается
контекстное использование сказочных терминов в тексте и их
значение с лингвистической точки зрения. Теоретические
основы лингвопрагматики и их практическое применение
освещены в работе на примерах. Эта статья может быть
полезна исследователям, проводящим исследования в
области фольклорной лингвистики, лингвокультурологии и
прагматического анализа.
Lingvopragmatikaliq jandasiw pragmatikaliq maqset mashqalasin ádebiy sáwbette
tásir hám sáwbetti qabil etiw sapalılıǵın analizlewdiń sheshiwshi qurallarinan biri
sipatinda alıp shıǵadı. Pragmatikaliq maqsetllerdi bir neshe tu’rlerge ajratiw múmkin hám
hár biriniń tásiri málim bir kontekstte parq qılıwı múmkin. Bul pragmatikalıq maqset
aktuallastırıw, "deavtomatlastırıw" fenomeni menen baylanıslı bolıp, ol ataqlı alımlar
tárepinen dodalanǵan (E.A. Larin, P. Jacobson, N.V. Arnold h.,t.b.) bolip, eń tolıq analiz
Praga lingvistikalıq mektebi tárepinen ámelge asırıldı.
Erteklerdegi pragmatikanıń birinshi wazıypası oqıwshıǵa estetikalıq tásir etiwden
ibarat. Eger shigarmaniń asliyatinda pragmatikalıq tásir bolmasa, oqıwshınıń hár qanday
reakciyasın oyatatuǵin pragmatikalıq qubilis (ózgeshelik) bolmaydı hám kórkem
shıǵarmanıń qádiri bolmaydı. Sóylewshiniń itibarın tıńlawshınıń itibarına tartıw, olardı
kommunikativ tásir hám qızıǵıwshılıqqa tartıw maqsetinde sózlerdiń ekspressiv
emocional bahalaw konnotativ mánisin, yaǵnıy sózlerdiń pragmatikalıq mánisin úyreniw
zárúrligi tuwiladi. Ádebiy tekstte, ásirese, erteklerde qaharmannıń minez qulqin baqlaw
múmkin, sebebi ertek qaharmanıniń hár qanday minez-qulqınıń emocional reakciyası
ertek tekstiniń ulıwma mazmunı ushın áhmiyetli bolıp esaplanadı.
Sonliqtan, ádebiy diskurstaǵi til birlikleri, strukturaliq-semantik ózgeshelikleri
pragmatikaliq maqsettiń tu’ri hám tásirinen kelip shiǵip tańlanadi. Solay eken, bul til
birlikleri pragmatikaliq analizde ashiq yaki implisit pragmatik maqsetlerdi aniqlawǵa
járdem beredi. Erteklerde oqiwshiniń dıqqatin tartiw pragmatikaliq intentsiyasi ozine tán
ózgesheliklerge iye. Ingliz hám qaraqalpaq xalq erteklerinde eń birinshi diqqatti ózine
tartatuǵin ozgesheligi bul erteklerdiń atamalari bolip tabiladi. Misal ushin izertlew
obıyektimiz bolǵan turmisliq, qiyaliy hám haywanatlar haqqindaǵi erteklerdiń atamaların
úyrenip shiqtiq. 1-toparǵa ingliz erteklerinen: “Tom Tit Tot”,”Nix Nought Nothing”,“Mouse
and Mouser”, “Teeny-Tiny”, “Titty Mouse and tatty Mouse”, “The Wee, Wee Mannie”, “The
Pied Piper” “Henny-Penny”[ ] bolip bul atamalardi pragmatikaliq tárepten analizlep
qaraymiz:1) Bul erteklerdiń atamalarında alliteratsiya hám (rhyme) rifmadan paydalaniw
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
446
atamani ózine tartatuǵin hám este saqlanıwı ushin xizmet etedi, bunday ritmik temalar
eslep qaliwǵa járdem beredi. Dawissiz sesler ‘t’, ‘p’,’ń niń tákirarlanıwı atamaǵa oyınshıl
hám ritmlilik berip bul ertektiń jeńil hám injiq ertekke tánliligine silteme beredi. Tema
ashiq túrde ertektiń mazmunin sáwlelendirmeydi, al bul ertektiń personaj haqqindaǵi
ertek ekenligi túsiniledi.
“Nix Nought Nothing” atamasi qiziqlı hám sırlı bolıp, syujet haqqinda kóp nárse
belgisiz bolǵanlıǵı menen jumbaq bolip oqıwshınıń diqqatin ózine tartadi. Bul ertektiń
temasi traditsiyaliq ertek hawazin beredi, soniń menen birge Arxaik sózler ("Nix Nought")
folklor yamasa eski erteklerdiń sezimin oyatadi, traditsiyaǵa tiykarlanǵan bolip oqıwshı
moral sabaqların óz ishine alǵan ertekti kútedi
"Mouse and Mouser"-Bul atamaniń pragmatikaliq maqseti ashiq hám súwretlewshi
bolip,tishqandi hám tishqandi awlaytuǵin haywan yaki nárselerdi óz ishine alǵan aniq
antagonist – protagonist qatnasıqlarınıń bolıwı mumkinshiligin názerde tutadı.Ertek
atamasi haywan qaharmanlarǵa qaratılǵan bolıp, olardıń kóz-qarasinan, antropomorfik
qásiyetleri yaki allegorik elementler menen aytilǵan ertekti kórsetedi.
"Teeny-Tiny",“The Wee, Wee Mannie”- atamalari kishireytiriwshi yaki balaliqti
tastiyiqlap, kishireytiriwshi ('Teeny-Tiny' “Mannie”) qóllanilǵan. Atamaniń ápiwayiliǵi
hám toninan jas ertek qumarlar yamasa kishi qaharmanlar qatnasiwindaǵı erteklerdi
suyiwshiler ushın arnalǵan ekenligin tusiniledi.
“Titty Mouse and tatty Mouse” erteginiń atamasinda qollanılǵan alliteratsiya
áhmiyetli sebebi bul sózler bir semantikaliq maydanǵa tiyisli bolsa ekinshiden olar bir gáp
aǵzalari bolǵanliqtan oqiwshi itibarin tartiwi sózsiz. Semantikaliq birlik hám semantikaliq
parallelism [2,147] jaratiwdan tisqari, oqıwshı diqqatin tartiw ushin dáslepki
alliteratsiyadan paydalanıw mumkin. Bunnan tisqari, Arnold pikiri boyinsha, alliteratsiya
kushli pozitsiyalardan biri bolǵan atamalarda ushirasadi [1,161]. Bul analizler erteklerdiń
temalari qiziǵiwshiliq oyatiwi hám olar suwretlegen erteklerdiń tiykarǵi temalarin,
elementlerin jetkeriw ushin pragmatik qural bolip xizmet qiliwi mu’mkinligin
tastiyiqlaydi.
Qaraqalpaq ertekleriniń atamalarıniń pragmatikalıq ózgesheliklerin tallaw bul
atamalardıń mazmun jetkerip beriwin, oqıwshılardıń itibarin tartıwın, mádeniy yamasa
sociallıq elementlerdi sáwlelendiriwin úyreniwdi óz ishine aladı. 1-topar ertekleri : “Aqilli
azbaydi, altin tozbaydi”, “Ayiwli-Alpan”, “Jaqsiliq qilsań ózińe, jamanhq qilsań ózińe, “Gu’l
gu’lge ashiq aqirisinda mánisinen qashiq” [4] – ertekleriniń atamalari naqil maqallar bolip
rifma yaki uqsasliqlar danaliq hám altın arasındaǵı parallellikti bekkemlep, olardıń birdey
shıdamlılıq sıpatına ayrıqsha itibar qaratadı. Al jaqsiliq penen jamanliq yaǵniy unamlı hám
unamsız háreketler aqırında ózine qaytatuǵınlıǵın kórsetedi.
Gu’l gu’lge ashiq aqirisinda mánisinen qashiq”, Bul atamadaǵi fraza , álbette,
metaforiyalıq mániske iye bolıp, romantika, táǵdir, ashiqliq haqqındaǵı ertekti
sáwlelendiredi. Atamanıń quramalı, poeziyalıq tábiyatı astarli mánisi menen oqıwshılardı
tartadı. Ol simvolizm hám emocional tereńlikke bay, názik gúrrińlerdi qádirleytuǵın
oqiwshilardi qızıqtıratuǵın ertekti usınıs etedi.
Rifmalar parallel strukturalardı bekkemlewde, qarama-qarsılıqlardı ornatıwda,
ritmiyalıq qásiyetlerdi arttırıwda járdem beredi, eske túsiriwdi jeńillettiredi. Bunday
rifmali dúzilis mádeniyatlar aralıǵındaǵı maqallarga tán bolıp, yadta qalıwshı, aniq til
arqalı danalıqtı jetkerip beriwge járdem beredi. Maqallar kóbinese mádeniy qádiriyatlar
hám isenimlerdi sáwlelendiretuǵın kollektivlik danıshpanlıqtıń saqshısı bolıp xızmet
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701
447
etedi. Ertekti maqal menen ataw arqalı oni tanıs mádeniy yamasa ádep-ikramlılıq
qádiriyatlarǵa baylanıstırıwı múmkin, bul bolsa tińlawshilarǵa dárriw ertek penen tanisiw
imkaniyatın beredi. Qaraqalpaq dástúrleri sıyaqlı awızeki dástúrleri kúshli
mádeniyatlarda maqallardıń qollanılıwı dawamlılıq hám aldınǵı áwladlardıń
danıshpanlıǵına húrmet bildiredi. Ol tıńlawshılarǵa ertek tek kewil ashtırıw ushın emes
ekenligin bildiredi.
Solay etip ertek atamalariniń 1-topari boyinsha tomendegi juwmaqqa kelemiz:
1) ingliz xalq ertekleri atamalarinda alliteratsiya hám rifmadan paydalanip tińlawshiniń
yaki oqiwshiniń diqqatin ozine tartatuǵin pragmatikaliq maqset waziypasin atqaradi;
2) Qaraqalpaq xaliq erteklerinde alliteratsiyadan yamasa rifmadan paydalanilǵan ertek
atamalari tek naqil-maqallar menen atalǵan erteklerde ushirasti hám hár bir maqal
qollanilǵan ertek atamalari tanis, mádeniy qadriyatlardi sáwlelendiriwshi, tińlawshiǵa
tereń tanis belgiler (danaliq,jaqsiliq, jamanliq, altın, gúl, quyash nurı) qollanıladı
PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR
1.
Арнольд, И. В., (2016) Стилистика. Современный английский язык: учебник
для вузов, Издательство "ФЛИНТА" – 2016 – ISBN: 978-5-89349-363-4 – Текст
электронный // ЭБС ЛАНЬ – URL: https://e.lanbook.com/book/84578
2.
Geoffrey N. Leech Language in Literature:
Style and Foregrounding Pearson
Longman, 2008 – Всего страниц: 222
3.
English Fairy Tales Collected by Joseph Jacobs, the Pennsylvania State University.
2005
4.
Qaraqalpaq xaliq ertekleri —Nókis: «Q a r a q a lp a q s ta n » baspasi, 2019. 428 bet.
