Sahih al-Buxoriy asaridagi balog‘at va majoziy ifodalarning leksik tahlili

Annotasiya

Mazkur maqolada arab tili balog‘atining noyob xususiyatlarini, xususan, majoziy ifodalarning mohiyati tahlil qilinadi. Unda majozning lug‘aviy va istilohiy ta’riflari, uning arab tili balog‘atidagi muhim roli hamda estetik va ijodiy ifodalashdagi ahamiyati yoritib berilgan. Maqolada majoziy ifodaning turlari, jumladan, istiora, tashbeh va majozi mursal kabi uslublar misollar orqali tushuntirilgan. Jumladan, Hadisi sharif matnlarida uchraydigan majoziy iboralar hamda ularning majozir ma’nolari chuqur leksik tahlil qilingan.

Manba turi: Jurnallar
Yildan beri qamrab olingan yillar 2022
inLibrary
Google Scholar
ВАК
elibrary
doi
 
Chiqarish:
520-525
29

Кўчирилди

Кўчирилганлиги хақида маълумот йук.
Ulashish
Temirov, J. (2024). Sahih al-Buxoriy asaridagi balog‘at va majoziy ifodalarning leksik tahlili. Xorijiy Lingvistika Va Lingvodidaktika, 2(5/S), 520–525. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/foreign-linguistics/article/view/68263
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Annotasiya

Mazkur maqolada arab tili balog‘atining noyob xususiyatlarini, xususan, majoziy ifodalarning mohiyati tahlil qilinadi. Unda majozning lug‘aviy va istilohiy ta’riflari, uning arab tili balog‘atidagi muhim roli hamda estetik va ijodiy ifodalashdagi ahamiyati yoritib berilgan. Maqolada majoziy ifodaning turlari, jumladan, istiora, tashbeh va majozi mursal kabi uslublar misollar orqali tushuntirilgan. Jumladan, Hadisi sharif matnlarida uchraydigan majoziy iboralar hamda ularning majozir ma’nolari chuqur leksik tahlil qilingan.


background image

Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –

Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign

Linguistics and Linguodidactics

Journal home page:

https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics

Lexical analysis of stylistics and metaphorical expressions

in the work "Sahih Al-Bukhari"

Jasur TEMIROV

1

Samarkand State Institute of Foreign Languages

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received September 2024

Received in revised form

10 October 2024

Accepted 25 October 2024

Available online

25 November 2024

This article analyzes the unique features of Arabic stylistics,

in particular, the essence of metaphorical expressions. It

examines the lexical and terminological definitions of metaphor,

its important role in the Arabic language balagat, as well as its

aesthetic and creative meaning. The article explains various

types of metaphorical expressions, such as istiora, tashbeh and

mafozi mursal, with examples. It also provides a deep lexical

analysis of metaphorical phrases found in the texts of Hadith and

their metaphorical meanings.

2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:

https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5

/S

-pp520-525

This is an open-access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (

https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru

)

Keywords:

metaphor,

verbalism,

tashbeh,

metaphorical mursal,

qarina,

lafz,

period,

dahr,

irony,

tawil,

davr,

zavol.

Sahih al-Buxoriy asaridagi balog‘at va majoziy ifodalarning

leksik tahlili

ANNOTATSIYA

Kalit so‘zlar:

Majoz,

balog‘at,

tashbeh,

majozi mursal,

qarina,

lafz,

davr,

dahr,

kinoya,

ta’vil,

davr,

zavol.

Mazkur

maqolada

arab

tili

balog‘atining

noyob

xususiyatlarini, xususan, majoziy ifodalarning mohiyati tahlil

qilinadi. Unda majozning lug‘aviy va istilohiy ta’riflari, uning arab

tili balog‘atidagi muhim roli hamda estetik va ijodiy

ifodalashdagi ahamiyati yoritib berilgan. Maqolada majoziy

ifodaning turlari, jumladan, istiora, tashbeh va majozi mursal

kabi uslublar misollar orqali tushuntirilgan. Jumladan, Hadisi

sharif matnlarida uchraydigan majoziy iboralar hamda ularning

majozir ma’nolari chuqur leksik tahlil qilingan.

1

Senior Teacher, Samarkand State Institute of Foreign Languages.


background image

Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика

и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics

Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701

521

Лексический анализ стилистики и метафорических
выражений в произведении «Сахих аль-Бухари»

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

метафора,

стилистика,

ташбех,

мафози мурсаль,

карина,

лафз,

давр,

дахр,

ирония,

та’виль,

завал.

В

данной

статье

анализируются

уникальные

особенности арабской стилистики, в частности, сущность

метафорических выражений. Рассматриваются лексические

и терминологические определения метафоры, её важная

роль в арабском языке балагат, а также её эстетическое и
творческое значение. В статье объясняются различные
типы метафорических выражений, такие как истиора,

ташбех и мафози мурсаль, с примерами. Также проводится

глубокий лексический анализ метафорических фраз,
встречающихся в текстах хадисов, и их метафорических

значений.


Shubhasiz, har qanday tilni o‘rganayotgan kishi o‘rganish jarayonida to‘siq

boʻladigan ba’zi muammolarga duch keladi va tilni o‘rganish uchun uzoq vaqt kerak
bo‘ladi. Shuningdek, tillar o‘ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi, xususan, arab tili
o‘zining balog‘ati bilan kalimalarining ma’noga boyligi, asl va majoziy ma’nolari bilan
ajralib turadi. Majoz lug‘atda (o‘tish joyi, yo‘lak) degan ma’noni bildirsa, istelohda esa,
o‘zining asl ma’nosini aynan bermasdan boshqa ma’noga dalolat qiladigan so‘zga nisbatan
aytiladi. Majoz arab tili balog‘atining eng muhim uslublaridan biri bo‘lib,
u matnlarga go‘zallik va ijodiylik bag‘ishlaydi.

Arab tilida majoz – bu so‘zning asl ma’nosidan boshqa ma’noda ishlatilishi bo‘lib,

bunda haqiqiy ma’no va majoziy ma’no o‘rtasida bog‘liqlik mavjud bo‘ladi va ma’no haqiqiy

emasligini bildiruvchi ishora (

ةنيرق

-qarina)* bo‘ladi. Majoz arab tili balog‘atining eng

muhim uslublaridan biri bo‘lib, u matnlarga go‘zallik va ijodiylik bag‘ishlaydi.

*Qarina – bu haqiqiy ma’noni rad etuvchi va majoziy ma’noni tasdiqlovchi ishora. Agar

qarina bo‘lmasa, gap majoziy emas balki, haqiqiy hisoblanadi,.

Agar ikki ma’no o‘rtasidagi moslik o‘zaro o‘xshashlik bo‘lsa, u istiora, deyiladi.

O‘zaro bog‘lanishi tashbehdan boshqa jihat bo‘lsa, u holda bunday kalimalar majozi

mursal, deb nomlanadi. Masalan: (

سرف ىلع ادسأ تيأر

Ot ustida sherni ko‘rdim), misolidagi

“sher” lafzi jasur kishiga ishlatilgan kalimadir. Jasur kishi bilan “sher” lafzini o‘zaro
o‘xshashlik bog‘lab turgani ko‘rinib turibdi. Chunki jasur kishini “sher”ga tashbeh qilinadi.
Keyin “sher” lafzini jasur kishi ma’nosida ishlatiladi.

“Majoz arablar nutqida faxrlanadigan jihatlardan biri bo‘lib, ularning fasohati va

balog‘atining dalilidir”. Arablar majozni ko‘p ishlatadi va uni o‘z tillarining faxrlaridan biri
deb biladi; chunki u fasohatning belgisi va balog‘atning asosidir. Shu orqali ularning tili
boshqa tillardan ajralib turadi. Ko‘pgina nutqlarda majoz haqiqatdan ko‘ra ta’sirchanroq
va tinglovchilar uchun manzur bo‘ladi. Haqiqatdan tashqari barcha so‘zlar, agar ular
mutlaqo imkonsiz bo‘lmasa, majoz hisoblanadi, chunki ular turli ta’villarga ehtimoliydir.
Shu tariqa, qiyoslash (tashbeh), istiora va boshqa so‘z san’atlari majoz doirasiga kiradi.
Masalan, Jarir ibn Attiyaning quyidagi so‘zi kabi:

اباضغ اوناك نإ و هانيعر موق ضرأب ءامسلا طقس اذإ


background image

Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика

и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics

Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701

522

“Osmon qavmning yurtiga tushsa, biz uni o‘tlatamiz, hatto ular g‘azabda

bo‘lishsa ham”.

Bu yerda “osmon” so‘zi majoziy ma’noda ishlatilgan bo‘lib, “yomg‘ir”ni anglatadi.

Jarir ibn Attiya bu so‘zida majoz vositasida she’rining ta’sirchanligini oshirgan va o‘z
qavmining sabr-toqati va jasoratliligiga ishora qilgan.

Jumladan, Sahih al-Buxoriy asaridagi vaqtni ifodalovchi so‘zlarda ham kalimalarni

majoziy ma’noda kelganligini ko‘rishimiz mumkin. Hadislar mazmunida keltirilgan
majozdan maqsad balog‘atning turli mavzularini o‘z ichiga oluvchi ifodadir. Bu holatda so‘z
o‘zining asl ma’nosidan chiqib, boshqa bir ma’noga o‘tadi. Bunga istiora (o‘xshatish asosida
majoziy qo‘llanish), tashbeh (o‘xshatish), kinoya (bilvosita ishora) va lug‘aviy hamda aqliy
majozlar kiradi.

َغَلَبَو

َتْنِب

ِدْيَز

ِنْب

تِباَث

:

نَأ

ءاَسِن

َنوُعْدَي

ِحيِباَصَمْلاِب

ْنِم

ِف ْو َج

ِلْي للا

َن ْرُظْنَي

ىَلِإ

،ِرْه طلا

ْتَلاَقَف

:

اَم

َناَك

ُءاَسِّنلا

َنْعَن ْصَي

اَذَه

ْتَباَعَو

نِهْيَلَع

[s:79]

Zayd ibn Sobit roziyallohu anhuning qiziga “Ayollar

kechaning yarmida

chiroq

yoqib, pok bo‘lganlarini tekshirib ko‘rishmoqda” degan xabar keldi. Shunda u “(Sahobiya)
ayollar bunday kelishmas edi”, deb haligi ayollarni aybladi. [1: 323]

“Kechaning yarmida”

degan ifoda qattiq zulmatni kinoya bilan ifodalaydi. Ayniy

ta’kidlashicha, bu ifoda odatda chiroqlarni qidirish odatiy hol bo‘lgan paytdagi zulmatning
kuchini ifodalaydi.

1821

.

ِدْبَع

ِالل

ِنْب

يِبَأ

،َةَداَتَق

َلاَق

:

َقَلَطْنا

يِبَأ

َماَع

،ِةَيِبْيَدُحلا

َمَر ْحَأَف

ُهُبا َح ْصَأ

ْمَلَو

،ُمِر ْحُي

َثِّدُحَو

يِب نلا

نَأ

ا وُدَع

،ُهوُزْغَي

َقَلَطْناَف

يِب نلا

،

اَمَنْيَبَف

اَنَأ

َعَم

ِهِباَح ْصَأ

َك حَضَت

ْمُهُضْعَب

ىَلِإ

، ضْعَب

ُت ْرَظَنَف

اَذِإَف

اَنَأ

ِراَمِحِب

، ش ْحَو

ُتْلَمَحَف

،ِهْيَلَع

،ُهُتْنَعَطَف

،ُهُتَبْثَأَف

ُتْنَعَتْساَو

ْمِهِب

ا ْوَبَأَف

ْنَأ

،يِنوُنيِعُي

اَنْلَكَأَف

ْنِم

ِهِم ْحَل

اَنيِش َخَو

ْنَأ

،َعَطَتْقُن

ُتْبَلَطَف

يِب نلا

،

ُعَف ْرَأ

يِسَرَف

اَوْأَش

ُريِسَأَو

،ا وْأَش

ُتيِقَلَف

لُجَر

ْنِم

يِنَب

راَفغ

يِف

ِف ْو َج

ِلْي للا

،

ُتْلُق

:

َنْيَأ

َتْكَرَت

يِب نلا

؟

َلاَق

:

ُهُتْكَرَت

، َنَهْعَتِب

َوُهَو

لِياَق

،اَيْف سلا

ُتْلُقَف

:

اَي

وُسَر

َل

،ِ الل

نِإ

َكَلْهَأ

َنوُأَرْقَي

َكْيَلَع

َم َل سلا

َةَم ْحَرَو

،ِالل

ْمُه نِإ

ْدَق

اوُش َخ

ْنَأ

اوُعَطَتْقُي

َكَنوُد

،ْمُهُرِظَتْناَف

ُتْلُق

:

اَي

َلوُسَر

،ِالل

ُتْبَصَأ

َراَمِح

،ِش ْحَو

يِدْنِعَو

،ُهْنِم

؟ ةَلِضاَف

َلاَقَف

ِم ْوَقْلِل

:

اوُلُك

ْمُهَو

َنوُمِر ْحُم

]

7:364

[

1821. Abdulloh ibn Abu Qatoda rivoyat qilinadi:
“Hudaybiya yili yoʻlda tushdi, uning sheriklari ehrombog‘lashdi-yu, u ehrom

bog‘lamadi. Keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallamga dushmanning (u zotga qarshi) urush
ochayotgani aytildi. Shunga u zot yo‘lga tushdilar”.

(Abu Qatoda shunday dedi) “Men u zotning sahobalari bilan birga edim. Ular bir-

birlariga qarab, kulishdi. Qarasam, bir zebra turibdi, darhol unga hamla qildim va unga
(nayza otib) sanchib qo‘ydim. Ulardan yordam so‘ragan edim, menga yordam berishdan
bosh tortishdi. Keyin uning go‘shtidan yedik, biroq (u zotdan) ajralib qolishdan xavfsirab
qoldik. Men otimni goh choptirib, goh yo‘rg‘alatib Nabiy sollallohu alayhi vasallamni
izladim

. Yarim tunda

Banu Gʻiforlik bir kishini uchratib: “Nabiy sollallohu alayhi

vasallamni (oxirgi marta) qayerda ko‘rding?” dedim. U: “U zotni Ta’hinda* ko‘rdim, (hozir)
Suqyoda* qaylula qilmoqdalar”, dedi.

Keyin men: “Ey Allohning Rasuli! Ahlingiz sizga salom va Allohning rahmatini aytib

yuborishdi. Ular sizdan ajrab qolishdan xavfsirashmoqda. Ularni kutib turing!” dedim.
Keyin: “Ey Allohning Rasuli, men zebrani qo‘lga tushirdim. Oldimda undan (go‘shtidan)
ortgani ham bor”, dedim. U zot odamlarga: “Yeyaveringlar”, dedilar. Holbuki ular ehromda
edilar”.

*Ta’hin Makka yo‘lidagi, Suqyodan uch mil masofada joylashgan buloq.
*Suqyo – Makka bilan Madina o‘rtasida joylashgan katta bir qishloq

. [2: 587]


background image

Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика

и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics

Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701

523

Ushbu hadisi sharifda ham

Yarim tunda, Kechaning yarmida

kabi so‘zlarni

ko‘rishimiz mumkin bu esa o‘z navbatida kechaning qorong‘uligiga va zulmatiga ishora
qiladi. Yana bir boshqa hadisi sharifda esa,

705

.

نعو

َرِباَج

َنْب

ِدْبَع

ِ الل

يِراَصْنَلأا

،

َلاَق

:

َلَبْقَأ

لُجَر

ِنْيَحِضاَنِب

ْدَقَو

َحَنَج

ُلْي للا

،

َقَفاَوَف

ا داَعُم

،يِّلَصُي

َكَرَتَف

ُه َحِضاَن

َلَبْقَأَو

ىَلِإ

داَعُم

،

َأَرَقَف

ِةَروُسِب

ِةَرَقَبلا

ِوَأ

ِءاَسِّنلا

َقَلَطْناَف

ُلُج رلا

ُهَغَلَبَو

نَأ

ا ذاَعُم

َلاَن

ُهْنِم

]

7:149

[

705. Jobir ibn Abdulloh Ansoriy roziyallohu anhumo aytadi:

“Bir kishi

tun qorong‘usida

suv tashiydigan ikki tuyasi bilan kelib qoldi. U tuyasini

qo‘yib, namoz o‘qiyotgan Mu’ozga iqtido qildi. Muvoz Baqara [yoki Niso] surasini qiroat
qila boshladi. Haligi kishi ketib qoldi. Unga Mu’oz uni malomat qilganini aytishdi. Shunda
u Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib, u zotga Mu’ozdan shikoyat qildi.
[1: 550]

Ushbu hadis matnidagi "

ليللا حنج

" (kechaning zulmati) iborasi kechaning juda

qorong‘i bo‘lishiga kinoya sifatida ishlatilgan. Bu hadisda "

ءاشعلا ةمحف

" (kechki qorong‘ilik)

nazarda tutiladi, ya’ni kechning qorong‘iligi kuchayib, qorong‘u tun boshlanishi haqida so‘z
yuritiladi.

6182

.

نعو

َرِباَج

يِبَأ

َةَرْيَرُه

ِنَع

ِّيِب نلا

َلاَق

"

لا

او مَسُت

َبَنِعلا

،َم ْرَكلا

و

لا

اوُلوُقَت

:

َةَبْيَخ

ِرْه دلا

.

نِإَف

َالل

َوُه

ُرْه دلا

"

]

7:1264

[

6182. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “uzumni (karm) demanglar va “

Zamon

qurisin!”

demanglar, chunki Allohning O‘zi

zamondir

”, dedilar” [4: 514]

Ushbu hadisi sharifdagi

رْهَّدلا

zamon so‘zini leksik jihatdan o‘rganganimizda, arablar

odatda hayotlarida ro‘y beradigan musibatlar, qiyinchiliklar, o‘lim, keksalik, mol-dunyo
yo‘qotish yoki shunga o‘xshash holatlarda vaqtni (davrni, zamonni) qoralab, unga la’nat

o‘qishgan. Ular "

رْهَد اَي َكَلْيَو

" yoki "

رْهَّدلا َةَبْيَخ اَي

" kabi iboralarni ishlatib, zamonni ayblashgan.

Shunda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: "

رهدلا وه الله نإف رهدلا اوبست لا

" (Davrni

qoralamanglar, chunki Allohning o‘zi davrning sohibidir) deb aytgan. Bu erda u zamonni
emas, balki musibatlarning asl sababchisini ayblamaslikni ta’kidlagan. Chunki
qiyinchiliklar va musibatlar Alloh taoloning irodasi bilan yuz beradi. Zamonga esa hech
qanday ta’sir ko‘rsatish qudrati berilmagan, u ham Alloh yaratgan mavjudotlardan biri.

"

رهدلا وه الله نإف

" jumlasi shuni anglatadiki, hayotda sodir bo‘ladigan hodisalar va

musibatlarning haqiqiy sababchisi Allohning o‘zidir. Shu sababli, zamonni qoralash Allohni
qoralash bilan tenglashib qoladi. Bu gap zamonni ma’naviy yoki ilohiy darajaga ko‘tarish
ma’nosida emas, balki Allohning qadariga hurmatni ifoda etish uchun aytilgan. Alloh

barcha voqealarni vujudga keltiruvchi va boshqaruvchidir. Ushbu hadisda ham biz

رْهَّدلا

zamon so‘zini majoziy ma’noda kelganini ko‘rishimiz mumkin.

541

.

ْنَع

يِبَأ

،َةَز ْرَب

"

َناَك

يِب نلا

يِّلَصُي

َحْب صلا

اَنُد َحَأَو

ُفِرْعَي

،ُهَسيِلَج

ُأَرْقَيَو

اَهيِف

اَم

َنْيَب

َنيِّتِّسلا

ىَلِإ

،ِةَئاِملا

َو

يِّلَصُي

َرْه ظلا

اَذِإ

ِتَلاَز

ُسْم شلا

،

َو

َر ْصَعْلا

اَنُد َحَأَو

ُبَهْذَي

ىَلِإ

ى َصْقَأ

،ِةَنيِدَملا

َع َجَر

َو

ُسْم شلا

ة ي َح

،

ُتيِسَنَو

اَم

َلاَق

يِف

ِبِرْغَملا

َلاَو

يِلاَبُي

ِريِخْأَتِب

ِءاَشِعلا

ىَلِإ

ِثُلُث

ِلْي للا

مَث

َلاَق

ىَلإ

َش

ِرْط

ِلي للا

.

]

7:121

[

541. Shu’ba Abu Minholdan rivoyat qiladi:
“Abu Barza roziyallohu anhu bunday dedi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam

bomdodni birimiz yonidagini taniydigan bo‘lib yorishganida

o‘qir edilar va unda

oltmishdan yuztagacha oyat qiroat qilar edilar.

Peshinni kun oqqanda

, asrni esa

birortamiz Madinaning chekkasiga borib, qaytib kelgunicha ham quyosh charaqlab
turadigan vaqtda

o‘qir edilar – Abu Minhol dedi: “(Abu Barza) Shom haqida nima


background image

Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика

и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics

Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701

524

deganini unutibman” –

Xuftonning tunning uchdan birigacha

kechiktirilishiga parvo

qilmas edilar”. [1: 459]

Bu hadisi sharifda esa vaqt ko‘rsatkichlarining 4 tasining majoziy ma’nolarda

kelganini ko‘rishimiz mumkin.

ُهَسيِلَج ُفِرْعَي اَنُدَحَأَو َحْب صلا يِّلَصُي

jumlasida bomdodni birimiz

yonidagini taniydigan bo‘lib yorishganida o‘qir edilar deganidan qorong‘ulikning naqadar
qalin ekanligini bildirish uchun ishlatilingan.

ُسْم شلا ِتَلاَز اَذِإ َرْه ظلا يِّلَصُي

degan jumlani tahlil

qilganimizda Peshinni kun oqqanda, ya’ni quyoshni zavoldan og‘ganidan keyin degan

ma’noni nazarda tutgan bo‘lsa, Hadisi sharifdagi "

ةيح سمشلا

" (quyosh tirik) iborasi majoziy

ma’noda ishlatilgan. Bu ibora quyoshning yorqinligi va rangi sof oq bo‘lib, sarg‘ish rang
aralashmagan holatini tasvirlaydi. Ya’ni, bu so‘zlar quyoshning kuchli va tiniq nur
taratishini ta’kidlaydi, lekin haqiqatan ham tiriklik ma’nosini nazarda tutmaydi.

Bu yerda "

ةايح

" (hayot) so‘zi majoziy ravishda biror narsa o‘zining mukammal yoki

asl holatida bo‘lishini ifodalash uchun qo‘llanilgan. Shu tariqa, quyoshning yorqinligi va
sofligi hayotga o‘xshatilgan.

5244

.

ْنَعو

ِرِباَج

نب

ُدْبَع

الل

ُلوُقَي

َلاَق

ُلوُسَر

ِالل

" :

اَذِإ

َلاَطَأ

ْمُكُدَحَأ

َةَبْيَغلا

َلَف

ْقُرْطَي

ُهَلْهَأ

لْيَل

.

[7:1100]

5244. Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhu aytadi:
“Rosululloh sollallohu alayhi vasallam: “Birortangiz uzoq (vaqt uyda) yo‘q bo‘lgan

bo‘lsa, ahlining oldiga kechasi kelmasin”, dedilar”. [3: 656]

Ibn Hajar ushbu ibora haqida shunday degan: "

ًلايل هلهأ قرطي لاف

" (uyiga kechasi kirib

borish) kecha va kunduzda qo‘llanilgan "

قرط

" so‘zidagi majazni yo‘q qilish uchun ta’kid

sifatida keltirilgan. Ya’ni, aslida "

قرط

" so‘zi odatda kechasi kelishni anglatadi, ammo ba’zan

kunduzi ishlatilishi ham mumkin. Bu yerda "

ًلايل

" (kechasi) so‘zining qo‘shilishi ushbu

iborani kecha bilan bog‘liqligini aniq belgilash uchun ishlatilgan.

Ibn Hajar bu izoh bilan "

قرط

" so‘zining aniq va to‘g‘ri ishlatilishini ta’minlash uchun

ushbu ta’kidlashning sababini bayon qiladi. Shu orqali Qur’on va hadislardagi tilning
nozikliklarini chuqur tushuntiradi.

Xulosa o‘rnida shuni ayta olamizki, maqola arab tilining balog‘ati, fasohati va boy

leksik imkoniyatlarini ochib beradi. Arab tilida majoz uslubining muhim o‘rni borligi va u
matnlarning ta’sirchanligini oshirishda asosiy vosita ekanligi yoritiladi. Majoziy ifodalar
nafaqat she’riy uslublar, balki Qur’on oyatlari va hadislar mazmunida ham keng
qo‘llaniladi.

Maqolada majozning turlari, jumladan, istiora, tashbeh va majozi mursal kabi

uslublar tahlil qilingan va ularning har biri misollar bilan izohlangan. Jumladan, arab tilida
so‘zlarning o‘z ma’nosidan chiqib boshqa ma’noga o‘tishi matnlarni yanada go‘zal va ijodiy
qiladi. Qur’on va hadis matnlaridagi ba’zi majoziy iboralar zamon, vaqt, kecha va kunning
xususiyatlarini ifodalashda ishlatilgani namoyon etiladi.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam tomonlaridan hadislarda ishlatilgan

ayrim iboralar, masalan, “Davrni qoralamanglar, chunki Allohning o‘zi davrning sohibidir”
kabi so‘zlar orqali majozning ahamiyati tushuntirilgan. Bu esa musulmonlarning majoziy
ifodalarni qabul qilishlari va ularning asl ma’nosini tushunishlariga yordam beradi.


background image

Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика

и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics

Special Issue – 5 (2024) / ISSN 2181-3701

525

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1.

S

hayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)”

1- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2013, 670 bet

2.

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)”

2- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2013, 670 bet

3.

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)”

6- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2021, 686 bet

4.

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)”

7- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2021, 703 bet

5.

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Mustalahul hadis. “Sharq” nashriyoti,

2011.

6.

Akhmedov, S. I. (2021). CLASSIFICATION AND TYPES OF NEOLOGISMS IN UZBEK

LANGUAGE. Scientific progress, 2(1), 1186-1189.

7.

لا ليعامسا نب دمحم الله دبع وبأ .

توريب ،يبرعلا باتك راد ،"يراخبلا حيحص"يراخب

،نانبل

2016

،م

1728

8.

رصم "يراخبلا حيحص حرش يف يرابلا حتف" ينلاقسعلا رجح نبا دمحأ نبا يلع .

2010

9.

Ahmedov, S. (2021). Effective Technique of Teaching and Learning Arabic

Language in the Classroom in Uzbekistan. Science and Education, 2(5), 716-724.

10.

Қурбонов, Бобур (2022). МОВАРОУННАҲР ВА ХУРОСОН ТАЗКИРАЧИЛИК

МАКТАБИ ШАКЛЛАНИШИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and
social sciences, 2 (5), 471-482.

11.

Mamatqulov, Po'lat (2023). NIZOMIY VA ZAHIRIDDIN MUHAMMAD

BOBURNING ADABIY- ESTETIK QARASHLARI. Turkologik tadqiqotlar xalqaro ilmiy
jurnali, 2 (2), 48-52.

Bibliografik manbalar

. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)” 1- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2013, 670 bet

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)” 2- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2013, 670 bet

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)” 6- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2021, 686 bet

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf “Oltin silsila (Sahihul Buxoriy)” 7- juz “Hilol-nashr” nashriyoti, Toshkent,2021, 703 bet

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Mustalahul hadis. “Sharq” nashriyoti, 2011.

Akhmedov, S. I. (2021). CLASSIFICATION AND TYPES OF NEOLOGISMS IN UZBEK LANGUAGE. Scientific progress, 2(1), 1186-1189.

أبو عبد الله محمد بن اسماعيل البخاري"صحيح البخاري"، دار كتاب العربي، بيروت لبنان،2016م،1728ص.

علي ابن أحمد ابن حجر العسقلاني "فتح الباري في شرح صحيح البخاري" مصر 2010

Ahmedov, S. (2021). Effective Technique of Teaching and Learning Arabic Language in the Classroom in Uzbekistan. Science and Education, 2(5), 716-724.

Қурбонов, Бобур (2022). МОВАРОУННАҲР ВА ХУРОСОН ТАЗКИРАЧИЛИК МАКТАБИ ШАКЛЛАНИШИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (5), 471-482.

Mamatqulov, Po'lat (2023). NIZOMIY VA ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING ADABIY- ESTETIK QARASHLARI. Turkologik tadqiqotlar xalqaro ilmiy jurnali, 2 (2), 48-52.