Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Social and cultural aspects of early foreign language
learning in children
Nilufar KADIROVA
1
Academic Lyceum affiliated with Andijan State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received September 2024
Received in revised form
10 October 2024
Accepted 25 October 2024
Available online
25 November 2024
This article explores the significance of learning a foreign
language during childhood. The author emphasizes that
childhood is a crucial stage in the formation of an individual's
personality and substantiates the importance of early
development of foreign language competence. The article
analyzes the impact of foreign language learning on a child's
cognitive and emotional development, as well as the
characteristics of language acquisition in children of different
age groups. The paper presents conclusions that aid in
determining the optimal age for developing foreign language
competence in children.
2181-
3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5/S-pp531-535
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
childhood,
foreign language,
language competence,
early learning,
cognitive development,
emotional development.
Bolalarda xorijiy tilni erta o‘rganishning ijtimoiy va
madaniy jihatlari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
bolalik davri,
xorijiy til,
til kompetensiyasi,
erta o‘rganish,
kognitiv rivojlanish,
emotsional rivojlanish.
Ushbu maqola bolalik davrida xorijiy tilni o‘rganishning
ahamiyatiga bag‘ishlangan. Muallif bolalik davri inson shaxsining
shakllanishidagi muhim bosqich ekanligini ta’kidlab, xorijiy til
kompetensiyasini erta rivojlantirishning ahamiyatini asoslaydi.
Maqolada
xorijiy
tilni
o‘rganishning
bolaning
kognitiv va emotsional rivojlanishiga ta’siri, shuningdek,
turli yoshdagi bolalarda til o‘rganish xususiyatlari tahlil
qilinadi. Maqoladabolalarda xorijiy til kompetensiyasini
shakllantirishning eng maqbul yoshini aniqlashga yordam
beradigan xulosalar beriladi.
1
Teacher, Academic Lyceum affiliated with Andijan State University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
5 (2024) / ISSN 2181-3701
532
Социальные и культурные аспекты раннего изучения
иностранного языка у детей
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
детство,
иностранный язык,
языковая компетенция,
раннее обучение,
когнитивное
развитие,
эмоциональное развитие.
Данная
статья
посвящена
важности
изучения
иностранного
языка
в
детском
возрасте.
Автор
подчеркивает, что детство является ключевым этапом в
формировании личности человека, и обосновывает
значимость раннего развития иноязычной компетенции. В
статье анализируется влияние изучения иностранного
языка на когнитивное и эмоциональное развитие ребенка, а
также рассматриваются особенности освоения языка
детьми разных возрастов. В работе представлены выводы,
способствующие определению наиболее оптимального
возраста для формирования иноязычной компетенции у
детей.
Bolalik inson shaxsining rivojlanishida juda muhim davr hisoblanadi. Shuning
uchun maktabgacha ta’lim bosqichi turli soha mutaxassislarining e’tiborini tortmoqda.
Ag
ar zamonaviy ta’limning umumiy vazifalarini ko‘rib chiqsak, so‘nggi paytlarda
ustuvorlik bilish, ko‘nikma va malakalarni shakllantirishdan ko‘ra turli xil
kompetensiyalarni: ijtimoiy, ijtimoiy-madaniy, kommunikativ va boshqalarni hosil
qilishga qaratilganl
igini ta’kidlash mumkin. [4, b. 25]. Bolalik davri –
bu, shuningdek,
tafakkurning faol rivojlanish davri, baholash va o‘zini baholash shakllanishi, tafakkur,
irodaviy, emotsional o‘zini boshqarish rivojlanish davridir. Bolalik davrida shaxsning
asosi, barqaror motivatsiya tuzilmasi shakllanadi, yangi ijtimoiy ehtiyojlar, tengdoshlar
tomonidan tan olinishga bo‘lgan ehtiyoj, yangi turdagi, ixtiyoriy xatti
-harakatning asosi
paydo bo‘ladi [1, b. 37]. Hozirgi vaqtda eng talabgir kompetensiyalardan biri xorijiy t
ilda
muloqot qilish kompetensiyasi hisoblanadi. Y.P. Abduraza
kovaning fikricha, u ma’lum bir
darajada muloqot qilish texnikasiga ega bo‘lish, tegishli norma va stereotiplarni
o‘zlashtirish natijasidir. Shuningdek, ushbu kompetensiya o‘quvchining kognitiv
va
emotsional rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, o‘zida asosiy xorijiy til
kompetensiyalarini (nutq, til, ijtimoiy-
madaniy, kompensator va o‘quv
-bildirish)
birlashtiradi va ular uchun ma’lum bir bilim, ko‘nikma va malakalar majmui xosdir
[5, b
. 41]. Ushbu kompetensiyani shakllantirishni bola yaxshi o‘zlashtirishi mumkin
bo‘lgan erta bosqichdan boshlash maqsadga muvofiqdir.
Y.N. Protasovaning fikricha, taxminan 5 yoshga kelib bola ona tilini yaxshi
o‘zlashtirib oladi va natijada yangi tilga bo‘lgan munosabati ongli bo‘ladi. Zamonaviy hayot
tarzi xorijiy tilni erta o‘rganish bolalarda til va madaniy xilma
-
xillikka qiziqish uyg‘otish,
boshqa xalqlar tili va madaniyatiga hurmat bilan qarashga yordam berishini ko‘rsatmoqda.
I.A. Zimnyayaning qarashig
a ko‘ra, xorijiy til, ona tili kabi insonning ijtimoiy, intellektual
va shaxsiy funksiyalarini ta’minlaydi [2, b. 13]. Shu bilan birga, pedagoglar ingliz tilini
o‘rganishni qaysi yoshdan boshlash kerakligi borasida bir fikrda emas. I.L.
Sholponing
fikricha
, 5 yoshdan boshlab o‘qitishni boshlash samaraliroq, chunki to‘rt yoshli bolalar
materialni sekinroq o‘zlashtiradi, hali ham emotsional jihatdan beqaror, diqqatni jamlash
uchun ularga qiyinroq va ona tilini ham yetarli darajada bilmaydi. Uch yoshli bolalar ham
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
5 (2024) / ISSN 2181-3701
533
xorijiy tilni ongli ravishda o‘rgana olmaydi, chunki ularda so‘z tuzish ko‘nikmalari
hozirgina shakllana boshlagan va ona tilidagi so‘z boyligi shakllanayotgan bo‘ladi. Biz uch
yoshli bolalar ota-
onalari bilan yaqin aloqada bo‘lishi va ota
-
onaning yo‘qligi ko‘pincha
bolalarda stress keltirib chiqarishini ta’kidlash muhim, bu esa tilni sifatli o‘rganishga
to‘sqinlik qilishi mumkin. Ammo barchasi individual ekanligi va har doim ham bunday
bo‘lmasligini ham inkor etib bo‘lmaydi [3, b. 5]. Masalan, inson h
ayotining birinchi 4 yilida
bilim olish qobiliyatining 50% shakllanadi, 7-
8 yoshga kelib asosiy ko‘nikmalar
shakllanadi.
8
–
10 yoshdan boshlab har qanday qobiliyatni mashq qilish orqali rivojlantirish
kerak. Yoshingiz qancha katta bo‘lsa, shuncha ko‘p vaqt
va kuch sarflashingiz kerak bo‘ladi.
Shuning uchun bolalarga ingliz tilini o‘rgatishni 4 yoshdan boshlash eng maqsadga
muvofiq variant hisoblanadi. Erta yoshda til o‘rganishning muhim jihati shundaki, bolalar
xato qilishdan qo‘rqmaydi va uyalishmaydi, buni kattalar haqida aytib bo‘lmaydi. Ular til
to‘sig‘ini yengishda qiynaladi. Ko‘pchilik gapirmoqchi bo‘ladi va gapira oladi, lekin uyaladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga til o‘rgatishda eng muhimi –
o‘quvchilarning qiziqishini
uyg‘otishdir.
1.
Ko‘rgazmali
qurollar. Bolalar so‘zlarni nafaqat eshitishi, balki rasmlarini ham
ko‘rishi kerak. Bu orqali ular yangi materialni tezroq va osonroq eslaydilar. Prezentatsiya
va tarqatma materiallardan tortib kichik videoroliklargacha ishlatish mumkin.
2. R
ag‘bat
to‘pl
ash usuli. Bu usul shundan iboratki, darslarda eng yaxshi ishlagan
bolala
r mukofot (stiker, nakleyka, muhr) oladilar. Ular ma’lum miqdordagi mukofot
to‘plagach, kichik sovg‘a oladilar. Bu mukofot
usuli
kamroq faol bo‘lgan o‘quvchilarni ham
jalb qiladi. Ula
r ma’lum miqdordagi mukofot to‘plagach, kichik sovg‘a oladilar.
3.
Assosiativ usul.
Angliya tilida artikulyatsiya juda muhim, lekin bu jihatni
maktabgacha yoshdagi o‘quvchilarga tushuntirish qiyin bo‘ladi, shuning uchun
assotsiatsiya usulini qo‘llash tavsiya etiladi. Bu usul, ayniqsa, talaffuzi rus tilidagi
tovushlardan farq qiladigan ingliz tili tovushlarini kiritar ekanmiz, juda yaxshi natija
beradi. Masalan, [w] tovushini kiritar ekanmiz, lablarimizni naydek cho‘zib qo‘yamiz. [h]
tovushini kiritar ekanmiz, “sovuqda qotib qolgan qo‘llarimizni isitamiz”. [θ, ð] tovushlarini
kiritar ekanm
iz, tilimizning uchini tishlab olamiz, “toki u qochib ketmasin”. O‘quvchilarga
qiziqarli bo‘lishi va o‘z ona tilidan farq qiladigan tovushlarni o‘rganish uchun qiynalmasligi
uchun o‘z fantaziyamizni namoyon etishimiz mumkin. 4. Sho‘ng‘ish usuli. Til muhiti
ga
sho‘ng‘ish usuli (tilga sho‘ng‘ish) –
bu ikkinchi (yoki xorijiy) tilni o‘rganish usuli bo‘lib,
bunda o‘qitish to‘liq yoki qisman o‘rganilayotgan tilda amalga oshiriladi. So‘nggi paytlarda
sh
o‘ng‘ish usuli xorijiy tillarni o‘rganishda faol qo‘llanilmoqda
. Bolalar xorijiy tilda
qo‘shiqlar tinglab, multfilmlar tomosha qiladilar. O‘quvchilarni tahlil qilish va kuzatish
maktabgacha yoshda xorijiy tilni o‘rgangan va o‘rganmagan bolalar o‘rtasidagi farqni
ko‘rsatadi. Hatto bir yil davomida haftada 2 marta bo‘lg
an qisqa darslar ham yaxshi natija
beradi. 5. Dars vaqtida turli o‘yinlar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yetakchi faoliyati o‘yindir. Bu shaxsning
rivojlanishining asosiy omillaridan biri. O‘yin insonning eng muhim bilim olish
jarayonlaridan biri bo‘lgan nutqqa ham ta’sir qiladi. Bunday holda o‘yinlar, ayniqsa,
ta’limning boshlang‘ich bosqichida xorijiy tilni o‘rganishning asosiy usullaridan biri
hisoblanadi, chunki ular qiziqarli va qo‘llash oson. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan
o‘ynaladigan o‘yinlar: Qor to‘pi. Bola so‘z aytadi va to‘pni keyingi bolaga uzatadi. Keyingi
o‘quvchi oldingi o‘quvchining so‘zini takrorlab, o‘z so‘zini qo‘shadi. Shunday qilib so‘zlar
orta boradi. Bu o‘yin bolalarning diqqatini oshiradi va konsentra
tsiyani rivojlantiradi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
5 (2024) / ISSN 2181-3701
534
Buzilgan telefon
O‘qit
u
vchi bitta o‘quvchining qulog‘iga bir so‘z aytadi. Shundan so‘ng bu o‘quvchi
o‘zi eshitgan so‘zni keyingi o‘quvchining qulog‘iga pichirlaydi va bunday qilib so‘z oxirgi
o‘quvchigacha yetib boradi. Oxirgi o‘quvchi eshitgan so‘zini ovoz
chiqarib aytadi.
O‘qituvchi boshlang‘ich so‘z bilan oxirgi so‘zni solishtiradi. Bu o‘yin bolalarning diqqatini
oshiradi va xorijiy tilni quloq bilan tushunish ko‘nikmasini rivojlantiradi.
Sehrli gul
Bolalarga o‘yinchoq gul beriladi. Uni bir
-
birlariga o‘
tkazishlari kerak. Lekin gulni
o‘tkazish uchun kamida bir nechta inglizcha so‘z aytishlari shart. So‘zlarni oziq
-ovqat,
mebel, tana a’zolari, ranglar, sonlar kabi guruhlarga bo‘lish mumkin.
Sehrli xaltacha
Xaltachada rasmli kartochkalar yashiriladi. O‘quvchilar xaltachaga qo‘l solib, bir
dona kartochka olishadi. Kartochkadagi rasmni nomlashlari kerak.
Ro‘yxat akvareli
O‘qituvchi signal bergach, bolalar xonada tartibsiz harakatlana boshlaydilar.
O‘qituvchi: “
ni ushlang
…” deb biro
r bir rangni aytganda,
bolalar o‘zgalarning kiyimidagi
shu rangni topib, unga tegishlari kerak. O‘z kiyimlariga tegish mumkin emas. Kim oxirgi
bo‘lsa, o‘yindan chiqib k
etadi.
Kamalak
Har bir o‘quvchining partasida rangli qalamlar (flomasterlar) bo‘ladi. O‘qituvchi:
“Bolalar, sizlar yomg‘irdan keyin osmondan rang
-
barang kamalak paydo bo‘lishini
ko‘rgansizlar,
–
deydi
–
kelinglar, biz ham shunday kamalak chizamiz. Lekin bir sharti bor:
men qaysi tartibda ingliz tilida aytsam, sizlar kamalak ranglarini shunday tartibda
chizasizlar.
Pastki yo‘ldan boshlaymiz: red, orange. yellow, green, light blue, blue, violet”.
Hayvonot bog‘ida.
O‘qituvchi stolida kichik yumaloq panjara bor. O‘qituvchi afsuslanib, negadir barcha
hayvonlar qochib ketganini aytadi. Vazifa: hayvonot bog‘i xodimlariga
hayvonlarni
yig‘ishga yordam berish. O‘qituvchi: “Let’s help collect the animals”. Har bir o‘quvchi
o‘yinchoq hayvonni olib, bo‘sh katakchaga uni qo‘yadi.
Qo‘g‘irchoqni kiyintiring!
Bolalar ikki guruhga bo‘linadi. Har bir guruh qo‘g‘irchoqni kiyintirish
kerak. Bolalar
qo‘g‘irchoqqa birma
-bir kiyim kiydirishar va uni baland ovozda aytishadi.
O‘z qo‘g‘irchog‘ini to‘liq kiyintirgan guruh g‘olib bo‘ladi.
Robin-Bobin juda och
.
Robin-Bobin juda och.
U ovqat yegisi keladi. Doskada Robinning og‘ziga turli
narsalar uchib ketayotgani tasvirlangan: tarelka
, qoshiq, stol, non, go‘sht va hokazo. Vazifa:
shulardan hamma yeguliklarni tanlab, ingliz tilida aytish kerak.
Chet tili o‘rganish barcha aqliy jarayonlarni rivojlantiradi. Ushbu jarayonda bola
atrofdagi olam haqidagi bilimlarini chuqurlashtiradi, odamlar bilan muloqot qilish
tajribasini oladi
–
ya’ni ijtimoiylashish jarayoni sodir bo‘ladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Abdurazakova, Ye. P. Inoyazыchnaya kommunikativnaya kompetensiya kak odna
iz sostavlyayu
щix lichnostnoy i professionalnoy xarakteristik sovremennogo spesialista //
Vektor nauki.
–
TGU, 2010.
–
№ 3. –
Taganrog : TGU, 2010.
–
S. 350
–
352.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
5 (2024) / ISSN 2181-3701
535
2.
Lapina, N. Obucheniye angliyskomu yazыku kak chast programmы
dopolnitelnogo obrazovaniya v DOU [Tekst] / N. Lapina // Rebenok v detskom sadu.
–
2013.
–
№1. –
C. 57.
3.
Potoskaya I. M. Obucheniye angliyskomu yaz
ы
ku detey doshkolnogo
vozrastahttps://elib.bspu.by/bitstream/doc/51376/1/Prepodavanie%20inostran.%20y
az.%20v%20polikultur.%20mire_01.04.21_0036-0038.pdf
4.
Tarasyuk, N. A. Inostrann
ы
y yaz
ы
k dlya doshkolnikov: uroki ob
щ
yeniya (na
primere angliyskogo yaz
ы
ka) / N. A. Tarasyuk.
–
M. : Flinta: Nauka, 1999.
–
S.3
5.
Barno, T. (2022). Selecting teaching approaches in teaching English to young
learners.
European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences
, 7(12).
6.
Toshboyeva, B. O. (2019). Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarga chet tilini
o‘rgatishda kelib chiqadigan qiyinchiliklar xususida.
Sovremennoye obrazovaniye
(Uzbekistan)
, 55-59.
7.
Toshboyeva, B. (2018). Sozdaniye usloviy dlya yedinstva m
ы
shleniya i rechi:
psixologo-metodicheskiye osnov
ы
obucheniya inostrann
ы
m yaz
ы
kam.
Zarubejnaya
lingvistika i lingvodidaktika
, 2(1/S), 1-5.
