Хорижий филология.
№4, 2016 йил
87
КИМ МАНЖУННИНГ “ТЎҚҚИЗ КИШИНИНГ БУЛУТЛИ ТУШИ” РОМАНИ
БАДИИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ
Сайдазимова У.Т.
Тошкент давлат шарқшунослик институти доценти
Таянч сўзлар:
маданият, адабиѐт, қаҳрамон, сирхак, ҳақ-ҳуқуқлар, эркинлик,
конфуцийлик, кисэн-шоирлар.
XVII–XVIII аср корейс адабиѐтининг
энг муҳим бадиий ютуқларидан бири янги
адабий
жанрнинг аниқроғи, нафақат
инсонни бадиий акс эттиришнинг янги
ѐндашув жиҳатдан алоҳида фарқ қилувчи,
балки
ижтимоий
фош
қилувчи
тенденциялари билан алоҳида ажралиб
турувчи роман жанрининг юзага келиши
ҳисобланади. Корейс тилида ѐзилган ана
шу жанр – илк кенг сюжетли асарлар
муаллифи – таниқли корейс адиби Ким
Манжун саналади.
Адиб ўзининг ―Тўққиз кишининг
булутли туши‖романини жамиятда янги
ижтимоий муносабатлар пайдо бўла
бошлаган, ўзининг ижтимоий мақомидан
норози,
фуқаролик
ҳақ-ҳуқуқ
ва
кафолатларининг сақланишини тинмай
талаб қилувчи кишилар салмоғи ўсиб
бораѐтган бир паллада –XVII асрнинг
охирги йилларида ѐзди. Булар барчаси
майда ва ўрта янбанларнинг хонавайрон
бўлиши,
мавжуд
ҳукмронлик
тартибларининг
фаоллаштирилишидан
норози
бўлган
янбан
гуруҳлари
курашининг кучайиши туфайли янада
чуқурлашди. Бунинг оқибатида XVII аср
ўрталарида
―аниқ
билимлар
учун‖
чақириғини шиор қилиб чиққан «
сирхак
»
ҳаракати шаклланди.
12
Бундай шиорнинг
кўтарилиб чиқилиши бежиз эмас эди.
Ўша давр корейс жамиятига хос
бўлган конфуцийлик сохта, пуч билими
жамият
ҳаѐтининг
деярли
барча
жабҳалари,
шу
жумладан,
мумтоз
конфуцийлик
китобларини
схематик
12
Koreys adabiyoti (qadimgi davrdan - XX
asrning1950-yillarigacha bo‗lgan davr) Saydazimova
U., Cho So Yong, Kim V.N. va boshq. - Toshkent:
Istiqlol, 2015.
равишда изоҳловчи ўрта аср илму фанини
ҳам тўла эгаллаб олган эди.
―Сирхак‖ ҳаракати тарафдорлари
аниқ
фанларни
ривожлантиришга
йўналтирилган
амалий
билимларни
ўзлаштиришда конфуцийликдан ошкора
ажралмаган ҳолда бўлса-да, демократик
йўналишдаги ғояларни қатъий илгари
сурганлар. Инсоннинг шахс сифатида
жамиятда тутган ўрни ва роли, унинг
жамият
билан
ўзаро
муносабатлари
ҳақидаги масала улар учун ўта муҳим
саналар эди. Улар ўрта асрларда адабиѐтни
маданиятнинг ва шахснинг шаклланишида,
улардаги
дунѐқарашнинг
ўсиб,
ривожланишида муҳим роль ўйнайдиган
туб асослар жумласига киритганлари аниқ
далиллар билан исботланган.
Адабиѐтнинг ролини маданиятнинг
муҳим бўғинларидан бири – умуминсоний
кадриятларни шакллантириш феномени
сифатида
тавсиф
этаѐтиб,
таниқли
тадқиқотчи Ю.Кашчук қуйидагиларни
таъкидлайди: ―Адабиѐт даъво қилинаѐтган
маданиятлилик маъносида эмас, ҳар бир
образнинг
мазмуний
сиғимини
кенгайтирувчи
маънавий
изчиллик,
меросхўрликка асосан тўпланган хотира
маъносида
ўта
маданий
соҳа
ҳисобланади‖.
13
Айнан адабиѐт маданиятнинг асосий
таркибий қисми сифатида инсоннинг
қанчалик гўзал хилқат эканлиги, жамият
конунларининг қанчалик адолатсизлиги,
халқнингқанчалик
азоб
чекаѐтганлиги
ҳақидаги фикрларни ўкувчига етказиб
беради. Адабиѐтнинг инсоннинг ички
дунѐси, маънавий қадриятларига сингиб
13
Кащук Ю. Возвращение перспективы//Вопросы
литературы. – М., 1988. №1.
Хорижий филология.
№4, 2016 йил
88
бориши ушбу даврга хос хусусиятдир.
Бутун бошли авлод, ҳатто бир неча авлод
тарихида инсонлараро муносабатлар, ҳис-
туйғулар, ҳаѐтий вазиятлар акс этган
йирик
фундаментал
асарларнинг
яратилиши ана шундай трансформациялар
учун тўла қонуний ҳолатдир. Роман жанри
шахснинг
жамият
билан
ўзаро
муносабатлари занжирида мураккаб бўғин
бўлган инсон шахсини тўла акс эттириш
учун барча зарур имкониятларга эга эди
14
.
Ким
Манжуннинг
новаторлиги
конфуцийликка хос идеал инсон ва идеал
муносабатлар схемасини инсонпарварлик
нуқтаи назаридан рамкага солинганлиги
билан муҳим аҳамият касб этади. У
ибратли насиҳатгўйлик йўналишини инкор
этмаган,
бир
сирхакчи
сифатида
адабиѐтнинг
реал
воқелик
билан
бирлашиши кераклиги фикрини илгари
суриб,
адабиѐтнинг
ахлоқ-одобни
ўргатувчи соҳа сифатида инсоннинг
ҳаѐтий эҳтиѐжларига жавоб бериши
лозимлигини
таъкидлаган.
Ким
Манжуннинг
романидагиқаҳрамон
образида
инсоннинг
ўз
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
қўлга
киритишга
интилувчи
шахсият
сифатида
акс
эттирувчи
реалиялар
яққол
кўзга
ташланади. Бу муаммо ѐзувчини чуқур
ташвишга
солган.
Чунки
инсонконфуцийлик билан чегараланган
тор доира (рамка)да яшаган. Ҳар бир
инсон
бошқаларга
нисбатан
муносабатларида умумқабул қилинган
мажбуриятлар бўйича ишлаб чиқилган
қонун-қоидаларга амал қилиши, ҳатто,
айрим ҳолларда, ақлий камолот ва
маънавий-ахлоқий
салоҳият
жиҳатдан
ўзидан анча паст бўлган кишиларнинг ҳам
таҳқирлашлари, камситишларига сабр-
бардошли бўлиши керак бўлган
15
.
14
Троцевич А.Ф. История корейской традиционной
литературы (до XX в.). – Спб.: Изд-во Санкт-
Петербургского университета, 204. С. 180.
15
Koreys adabiyoti (qadimgi davrdan - XX
asrning1950-yillarigacha bo‗lgan davr) Saydazimova
U., Cho So Yong, Kim V.N. vaboshq. - Toshkent:
Istiqlol, 2015.
Ёзувчиларнинг ўша даврга хос бўлган
жиддий,
оламшумул
ғоялари,
ҳатто
асарнинг номида мужассам бўлган чуқур
маъно-мазмун, шак-шубҳасиз, романнинг
сюжет чизиғи ва тузилишини белгилаб
берган. ―Тўққиз кишининг булутли туши‖
романининг
сюжети
композицион
тузилиши каби жуда мураккаб. Ёзувчи
асардаги воқеаларни Хитойга кўчирар
экан, фантастика унсурларига мурожаат
қилади. Аслида, бунда ҳеч қандай
ғайритабиийлик кўринмайди – бу ерда
анъанавий адабий усул яққол намоѐн
бўлади. Аслида, ѐзувчи фақат шу йўл
билангина ўзининг ўша давр воқелигига
бўлган
танқидий
муносабатини
ана
шундай яширин, пардаланган шаклда
бериши мумкин эди. Зеро, у корейс
адабиѐтининг
инсон
ҳақ-ҳуқуқларини
тинимсиз поймол қилиб келган жамиятда
инсоннинг ҳолати, ўрни билан боғлиқ
муҳим ҳаѐтий муаммоларни кўтариб
чиққан илк адабиѐт намояндаларидан бири
эди.
Роман
композициясининг
ўзига
хослиги сюжет ривожланишининг ўзига
хослиги билан белгиланади. Романнинг
муқаддимаси китобхонни азиз ва мўътабар
шахслар орзу қилган жаннатмакондан
келган тўққиз нафар қаҳрамон билан
яқиндан
таништиради.
Аммо
бу
қаҳрамонларнинг барчаси, ҳар бири
алоҳида
олганда,
ўзларининг
баднафсликлари туфайли пок қалбларига
доғ туширганлар. Бу нарса муқаддас
инсонларнинг жаннатмакон жойдан ер
юзига,
алғов-далғовлар,
ѐлғон
ва
сохтакорликка
тўла
маконга
келиб
қолишларига сабаб бўлган. Бу ерда, яъни
гуноҳкорлар яшайдиган маконда улар
қайтадан туғилиб, вояга етар эканлар бу
дунѐга хос эҳтиросларни англаб етганлар.
Оқибатда уларнинг тақдирлари бу дунѐ
билан уйғунлашиб, ер юзида барча
гуноҳларни қилиб, улар яна қайтадан ўша
ҳақиқий, жаннати инсонлар дунѐсига
қайтадилар
16
.
16
Ўша жойда.
Хорижий филология.
№4, 2016 йил
89
Ҳаѐтнинг мазмунини айнан ана шу
нарсада кўрган роман қаҳрамони Ян Со Ю
ва саккиз гўзал орасидаги ишқ-муҳаббат
қиссаси асар сюжетининг асосини ташкил
этади
17
. Ян Со Ю ҳар доим аѐллар
қуршовида бўлади: пойтахтга имтиҳон
топшириш учун йўлда кетаѐтганида
танишган Чин Чхэ Бои; биргаликда ишқ-
муҳаббат нашъасини тотган гўзал кисэн Ке
Сом Вол; уйига совчи юборган ибодатхона
руҳонийси муовинининг қизи Чон Гѐн
Пхэ; бекорчиликда кўнгил очиб юрган
хизматкор қиз Чхун Ун ва б.Ҳатто ҳарбий
ҳолатларда ҳам сафарда Ян Со Ю
қизларнинг юрагига ўт солишга улгурарди.
Ишқ-муҳаббатнинг барча лаззатини тотиб
ҳузур қилишга ўрганган Ян Со Ю ва унинг
саккиз қаллиғи қилган гуноҳлари туфайли
яна асл ҳолларига, бу дунѐнинг аввалги
қувончу лаззатлари бўлмаган ҳолатга
қайтадилар.
―Тўққиз кишининг булутли туши‖
романи
ўзининг
демократик
ва
инсонпарварлик йўналиши билан адабиѐт
дунѐсига
кириб
келди.
XVII
аср
адабиѐтида
илк
бор
ушбу
асарда
конфуцийлик
ақидаларига
асосланган
никоҳ
муносабатларини
ўрнатишнинг
мустаҳкам ўрнашган қонун-қоидаларига
қарши норозилик оҳанги жаранглади.
XVII аср корейс адабиѐтига хос образ
акс эттириш қонуниятларининг бузилиб,
ўша
даврдаги
оила
урф-одатлари,
анъаналарига
амал
қилиб
яшашни
истамаган қаҳрамон образи китобхон кўз
ўнгида яққол намоѐн бўлади: унинг
саккизта хотини ва жориялари бўлиб,
улардан ҳар бири ўзига хос иқтидор,
истеъдод соҳибаси бўлган – бу аѐллар
биргаликда қаҳрамон хоҳлаган идеал аѐл
образини ҳосил қилганлари боис, бош
қаҳрамон жамиятда мавжуд урф-одат,
қонун-қоидаларни четлаб ўтган. Бироқ бу
ерда аѐлларнинг йўл қўйиб бўлмас
ҳолатлари
билан
боғлиқ
ҳаммани
қизиқтирадиган, ўта муҳим муаммо
ниқоблаб кўрсатилган.
17
Ўша жойда.
Ўрта асрларнинг охирларида корейс
аѐли илгаригидек ижтимоий ҳаѐтдан
ташқарида қолган, узлатдаги ҳаѐт тарзига
хос умр кечирган, унинг манфаатлари тор
оила ҳаѐти билан чегаралаб қўйилган.
Табиийки, ана шундай ҳаѐт шароитлари
ичида аѐл кишининг даражаси эркак
кишиникидан анча паст бўлган. Бу ерда
ѐзувчи хотин-қизларнинг саводхонлик
даражаси ва маданий савиясини кўтариш
зарурлиги ҳақидаги ўта муҳим муаммони
кўтариб чиқади. Бу билан унинг романга
кисэн
образи Ке Сом Вол ва бошқаларни
олиб кирганлиги маълум бўлади. Гап
шундаки,
кисэн
лар
XVII
–
XVIII
асрларда
18
нафақат меҳмонларни нозик
рақс, қўшиқ ижролари, шеър ўқишлари
билан кўнгилларини хушлаган гўзаллар
бўлишган,
балки
янбанларга
ақл-
заковатлари ва саводхонлиги билан ҳам
тенглаша олишган. Масалан, жуда кўп
иқтидорли, истеъдодли, заковатликисэн-
шоиралар ўзларидан гўзал шеърлар мерос
қолдирганлар ва бу шеърлар авлодлардан
авлодларга
ўтиб,
натижада
корейс
адабиѐти антологиясига кирган. Халқ
орасидан
етишиб
чиққан
кисэн-
шоираларнинг
шеърларида
оддий
инсоннинг чуқур ҳис-туйғулари, унинг
оғир
изтироблари,
ушалмаган
орзу-
умидлари куйланган. Масалан, беқиѐс
Хван Чжин И, мағрур ва ҳамманинг
устидан кулишни яхши кўрадиган Сор И,
МэХва ва бошқа бир қатор
кисэн
лар ҳалқ
хотирасида ўчмас из қолдирган. Бу
даврнинг энг илғор кишилари ўткир ақл-
заковати, кенг дунѐқараши, эрксеварлиги
ва ахлоқи билан алоҳида ажралиб турувчи
кисэн
лар билан мулоқотда бўлишни ўзлари
учун
шараф
деб
билганлар.
Улар
ўзларининг фавқулодда ички жозибалари
ва ҳар қандай мавзуда суҳбат қура олиш
қобилиятлари билан барчани лол қолдирар
эдилар.
18
Koreys adabiyoti (qadimgi davrdan - XX asrning
1950-yillarigacha bo‗lgan davr)SaydazimovaU.,
ChoSoYong, KimV.N. vaboshq. - Toshkent: Istiqlol,
2015.
Хорижий филология.
№4, 2016 йил
90
Ким Манжун
кисэн
образларини
яратар экан, уларга хос хусусиятларни
ҳаѐтдан олади, бунда муаллиф оқила,
саводхон
ҳамсуҳбат
қизларининг
йўқлигини
билинтирмасликка
ҳаракат
қилади
19
.
Романда ҳур фикр, эркин тафаккур ва
мустақил фуқаролик позициясини тан
олмайдиган, инсоннинг ҳис-туйғулари,
орзу-интилишлари ва қадр-қимматини оѐқ
ости қилувчи конфуцийлик риѐкорлиги,
иккиюзламачилик жасорат билан танқид
остига олиниб, фош этилади.―Тўққиз
кишининг булутли рўѐ‖ романи ўзининг
демократик йўналиши билан ўрта асрлар
корейс адабиѐтидан жадал суръат билан
ўзиб кетган ва улкан ижтимоий резонансга
сабаб бўлган. У нафақат ўша даврнинг
илғор арбоблари, балки кейинги давр
авлодлари
томонидан
ҳам
муносиб
баҳоланган. Бу ўша давр – корейс адабиѐти
ўз она тили, яъни корейс тилида нолегал,
яширин бўлган, мамлакатда хитой тили ва
адабиѐти ҳукмронлик қилган даврда
яратилганлиги билан ҳам фавқулодда
муҳим аҳамият касб этади.
Роман кенг шуҳрат қозонган, чунки
унда ўша даврнинг никоҳ тузиш шакллари
билан боғлиқ муҳим масалалари кўтариб
чиқилган.Чунки никоҳ тузишда ѐш келин-
куѐвларнинг шахсий фикрлари, истак-
иродалари ва манфаатлари, тафаккур
қилиш, ахлоқий қадриятлар, фуқаролик
нуқтаи назарларига эга бўлиш эркинлиги
инобатга олинмаган.Романда аѐлларнинг
саводхонлик даражасини ошириш, уларни
давлат ишлари ва ижтимоий фаолиятга
жалб этиш зарур эканлиги пардаланган,
яширин тарзда кўрсатиб берилган
20
. Кўриб
чиқилаѐтган тарихий давр корейс адабиѐти
учун бу ноодатий ҳол эди: романда риѐкор,
иккиюзламачи конфуцийлик ахлоқидан
норозилик, инсон шахсиятининг сунъий
қашшоқлаштирилишига қарши фикрлар
19
Koreys adabiyoti (qadimgi davrdan - XX
asrning1950-yillarigacha bo‗lgan davr) Saydazimova
U., Cho So Yong, Kim V.N. va boshq. - Toshkent:
Istiqlol, 2015.
20
Ўша жойда.
ифода этилган. Феодал табақалаштиришга
асосланган жамиятнинг бундай тарзда,
нафрат
билан
айбланиши
―Тўққиз
кишининг булутли туши‖романини XVII –
XVIII аср корейс адабиѐтидаги оммабоп
насрий жанрлардан бирига айланган йирик
бадиий адабиѐт дурдоналарининг дунѐга
келишига сабаб бўлган, бу жараѐнни янада
жадаллаштирган катта адабий ҳодиса
сифатида баҳолашга асос бўла олади
21
.
Романнинг номида ҳам чуқур маъно
мужассам: буддавийликда ер юзида ҳаѐт
―равон ѐтқизилган рельс‖ узра давом
этади, деб уқтирилади. Дунѐга келган ҳар
бир инсон умрининг сўнггига қадар ўз
йўлидан боради: бунда кимдир бой-
бадавлат, ўзига тўқ, кимдир эса қашшоқ,
оч-яланғоч бўлади. Буддавийликка кўра,
инсон дунѐдан кўз юмгандан кейин изсиз
йўқолиб кетмайди, ҳаѐт тинмай давом
этади, инсоннинг туғилиш ва ўлим орасида
мавжуд бўлиши – арзимас, бир лаҳзалик
рўѐга ўхшайди. Роман номидаги ―туш‖
компоненти олам, инсон ва унинг умри
ҳақидаги буддавийлик тасаввурлари билан
боғлиқ. ―Тўққиз кишининг булутли туши‖
романикорейс
адабиѐти
тараққиѐтига
жиддий таъсир кўрсатди. Жумладан, ундан
кейин мустақил бадиий қимматга эга,
номланишида ҳам ўша ―туш‖ компоненти
иштирок этган янги-янги тақлид-романлар
юзага кела бошлади.
Ким Манжуннинг эстетик қарашлари
инсоний муносабат меъѐрлари, яхши
фазилатлар,
нуқсонлар
ҳақидаги
конфуцийлик тасаввурларига асосланган
бўлишига қарамай, унинг романида,
умуман
олганда,
маънавий-ахлоқий
қадрият мезонлари нуқтаи назаридан
демократик йўналиш яққол акс этадики,
ҳар ким буни эътиборга олиши ва қатъий
амал қилиши лозим. ―Тўққиз кишининг
булутли туши‖ романининг қиммати ҳам
ана шунда.
21
Ўша жойда.
Хорижий филология.
№4, 2016 йил
91
Адабиѐтлар:
1.
Кащук Ю. Возвращение перспективы//Вопросы литературы. – М., 1988. №1.
2.
Saydazimova U., Cho So Yong, Kim V.N. va boshq. Koreys adabiyoti (qadimgi davrdan -
XX asrning 1950-yillarigacha bo‗lgan davr) Toshkent: Istiqlol, 2015.
3.
Троцевич А.Ф. История корейской традиционной литературы (до XX в.). – Спб.: Изд-
во Санкт-Петербургского университета.
Saydazimova U. Literary peculiarities of Kim Manchjun’s novel “Cloudy dreams of
nine”.
The article reveals the democratic orientation of Kim Manchjun’s novel "Cloud dream of
nine".Characterized by distinctive features of novel in the approach to display the character, his
position in society and views on vital problems.
Сайдазимова У. Художественная специфика романа Ким Манджуна «Облачный
сон девятырых».
В статье раскрывается художественная специфике романа Ким
Манджуна «Облачный сон девяти». Характеризуются отличительные черты романа в
подходе отображения героя, его положения в обществе и взглядов на жизненно важные
проблемы.
