232
«Современные научные исследования и инновации»,М.,2016.-Режим доступа:
https:?//web.snauke.ru/issues/2015/01/42128.
5.
Heuss-Abbichler S.A, A new procedure for recovering heavy metals in industrial waste
water, WIT Transactions on ecology and the Environment,-2016-V.202.-p. 85-96.
6.
I. Ruzmatov, Sh. Nurullayev, D.B.Saidmirzayeva, et al. The sorbents with using rotor slag
and physic-chemical characteristic of the absorption. Cite as: AIP Conference Proceedings 2432,
050058 (2022);
https://doi.org/10.1063/5.0090651 Published Online:16
June 2022
7.
Нуруллаев Ш.П., Рузматов И. Саидмирзаева Д.Б. Сорбционные материа-лы с
использованием роторных шлаков и пременение их для очистки воды //Universum:
Технические науки: электрон.научн.журн.2020 № 2(71).
URL:http://7universum
.
com/ru/tech/arhive/item/8761
PAT KERATININING KOSMETIKADA QO‘LLANILISHI
Tursunova Dilnozaxon Isroiljon qizi
1
, Ziyodullayev Anvar Egamberdiyevich
2
1
Toshkentt kimyo-texnologiya instituti magistranti
dilnoza7417@mail.ru
https://orcid.org/0000-0002-4281-8383
2
Toshkentt kimyo-texnologiya instituti k.f.n dotsenti
anvar_ziyadullayev@mail.ru
https://orcid.org/0000-0001-9864-3132
Tovuq patlari parrandachilik sanoatining katta hajmli va muammoli chiqindi mahsuloti
bo'lib, asosan keratindan iborat va patlar tegishli ravishda gidrolizlangan bo'lsa, oqsil manbai
sifatida ishlatilishi mumkin hisoblanadi. Keratinning asosiy qobiliyati inson hujayrasining
korteksini jarohatlardan himoya qilishdir. Bunday omillar, masalan, issiqlik, kundalik parvarishlash
va kimyoviy moddalar bilan bog'liq. Gidrolizlangan keratinni topikal qo'llash terining
moslashuvchanligi va namlanishida sezilarli o'sishni beradi. Uning namlovchi xususiyati tufayli
keratin shampunlar va konditsionerlarga qo'shiladi, soch to'kilishini yashiradi va bunday
mahsulotlar sochni qalinlashtiruvchi vosita hisoblanadi [1]. Protein gidrolizatlari sochlarni
mukammal tiklaydi va parvarish qiladi. Bu dinamik peptidlar tuzatuvchi va konditsioner
moddalardir. Soch iplarini mustahkamlash, tolaning parchalanishini kuchaytirish va kamaytirish
kabi afzalliklarga ega. Bundan tashqari, terida sochni tiklash vositalarining bir qismi va sochlarga
ranglarni bir xilda saqlashga yordam beruvchi sifatida ishlatiladi. Tovuq patlari keratin va
aminokislotalarni o'z ichiga olganligi sababli, ularning gidrolizatlar sochni davolashda va terini
davolashda ishlatilishi mumkin. Keratinlar eng ko'p tarqalgan strukturaviy oqsildir.
1-rasm.
Keratin oqsilini patdan sintez qilish mexanizmi.
Keratinazalar turli xil sohalar, masalan, terini sochlardan tozalash uchun teri ishlab chiqarish,
o'g'itlar yoki hayvonlar uchun ozuqa moddalari qishloq xo'jaligi sanoati, oziq-ovqat sanoatida oziq-
ovqat qo'shimchalari, to'qimachilikni qayta ishlash, yuvish vositalari, biotibbiyot va farmatsevtika
233
sanoatida qo‘llaniladi. Shunday qilib, tovuq patlari arzon keratinaz fermentlarini ishlab chiqarish
uchun xomashyo bo'lishi mumkin, chunki ular tarkibida protein miqdori yuqori, keratin esa
keratinaz uchun xomashyo hisoblanadi. Keratin oqsilining gigroskopik tabiati tufayli ularning
sorbsiya maqsadlari og'ir metallarni (masalan, mis, selen, va rux), zaharli organik birikmalar va
rang beruvchi moddalarni olib tashlash uchun qoniqarli bo'ladi. Bundan tashqari patlarni boshqa
qo‘llaniladigan sohalari haqida ham fikrlar ilgari surilgan(1-rasm) [2].
Tabiatda keratin tsellyuloza va xitindan keyin uchinchi eng ko'p tarqalgan polimerdir. Bu
sutemizuvchilar, sudralib yuruvchilar, qushlar, baliqlar va ko'plab organizmlarda mavjud bo'lgan
tolali oqsildir. Keratin turli xil tashqi qismlarda mavjud bo‘ib, uni asosan, teri, sochlar, patlar,
shoxlar kabi hayvonlarning tarkibiy qismlari, tuyoqlar, tirnoqlar va tumshug'larida mavjudligi
aniqlangan [3]. Keratin chiqindilari protein tarkibiga juda boy, masalan, triptofan, tirozin va
sistein, shuningdek 15%-18% azot va 2%-5% oltingugurt elementlari mavjudligi tadqiqotlar
natijasida o‘z aksini topgan [4].
Turli organizmlardan ajratilgan keratinazalar turli diapazonlarga ega molekulyar og'irligi,
taxminan 18 kDa dan 200 kDa gacha, odatda, ko'pchilik keratinazlarning molekulyar og'irligi 30 va
70 kDa orasida bo‘ladi. Keratinaza uchun optimal pH 7 dan 10 gacha, lekin pH 12 bo‘lishi ham
mumkin. Optimal harorat odatda 40°C va 60°C orasida bo‘ladi [5]. Keratin atamasi yunoncha
keratos
so'zidan olingan bolib, proto-hind-evropa tilidan ‘"shox" degan ma'noni anglatadi.
Keratinlar tashqi himoya sifatida turli organizmlarda topilgan erimaydigan tolali oqsillardir [6].
Keratin oqsili odatda ikkita toifaga bo'linadi -
-keratin va
-keratin.
-keratin spiral
bo'laklardan iborat bo'lib, ular o'z-o'zidan oraliq filamentlarga yig'iladi va -keratin asosan
supramolekulyar fibrilladan hosil bo'lgan. Ularning manbalariga ko'ra, keratinni charm sanoati,
kosmetika, tibbiyot sanoati, sochlarni tozalash uchun vositalar va boshqa turli xil sohalarda
qo'llanilishi mumkin. Keratinazning farmatsevtik qo'llanilishi mumkin bo‘lgan sohalar sifatida
husnbuzarlarni, prion kasalliklarini, tirnoqlarni va teri kasalliklarini davolash metodlari o‘rganib
chiqilgan. [7].
Aromatik aminokislotalar (triptofan, tirozin va fenilalanin) va sistin (tarkibida oltingugurt
bo'lgan aminokislota) keratinning fotokimyosida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Biroq, keratin mexanik
va himoya xususiyatlariga ko'ra almashtirib bo'lmaydigan oqsildir. Ushbu ish birinchi marta
kosmetika sanoatida keratin peptidlaridan foydalanish haqida xabar beradi, ayniqsa sochni parvarish
qilish segmentiga qaratilgan. Ushbu omillarning barchasini hisobga olgan holda, sochni parvarish
qilish uchun keratin peptidlarini ishlab chiqarishning fermentativ usuli kosmetika sanoatida katta
salohiyatga ega jozibali va ekologik toza usuldir [1]. Polimer materiallarga asoslangan adsorbsion
texnologiyalada havo va oqava suv oqimlaridan zaharli moddalarni olib tashlash uchun keratin
oqsili ishlatiladi [8]
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
[1] Villa AL, Aragao MR, Dos Santos EP et al , "Feather keratin hydrolysates obtained from
microbial keratinases: effect on hair fibre.,"
BMC Biotechnol:,
vol. 1472–6750(13), p. 1–11,
2013.
[2] Kar P, Misra M, "Use of keratin fibre for separation of heavy metals from water.,"
Chem
Technol Biotechnol ,
vol. 79(11):, p. 1313–1319, 2004.
[3] Bodde, S. G., Meyers, M. A., & McKittrick, J., "Correlation of the mechanical and structural
properties of cortical rachis keratin of rectrices of the Toco Toucan structural properties of
cortical rachis keratin of rectrices of the Toco Toucan.,"
Journal of the Mechanical Behavior of
Biomedical Materials,,
Vols. 4(5),, pp. 723-732., 2011.
[4] Kornillowicz-Kowalska, T., & Bohacz, J., "Some correlations between the occurrence
frequency of keratinophilic fungi and selected soil properties.,"
Acta Mycologica, 37,
Vols. (1-
2),, pp. 101-116., 2002.
[5] Verma, A., et al., "Microbial keratinases: Industrial enzymes with waste management
potential.,"
Critical Reviews in Biotechnology,,
vol. 37(4), pp. 476-491., 2017.
234
[6] Meyers, M. A., et al., "Biological materials: Structure and mechanical properties.,"
Progress in
Materials Science,,
vol. 53(1), pp. 1-206., 2008.
[7] "Role of keratinase in bioremediation of feathers and hairs.,"
Smart Bioremediation
Technologies,,
vol. CHAPTER 5, pp. 83-98,, 2019.
[8] Arun Ghosh* and Stewart R. Collie., "Keratinous Materials as Novel Absorbent Systems for
Toxic Pollutants,,"
Defence Science Journal,,
vol. Vol. 64, pp. pp. 209-221, , 2014.
DEFEKATNDAN YANGI MAHSULOTLAR OLISHNING YANGI YO'NALISHLARI
Xudoyberdiyev F.I., Abdukodirov X.U.
Toshkent kime-texnologiya instituti
Har bir qishloq xo'jaligi ekinlarini etishtirishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi tuproq
unumdorligi bilan belgilanadi. Ularning unumdorligini belgilaydigan tuproqlarning eng muhim
xususiyati kislotali muhitidir. Dehqonchilikda tuproqlarning unumdorligini tiklash va saqlashning
istiqbolli yo'nalishi o'z ichiga ohak mavjud bo'lgangan sanoat chiqindilaridan foydalanish va
ayniqsa shakarni qayta ishlash sanoatining chiqindilari – defekat hisoblanadi. Shakar ishlab
chiqarishning asosiy chiqindisi-filtrlash cho'kmasi (defekat) hisoblanadi. Ushbu chiqindi katta
ahamiyatga ega va chorva mollarini boqish, dalalarni urug'lantirish yoki boshqa turdagi
mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun xomashyo sifatida ishlatiladi.
Qayta ishlangan lavlagi massasiga o'rtacha 10-12% shakar chiqishi bilan filtrlash
cho'kmasining taxminan 12% hosil bo'ladi. Chiqindilarni yo'q qilish zamonaviy sanoatning eng
muhim muammolaridan biridir. Defekatni yo'q qilishning eng yaxshi usuli uni kislotali tuproqlarni
zararsizlantirish uchun qishloq xo'jaligida ishlatishdir. Bundan tashqari, shakarni qayta ishlash
sanoatining qo'shimcha mahsulotlari va ko'p tonnalik chiqindilaridan foydalanish qishloq xo'jaligida
foydalanish uchun minglab gektar er maydonlarini qaytarib berishga imkon beradi. Defekat
diffuziya sharbatini tozalash jarayonida hosil bo'ladi, shu jumladan dastlabki va asosiy defekatsiya,
I va II denaturatsiya, sulfitatsiya va sharbatni filtrlash jarayonlari. Defekat miqdori qayta
ishlanadigan qand lavlagi massasining 9-11% ni tashkil qiladi. Filtrlash cho'kmasi (defekat) asosan
kaltsiy karbonat CaCO3 (quruq modda uchun 60-75%), 10-15% organik moddalar, shu jumladan
oqsillar va uglevodlar, oksalat, limon, kaltsiy tuzlari va boshqalarni o'z ichiga oladi. cho'kmaning
elementar tarkibiga magniy karbonat, azot (0,2-0,7% N), fosfor va boshqalar kiradi. (0,2-0,9%
P2O5), kaliy (0,3-1,0% K2O). Yangi defekat 60% gacha namlikni o'z ichiga oladi, lekin zavodda
quritilganidan keyin namlik 20-30% gacha tushadi [1].
Shuning uchun defekatni ifloslanish darajasi bo'yicha tuproqqa kiritilgan moddalar toifasiga
kiritish mumkin. Tuproq, o'simliklar va qishloq xo'jaligi mahsulotlarining sifatiga ta'siri bo'yicha
filtrlash cho'kmasi standart ohak uniga teng. Tuproqqa defekatning kiritilishi uning tuzilishini
yaxshilashga yordam beradi, fermentlarning faolligini oshiradi, kaliy, kaltsiy va magniy miqdorini
oshiradi. Defekat tarkibida qishloq xo'jaligi o'simliklarini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan
elementlari bo'lgan rux va mis etarli miqdorda mavjud, u asosan qishloq xo'jaligida tuproqning
ortiqcha kislotaliligini yo'q qilish uchun ishlatiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1.
Пузанова Л.Н. Отходы сахарного производства и их использование в сельском
хозяйстве . Наука. М.– 2009, № 10. с. 48.
2.
Худойбердиев Ф.И., Умиров Ф.Э., Эшмуродова М.Ш., Равшанова О.А. Изучение
физико-химических свойств дефеката как перспективного вторичного сырья для
строительных материалов и химикатов. Universum: Химия и Биология. Москва, 2022.
№ 9(99), с 29-35.
