481
Адабиётлар:
1. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг иқлим ўзгариши бўйича
рамкавий конвенцияси бўйича Ўзбекистон Республикасининг Биринчи
Миллий ахбороти. Тошкент., 1999.
2. Валуконис Г.Ю, Мурадов Ш.О. Основы экологии. Том I Обҳая
экология, Ташкент, “Мехнат”, 2001.
3. Нигматов А. Экология нима? Т, 2002.
4. Турсунов Х. Экология асослари ва табиатни муҳофаза қилиш. Тошкент,
“Ўзбекистон”, 1997.
5. Холмуродов Н. Сурхондарё табиати ва унинг муҳофазаси. – Тошкент:
“Чинор”, 1998.
6. Эргашев Т. Умумий экология. – Тошкент, 2003.
7. Эргашев А., Эргашев Т. Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш .–Тошкент,
2005.
8. Тилавов Т. Экологиянинг долзарб муаммолари. – Қарши, Насаф, 2003.
9. Тўхтаев А.С. Экология. Тошкент., Ўқитувчи, 2001.144-б.
10. Экология. Интерактив қўлланма. – Тошкент.
11. Зокиров Х. Табиатни муҳофаза қилишнинг ижтимоий, иқтисодий,
сиёсий ва экологик жиҳатлари. – Термиз, 2009.
12. Зокиров Х. Сув ресурсларини муҳофазха қилиш ва улардан оқилона
фойдаланиш. – Термиз, 2010.
ТУРИЗМ СОҲАСИДАГИ ҲАМКОРЛИКНИНГ ЯНГИ УФҚЛАРИ
(Ўзбекистон ва Асеан давлатлари мисолида)
Толибова С.Р.
илмий ходим
ЎзР ФА ҳузуридаги Ўзбекистоннинг энг янги
тарихи масалалари бўйича Мувофиқлаштирувчи-методик марказ
Дунё иқтисодиётининг энг ривожланган тармоқларидан бири туризм
соҳаси ҳисобланади. 2017-2018 йилларда Ўзбекистонда туризм соҳасини
ривожлантириш янги босқичга кўтарилди. Жумладан, 2018 йилда Ўзбекистон
Республикасида туризм соҳасини янада тараққий этишга қаратилган
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 11 та, Вазирлар Маҳкамасининг
25 та норматив-ҳуқуқий ҳужжатлари қабул қилинди. 2018 йилнинг 15
июлидан электрон кириш визаларини расмийлаштириш ва бериш тизими
амалиётга жорий этила бошланди. Ўзбекистон Республикасига ташриф
буюрган хорижий туристларни вақтинчалик рўйхатга қўйишнинг E-
MEHMON электрон тизими яратилди ва 101 давлат фуқаролари мамлакатда
транзит орқали ўтишда вақтинчалик бўлиш визаси тартиби киритилди.
Шунингдек, 86 та давлат фуқароларига визасиз ва 57 та давлат фуқароларига
соддалаштирилган виза режими жорий этилиши натижасида 2019 йил
482
юртимизга 6,7 миллион нафар хорижий сайёҳ ташриф буюрди. Бу 2016 йилга
нисбатан 4,7 миллион нафарга ёки 3,3 баробар кўп демакдир [1, Б. 2].
Ўзбекистоннинг Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари билан туризм
соҳасидаги ҳамкорлик алоқалар яхши йўлга қўйилган. Давлат статистика
қўмитаси маълумотларига кўра, Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларидан
2018 йилда жами 8614 та турист Ўзбекистон Республикасига келган бўлиб,
улардан 682 нафари хизмат, 11 нафари ўқиш, 150 нафари иш, 6415 нафари
туристик, 868 нафари қариндошларни йўқлаш, 2 нафари доимий яшаш учун
(Вьетнам), 248 нафари тижорат, 89 нафари транзит ва 149 нафари турли
бошқа мақсадларда мамлакатга ташриф буюрган. Кўриниб турибдики,
Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларидан ташриф буюрган туристларларнинг
асосий салмоғини зиёрат туризми ташкил этади. Шу сабаб мамлакатимизда
“Нақшбанд туризм фестивали–2018” номли халқаро тадбир ўтказилди. Ушбу
ҳалқаро фестивал доирасида 18 давлатдан 170 га яқин меҳмон (жумладан,
Малайзия, Индонезия) [2]ташриф буюрди. Таъкидлаш керакки, ушбу туризм
фестивали Ўзбекистонда янги йўналишлардан биридир. Соҳани янада
такомиллаштириш ва ўзаро алоқаларни чуқурлаштириш мақсадида
Индонезия пойтахти Жакартада индонез тилида Ўзбекистоннинг туризм
салоҳиятини тарғиб этувчи веб-сайт очилди. 2018 йилда Индонезиянинг
“NetTV” телеканали тасвирчиси Реза Ривалди Ўзбекистоннинг зиёрат
туризми ҳақида ҳикоя қилувчи видеороликни ҳамюртлари эътиборига ҳавола
этди
.
Шунингдек, «NetTV» телеканали ижодкорлари 2018 йил март ойида
ҳам Ўзбекистон ҳақида “Мусулмон саёҳатчилар” (
Muslim traveler
) рукнида
“Ўзбекистоннинг ажойиб шаҳарларини кашф этинг” [3] ҳамда “Самарқанд,
Ўзбекистон” [4] номли иккита кўрсатув тайёрлашди. Самарқанднинг
сайёҳлик салоҳияти ҳақида узатилган илк кўрсатувни 22 май куни 180
мингдан ортиқ индонезиялик томоша қилган. Бундан ташқари, бу кўрсатувни
“YouTube” орқали 1,7 миллион фойдаланувчи кўрган [5].
2019 йил 19 февралда Сингапурда Ўзбек-Сингапур сайёҳлик маркази
ҳам очилди. 2019 йил 21-23 февраль кунлари Бухоро ва Самарқандда I
Халқаро зиёрат туризми форуми бўлиб ўтди. Унда 34 та давлатдан 120
нафарга яқин вакиллар орасида Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларидан
иштирокчилар ҳам ташриф буюришди.
Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларидан Ўзбекистонга ташриф
буюраётган туристларнинг салмоғи охирги 3 йилда сезиларли даражада
ўсди. Алоҳида таъкидлаш жоизки, республикага Осиё қитъасидан ташриф
буюрувчилар орасида Жануби-Шарқий Осиё давлатларидан сайёҳлар
салмоғи кўпроқ.
483
1-жадвал
2019 йилда Ўзбекистон Республикасига ташриф буюрган Жануби-
Шарқий Осиё давлатларидан ташриф буюрганлар (киши)
№
Давлатлар
Турли мақсадларда
ташрифлар сони
Сайёҳат мақсадида
ташриф буюрганлар
1
Малайзия
4460
3946
2
Индонезия
2855
2324
3
Сингапур
1850
1638
4
Таиланд
1772
1196
5
Филиппин
1564
462
6
Вьетнам
460
257
7
Бруней
52
47
8
Камбоджа
46
20
9
Мьянма
65
7
10
Лаос
29
6
ЖАМИ
13153
9903
Манба: Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси
маълумотлари асосида тадқиқотчи томонидан тузилган.
Кўриниб турибдики, мазкур жадвалда Жануби-Шарқий Осиё
мамлакатларидан жами ташриф буюрганларнинг асосий салмоғини туризм
мақсадида келувчилар ташкил этади. Шунингдек, Малайзия ва Индонезия
каби минтақанинг мусулмон давлатлари бу борада етакчи. Буни Малайзия,
Индонезия, Вьетнам ва Таиланд давлатларидан ташриф буюрганлар учун
Ўзбекистонда 30 кунлик визасиз тартибнинг жорий этилиши, 2019 йил май
ойидан бошлаб Малайзиянинг Куала-Лампур шаҳри орқали Индонезия
пойтахтига ҳафтада икки маротаба рейсларни амалга оширишни йўлга
қўйилгани, 2018-2019 йилларда зиёрат туризми йўналишида “Нақшбанд
туризм фестивали” халқаро тадбирининг ўтказилиши, шунингдек,
Сингапурнинг S.E.A. Business CentrePte. Ltd. (Ўзбекистон-Сингапур туризм
маркази) билан ҳамкорликда дунёда ягона– “Марказий ва Жануби-Шарқий
Осиё туризми халқаро тадқиқот маркази” (CASEA-InTouReC)га асос
солиниб, амалий ишлар ўз натижасини бераётгани билан изоҳлаш мумкин.
Бу эса ўз навбатида малайзиялик ва индонезиялик сайёҳларнинг мамлакатга
оқимини янада кўпайтиришга улкан ҳисса қўшди.
Шу ўринда таъкидлаш лозимки, 2020 йилдан буён дунё туризм соҳасига,
барча мамлакатлар иқтисодиётига жуда кучли таъсир кўрсатаётган глобал
муаммолардан бири коронавирус (CОVID-19) пандемияси ҳисобланади.
Коронавирус пандемияси сабабли биргина 2020 йилнинг январь-май
оралиғида жаҳон туризм индустрияси 320 миллиард АҚШ доллари
миқдоридаги даромадни йўқотди. Бутунжаҳон туризм ташкилотининг
маълумот беришича бу кўрсаткич 2009 йилдаги глобал молиявий–
иқтисодий инқироз натижасида соҳа томонидан кўрилган зарардан уч
баравар кўпдир.
Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2020 йил 28 майдаги
ПФ-6002-сон «Коронавирус пандемиясининг салбий таъсирини камайтириш
484
учун туризм соҳасини қўллаб-қувватлашга доир кечиктириб бўлмайдиган
чора-тадбирлар тўғрисида»ги, 2021 йил 9 февралдаги ПФ-6165-сон
«Ўзбекистон Республикасида ички ва зиёрат туризмини янада
ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармони қабул қилинди.
Ушбу фармонда пандемия шароитидан келиб чиқиб, белгиланган вазифалар
амалга ошириш, мавжуд муаммоларни ечиш ва соҳани рағбатлантиришда
муҳим қадам бўлди.
Пандемия даври Ўзбекистон ва Жануби-Шарқий Осиё давлатларининг
туризм соҳасидаги ҳамкорлигига ҳам таъсир қилди. Шундай бўлсада,
Ўзбекистон Малайзия, Индонезия, Таиланд ва Вьетнам давлатлари билан
туризм соҳасидаги ҳамкорлик алоқаларини олиб бормоқда. Хусусан,
минтақанинг мусулмон давлатларида зиёрат туризмини тарғиб қилиш бўйича
элчихоналар томонидан мақсадли ишлар амалга оширилди. Турли
даражадаги музокаралар натижасида республика сайёҳлик соҳаси вакиллари
учун веб-семинарлар ва малака ошириш курсларини ташкил этиш, қўшма
маънавий-маърифий тадбирлар ўтказиш, Малайзиядаги масжидларда жума
намозида Ўзбекистон зиёрат туризмини тарғиб қилиш, ҳалол саноатида
қўшма лойиҳаларни амалга ошириш бўйича келишувларга эришилди [7].
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Ўзбекистон Жануби-Шарқий Осиё
минтақасидаги етакчи мамлакатлар билан туризм соҳасида ўзаро
кўптомонлама муносабатларни йўлга қўйган. Мамлакатимизга ҳар йили
ушбу минтақадан кўплаб сайёҳлар келмоқда. Ўз навбатида Ўзбекистон
фуқаролари ҳам Жануби-Шарқий Осиёнинг йирик туристик ҳудудларига
сайёҳат қилмоқдалар. Бироқ тадқиқ қилинаётган мавзуимиз таҳлили шуни
кўрсатдики, Ўзбекистонда минтақа давлатлари билан туризм соҳасини
ривожлантириш учун ҳукуматлараро битим имзоланмаганлиги, минтақадаги
туризм соҳаси ривожланган Таиланд ва Вьетнам давлатларига тўғридан-
тўғри мунтазам авиақатновлар йўлга қўйилмаганлиги, мазкур давлатларда
мамлакатимиз туризм салоҳияти етарлича тарғиб қилинмаётганлиги
Ўзбекистон ва Жануби-Шарқий Осиё давлатлари туризм соҳасидаги
ҳамкорлигида мавжуд имкониятлардан тўлиқ фойдаланмаётганлигини
кўрсатмоқда.
Фикримизча, Ўзбекистон Малайзия ва Индонезия давлатлари билан
туризм соҳасига оид ҳукуматлараро битимларни имзолаш ҳамда зиёрат
туризм йўналишларини кенгайтиришда минтақадаги нафақат мусулмон
давлатлар,
балки
буддавийлик
динига
эътиқод
қилувчиларни
мамлакатимиздаги буддавийлик манзилгоҳларига ташрифлари учун тур
йўналишлар ташкил этиш Ўзбекистоннинг мазкур минтақа давлатлари билан
туризм соҳасидаги алоқаларнинг ривожланишига ва халқлар дўстлигини ҳар
томонлама мустаҳкамлашда муҳим асос бўлиб хизмат қилади.
Адабиётлар:
1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий
Мажлисга Мурожатномаси. Халқ сўзи. 2020 йил 25 январь. №19 (7521).-Б. 2.
485
2. [Электрон ресурс:] “Нақшбанд туризм фестивали – 2018”.
https://www.religions.uz/news/detail?id=1050
3. [Электрон ресурс:]
Menjelajahi Kota Cantik Uzbekistan - Muslim
Travelers 2018
https://www.youtube.com/watch?v=Ze_5J89XMdU
(24.09.2018)
4.
[Электрон ресурс:]
Muslim
Travelers
2018
-
Samarkand,
Uzbekistan
https://www.youtube.com/watch?v=qxA_o0qcjfk
5. [Электрон ресурс:] «NetTV» телеканали Ўзбекистонда зиёрат
туризми ривожига ҳисса қўшмоқда //
http://muslim.uz/index.php/yangiliklar-
6. Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий ҳолати. Туристик оқим–2019.
https://stat.uz/uz/default/choraklik-natijalar/9388-2019
. (05.08.2022)
7. Усмонов Р. Малайзия Ўзбекистон мустақиллигини тан олган
Жануби-Шарқий Осиёдаги биринчи давлатдир.
IKKINCHI JAHON URUSHI YILLARIDA O‘ZBEK MILLIY
MATBUOTIDA SOG‘LIQNI SAQLASH MASALASI
Akbarov R.M.
tadqiqotchi
Namangan Davlat universiteti
Ikkinchi jahon urushining boshlanishi Sovet Ittifoqi mamlakatlarida davlat
va jamiyat hayotini keskin burilishiga olib keldi. Mamlakat hayoti harbiy izga o‘ta
boshladi. Ishlab chiqarish bevosita yoki bilvosita front manfaatlariga xizmat qila
boshladi. Urush yillarida front uchun eng muhim jabhalardan biri – bu tibbiyot
sohasi bo‘ldi. Fashizm ustidan qozonilgan g‘alabada tibbiyot sohasi vakillarining
ham alohida o‘rni bor.
Urush yillarida O‘zbekistonda 120 dan ortiq gospitallar faoliyat yuritgan.
Harbiy gospitallarda 1941-yil oktabridan 1945-yil 1-iyuliga qadar 164 ming 382
nafar yarador askar va ofitserlar davolangan [1]. O‘zbekiston tibbiyot xodimlari
ham respublikadagi anashu gospitallarda ham aholi orasida, ham frontda Qizil
Armiya saflarida fidokorona xizmat qildi.
Tibbiy yordamni tashkil etish urush davrining asosiy vazifalaridan biri
bo‘ldi. Buning uchun yetarli tibbiyot xodimlari bazasini shakllantirish lozim edi.
Urush davrida tibbiyot kurslari ko‘paytirildi, ularda o‘qish muddati qisqartirildi.
Kurslar bitiruvchilari turli jarohatlar uchun birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish,
harbiy harakatlarda jabrlanganlarni tashish, og‘ir bemorlarni parvarish qilish va
hokazolar bo‘yicha o‘qitildi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida kichik tibbiyot xodimlari tayyorlashda Qizil
Yarim oy jamiyati tashkilotlari katta o‘rin tutdi. Jumladan, O‘zbekiston SSRda
tashkilot tomonidan urush yillarida 7000 hamshira, 16700 sanitariya drujinachilari,
10 mingdan ortiq tibbiyot instruktori va sanitarkalar tayyorlandi. Evakuatsiya
shifoxonalarida jamiyatning 230 hamshirasi, 2000 drujinachi ayollar ishlagan.
Jamiyatning 17000 dan ortiq o‘qitilgan faollari ixtiyoriy ravishda yaradorlar bilan
