ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
81
BAKALAVRIAT TA’LIM YO‘NALISH TALABALARIDA AKADEMIK YOZISH
KO‘NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH
Abdullayeva Simela Xristoforovna
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
dotsenti, f.f.nomzodi
Simela-66@mail.ru
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bakalavriat ta’lim yo‘nalish talabalarida akademik yozish
ko‘nikmalarini shakllantirish masalalari muhokama qilinadi. O‘quv bosqichida ham, kelajakdagi
ilmiy-tadqiqot faoliyatida ham zamonaviy akademik nutqda muhim tarkibiy qism sifatida
akademik savodxonlikni shakllantirish muhimligi qayd etiladi. Talabalarda akademik
savodxonlikning rivojlanishi leksik va grammatik vositalarni tanlash, akademik matnning
stilistik xususiyatlari, shuningdek, akademik yozma aloqaning janr xilma-xilligi bilan
belgilanishi haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar:
Akademik yozuv, ilmiy-tadqiqot faoliyati, akademik aloqa, akademik matnlar,
bakalavr, bokalavriat.
Аннотация:
В данной статье рассматриваются вопросы формирования у студентов
бакалавриата навыков академического письма. Как на этапе обучения, так и в дальнейшей
научно-исследовательской
деятельности
отмечается
важность
формирования
академической грамотности как важного компонента современной академической речи.
Развитие академической грамотности у учащихся обусловлено выбором лексико-
грамматических средств, стилистическими особенностями академического текста, а также
жанровым разнообразием академического письменного общения.
Ключевые
слова:
академическое
письмо,
исследовательская
деятельность,
академическое общение, академические тексты, бакалавриат, бакалавриат.
Abstract:
This article examines the development of academic writing skills in undergraduate
students. Both at the stage of study and in further research activities, the importance of
developing academic literacy as an important component of modern academic speech is noted.
The development of academic literacy in students is determined by the choice of lexical and
grammatical means, stylistic features of the academic text, as well as the genre diversity of
academic written communication.
Keywords:
academic writing, research activities, academic communication, academic texts,
bachelor's degree, bachelor's degree.
KIRISH
Tadqiqot faoliyatida kompetentsiyalarni shakllantirish bakalavrlarni, xususan, dastlabki
bosqichda o‘qitishning muhim tarkibiy qismidir. Universitetda faol ilmiy-tadqiqot faoliyatini
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
82
olib borish ilmiy qiziqishlarning namoyon bo‘lishiga, ilmiy-tadqiqot ishlarining o‘z natijalarini
taqdim etish uchun akademik muloqotni takomillashtirishga yordam beradi.
Zamonaviy universitetda akademik yozish koֲ‘nikmalarini muvaffaqiyatli o‘qish va keyingi
ilmiy-tadqiqot faoliyatining muhim jihatlaridan biridir, shu jumladan xalqaro miqyosda, jahon
hamjamiyati tomonidan yozma ilmiy aloqaga qo‘yiladigan talablarga muvofiq akademik nutq
matnlarini yaratishni nazarda tutadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, tilsiz universitetda akademik savodxonlikni shakllantirishga
yetarlicha e’tibor berilmaydi, garchi akademik yozish qobiliyatlari va ko‘nikmalari yozma va
og‘zaki akademik kommunikativ kompetentsiyani rivojlantirish uchun akademik savodxonlikni
o‘zlashtirish bosqichida shakllangan eng yuqori imkoniyatlardir. Natijada, talabalar akademik
matnlarni yozishda qiyinchiliklarga duch kelishadi.
ASOSIY QISM
Jumladan,
kognitiv
:
1.
Matnni normalar va talablarga muvofiq tashkil etish va tuzishning mumkin emasligi;
2.
Axborotni tahlil qilish, asosiy ma’lumotlarni ajratib ko‘rsatish ko‘nikmalarining
yetishmasligi.
Leksik
:
1.
Matnning uyg‘unligini ta’minlash uchun leksik-grammatik va sintaktik vositalardan
foydalana olmaslik;
2.
Akademik matnning janri va kontekstiga muvofiq leksik birliklarni tanlay olmaslik.
Korotkinaning ta’kidlashicha, akademik yozuv ilmiy aloqa maqsadiga erishish uchun
metalingvistik va lingvistik kompetentsiyalarni har tomonlama rivojlantirishni o‘z ichiga oladi.
[ Короткина И.Б, C.64-74 ]. Ushbu tezisga rioya qilgan holda, biz tilsiz universitetda akademik
yozishni o‘rganishni integral jihatdan (fanlararo o֥‘zaro ta’sir) ko‘rib chiqishimiz
mumkin. Akademik muhitda samarali yozma aloqa yozma nutq, tanqidiy fikrlash, mustaqillik va
o‘z-o‘zini aks ettirishning shakllangan kasbiy qobiliyatlari asosida turli janrdagi matnlarni
yaratish qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Yozma akademik nutq janrlariga insho, referat, axborot
taqdimoti, ilmiy maqola va boshqalar kiradi.
P. A. Safronovning fikricha, “Akademik yozuv o‘z kasbiy faoliyati haqida fikr yuritish
ko‘nikmalarini rag‘batlantirishni nazarda tutadi”. [ Сафронов П.А, C. 115]. Akademik
yozuvning ushbu xususiyati asosan uning fanlararo xususiyatga ega bo'lgan mavzu sifatida
ahamiyatini belgilaydi.
Shunday ekan, akademik yozish bakalavriat talabalarining bilim va ko‘nikmalarini
shakllantirishdagi asosiy elementlardan biridir. Talabalar akademik yozuv orqali nafaqat ilmiy va
ma'lum mavzularni o‘rganadilar, balki ularning kasbiy faoliyatlariga tayyorlanishlari ham
mumkin. Akademik yozuv o‘z mohiyati jihatidan aniq fikr yuritish, mantiqiy bog‘lanishlarni
aniqlash va ilmiy dalillarni keltirishni o‘z ichiga oladi. Yuqoridagi fikrga asoslansak, akademik
yozuvning professional ko‘nikmalarni rivojlantirishdagi ahamiyatini ko‘rsatadi, chunki u
talabalarni o‘z kasbiga nisbatan mas'uliyatli, chuqur va mantiqiy yondoshuvga o‘rgatadi.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
83
Akademik yozuvning fanlararo xususiyati uni talabalarga turli sohalarda keng imkoniyatlar
yaratishga olib keladi, shu bilan birga, o‘zaro aloqalar va g‘oyalar almashinuvi uchun muhim
maydonni tashkil etadi. Shuning uchun, talabalar akademik yozuvni o‘rganish orqali nafaqat
ilmiy, balki amaliy tajribalarini ham kengaytiradilar.
Akademik yozish talabalarga bilimlarni amaliyotga tadbiq etish imkonini yaratadi. Bu
jarayon o‘zining mantiqiy tuzilishi va aniq ifodalanishi orqali fikrlarni tizimlashtirishni talab
qiladi. Yozish jarayonida talabalar o‘z bilimlarini to‘g‘ri, ravon va ilmiy uslubda ifodalashga
o‘rganadilar, bu esa ularga kelajakdagi professional faoliyatlarida samarali kommunikatsiya
o‘rnatishga yordam beradi. Shuningdek, akademik yozuv talabalarni tanqidiy fikrlash va tahlil
qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Talabalar mavzuni o‘rganish, manbalarni tahlil qilish va o‘z
fikrlarini ilmiy dalillar bilan asoslash orqali o‘z bilimlarini chuqurlashtiradilar.
Bundan tashqari, akademik yozuvning fanlararo xususiyati talabalarni turli sohalar
o‘rtasida bog‘lanishlar o‘rnatishga undaydi. Masalan, ijtimoiy fanlar, tabiat fanlari, texnologiya
va gumanitar sohalar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni tushunish va tahlil qilish talabalarga bilimlarni
kengroq nuqtai nazardan ko‘rish imkonini beradi. Akademik yozuvning bu xususiyati, o‘z
navbatida, talabalarni multidistsipliner yondashuvga va global muammolarni kompleks tarzda
hal qilishga tayyorlaydi.
Akademik yozuv ko‘nikmalarini rivojlantirishda o‘qituvchilarning roli muhimdir.
O‘qituvchilar talabalarga o‘z fikrlarini aniq va mantiqiy tarzda ifodalashda yordam berishlari,
ularni tanqidiy va ilmiy fikr yuritishga rag‘batlantirishlari zarur. Bunday yondashuv nafaqat
talabalarni ilmiy yozuvni mukammal bajarishga o‘rgatadi, balki ularga o‘z sohasida
muvaffaqiyat qozonish uchun kerakli ko‘nikmalarni ham beradi. O‘qituvchilar, shuningdek,
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish orqali talabalarning yozish ko‘nikmalarini yanada
samarali rivojlantirishlari mumkin.
Shu bilan birga, akademik yozuvning bir muhim jihati bu fikrni aniq va tushunarli tarzda
ifodalashdir. Talabalar o‘zlarining fikrlarini keng auditoriyaga tushunarli va ta'sirli tarzda taqdim
eta olishlari kerak. Bunda aniq, ravon va ilmiy tilni ishlatish muhim ahamiyatga ega. Bu
ko‘nikma talabalarni nafaqat akademik sohada, balki ish hayotida ham muvaffaqiyatli
bo‘lishlariga yordam beradi, chunki ko‘p hollarda professional hayotda ham aniq va tushunarli
muloqot qilish talab qilinadi.
Shunday ekan, akademik yozuv jarayoni nafaqat ilmiy sohada, balki talabalar uchun
kasbiy va shaxsiy rivojlanishning muhim qismiga aylanishi mumkin. Yaxshi yozuv
ko‘nikmalariga ega bo‘lgan talaba nafaqat ilmiy sohada muvaffaqiyatga erishadi, balki turli
sohalarda faoliyat ko‘rsatishga tayyor bo‘ladi.
Bakalavriat ta’limida akademik nutqni o‘qitishning boshlang‘ich bosqichi sifatida,
akademik taqdimotning ko‘nikmalari va shakllanishiga qaratilgan asosiy ko'nikmalar va uning
asosiy xususiyatlari ma’lumotlarning aniqligi, dalillarning ishonchliligi, taqdimotning mantiqiy
ketma-ketligi va ixchamlikdir. Albatta, ushbu ko‘nikmalarni shakllantirish jarayonida quyidagi
masalalarni ko‘rib chiqish kerak;
- akademik matnning leksik, grammatik va stilistik xususiyatlari (umumiy ilmiy va yuqori
ixtisoslashgan terminologiyani bilish, akademik janrlarda matn yaratish uchun ishlatiladigan
maxsus lug‘at);
- akademik yozma aloqaning janr turlari;
- birlamchi va ikkilamchi xarakterdagi matnlarni yozishga qo‘yiladigan asosiy talablar, ixtiyoriy
va majburiy komponentlar.
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
84
Bakalavriat bosqichida akademik savodxonlik ko‘nikmalarini shakllantirish uchun talabalar
ilmiy matnlarni o‘rganishda bir qator tayyorgarlik vazifalarini bajaradilar. Akademik matnlar
ilmiy va o‘quv aloqa sohalarida bilimlarni uzatish va o‘zgartirishga qaratilgan matnlar (ilmiy va
ilmiy-ommabop maqolalar, maqolalarga izohlar, adabiyotlarni ko‘rib chiqish va
boshqalar). Ushbu ish jarayonida talabalar lingvistik (leksik-grammatik, stilistik, tarkibiy va
kompozitsion) xususiyatlarni tahlil qiladilar. Talabalarga akademik matnni qurish tamoyillarini
tahlil qilish va ularni o‘zlarining yozma ishlarini qurish tizimiga aylantirish taklif etiladi.
Akademik yozishni o‘rgatish doirasida akademik matnni yaratish jarayonini taxminan
uch bosqichga bo‘lish mumkin: rejalashtirish, yozish va tuzish, mahsulotni taqdim etish.
Birinchi bosqichda matnning maqsadi va mazmuni aniqlanadi.
Ikkinchi bosqich amalga oshirishni, rejaga muvofiq kotirovkalarni hisobga olgan holda
matn materialini loyihalashni va testni tuzishni o‘z ichiga oladi.
Uchinchi bosqich yozma matn bilan ishlashga bag‘ishlangan, ya’ni matnni oldingi
bosqichlarga qaytish bilan tekshirish, tuzatish. Asosiy xususiyat olingan natijani dastlabki reja va
ishlab chiqilgan rejaga muvofiqligini nazorat qilish qobiliyatidir. Matnni qayta-qayta o‘qish,
mazmunini o‘rganish, tahrirlash muhim ahamiyatga ega, chunki u matnning to‘liqligi, aniqligi,
izchilligi, ob’ektivligi va lingvistik to‘g‘riligini to‘liq topishga imkon beradi. Shuni ta’kidlash
kerakki, har bir bosqichda ma’lum ko‘nikmalar yangilanadi. Bunday holda, akademik matnni
yaratish jarayoni iterativ bo‘lib, unda o‘zgartirishlar va tahrirlash bilan matnga takroriy qaytish
sodir bo‘ladi.
Akademik matnni tahlil qilishda, akademik yozma muloqotga xos bo‘lgan quyidagi
leksik-grammatik xususiyatlar ajratiladi:
•
umumlashtirish
(mavhum va umumlashtirilgan ma’no, mavhum lug‘at, shu jumladan,
terminologik til birliklaridan foydalanish);
•
shaxssizlik
(passiv, shaxssiz va noaniq shaxsiy konstruktsiyalardan, shuningdek, fe’lning otlari,
sifatlari va shaxssiz shakllari ustun bo‘lgan murakkab jumlalardan foydalanish);
•
ta’kidlangan mantiq
(ittifoq jumlalari, sababiy birikmalar, kirish so‘zlari va burilishlardan
foydalanish, bayonotni mantiqiy qismlarga, paragraflarga bo‘lish);
•
terminologiya
(ilmiy yoki texnik tushunchalarni bildiruvchi ko‘plab maxsus atamalar va so‘zlar,
iboralarni tanlash va ulardan foydalanish);
•
aniqlik
(atamalardan foydalanish, sinonim almashtirishlarni cheklash, tushuntirish
funktsiyasida kirish tuzilmalaridan foydalanish, bibliografik havolalar matni, izohlar);
•
ob'ektivlik
(tasviriy belgilar, formulalar va vositalardan foydalanish vizualizatsiya
(diagrammalar, grafikalar, diagrammalar, chizmalar, jadvallar va boshqalar).
Akademik yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun o‘qilgan materialga asoslangan keyingi
topshiriqlar bilan haqiqiy ilmiy-tadqiqot matnlari taklif etiladi. Matnni semantik qismlarga
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
85
ajratish, har bir qismdagi asosiy fikrni ta’kidlash va matnda fikrni rivojlantirish qobiliyatini
shakllantirish uchun quyidagi mashqlar taklif etiladi:
- matnni o‘qing, ta’kidlang
; (asosiy ma'lumotlar, ikkinchi darajali, qo‘shimcha.)
- ushbu matnning ma’lumotlarini o‘rganing, muallif tomonidan ko‘rib chiqilgan ob’ektni
aniqlang;
- Matnni ko‘rib chiqing, qiymat bilan ifodalanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni tanlang;
(
tegishli, foydali, shubhali
.)
- matn ma’lumotlarini uning xususiyatlari bo‘yicha tahlil qiling; (
ob'ektivlik, ishonchlilik,
adekvatlik.)
- unda qanday turdagi matnlar taqdim etilganligi haqida ma’lumotni o‘qing;
- tavsiya etilgan matndan faktual ma’lumotlarni tanlang;
- Ushbu matndagi tarkibiy va semantik sxemalarni aniqlang.(
ob'ektlarning mohiyati, ob'ektning
xususiyatlari, misolni tasvirlash.)
Ushbu mashqlar yozma xabarni tizimli, akademik jihatdan malakali taqdim etish ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi analitik ko‘nikmalar, xususan, akademik matnning ob’ektiga,
diqqat markaziga, argumentatsiyasiga va matn hosil qiluvchi aloqalariga diqqatni jamlash
shakllanadi.
MUHOHAMA VA NATIJALAR
Mashqlar ustida ishlash jarayonida fikrlarni shakllantirish ko‘nikmalari takomillashtiriladi, jahon
ilmiy hamjamiyatining umume’tirof etilgan standartlariga muvofiq ilmiy matnni loyihalash
uchun andozalar va qoidalar o‘rganiladi. Talabalarning akademik savodxonligi darajasini
shakllantirish ketma-ketligi ilmiy-tadqiqot ishlari darajasi va ijodiy ilmiy-tadqiqot ishlari darajasi
sifatida ifodalanishi mumkin. [сб. статей, под науч. ред. проф. И.А. Зимней].
Mashqlar akademik yozma aloqa ko'nikmalarini bosqichma-bosqich shakllantirishga, ijodiy
ilmiy-tadqiqot ishlari darajasiga erishishga yordam beradigan tarzda ishlab chiqilgan. Bakalavrda
akademik yozish ko‘nikmalarini shakllantirish jarayoni referat yozish, o‘qishning qisqacha
mazmuni masalalarini o‘z ichiga oladi, chunki izohga ega bo‘lish nashr etish uchun
talabdir. Ushbu ish davomida akademik matnning janr xususiyatlarini o‘rganish, turli janrdagi
matnlarni tayyorlash va yozishning o‘ziga xos usullari bilan tanishish, yozma xabarning tarkibiy
tashkil etilishi, izchilligi va yaxlitligini ta’minlaydigan til elementlarini aniqlashga o‘rgatish
amalga oshiriladi.
Akademik matnlarni yozishni o‘rganish jarayonida talabalar taklif qilingan janrlarning
asosiy xususiyatlarini ko‘rib chiqadilar: ixchamlik, mazmun, ishonchlilik, dolzarblik, ob’ektivlik
tuzilish. Talabalarni yo‘nalishi bo‘yicha matnlar misolidan foydalanib, matnning tuzilishi
o‘rganiladi, akademik matnlarni yozishda kalit so‘zlar sifatida ishlatiladigan leksik vositalar
tahlil qilinadi, ularni modellashtirish tarkibiy matn hosil qiluvchi elementlarni o֥‘zlashtirishga
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
86
asoslangan muhim vazifalardan biridir: mavzu, mikrotema, berilgan va yangi ma'lumotlar,
axborotni rivojlantirish usullari va b.
Talabalar bilan ishlash akademik yozishni o‘qitishda yuqori darajadagi mustaqil ishlarni,
shuningdek, o‘z-o‘zini hurmat qilish va o‘zini o‘zi nazorat qilishni ta’minlaydigan vazifalarni
amalga oshirishni talab qiladi. Talabalar avval o‘z ishlarini o‘zlari baholashlari, so‘ngra juftlik
ishlarida sherikning matnini baholashlari, so‘ngra olingan natijalarni taqqoslashlari va topilgan
xatolarni tahrirlashlari tavsiya etiladi. Yaratilgan matnlarni o‘zaro tekshirish va bir necha bor
o‘z-o‘zini tekshirish talabalarning matnni tashkil qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam
beradi, shunda muallifning fikrlari o‘quvchiga tushunarli bo‘ladi. Matnni qayta-qayta tahrirlash
til vositalarining moslashuvchanligini rivojlantirishga yordam beradi. Yozma matnni tahrirlashda
talabalar (o‘zini)baholash va (o‘zini)aks ettirish ham rivojlantiradilar. Ushbu ko‘nikmalarda
yozma muloqot qiymatini va shaxsiy munosabatni shakllantirish asosi yotadi.
Bakalavriat ta'lim yo‘nalishidagi talabalar uchun akademik yozish ko‘nikmalarini
shakllantirish, ularning ilmiy va professional muvaffaqiyatlarida muhim ahamiyatga ega. Bu
ko‘nikmalar nafaqat o‘quv jarayonida, balki kelajakda ishlashda ham talabalar uchun zarur
bo‘lgan asosiy kompetensiyalardan biridir. Buning uchun quyidagilarga ahamiyat qaratish joizdir.
1.
Akademik yozishning ahamiyati va maqsadi
Akademik yozish talabalar uchun ilmiy va adabiy ishlarni yozishda zarur bo‘lgan asosiy
vosita hisoblanadi. Yaxshi rivojlangan akademik yozish ko‘nikmalari talabaga o‘z fikrini aniq va
mantiqiy tarzda ifodalash imkonini beradi. Misol uchun, talaba, “Ijtimoiy tarmoqlarning inson
hayotidagi ahamiyati” mavzusida ilmiy maqola yozishda o‘z fikrlarini ilmiy uslubda, ishonchli
manbalar bilan asoslab yozish orqali mavzuni yoritadi. Agar talaba faqat shaxsiy fikrlarni keltirib,
ishonchli dalillarsiz yozsa, maqola akademik yozuv talablariga javob bermaydi.
2.
Akademik yozishning asosiy elementlari
Bakalavriat talabalarida akademik yozish ko‘nikmalarini shakllantirishda ularni quyidagi asosiy
elementlar bilan tanishtirish muhim:
Yozish jarayonining birinchi bosqichi sifatida talabalarga reja tuzishni o‘rgatish kerak.
Reja yozishda mavzuning kirish, asosiy qism va xulosa kabi tuzilmalari bo‘lishi kerak.
Kirish qismida datlab, hozirgi kunda ijtimoiy tarmoqlar hayotimizning ajralmas qismiga
aylanganligi va dunyo bo‘ylab milliardlab insonlar turli ijtimoiy tarmoqlar orqali bir-birlari bilan
bog‘lanishi, axborot almashishi va yangi imkoniyatlardan foydalanishlari haqida fikr yuritish
maqsadga muvofiqdir. Bular uchun, Facebook, Instagram, Twitter, TikTok kabi platformalar
nafaqat shaxsiy aloqalar, balki biznes, ta'lim, siyosat va kundalik hayotning turli jabhalarida ham
muhim rol o‘ynashi va ijtimoiy tarmoqlarning inson hayotidagi o‘rni va ta'siri faqat ijobiy emas,
balki salbiy tomonlari va ularning kelajakka ta'siri ham tahlil qilinadi.
Asosiy qismida Ijtimoiy tarmoqlarning ijobiy ta'siri haqida fikrlar va misollar bilan
yoritish zarur. Ijtimoiy tarmoqlar birinchi navbatda insonlar o‘rtasidagi aloqa va muloqotni
osonlashtirishi, bugungi kunda, tezkor va qulay aloqada bo‘lish imkoniyati va ijtimoiy tarmoqlar
orqali odamlar dunyo bo‘ylab yangiliklarni tezda olishlari, voqealar va hodisalarni kuzatishlari
mumkinligiga alohida ahamiyat qaratib o‘tiladi. Bu esa axborot almashish jarayonini sezilarli
darajada tezlashtirishiga sabab bo‘ladi va uni ham asoslash zarur. Manbalar bilan ishlash va
iqtibos keltirish, va akademik yozishda manbalardan to‘g‘ri foydalanish talabalar uchun zarur
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
87
ko‘nikmadir. Ilmiy manbalarni keltirib o‘tishlari va o‘zining ham fikrlarini berib asoslab ketishni
o‘rganishlari lozim.
Agar talaba ijtimoiy tarmoqlarning yoshlar orasida ta'sirini tahlil qilayotgan bo‘lsa, u
ilmiy maqolalardan, masalan, so‘nggi tadqiqotlar yoki statistika ma'lumotlarini keltirishi kerak.
Misol uchun, “Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yoshlarning 70% dan ortig‘i har kuni ijtimoiy
tarmoqlarda vaqt o‘tkazadi (X, 2023)".
Talabalar fikrlarini qisqa va aniq ifodalashni
o‘rganishlari zarur. Ular, ayniqsa, akademik matnlarda noodatiy va murakkab so‘zlar o‘rniga
oddiy va tushunarli iboralar ishlatishlari kerak.
Xulosa qismida ijtimoiy tarmoqlar inson hayotida o‘ziga xos o‘rin tutadi, ammo ularning
salbiy ta'sirlari ham mavjud. Bu platformalar odamlarni birlashtirish, axborot almashish va yangi
imkoniyatlarga ega bo‘lishga yordam beradi, biroq, haddan tashqari foydalanish, noto‘g‘ri
axborot tarqatish va psixologik salbiy ta'sirlar ham mavjudligi takidlanishi ham mumkin.
Shuning uchun, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishda muvozanatni saqlash, foydali va ma'lumotli
kontentni iste'mol qilish, shaxsiy hayotni himoya qilish hamda real hayotdagi munosabatlarga
e'tibor qaratish muhimdir. Kelajakda ijtimoiy tarmoqlarning ta'sirini yanada chuqurroq o‘rganish
va unga qarshi choralar ko‘rish zarur ekanligini keltirib ham xulosa berish mumkin.
Demak, Akademik yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun tez-tez yozma topshiriqlar
va amaliy mashqlar berish akademik yozish ko‘nikmalarini rivojlantirishda juda samarali.
Masalan, har bir o‘quv mavzusi bo‘yicha qisqa ilmiy matnlar, tesizlar yozish yoki muommolar
yuzasidan guruhlar bilan muhokamalar o‘tkazish va o‘z fikrlarini aniq ifodalashga o‘rgatish
mumkin.
XULOSALAR
Xulosa sifatida shuni aytish joizki, bakalavriat talabalarida akademik yozish
ko‘nikmalarini shakllantirish nafaqat ilmiy yozuvlar uchun, balki ularning kelajakdagi
professional faoliyati uchun ham muhimdir. To‘g‘ri metodikalar, muntazam mashqlar va
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish bu jarayonda katta yordam beradi. O‘qituvchilar bu
ko‘nikmalarni rivojlantirishda talabalarni doimiy ravishda qo‘llab-quvvatlab, ularning yozish
jarayonini takomillashtirishga yordam berishlari kerak.
Buning uchun o‘qituvchi ham mavzuga mos to‘g‘ri metodikalar va muntazam mashqlar
orqali yondoshilsa talabalarning yozish ko‘nikmalarini rivojlantirish samarali bo‘lishi mumkin.
Masalan, o‘qituvchilar talabalarni yozma ishlarda aniq maqsadlar qo‘yishga, matnlarni turli
qismlarga ajratishga va har bir bo‘limni alohida tahlil qilishga o‘rgatishlari zarur. Shuningdek,
yozishni rivojlantirish uchun talabalar o‘z ishlarini bir-biri bilan baham ko‘rish, fikrlarni
munozara qilish va to‘g‘ri yechimlar keltira olish imkoniyatiga ega bo‘lishlari kerak. Bu
bevosida hozirgi kundagi eng zarur, zamonaviy texnologiyalar ham bu jarayonda katta yordam
beradi. Masalan, onlayn resurslar, grammatika tekshirish vositalari (Grammarly, Hemingway),
plagiatni tekshirish platformalari (Turnitin) va ilmiy maqolalar uchun manbalar (Google Scholar,
JSTOR) talabalar uchun foydali bo‘lishi mumkin. Bu texnologiyalar nafaqat yozish jarayonini
osonlashtiradi, balki talabalarning yozuvlarini yanada mukammal va ilmiy talablarga mos
qilishga yordam beradi.
Albatta bu jarayonlarni amalga oshirishda o‘qituvchilarning roli
ham juda muhimdir. Ular talabalarga tez-tez ilmiy manbalarni o‘qishlari o‘z ustida ishlashi va
ularni mukammallikka erishish yo‘lida rag‘batlantirishlari va yozishni rivojlantirish uchun
individual maslahatlar berishlari kerak. O‘qituvchilar talabalar bilan to‘g‘ri va samarali muloqot
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
88
o‘rnatib, ularga akademik yozishning turli aspektlarini o‘rgatishlari zarur. Bu o‘z navbatida
talabalar uchun o‘z fikrlarini aniq ifodalash va ilmiy yozuvlarning yuqori sifatini ta'minlashga
yordam beradi.
Barcha bu faktorlar birgalikda, talabalar o‘z akademik yozish ko‘nikmalarini
muvaffaqiyatli rivojlantirishlari va ularni kelajakdagi professional faoliyatlarida ham samarali
qo‘llay olishlari mumkin. Ushbu jarayonlarni amalga oshirish orqali talabalar nafaqat akademik
yozish bo‘yicha ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, balki o‘z bilim va mahoratlarini kelajakdagi
professional faoliyatlarida samarali qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Yaxshi yozish
ko‘nikmalariga ega bo‘lgan mutaxassislar, muammolarni aniq tahlil qilish, to‘g‘ri qarorlar qabul
qilish va o‘z fikrlarini samarali tarzda taqdim etish qobiliyatiga ega bo‘ladilar.
ADABIYOTLAR:
1. Короткина И.Б. Академическое письмо в России: необходимость междисциплинарных
исследований / И.Б. Короткина // Высшее образование в России. — 2018. — № 10. — С. 64–74.
2. Смирнова Н.В. Академическая грамотность как фактор иноязычной
профессиональной подготовки / Н.В. Смирнова // Вестник Воронежского
государственного университета. Серия: Лингвистика и межкультурная
коммуникация. — № 1. — 2007. — С. 140–147.
3. Сафронов П.А. Прощальный взгляд на академическое письмо: научнообразовательное
сообщество, перформативность и материальная среда // Высшее образование в России. — 2013.
— № 7. — С. 113–118.
4. Исследовательская деятельность в вузовской и послевузовской подготовке
бакалавров, магистров, аспирантов: сб. статей / под науч. ред. проф. И.А. Зимней.
