ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
28
POLIANILIN DISPERSIYALARINI TAYYORLASH
D.A.Karimova,
D.O.Ruzikulova,
M.F.Umarqulova
Navoiy davlat universiteti Kimyo kafedrasi
Polianilin (PANI)ni dispersiya shaklida olish organik erituvchilarni ishlatmasdan, uni qayta
ishlashning samaradorligi va qulayligini ta`minlaydi. Bunday dispersiyalardan olingan
qoplamalar yaxshi o`tkazuvchanlik va barqarorlikka ega. Polimer sifatida ionogen va ionogen
bo`lmagan polimerlar qo`llaniladi. Ionogen bo`lmagan polimerlardan polietilen oksidi va poli(N-
vinilpirolidon) (PVP) ga eng ko`p e`tibor berilgan, hamda polivinil spirti, metilsellyuloza,
polivinilmetil efir va boshqalardan muvaffaqiyatli foydalanish usullari o`rganilgan.
Polimerlarning roli hosil bo`lgan zarrachalarning sterik stabilizatsiyasi holatida bo`ladi.
Polianilin zarrachalarining
tuzilishi polimerlanish shartlariga (anilin va polimerning
konsetratsiyasi va uning turiga) bog`liq. Stabilizator, oksidlovchi va reaksiya sharoitlarini
tanlashga qarab, polianilin dispersiyasida uch xil tuzilishga ega zarrachalar topildi. Guruch
donalari shaklidagi zarrachalar polietilen oksidi ishtirokida, polioksipropilsellyuloza reaksiya
aralashmasiga qo`shilganda sharchalar hosil bo`ladi. Haroartni oshirish yoki p-fenilendiamin
kabi katalizatorni kiritish igna yoki ipga o`xshash tuzilmalarning shakllanishiga olib keladi.
Odatda, polemerlanish tezligi oshishi bilan sharsimon bo`lmagan zarrachalarning dispersiyasi
hosil bo`ladi. Ionegen bo`lmagan polimerlardan foydalanish juda katta hajmdagi zarrachalarning
paydo bo`lishiga olib keladi, jumladan 100 nm dan bir necha mikrometrgacha bo`lgan
o`lchamdagi zarrachalarning shakllanishi qayd etilgan. Zarrachalarning elektr o`tkazuvchanligi
ham ko`p jihatdan polimerlanish sharoitlariga bog`liq. Shunday qilib, o`tkazilgan tajribalar
kompozitsiyadagi polimerlanish harorati va polianilin miqdori kabi parametrlarni o`zgartirganda,
o`tkazuvchan polianilin miqdori 90% dan ortiq bo`lmagan 10-5 c/cm gacha o`zgarishini
ko`rsatadi. Polianilinning elektr o`tkazuvchanligini oshirish uchun ishlatiladigan past molekulyar
og`irlikdagi kislotalarni isitish orqali osongina olib tashlash mumkin, bu esa polianilin
o`tkazuvchanligini pasaytiradi. Bundan tashqari, anion diffuziyasi tezligining sekinligi
batareyalarda elektrod materiali sifatida polianilindan foydalanish oqimlarini cheklash sabablidir.
Ushbu muammolarni hal qilishda polimer kislotalardan dopant sifatida foydalaniladi.
Suvli eritmalarda kolloid jihatdan barqaror dispersiyalarni olishning yana bir usuli-polianilin
matritsalar ishtirokida anilinning polimerlanishi hisoblanadi.
Polianionlar sifatida kislota yoki polistirolsulfon kislota va poli (2-akrilamido-2-
metilpropansulfonik kislota) tuzi shaklida kuchli ion guruhi –SO
3
H bo`lgan polimerlar
qo`llaniladi. Anilinning polimer kislotalar bilan ta`sirlashishini 13 C va 1H YaMR
spektroskopiyasidan foydalangan holda qiyosi o`rganish shuni ko`rsatadiki, polimer matritsasi
pH va ion taqsimoti eritma muhitidan farq qiladigan maxsus mahalliy muhitni yaratadi va bu
anilin konsentratsiyasining polielektrolitga yaqinlashishini, hamda zanjrlar uning yo`nalishi
bo`ylab “boshga-dum” shaklida bo`lishini ko`rsatadi. Tarkibidagi
benzol guruhlari va
polianilindagi benzolamin guruhlari o`rtasidagi elektrostatik va gidrofob o`zaro ta`sirlar tufayli
bu funksiyani polistirol sulfon kislota samarali bajaradi. Shuningdek, poli (p,p`-(2,2`-disulfon
kislota)-difenilen-tereftalamid (t-PAS)
va poli(p,p`-(2,2`-disulfon kislota))-difdifenilen
polimerlari ham yuqoridagi xossalarni namoyon etadi. Bunday matritsalarning kremniy dioksidi
yuzalariga adsorbsiyasi natijasida hosil bo`ladi, olingan kremniy birikmalari DNK adsorbsiyasi
uchun istiqbolli hisoblanadi.
Polianilin interpolielektrolit komplekslarini polimerlarni eritmada reaksiyaga kiritish orqali
olish mumkin. Shunday qilib, polianilin tuzi va dodetsilbenzolsulfon kislota va DNK
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
29
kompleksini xloroformdagi distearildimetilammoniy bilan asosiy mol nisbati [P]/[N]PANI=1
aralashtirish orqali suvda erimaydigan PANI-DNK kompleksi hosil bo`ladi. Natijada poliakril
kislota ishtirokida barqaror polianilin dispersiyalarini tayyorlash mumkin bo`ladi, PANI-PAK
komplekslarini olish usullarini ikkita katta guruhga bo`lish mumkin. Eng ko`p o`rganilgan
usullar guruhi oldindan tayyorlangan polianilinning poliakril kislota bilan o`zaro ta`siriga
asoslangan. Poliakril kislota ishtirokida anilinni kimyoviy polimerlanishi usulini ham qo`llash
mumkin. 1-5% og`irlikda 0,07 M anilinni polimerlanishi natijasida polianilinning yashil rangli
suvli eritmasi hosil bo`ladi. Protonlangan polianilin uchun xarakterli bo`lgan yutish spektri 435
nm va 800 nm chiziqlarni o`z ichiga oladi. Bu dispersiyani NaOH bilan osongina deprotonlash
mumkin. Olingan dispersiya spektri N-metilpirolidonda erigan emaraldin asosining spektriga
o`xshaydi. Rentgen fotoelektron spektroskopiya (RFES) yordamida polianilin-poliakril kislota
kompleksinining tuzilishi va xususiyatlarini batafsil o`rganish, uning amaorf tuzilishga ega
ekanligini ko`rsatdi. N-metilpirrolidon va suvning aralash eritmalarida
teng
molyar
konsentratsiyalarda olingan polianilinning poliakril kislota bilan o`zaro ta`si ri ultrabinafsha
spektroskopiya nurlari
yordamida o`rganildi. Olingan elektron va IQ –spektroskopiya
ma`lumotlariga
ko`ra, polianilinning elektr o`tkazuvchanlik xususiyati suvsiz holatda ortadi.
Polianilinning poliakril kislota bilan hosil qilgan kompleksi polianilinga nisbatan yaxshiroq
harorat ko`rsatkichiga ega. Masalan, toza holdagi polianilinga HCl qo`ishilganda polianilin-
poliakril kislota kompleksining harorat barqarorligi chegarasi 160
0
C dan 180
0
C gacha
ko`tarilgani kuzatilgan. Polianilinning poliakril kislota ishtirokida polimerlanishida kompleks
tarkibini o`zgartirish natijasida hosil bo`lgan zarrachalarning morfologiyasini nazorat qilish
mumkin bo`ladi. Bundan ko`rinadiki, anilinning oksidlovchi polimerlanishi (0,43M)
polianilinning ekvimolekulyar miqdori (M
W
=90000) va 1 M HCl dan ortiq bo`lganida
boshlang`ich innitsiatorlovchi H
2
O
2
/FeCl
2
o`n baravar kam bo`lganida amalga oshadi. Sintez
natijasida, uzunligi 100-200 nm, diametri 50 nm bo`lgan fibrillayar
zarrachalardan tashkil topgan kolloid sistema hosil bo`ladi.
Tajribalarimiz davomida, polianilinning polielektrolitlar bilan hosil qilgan komplekslari
elektr o`tkazuvchanligi o`zgarmaydigan barqaror dispers sistemalarni hosil qilishi aniqlandi,
shuningdek, bu sistemadiga zarrachalarning morfologiyasini boshqarish qiyinchilk tug`dirdi.
Hozirgacha, polianilin va elektr o`tkazuvchan polimerlar komplekslarini tayyorlash bo`yicha
sezilarli ishlar qilinmagan.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Д.А.Каримова Технологический метод изготовления композиционных полимерных
сорбентов. «Композиционные материалы». Ташкент. №1. 2013. 62-64 стр.
2. Д.А.Каримова Синтез интерполимерных комплексов на основе ароматических аминов.
«Наука 21 века: вопросы, гипотезы, ответы» научный журнал. Россия. №2 (2014). 116-119
стр.
3. A.G.Mak Diarmid, I.G.Chiang, A.F.Ringfer, A.I.Epstein. SYntetic Metals 18 (1987) 285.
4. I.K. Avlyanov, S.A.Yakimov, T.A.Usmonov Synthetic Metals 41(1991) 635.
5. D.A.Karimova, R.O.Ro`ziqulova
Композиции полиароматических аминов с
полиакриловой кислотой. Technikal science Research in Uzbekistan
ISSN (E): 2992-9148 SJIF 2024 = 5.333 ResearchBib Impact Factor: 9.576 / 2024 VOLUME-3,
ISSUE-1.
