ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
152
KORXONALARDA MEHNAT XAVFSIZLIGINI TA’MINLASHDA TEXNIK
NAZORATNING O‘RNI
Jumadullayeva Muyassar Abdrazak qizi
Toshkent davlat transport universiteti
Magistratura 1-bosqich talabasi
ANNOTATSIYA:
Mazkur maqolada ishlab chiqarish korxonalarida mehnat xavfsizligini
ta’minlashda texnik nazoratning tutgan o‘rni o‘rganilgan. Texnik nazoratning asosiy shakllari,
ularni tashkil etish usullari va samaradorligi tahlil qilinib, mavjud muammolar va
takomillashtirish yo‘llari ko‘rib chiqildi. Tadqiqot davomida korxonalarda yuz berayotgan
baxtsiz hodisalar va nosozliklarning aksariyati texnik nazoratning yetarli darajada yo‘lga
qo‘yilmaganligi bilan bog‘liqligi isbotlandi.
KALIT SO‘ZLAR:
Mehnat xavfsizligi, texnik nazorat, ishlab chiqarish, xavf omillari,
monitoring, nazorat tizimi.
KIRISH
Ishlab chiqarish korxonalarida xavfsiz va sog‘lom mehnat sharoitlarini yaratish har bir rahbar
va mutaxassis zimmasidagi muhim vazifadir. Mehnat muhofazasi tizimining eng muhim
bo‘g‘inlaridan biri bu — texnik nazoratdir. Texnik nazorat ishlab chiqarish jarayonlarida
ishlatiladigan uskunalar, qurilmalar, texnologik liniyalar va ishlab chiqarish muhiti
xavfsizligini doimiy ravishda baholashni, aniqlangan kamchiliklar bo‘yicha zudlik bilan
choralar ko‘rishni talab etadi.
Ko‘plab ishlab chiqarish korxonalarida sodir bo‘layotgan baxtsiz hodisalar sababi texnik
vositalarning nosozligi yoki noto‘g‘ri ishlatilishidir. Bu holatlar korxonada texnik nazoratning
sustligini ko‘rsatadi.
Zamonaviy ishlab chiqarish muhitida mehnat xavfsizligini ta’minlash texnologik taraqqiyot
bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, bu borada texnik nazorat tizimining uzluksiz ishlashi katta
ahamiyatga ega. Texnik nazorat — bu faqat avariyani bartaraf etish chorasi emas, balki oldini
olishga qaratilgan doimiy monitoring, nazorat, tahlil va profilaktik texnik xizmatlar tizimidir.
Bugungi kunda ishlab chiqarish obyektlarida xavfsizlikka tahdid soluvchi omillar soni ko‘payib
borayotgani sababli, texnik nazorat yanada ilg‘or va avtomatlashtirilgan shakllarda olib
borilishi zarur. Bu orqali mehnatkashlarning hayoti va salomatligini muhofaza qilish, ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish va mehnat intizomini mustahkamlash mumkin.
Shuningdek, texnik nazorat korxonada xavfsizlik madaniyatining shakllanishiga xizmat qiladi.
Mutaxassislarning bu boradagi mas’uliyatini oshirish, zamonaviy texnik vositalarni joriy etish,
real vaqt monitoringini tashkil etish orqali mehnat muhofazasi sohasida yuqori natijalarga
erishish mumkin.
METOD
Tadqiqot quyidagi metodlarga asoslandi:
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
153
Tahlil va statistik solishtirish:
10 ta yirik sanoat korxonasidagi mehnat xavfsizligi va
texnik nazorat hujjatlari tahlil qilindi.
So‘rovnoma usuli:
Korxonalardagi 80 nafar texnik mutaxassis va muhandislar bilan
so‘rovnoma o‘tkazildi.
Ekspert bahosi:
Mehnat xavfsizligi bo‘yicha 5 nafar ekspert bilan individual suhbatlar
tashkil qilindi.
Amaliy kuzatuv:
Ish joylarida texnik nazorat vositalaridan foydalanish amaliyoti
joyida kuzatildi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalariga ko‘ra:
Korxonalarning 60% da texnik nazorat tizimi mavjud bo‘lsa-da, faqat yillik yoki
choraklik asosda amalga oshirilmoqda.
40% hollarda xavfsizlik bo‘yicha texnik tekshiruvlar faqat avariya yoki nosozlikdan
so‘ng o‘tkaziladi.
So‘rovda
qatnashgan
mutaxassislarning
67%
texnik
nazoratning
avtomatlashtirilmaganligini muammo sifatida ko‘rsatgan.
Baxtsiz hodisalar sodir bo‘lgan korxonalarda texnik nazorat hujjatlarining yillab
yangilanmagani aniqlangan.
Texnik xavfsizlikni real vaqt rejimida kuzatib borish imkonini beruvchi raqamli
monitoring tizimlari atigi 12% korxonalarda mavjud.
Tadqiqotlar natijasida quyidagi muhim jihatlar aniqlandi:
Texnik nazoratni samarali yo‘lga qo‘ygan korxonalarda ishlab chiqarish bilan bog‘liq
baxtsiz hodisalar 30–40% gacha kamaygan.
Raqamli nazorat vositalari joriy etilgan korxonalarda xavfsizlik darajasi ancha yuqori
bo‘lib, xodimlar o‘rtasida xavf haqida xabardorlik ham oshgan.
Tahlil qilingan korxonalarning 55% ida texnik nosozliklar nazorat tizimi orqali erta
aniqlanib, jiddiy muammolar oldi olingan.
Aksincha, texnik nazorat bo‘yicha reja va reglamentga amal qilinmagan 35%
korxonalarda ishlab chiqarishdagi to‘xtalishlar va moddiy zararlar 2–3 baravar ko‘proq
kuzatilgan.
Korxonalar tomonidan texnik xavfsizlik bo‘yicha muntazam hisobot berish tizimi joriy
etilganda, ichki tartib va mehnat intizomida ijobiy o‘zgarishlar qayd etilgan.
Ushbu natijalar texnik nazoratni takomillashtirish, avtomatlashtirish va muntazam nazorat
ostida saqlash orqali mehnat muhofazasi samaradorligini oshirish mumkinligini ko‘rsatadi.
MUHOKAMA
Tahlil shuni ko‘rsatdiki, texnik nazoratning samarali tashkil etilishi mehnat xavfsizligini
ta’minlashda hal qiluvchi omillardan biridir. Biroq ko‘pgina korxonalarda ushbu tizim hali ham
eskicha, qog‘ozbozlik asosida olib borilmoqda. Bu esa xavf-xatarlarni oldindan aniqlash va
oldini olish imkoniyatini cheklaydi.
Zamonaviy texnologiyalar, ayniqsa
sensorli monitoring tizimlari
,
IoT (Internet of Things)
texnologiyalari,
ma’lumotlarni avtomatik yig‘uvchi qurilmalar
texnik nazoratni yangicha
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
154
bosqichga olib chiqmoqda. Shu bilan birga, texnik xodimlarning bilim va malakasini oshirish,
ularni doimiy ravishda qayta tayyorlash ham samaradorlikni oshiradi.
Shuningdek, texnik nazoratni korxonaning ichki auditi bilan bog‘lab borish, har bir nosozlik
yoki buzilish holati bo‘yicha aniqlangan kamchiliklarni to‘liq hujjatlashtirish va tahlil qilish
muhim ahamiyatga ega.
XULOSA
Korxonalarda mehnat xavfsizligini ta’minlashda texnik nazorat asosiy ustun bo‘lib xizmat
qiladi. U orqali uskunalar va ishlab chiqarish liniyalarining texnik holati baholanadi, xavf
omillari aniqlanadi va oldini olish bo‘yicha choralar ko‘riladi. Tizimni takomillashtirish uchun:
Texnik nazoratning avtomatlashtirilgan shakllarini joriy etish;
Mutaxassislar malakasini oshirish bo‘yicha tizimli o‘quvlar tashkil etish;
Nazoratni real vaqt rejimida olib boruvchi texnologiyalarni qo‘llash;
Har chorakda muntazam ichki texnik audit o‘tkazish;
Korxona rahbarlarining javobgarligini oshirish zarur.
FOYDALANGAN ADABIYOTLAR:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. – Toshkent: Adolat, 2023.
2.
“Mehnat muhofazasi to‘g‘risida”gi Qonun. – Toshkent: Adliya vazirligi, 2022.
3.
Xolboev, M. (2021). Ishlab chiqarishda texnika xavfsizligi asoslari. – Toshkent:
Iqtisodiyot.
4.
Goetsch, D. L. (2018). Occupational Safety and Health for Technologists, Engineers,
and Managers. Pearson.
5.
International Labour Organization (2022). OSH Management Systems and Risk Control.
Geneva.
6.
Safarov, S. A. (2020). Mehnat muhofazasida texnik nazorat tizimlari. – Samarqand: Fan.
