ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
21
O‘ZBEKISTON KASHTACHILIK AN’ANALARINING YOSH AVLOD ORASIDA
SAQLANISHI VA OMMALASHUVI: MADANIY IDENTITET VA IJODIY MEROS
NUQTAI NAZARIDAN
Xoʻjamurodova Sevinch Abdilmajidovna
Termiz davlat universiteti talabasi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada O‘zbekiston kashtachilik san’atining madaniy meros sifatida
yosh avlod orasida saqlanishi, rivojlanishi va ommalashuvi jarayonlari madaniy identitet hamda
ijodiy yondashuvlar asosida tahlil etilgan. Asrlar davomida og‘zaki va amaliy yo‘l bilan
avloddan-avlodga o‘tib kelgan kashtachilik san’ati xalq estetikasi, ruhiy dunyosi va
qadriyatlarining timsoli sifatida e’tirof etiladi. Maqolada kashtachilik maktablarining
mintaqaviy xususiyatlari, ularning estetik va ramziy mazmuni hamda yoshlar orasida bu
san’atga bo‘lgan qiziqishning ortib borayotgani ilmiy asosda tahlil qilinadi.
Tadqiqot davomida kashtachilik san’atining zamonaviy dizayndagi talqinlari, kreativ
tadbirkorlikdagi o‘rni, yosh dizaynerlar tomonidan naqshlar stilizatsiyasi va global bozorda
milliy brendlar yaratish borasidagi harakatlar o‘rganildi. Ijtimoiy tarmoqlar, raqamli
platformalar va xalqaro ko‘rgazmalar bu san’at turining yoshlar orasida ommalashuviga
sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Shuningdek, kashtachilikni intellektual mulk.
Kalit so’zlar:
kashtachilik san’ati, yosh avlod, madaniy identitet, ijodiy meros, stilizatsiya,
naqsh, milliy qadriyat, kreativ dizayn, raqamlashtirish, amaliy san’at.
Kashtachilik o‘zbek xalqining asrlar davomida shakllangan badiiy-estetik tafakkuri, urf-odatlari,
e’tiqodi va tabiatga bo‘lgan munosabatini aks ettiruvchi noyob amaliy san’at turlaridan biridir.
Naqsh va ranglar orqali ifodalangan bu san’at turi nafaqat ayollarning mahoratini, balki butun
xalqning madaniy identitetini belgilovchi qadriyat sifatida e’tirof etiladi. Bugungi globallashuv
va madaniy diversifikatsiya jarayonida milliy hunarmandchilik san’atining saqlanishi, ayniqsa,
yosh avlod orasida ommalashuvi masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Kashtachilik san’ati asosan og‘zaki va amaliy yo‘l bilan, ya’ni “ustoz-shogird” an’anasi orqali
avloddan-avlodga o‘tib kelgan. O‘zbekistonning Buxoro, Farg‘ona, Surxondaryo, Qashqadaryo
kabi hududlarida kashtachilik an’anaviy ijtimoiy institut sifatida mavjud bo‘lib, bu
hududlardagi naqshlar kompozitsiyasi, rang uyg‘unligi va ma’naviy mazmuni bo‘yicha
farqlanadi. Tadqiqotchi G.K. Karimovaning fikricha, “Har bir naqsh ramz sifatida bir avloddan
boshqasiga o‘tayotgan estetik va ruhiy tafakkurning uzviy bo‘lagidir. Uni yo‘qotish —
xalqning tarixiy xotirasini boy berish bilan barobardir”.
Yosh avlod orasida kashtachilik san’atiga bo‘lgan qiziqishni oshirish maqsadida so‘nggi
yillarda ta’lim muassasalarida, madaniyat markazlarida va ijodiy studiyalarda kashtachilik
bo‘yicha to‘garaklar faoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Bunda nafaqat an’anaviy naqshlarni takrorlash,
balki ularni kreativ tarzda zamonaviy modaga moslashtirish ham muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Kashtachilik yoshlar orasida nafaqat hunar sifatida, balki identitet va estetik ifoda
shakli sifatida qaralay boshladi.
Kashtachilikning ommalashuvi, ayniqsa, ayollar o‘rtasida “kreativ tadbirkorlik” shaklida
rivojlanmoqda. Milliy naqshli sumkalar, aksessuarlar, poyabzallar, interyer buyumlari —
bularning barchasi yosh dizaynerlarning ijodiy yondashuvlarini kashtachilik an’anasi bilan
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
22
uyg‘unlashtirishga urinayotganidan dalolat beradi. Bunda ijtimoiy tarmoqlar, internet
platformalari, milliy brendlar va xalqaro ko‘rgazmalar muhim rol o‘ynamoqda.
Shaxsan mening fikrimcha, kashtachilik san’atini yoshlar orasida saqlab qolish uchun faqatgina
amaliy mashg‘ulotlar emas, balki madaniy ongni oshiruvchi yondashuvlar ham zarur. Har bir
kashta naqshini yosh avlodga faqat naqsh sifatida emas, balki tarixiy xotira, madaniy belgilar,
o‘zlik timsoli sifatida tushuntirish kerak. Aynan mana shunday yondashuv orqali kashtachilik
san’ati modadan tashqari, ichki o‘zlikni anglash vositasiga aylanishi mumkin.
Bugungi globallashuv davrida yoshlar orasida kashtachilik san’atiga bo‘lgan qiziqishni saqlab
qolish va uni yanada ommalashtirish uchun yangi, zamonaviy yondashuvlar zarur. Shu nuqtayi
nazardan, kashtachilikni faqatgina an’anaviy hunar sifatida emas, balki ijodkorlik, identitet va
iqtisodiy mustaqillik vositasi sifatida talqin qilish dolzarbdir. Yoshlar orasida kreativ dizayn,
moda sanoati va raqamli texnologiyalar bilan qiziqish ortib borayotgan bir paytda, aynan shu
omillar orqali kashtachilikni ular hayotiga yaqinlashtirish mumkin.
Raqamlashtirilgan naqsh kataloglari, interaktiv dizayn platformalari, onlayn o‘quv kurslar va
mobil ilovalar orqali kashtachilik elementlarini o‘rganish va o‘z loyihalarida qo‘llash
imkoniyati yanada kengaymoqda. Bu esa, bir tomondan, kashtachilikni o‘rganishni
qulaylashtirsa, boshqa tomondan, yoshlar orasida milliy naqshlar va ularning ma’nolari bilan
tanishish madaniyatini shakllantiradi.
Yana bir muhim jihat — kashtachilik mahsulotlarining turistik, sovg‘abop va brendlashtirilgan
shakllarda tayyorlanishi orqali milliy san’at iqtisodiy aylanishga kirib kelmoqda. Bu esa yosh
avlodga hunarni nafaqat estetik, balki iqtisodiy manba sifatida ham qadrlashga undaydi.
Shaxsiy fikrimcha, kashtachilikni zamonaviy ta’lim dasturlariga integratsiyalash, dizayn va
moda bilan bog‘langan amaliy mashg‘ulotlar tashkil qilish, yosh dizaynerlar uchun milliy
naqshlar bo‘yicha ilhom manbalarini yaratish — bu san’at turining kelajagini ta’minlovchi
muhim bosqichlardir. Zero, kashtachilik — bu o‘tgan tarix emas, balki hozirgi va kelajak
avlodning madaniy xotirasidir.
Shu bilan birga, yoshlarning kashtachilik san’atini global doirada tanitishga bo‘lgan harakatlari
tahsinga loyiq. Ko‘plab yosh dizaynerlar o‘z loyihalarida milliy naqshlarni xorijiy auditoriyaga
mo‘ljallab stilizatsiya qilmoqda. Bu esa O‘zbekiston madaniyatini xalqaro miqyosda tanitishga
xizmat qiladi. Shuningdek, kashtachilik san’atini intellektual mulk sifatida himoyalash, uning
elektron kataloglarini yaratish, raqamlashtirish va ilmiy asosda tasniflash ham bu jarayonda
muhim o‘rin egallaydi.
Xulosa qilib aytganda, kashtachilik san’atining yosh avlod orasida saqlanishi va ommalashuvi
— bu faqat hunar davomiyligi emas, balki xalqning madaniy genetikasi, estetik qarashlari va
tarixiy xotirasining uzluksizligini ta’minlash demakdir. Bunday merosni saqlab qolish har bir
yosh ijodkor, tadqiqotchi va dizayner zimmasidagi ma’naviy mas’uliyatdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Karimova G.K. “O‘zbek kashtachiligi: mintaqaviy xususiyatlar va estetik
yondashuvlar”, Madaniyat va san’at, №3, 2022.
2.
Bobokulova Z. “Yoshlar orasida milliy hunarmandchilik an’analarini saqlash
muammolari”, Yosh olimlar jurnali, №4, 2023.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
23
3.
UNESCO. Traditional Crafts as Intangible Cultural Heritage, 2020.
4.
Sayfullayeva M. “Kashtachilikda raqamli dizayn: yosh dizaynerlar tajribasi”, Kreativ
industriyalar va san’at, №2, 2024.
5.
Black S. Embroidery and Identity in Central Asia. London: Thames & Hudson, 2019.
6.
Shodmonova D. “Milliy san’at orqali o‘zlikni anglash masalalari”, Falsafa va madaniyat,
№1, 2022.
7.
Lola Textile Studio. “Kashtachilik elementlari asosida yaratilgan zamonaviy liboslar
katalogi”, 2023.
8.
World Intellectual Property Organization (WIPO). Traditional Knowledge and Cultural
Expressions: Protection of Embroidery Patterns, 2021.
9.
Ismoilova N. “Milliy naqshlarning global dizayndagi talqini”, Ilm va jamiyat, №5, 2023.
10.
Sharifov A. “Kashtachilik san’atining yoshlar ongidagi aks ettirilishi”, Sotsiologik
tadqiqotlar, №3, 2024.
