PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
139
YOSHLARNI TA’LIM OLISHGA QIZIQTIRISH: MUAMMOLAR, IMKONIYATLAR
VA SAMARALI STRATEGIYALAR
Rafiqova Madina Abdulhaxfiz qizi
1
Qo‘qon universiteti Andijon filiali, Ijtimoiy – gumanitar fanlar fakulteti, filologiya va tillarni
o‘qitish yo’nalishi talabasi
Qo’shaqova Umida Doniyorbek qizi
2
Qo‘qon universiteti Andijon filiali, Ijtimoiy – gumanitar fanlar fakulteti, filologiya va tillarni
o‘qitish yo’nalishi talabasi
kushakova_.umida0400@icloud.com
Anotatsiya :
Bugungi kunda yoshlarni ta’limga jalb etish va ularda bilim olishga bo‘lgan ichki
motivatsiyani shakllantirish muhim ijtimoiy vazifalardan biridir. Maqolada yoshlarning ta’limga
qiziqishini oshirishga ta’sir etuvchi omillar, mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari
tahlil qilinadi. Oila, maktab, o‘qituvchilar, jamiyat va ommaviy axborot vositalarining ta’siri
alohida ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, zamonaviy texnologiyalar, raqamli platformalar, interaktiv
ta’lim uslublari yosh avlodni rag‘batlantirishda qanday rol o‘ynashi bayon etiladi. Tadqiqotda
so‘rovnomalar, kuzatuvlar va mavjud ilmiy adabiyotlar asosida yondashuvlar ishlab chiqilgan.
Natijalar yoshlarning ta’limga bo‘lgan qiziqishini shakllantirishda ko‘p omilli yondashuv
zarurligini ko‘rsatadi. Maqola ta’lim tizimi ishtirokchilariga, xususan, o‘qituvchilar, ota-onalar va
ta’lim siyosatini ishlab chiquvchilar uchun foydali tavsiyalar beradi. Umuman olganda, yoshlarni
ta’limga qiziqtirish faqat bilim berish emas, balki ularning hayotiy maqsadlarini shakllantirishda
muhim omil ekani isbotlanadi.
Kalit so‘zlar:
Ta’lim, yoshlar, motivatsiya, o‘qitish usullari, texnologiyalar, qiziqish, ota-ona roli,
interaktiv ta’lim, rag‘batlantirish, ijtimoiy omillar.
Kirish
Ta’lim – har bir jamiyat taraqqiyotining asosi, yoshlarning esa kelajagini belgilovchi eng muhim
omildir. Ammo zamonaviy muhitda yoshlarning ta’limga bo‘lgan qiziqishi va motivatsiyasi turli
sabablarga ko‘ra susayib borayotganini kuzatish mumkin. Bu esa ta’lim sifati va natijalariga
salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shunday ekan, yoshlarni o‘qishga qiziqtirish, ularni bilim olishga
ruhlantirish muhim ijtimoiy va pedagogik vazifa bo‘lib qolmoqda.
Yoshlar o‘z bilimlarini chuqurlashtirish, hayotiy maqsadlarini aniqlash va jamiyatda faol ishtirok
etishlari uchun kuchli ichki motivatsiyaga ega bo‘lishlari zarur. Bunga erishishda nafaqat maktab
va o‘qituvchi, balki ota-ona, do‘stlar, ommaviy axborot vositalari va texnologiyalarning ham o‘rni
katta. Ushbu maqolada yoshlarni ta’limga qiziqtirishga ta’sir etuvchi omillar, mavjud muammolar
va ularni hal etish yo‘llari nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilinadi. Shuningdek, samarali
yondashuvlar va motivatsion strategiyalar taklif etiladi.
Asosiy qism
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
140
Yoshlarni ta’limga qiziqtirishda bir nechta asosiy omillar muhim o‘rin tutadi: oilaviy muhit,
maktab tizimi, shaxsiy motivatsiya, ijtimoiy ko‘mak va zamonaviy texnologiyalar. Har bir omil
o‘zaro bog‘liq bo‘lib, yoshlarning ta’limga bo‘lgan munosabatini shakllantiradi.
1. Oila va ota-onaning roli: Yoshlar uchun birinchi motivator bu – ota-onadir. Ota-onaning
ta’limga bo‘lgan ijobiy munosabati, bolaning o‘qishidagi muvaffaqiyatlarini qadrlashi, uni
rag‘batlantirishi farzandda ta’limga qiziqish uyg‘otadi. Aksincha, befarqlik yoki haddan tashqari
bosim bolaning qiziqishini so‘ndirishiga olib keladi.
2. O‘qituvchi va maktab muhitining ta’siri: Samarali ta’lim maktabda boshlanadi. O‘qituvchining
pedagogik mahorati, ochiq muloqoti, o‘quvchini tinglashi va qo‘llab-quvvatlashi yoshni o‘qishga
jalb etadi. Innovatsion va interaktiv usullar (masalan, o‘yinlar, loyihaviy ishlar, muammoli
savollar) o‘quv jarayonini jonlantiradi va qiziqarli qiladi.
3. Shaxsiy motivatsiya va hayotiy maqsadlar: Yosh o‘z hayotida nimaga erishmoqchi ekanini
anglasa, o‘qishning kerakligini tushunadi. Shu sababli, maktablarda hayotiy yo‘nalish, kasb
tanlash bo‘yicha maslahatlar va motivatsion darslar tashkil qilish foydalidir.
4. Ijtimoiy tarmoqlar va OAV ta’siri: Bugungi kunda yoshlar katta vaqtni ijtimoiy tarmoqlarda
o‘tkazmoqda. Ushbu platformalarda ijobiy kontent (motivatsion videolar, ilmiy loyihalar,
ilhomlantiruvchi hikoyalar) ularda bilimga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirishi mumkin. Shu bilan
birga, zararli kontentdan himoya qilish ham muhim.
5. Zamonaviy texnologiyalar va raqamli ta’lim: Onlayn kurslar, mobil ilovalar, video darslar
yoshlar uchun yanada qulay va o‘ziga xos o‘quv muhiti yaratadi. Masalan, interaktiv platformalar
orqali dars o‘tish, virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar bilim olish jarayonini sezilarli
darajada qiziqarli qiladi.
6. Rag‘batlantirish tizimi: Yutuqlari uchun mukofotlash, tanlovlar va stipendiyalar yoshlarni o‘z
ustida ishlashga undaydi. Shuningdek, jamiyatda o‘z o‘rnini topgan, ta’lim orqali muvaffaqiyatga
erishgan shaxslarning tajribasini o‘rganish yosh avlodga kuchli motivatsiya beradi.
Yuqoridagilarni umumlashtirib aytganda, yoshlarni o‘qishga qiziqtirishda har tomonlama,
kompleks yondashuv zarur. Faqatgina dars berish bilan emas, balki ruhlantirish, hayotiy
maqsadlar qo‘yish, muhit yaratish orqali bilim olishga ishtiyoq uyg‘otish mumkin.
Tadqiqot metodologiyasi
Ushbu maqola yozishda aralash tadqiqot metodlari qo‘llanildi. Avvalo, mavjud ilmiy adabiyotlar
va maqolalar tahlil qilindi. Shu bilan birga, 50 nafar maktab va kollej o‘quvchilari o‘rtasida qisqa
so‘rovnoma o‘tkazilib, ularning ta’limga bo‘lgan munosabati, qiziqish omillari va to‘sqinlik
qiluvchi sabablar o‘rganildi. Sifatli metod sifatida 10 nafar o‘qituvchi bilan intervyular o‘tkazildi.
Ular yoshlarni ta’limga qanday jalb qilishlari, qanday usullar ishlashini va qanday muammolar
mavjudligini bayon etdilar. Ushbu ma’lumotlar asosida yoshlarni ta’limga qiziqtirishda eng
samarali usullar aniqlanib, maqolaga ilmiy asoslar bilan kiritildi. Tadqiqotda shuningdek statistik
axborotlar ham tahlil qilindi.
Natija
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
141
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, yoshlarni ta’limga qiziqtirishda eng muhim omillar — ota-
onaning roli, o‘qituvchining yondashuvi va interaktiv ta’lim uslublari hisoblanadi.
Respondentlarning aksariyati o‘z qiziqishlari asosida o‘qishga harakat qilishlarini, ammo
ko‘pincha tashqi rag‘bat yetishmasligini bildirgan. Ta’limga qiziqishni oshiruvchi usullardan biri
sifatida raqamli texnologiyalardan foydalanish eng samarali yo‘llardan biri sifatida qayd etildi.
Intervyu natijalariga ko‘ra, yoshlar zamonaviy vositalar (masalan, onlayn platformalar, video
darslar) orqali mustaqil o‘rganishni yoqtiradilar. Shu bilan birga, ular uchun ijobiy muhit va
rag‘bat muhim motivatsiya vositasi bo‘lib xizmat qiladi. O‘qituvchilar esa o‘quvchilarning
qiziqishini ushlab turishda o‘z metodlarini yangilash va zamonaviy yondashuvlarga o‘tish
zarurligini ta’kidlashgan. Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, yoshlarni o‘qishga qiziqtirish faqat nazorat
va bosim orqali emas, balki ularga ishonch bildirish, qo‘llab-quvvatlash va ularga o‘z yo‘llarini
topishga yordam berish orqali amalga oshiriladi.
Xulosa
Yoshlarni ta’lim olishga qiziqtirish – bu murakkab, ammo hal qilinadigan muammo. Ushbu
maqolada ta’limga qiziqish pasayishining sabab va omillari, shuningdek ularni bartaraf etish
yo‘llari chuqur tahlil qilindi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, ta’limga qiziqishni
shakllantirishda ota-ona, o‘qituvchi, maktab muhiti, texnologiyalar va jamiyatning umumiy ta’siri
muhim rol o‘ynaydi. Har bir yosh o‘z dunyoqarashi, ehtiyojlari va shaxsiy tajribasi bilan o‘ziga
xos bo‘lgani sababli, ularni qiziqtirish uchun individual yondashuvlar zarur.
Zamonaviy dunyoda raqamli texnologiyalar orqali ta’lim olish imkoniyatlari kengaymoqda.
Yoshlarning bu sohaga bo‘lgan qiziqishi ortib borayotgan bir vaqtda, an’anaviy ta’lim usullarini
zamonaviy yondashuvlar bilan birlashtirish muhim ahamiyatga ega. Ta’lim jarayonida mustaqil
fikrlash, tanqidiy yondashuv, ijodkorlik va ijtimoiy faollikni shakllantirish asosiy maqsad bo‘lishi
kerak.
Shuningdek, yoshlarni maqsadli ravishda rag‘batlantirish, muvaffaqiyatlarini tan olish, hayotiy
namunalarni ko‘rsatish, kasb va kelajak hayoti bilan bog‘lab motivatsiya berish ta’limga bo‘lgan
qiziqishni kuchaytiradi. Bu borada o‘qituvchilar va ota-onalar o‘zaro hamkorlikda ishlashi kerak.
Xulosa qilib aytganda, yoshlarni ta’limga qiziqtirishda yagona formuladan ko‘ra, ko‘p tomonlama,
kompleks yondashuvlar samarali natija beradi. Buning uchun har bir ta’lim ishtirokchisi o‘z
o‘rnini to‘g‘ri anglab, zamon bilan hamnafas harakat qilishi lozim. Faqat shunda bilimga chanqoq,
maqsadli va faol yosh avlodni tarbiyalash mumkin bo‘ladi.
Manbalar:
1.
Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2000). Intrinsic and Extrinsic Motivations: Classic Definitions
and New Directions.
2.
Vroom, V.H. (1964). Work and Motivation.
3.
Dörnyei, Z. (2001). Motivational Strategies in the Language Classroom.
4.
Harmer, J. (2007). The Practice of English Language Teaching.
5.
Robbins, S.P. & Judge, T.A. (2019). Organizational Behavior.
6.
UNESCO. (2021). Global Education Monitoring Report.
7.
OECD. (2020). Trends Shaping Education.
8.
Ilyin, E.P. (2010). Motivatsiya va motivlar.
9.
Yusufjonov, B. (2022). Zamonaviy pedagogik texnologiyalar.
10.
Qodirov, A. (2019). Ta’limda motivatsion yondashuvlar.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
142
11.
Tashkent State Pedagogical University. (2023). Yoshlarning ta’limga munosabati bo‘yicha
tadqiqot.
12.
Davletshin, A.A. (2021). Ota-onalarning ta’limga ta’siri: psixologik tahlil
