103
qonuniy vakili, shuningdek prokurorning fikrini eshitib, voyaga yetmagan
shaxsga salbiy ta’sir etishi mumkin bo‘lgan holatlar tekshirilayotganda sud
o‘z ajrimi bilan uni sud zalidan chiqarib turishga haqli.
Voyaga yetmagan shaxs sud zaliga qaytarilganidan so‘ng raislik
qiluvchi unga yo‘qligida bo‘lib o‘tgan muhokama mazmunini yetarli
hajmda va shaklda ma’lum qiladi va uning yo‘qligida so‘roq qilingan
shaxslarga savol berishi uchun voyaga yetmaganga imkoniyat yaratib
beradi.”
132
Ushbu jaryonlar tugagandan so‘ng, agar tomonlar sud
hukmidan norozi bo‘ladigan bo‘lsa, advokat yordamida majburlov
chorasini qo‘llanish yoki qo‘llanmaslik to‘g‘risidagi ajrim ustidan umumiy
tartibda shikoyat berilishi va protest bildirilishi mumkin. Agar sudlanuvchi
voqeaning o‘zini yoki jinoyat sodir etishda o‘zining ishtirokini inkor
etayotgan bo‘Isa, barcha holatlarda advokat suddan sudlanuvchini oqlashni
so‘rashi lozim. Himoyachi himoya sotidagi shaxs pozitsiyayiga rioya etishi
kerak.
Himoya nutqi kirish (tavsifiy) qismdan, dalillarni va sudlanuvchi
shaxsiyati haqidagi ma’lumotlarni tahlil qilish va baholashdan, jinoyat
sodir etilishiga turtki bo‘lgan sabablarning tahlilidan, shuningdek,
xulosadan iborat bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Неъматов, Жасур. "К проверке и оценке доказательств при
применении института соглашения о признании вины в уголовном
судопроизводстве." in Library 20.3 (2020): 75-76.
2.
Неъматов, Жасур. "Цель и особенности методологии
проведения допроса в уголовном судопроизводстве." Общество и
инновации 1.2 (2020): 251-259.
М.МУҚИМОВА
133
, Г.ШЕРМАТОВА
134
АЙБГА ИҚРОРЛИК ТЎҒРИСИДА КЕЛИШУВДА
АДВОКАТНИНГ РОЛИ
Адвокатура фуқаролик жамиятининг асосий ва муҳим
институтларидан бири бўлиб, юридик ва жисмоний шахсларга
132
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 561-moddasi
133
СамДУ Юридик факультети «Ҳуқуқшунослик ва ҳуқуқ таълими» кафедраси доценти
134
СамДУ магистранти
104
малакали юридик ёрдам кўрсатишда алоҳида аҳамият касб этади.
Таъкидлаш керакки, Республикамиз мустақиллигининг дастлабки
йиллариданоқ
адвокатура
институтини
ислоҳ
қилиш,
такомиллаштириш борасида бошланган ислоҳотлар, бугунги кунда
ҳам узвий давом этмоқда. Бу борада адвокатура фаолиятининг бошқа
йўналишлари билан биргаликда алоҳида тоифадаги ишларда
адвокатнинг ролини ошириш, шахснинг ҳуқуқ ва манфаатларини
ишончли ҳимоя қилишда муҳимдир.
Суд-ҳуқуқ ислоҳотлари даврида алоҳида тоифадаги ишлар
доираси янада кенгайтирилиб, эндиликда Ўзбекистон Республикаси
Жиноят-процессуал кодекси «Айбга иқрорлик тўғрисидаги келишув»
бўйича нормаларни қамраб олган янги 62
1
-боб билан тўлдирилиб,
унинг 586
1
-моддасига кўра
«Айбга иқрорлик
тўғрисидаги келишув жиноят ишини юритишни ўзига нисбатан
қўйилган гумонга, айбловга рози бўлган, жиноятнинг очилишига
фаол кўмаклашган ва келтирилган зарарни бартараф этган гумон
қилинувчининг ёки айбланувчининг илтимосномасига асосан назорат
қилувчи прокурор билан ижтимоий хавфи катта бўлмаган, унча оғир
бўлмаган ва оғир жиноятлар бўйича тузиладиган келишувдир».
Ўзбек
тилининг
изоҳли
луғатида
«келишув»
ўзаро
маслаҳатлашиб баён этилган фикр, хулоса, қарор, битим, шартнома,
шунингдек
«
келишувчилик» - ўз манфаатларини кўзлаб муросага
келиш, рози бўлиш, қўшилиш, муросасозлик маъноларини
англатиши назарда тутилган. Демак келишув, бизни қизиқтираётган
маънода гумонланувчи, айбланувчининг прокурор билан айбга
иқрорлиги юзасидан тузган ўзаро битими бўлиб ҳисобланади.
Айбга иқрорлик бўйича келишув тузишда қонунга кўра
қуйидагилар асос бўлиб хизмат қилади:
-
гумонланувчи, айбланувчи томонидан келишув бўйича
илтимоснома тақдим этилиши;
-
илтимоснома ушбу шахсларнинг ўз хоҳиши билан берилиши;
-
шахс томонидан содир этилган жиноятларнинг ижтимоий
хавфлилик даражаси, яъни ижтимоий хавфи катта бўлмаган, унча
оғир бўлмаган ёки оғир жиноятлар бўлиши керак, бу эса ўз навбатида
ўта оғир жиноят содир этганлик бўйича келишув тузилмаслигидан
далолат беради;
-
гумондор, айбланувчи содир этган жиноятларига иқрорлик
билдириши керак;
-
айбланувчи, гумонланувчи жиноятнинг очилишига фаол
105
ёрдам бериши керак;
-
жиноят натижасида келтирилган зарар қопланиши керак;
Келишув ҳақидаги илтимоснома суриштирув, терговнинг
исталган босқичида берилиши мумкинлиги, шунингдек суд
мажлисида тарафлар келишувдан воз кечиши мумкинлиги билан
характерланади.
Қонунчиликка киритилган ушбу мутлақо янги қоидаларни
тўғри, адолатли ва қонунга асосланган ҳолда қўлланилишида, бу
борада гумон қилинувчи, айбланувчининг ҳуқуқ ва манфаатларини
ҳимоя қилишда, сифатли юридик ёрдам олишда адвокатнинг
иштироки албатта, муҳим ҳисобланади.
Бу борадаги битимни тузишдан мақсад, аввало, жиноятларни тез
ва тўла фош этиш, тергов қилиш, жиноят процессуал
қонунчилигининг асосий вазифаларини амалга оширишдан иборат
бўлиб, қонунийлик, инсон ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини
суд орқали ҳимоя қилиш, айбсизлик презумцияси ва жиноят
процессининг бошқа принципларига риоя қилишни назарда тутади.
Бошқа йўналишлар каби, бу соҳада ҳам ҳимоя ҳуқуқининг туб
асослари
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясида
мустаҳкамланган бўлиб, жумладан, унинг 26-моддасига кўра, жиноят
содир этганликда айбланаётган ҳар бир шахснинг иши судда қонуний
тартибда, ошкора кўриб чиқилиб, унинг айби аниқланмагунча у
айбдор ҳисобланмайди. Судда айбланаётган шахсга ўзини ҳимоя
қилиш учун барча шароитлар таъминлаб берилади. Шунингдек,
айбланувчи ҳимояланиш ҳуқуқи билан таъминланади тергов ва суд
юритишнинг ҳар қандай босқичида малакали юридик ёрдам олиш
ҳуқуқи кафолатланиши назарда тутилган.
Қонунчилигимизда айбга иқрорлик тўғрисидаги нормаларни
қўллашда адвокатнинг иштироки тўғрисидаги алоҳида қоидалар
мавжуд бўлмаса-да, ишда ҳимоячи иштирок этиши шарт бўлган
ҳолатлар доирасида, хусусан Жиноят-процессуал кодексининг 51-
моддаси 1-қисмининг 8
4
бандига кўра айбига иқрорлик тўғрисида
келишув тузилган ишлар бўйича ҳимоячининг иштирок этиши
шартлиги назарда тутилади.
Айбга иқрорлик - бу шахснинг содир қилган жинояти бўйича
қўйилаётган барча айбни ўзининг хоҳиши, ихтиёри билан, унинг
оқибатларини англаган ҳолда тан олиш, рози бўлишни назарда
тутади. Шундай экан, бу борада шахснинг қарори пухта ўйланган,
таҳлил қилинган ҳолда қабул қилиниши керак.
106
Гарчи англосаксон ҳуқуқ тизимида адвокат айбга иқрорлик
бўйича битимлар айбланувчининг иштирокисиз тузилиши ҳам
мумкин бўлса-да, амалдаги жиноят-процессуал қонунчиликка кўра,
айбга иқрорлик бўйича келишувда ҳимоячи (адвокат) келишувнинг
мустақил иштирокчиси бўлиб ҳисобланмайди, аммо шунга
қарамасдан, унинг иштироки катта аҳамиятга эга эканлиги
қуйидагиларда ифодаланади:
-
биринчидан, келишув тўғрисидаги илтимоснома ҳимоячи
билан маслаҳатлашувларсиз берилиши мумкин эмас;
-
иккинчидан, келишув ҳақидаги илтимоснома ҳимоячи
томонидан ҳам имзоланиши талаб этилади;
-
адвокат судда келишув бўйича фикрларини баён қилади.
Юқоридан кўринадики, гумон қилинувчи, айбланувчи айбга
иқрорлик бўйича келишув тўғрисидаги хулосага келишида ва унинг
амалга ошишида ҳимоячи (адвокат)нинг роли жуда катта. Адвокат ўз
ҳимояси остидаги шахс билан келишувнинг барча жиҳатларини
муҳокама қилиб, шахсга қуйидагилардан бирини таклиф қилиши
мумкин:
-
содир қилган жинояти бўйича айбига тўлиқ иқрорлик
билдириш ва келишув бўйича илтимоснома бериш;
-
айбни тан олмаслик;
-
айбини қисман бўйнига олиш;
Юқоридагиларга кўра қандай хулосага келинишидан қатъий
назар ҳимоячи бу борада ўзининг функционал вазифалари доирасида
малакали ҳуқуқий ёрдам кўрсатишни мақсад қилиб қўйиши керак.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Неъматов, Жасур. "Purpose and features of methodology for
interrogation in criminal proceedings." Общество и инновации 1.2
(2020): 251-259.
