Взаимодействие науки и общества –
путь к инновационному развитию
11
SHAMBALA
–
TRIGONELLA FOENUM-GRAECUM L.
O‘
SIMLIGINING DORIVORLIK XUSUSIYATLARI
D.B. Berdibayeva,
biologiya fanlari nomzodi, Toshkent davlat agrar universiteti;
D.T. Aytimbetova,
magistrant, Toshkent davlat agrar universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada muallif tomonidan shambala b
o‘
yicha mavjud
ilmiy adabiyotlar, jumladan,
o‘
simlik mahsulotlarining so
g‘
liq uchun foydalari va
shifobaxsh xususiyatlari, xorijda
o‘
tkazilgan bir qator epidemiologik va
laboratoriya tadqiqotlari, Shuningdek, s
o‘
nggi yillarda shambala (fenugreek)
b
o‘
yicha tadqiqotlar jarayonida eksperimental hayvonlarda ham, odamlarda ham
klinik sinovlarda bir qator so
g‘
liq uchun foydali va fiziologik xususiyatlar
aniqlangani t
o‘g‘
risida ma
’
lumotlar berildi.
Kalit s
o‘
zlar:
shambala, trigonella foenum-graecum L., dorivorlik xususiyati,
bronxit, isitma, tomoq o
g‘
ri
g‘
i, yara, diabet, flavonoidlar, polisaxaridlar, qattiq
yo
g‘
lar, yo
g‘
lar, aminokislotalar.
Аннотация.
Польза для здоровья и целебные свойства растительных
продуктов известны с древних времен. Ряд эпидемиологических и
лабораторных
исследований,
проведенных
за
рубежом,
выявил
биологические эффекты и лечебные свойства шамбалы. В последние годы
исследования по шамбале выявили ряд преимуществ для здоровья и
физиологических свойств как у экспериментальных животных, так и в
клинических испытаниях на людях. В данном исследовании мы рассмотрели
доступную научную литературу о шамбале.
Ключевые слова:
шамбала,
trigonella foenum-graecum L.,
лечебные
свойства, бронхит, лихорадка, ангина, язва, сахарный диабет, флавоноиды,
полисахариды, твердые жиры, жиры, аминокислоты.
Abstra
с
t.
The health benefits and healing properties of herbal products have
been known since ancient times. A number of epidemiological and laboratory
studies conducted abroad revealed the biological effects and medicinal properties
of shambala. In recent years, research on shambala has revealed a number of health
benefits and physiological properties in both experimental animals and human
clinical trials. In this research, we reviewed the available scientific literature on
shambala.
Key words:
shambala, trigonella foenum-graecum L., medicinal properties,
bronchitis, fever, sore throat, ulcer, diabetes, flavonoids, polysaccharides, solid fats,
fats, amino acids.
Взаимодействие науки и общества –
путь к инновационному развитию
12
O‘
simliklardan olingan dorivor birikmalardan foydalanish Hindiston, Xitoy,
Misr va Yaqin Sharq mamlakatlarida qadim zamonlardan beri amalda b
o‘
lgan.
S
o‘
nggi paytlarda
o‘
simliklardan olingan dorivor birikmalar keng q
o‘
llanilmoqda
va shifokorlar tomonidan minimal noj
o‘
ya ta
’
sirlari va inson salomatligiga k
o‘
plab
ijobiy ta
’
sirlari tufayli bir qator kasalliklarda foydalanish tavsiya etilmoqda. Shu
kabi k
o‘
plab dorivor
o‘
simliklardan shambala
–
Trigonella foenum-graecum
Linn.
hisoblanadi. Shambala burchoqdoshlar oilasiga kiruvchi
o‘
simlikdir. Hozirgi
vaqtda dunyoda ushbu
o‘
simlikka qiziqish ortib bormoqda, u k
o‘
plab
mamlakatlarda
o‘
rganilib, bu esa noyob qadimiy
o‘
simlikning tobora k
o‘
proq
yangi foydali xususiyatlarini kashf etmoqda. Bugungi kunda shambaladan butun
dunyo miqyosida foydalaniladi. Saudiya Arabistonida va boshqa arab davlatlarida
shambala juda mashhur, ular nafaqat shambalaning uru
g‘
ini, hatto uning yashil
barglarini ham yuqori ozuqa vositasi, shuningdek, dorivor vosita sifatida
ishlatadi. Saudiya Arabistonida ayniqsa ramazon oyida shambaladan turli
taomlar tayyorlanadi. Bugungi kunda olimlar shambalaning (xilba- ruscha
pajitnik) tarkibini
o‘
rganib chiqib, uning oqsil va uglevodlarga boy ekanini,
tarkibida kaliy, fosfor, magniy, temir, kalsiy, A, C , B1, B2, PP vitaminlari, hamda
foliy kislota ham mavjud ekanligini, bundan tashqari tarkibidagi moddalar baliq
yo
g‘
iga juda ham
o‘
xshashligini aniqladi [1, 2].
Shambala
–
balandligi 0,3-0,8 m.ga yetadigan uch bargli bir yillik
o‘
t.
O‘
simlik gullari sariq yoki oqish sariq rangda. Yetilganida, dukkaklarida
shambalaning qattiq jigarrang uru
g‘
lari mavjud b
o‘
lib, ular dorivor maqsadlarda
q
o‘
llaniladi. Yashil barglari k
o‘
plab mamlakatlarda, quritilgan barglari esa
Hindiston yarimorolidagi k
o‘
plab oziq-ovqat preparatlarida ajoyib q
o‘
shimcha
ziravor sifatida ishlatiladi [3].
Qadimgi hindlarning an
’
anaviy tibbiyot tizimida, Ayurvedada shambala
turli xil ovqat hazm qilish va shilliq qavatlarni davolash uchun muhim dori sifatida
taklif qilingan. Pishgan shambala uru
g‘
ida aminokislotalar, yo
g‘
kislotalari,
vitaminlar va saponinlar, masalan, disogenin, gitogenin, neogitogenin,
homorientin saponaretin, neogigogenin va trigogenin, tolalar, flavonoidlar,
polisaxaridlar, qattiq yo
g‘
lar va ba
’
zi aniqlangan alkaloidlar kabi boshqa faol
komponentlar, trigonellin va xolin mavjud.
O‘
simlik bronxit, isitma, tomoq o
g‘
ri
g‘
i,
yara, shishgan bezlar, terining tirnash xususiyati, diabet va oshqozon yarasi kabi
kasalliklarga qarshi ham q
o‘
llaniladi [4]. S
o‘
nggi paytlarda shambalaning keng
q
o‘
llanilishi va foydali xususiyatlari tufayli uning tibbiyotda va keng tarqalgan
kasalliklarda q
o‘
llanilishini
o‘
rganish uchun k
o‘
plab tadqiqotlar
o‘
tkazildi.
Bunday eksperimental tadqiqotlar davomida 1960-yillarning boshidan
oxirigacha tajriba hayvonlarida shambala uru
g‘
ining turli ekstraktlarining
ta
’
sirini
o‘
rganib chiqildi. Juda k
o‘
plab tadqiqotlar natijasi ijobiy b
o‘
ldi, ya
’
ni
shambala uru
g‘
larining inson organizmi uchun foydali ekanligini, hamda uni
k
o‘
plab kasalliklarda q
o‘
llash mumkinligini k
o‘
rsatdi. Shu jumladan diabetga
qarshi, antioksidant, gipoxolesteremik, antineoplastik, yalli
g‘
lanishga qarshi
q
o‘
llash mumkinligi ham isbotlab berildi [5].
Взаимодействие науки и общества –
путь к инновационному развитию
13
Shambala uru
g‘
larining turli xil faol komponentlari aniqlangan va
ajratilgan, masalan, eng keng tarqalgan xususiyatlarini, ya
’
ni gipoglikemik,
gipoxolesterolemik, gipotriglitseridmik va antiperoksidlovchi xususiyatlarga ega
polifenolik flavonoidlar, yalli
g‘
lanishga qarshi, bachadon va laktatsiyani
stimulyatsiya qiluvchi xususiyatlarni k
o‘
rsatadigan steroid saponinlar,
galaktomannanlar kabi polisaxaridlar diabetga qarshi ta
’
sirga, aminokislota 4-
gidroksiizolyusin insulin-mimetik xususiyatlarga ega ekanligi tajribalarda k
o‘
rib
chiqilgan [6,7].
Ushbu ma
’
lumotlarga tayanib, shambala
o‘
simligini
O‘
zbekiston sharoitida
yetishtiriқр, uning tarkibi o‘
rganilib, undan tibbiyot hamda oziq- ovqat sanoatida
foydalanish b
o‘
yicha tavsiyalar berish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
Abdel-Barry JA, Abdel-Hassan IA, Al-Hakiem MH. (1997). Hypoglycaemic
and antihyperglycaemic effects of
Trigonella foenum-graecum
leaf in normal and
alloxan induced diabetic rats. J Ethnopharmacol 58:149
–
55 [Crossref]
,
[PubMed]
,
[Web of Science ®]
,
[Google Scholar]
2.
Abdo MS, Al-Kafawi AA. (1969). Experimental studies on the effect of
Trigonella foenum-graecum
. Planta Med 17:14
–
18 [Crossref]
,
[PubMed]
,
Scholar]
3.
Ahmad I, Beg AZ. (2001). Antimicrobial and phytochemical studies on 45
Indian medicinal plants against multi-drug resistant human pathogens. J
Ethnopharmacol 74:113
–
23 [Crossref]
,
[PubMed]
,
[Web of Science ®]
,
Scholar]
4.
Al-Habori M, Raman A, Lawrence MJ, Skett P. (2001).
In vitro
effect of
fenugreek extracts on intestinal sodium-dependent glucose uptake and hepatic
glycogen phosphorylase A. In J Exp Diabet Res 2:91
–
9 [Crossref]
,
[PubMed]
,
[Google Scholar]
5.
Alvari A, Ohadi Rafsanjani MS, Ahmad FJ, Abdin MZ. (2012). Current
status and future prospects of hepatoprotective herbal medicines: Contemporary
overview into the clinical trials. Rev Recent ClinTrials 7:214
–
23 [Crossref]
,
[PubMed]
,
[Google Scholar]
6.
Amin A, Alkaabi A, Al-Falasi S, Daoud SA. (2005). Chemopreventive
activities of
Trigonella foenum-graecum
(Fenugreek) against breast cancer. Cell
Biol Int 29:687
–
94 [Crossref]
,
[PubMed]
,
[Google Scholar]
7.
Annida B, Stanely Mainzen, Prince P. (2004). Supplementation of
fenugreek leaves lower lipid profile in streptozotocin-induced diabetic rats. J Med
Food 7:153
–
6 [Crossref]
,
[PubMed]
,
[Google Scholar]
