Topical issues of language training
in the globalized world
329
Biroq, ta’limga oid leksik birliklarga oid tadqiqotlar
V.S Shapovalova, V.I.
Tuzlukova, I.V. Kicheva, O.B. Dautova, Y.V Kadzukova, Y.V Slojenikin, A.N Rijov,
S.M. Bok, E.J. Burge, I.A. Morrison kabi olimlar tomonidan alohida mavzuiy
guruhlarga ajratib
o‘rganilgan
. Demak, soha leksik birliklarini guruhlarga ajratib
tadqiq etish alohida ahamiyat kasb etadi.
References
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро
тадқиқотлар институти расмий сайти
https://isrs.uz/uz/ozbekiston-yangiliklari
2.
Заварзина В. А. Новые актуальные термины сферы образования // Фундаментальные и
прикладные научные исследования: актуальные вопросы, достижения и инновации. –
Пенза, 2020. –
С. 114
-116 .
3.
Н.Рашидова. Лексико
-
семантический анализ арабизмов сферы Образования узбекистана.
Автореферат диссертации доктора Философии (phd) по филологическим наукам. 2021.
Ташкент. С. 53
4.
Арнольд И.В. Преемственность в филологическом тексте // Труды Ин
-
та лингвистических
исслеледований. Т. III. Ч. 1. СПб.: Наука, 2007. С. 26–
29.
5.
Майоров, А.П.
Очерки лексики региональной деловой письменности XVIII века / А. П.
Майоров.
-
Москва: Азбуковик, 2006.
-
261, [1] с: ил., табл., факс.; 22 см.; ISBN 5
-91172-
002
6.
Крысин 2004 –
Л. П. Крысин. Социальная маркированность языковых единиц // Русское
слово, свое и
чужое: Исследования по современному русскому языку и социолингвистике.
М
.:
Языки
слав
.
культуры
, 2004.
С
.-509.
7.
Johnston J., Barker L. T. Assessing the impact of technology in teaching and learning: A
sourcebook for educators. Institute of Social Research, University of Michigan, 2002.
8.
Tilavova, M
. (2021). РОЛЬ ИЗУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ В ЖИЗНИ
ЧЕЛОВЕКА.
Журнал иностранных языков и лингвистики
,
4(9).
9.
Tilavova, M. (2021). The Impact Of Motivation In Learning Foreign Languages.
Журнал
иностранных
языков
и
лингвистики
,
4(9).
10.
Tilavova, M. M. (2022). EFFECTIVENESS OF STATE YOUTH POLICY IN OUR COUNTRY.
Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
,
2022
(1), 277-286.
INGLIZ VA
O‘
ZBEK TILLARIDAGI TA
’
LIMGA OID LEKSIK
BIRLIKLARNING TUZILISHI, ISHLATILISHIGA K
O‘
RA TADQIQI
Tilavova Malika
Ingliz tili nazariyasi va amaliyoti
o‘
qituvchisi
Jizzax davlat pedagogika universiteti kafedrasi
Annotatsiya
Topical issues of language training
in the globalized world
330
Mamlakatimizda ta
’
lim tizimining barcha jabhalarida yangi bosqichga
o‘
tish davridagi yuz
berayotgan
o‘
zgarishlar va zamonaviy islohotlar natijasida boshqa tarmoqlar ham yanada
rivojlanib, takomillashib bormoqda. Bunday ekstralingvistik omillar ta
’
sirida ona tilimizda minglab
yangi tushunchalar va leksik birliklarni paydo b
o‘
lishiga olib kelmoqda.
O‘
zbek va ingliz tillaridagi
ta
’
limga oid leksik birliklarning
o‘
ziga xos xususiyatlari va yasalishiga k
o‘
ra turlarini aniqlash,
tadqiq etish ushbu maqolada
o‘
z aksini topgan.
Kalit s
o‘
zlar:
T
o‘
liq va t
o‘g‘
ridan
-
t
o‘g‘
ri transkriptsiya, transliteratsiya, Britaniya Milliy
Korpusini (British National Corpus), initsiallash usuli, tortish usuli, akronimlash.
KIRISH
O‘zbekistonning kelajakdagi ravnaqi va
gullab yashnashida tilga berilayotgan
e’tibor muhim tamal toshi bo’lib xizmat qiladi. Nafaqat ona tilimiz, balki xorijiy tillar
ham farzandlarimizning yetuk kadr bo’lib yetishishi va zamon bilan hamnafas
ilm fan
ya
ngiliklarini o’zlashtirishda, ilmiy izlanishlar olib borishida muhim ahamiyat kasb
etadi. Zero, har bir davlatning qudrati tinimsiz mehnat qiluvchi aql zakovat egalarining
ilmiy sohada yangiliklari va izlanishlari bilan o’lchanadi.
Mamlakatimizda o‘zbek va xorij tilshunosligi sohalarida fan taraqqiyoti
dinamikasi sezilarli darajada yuksaldi. Bunda jahon tilshunosligi yutuqlaridan o‘rinli
foydalanish, ularni amalda qo‘llash o‘z ijobiy natijalarini berdi hamda erishilayotgan
yutuqlarimiz nafaqat mamlakatimiz tilshunosligida, balki dunyo tilshunosligida ham
ma’lum bo‘lib bormoqda. Erishilgan yutuqlar bilan bir qatorda qilinishi lozim bo‘lgan
zarur tadqiqotlar ham mavjud bo‘lib, ularning sirasiga
i
ngliz va o’zbek tillarida
ta’limga oid le
ksik birliklarning struktur-semantik xususiyatlari
o’rganish
hodisasi
tadqiqi ham dahldordir.
Mamlakatimizda ta’lim tizimining barcha jabhalarida yangi bosqichga o‘tish
davridagi yuz berayotgan o‘zgarishlar va zamonaviy islohotlar natijasida boshqa
tarmoqlar ham yanada rivojlanib, takomillashib bormoqda. Bunday ekstralingvistik
omillar ta’sirida on
a tilimizda minglab yangi tushunchalar va leksik birliklarni paydo
bo‘lishiga olib kelmoqda. Ushbu tushunchalarni ifodalash maqsadida minglab soha
egalari chuqurroq izlanish olib borib, yangi leksik birliklarni tahlil qilib hujjatlarda aniq
ishlatishga harakat qilishmoqda.
Topical issues of language training
in the globalized world
331
Aynan t
a’limga oid leksik birliklarning o‘ziga xos xususiyatlari
aniqlash, tadqiq
etish ushbu maqolada o’z aksini topgan.
Tilshunos olimlardan G.I Jelezovskaya, C.B
Yeremina, L.V Lisochenko, V.M Sergevnina, Ch Stivenson, N.Rashidova ta’limga oid
leksik birliklarni ta’lim tizimlariga uzviy bog‘lab, ularning paydo bo‘lishi, turlarini va
tezaurusda, turli tilli lug‘atlarda berilishlarini o‘rganishgan.
Shuningdek
ta’limga oid leksik birliklarga oid tadqiqotlar V.S Shapovalova, V.I.
Tuzlukova, I.V. Kicheva, O.B. Dautova, Y.V Kadzukova, Y.V Slojenikin, A.N Rijov,
S.M. Bok, E.J. Burge, I.A. Morrison kabi olimlar tomonidan alohida mavzuiy
guruhlar
ga ajratib o‘rganilgan. S
oha leksik birliklarini guruhlarga ajratib tadqiq etish
alohida ahamiyat kasb etadi.
ASOSIY QISM
Tadqiqot
ga oid to‘plangan materiallar
tahlil qilinganida,
ta’lim
ga oid leksik
qatlam barcha
so‘zlarni
o‘zlashtira
olmasligi
ma’lum
bo‘ldi
. Ularning ichida
mustahkam
o‘rin olib,
aynan
ta’lim
doirasida faol
qo‘llanadiganlariga e’tibor
qaratishimiz o‘rinlidir
. Masalan: matematika faniga oid
(logarifm, kosinus, sinus,
gipotenuza),
chizmachilikka oid
(proektsiya, oktogonal burchak),
geografiyaga oid
(azimut burchagi, ekvator
) va boshqa mavzuiy guruhida
qo‘llaniladigan
leksik
birliklarda ham
o‘ziga xos faollik chastota xususiyati
mavjud. Masalan: 1)
ta’lim
turlari va
yo‘nalishlari
:
preschool education-maktabgacha
ta’lim
, secondary
education-
o‘rta
ta’lim
, primary education -
boshlang‘ich
ta’lim
, bachelor degree-
bakalavriat darajasi,
master’s degree
- magistrlik darajasi;
2)
ta’limda
faoliyat olib
boruvchi shaxslar
:
teacher -
o‘
qituvchi, pupil -
o‘
quvchi, student-talaba,
falsafa
fanlari doktori - doctor of philosophy, stajyor
–
tadqiqotchi - student researcher,
professor - professor, dotsent - assosiated professor;
3)
ta’lim
muassasalari turlari
:
lyceum - litsey, school - maktab, institute - institut, university - universitet,
ilmiy
tekshirish instituti - scientific research institution, college - kollej;
4)
dars turlari
:
lecture -
ma’ruza
, practical lesson
–
amaliyot darsi, laboratory work - laboratoriya
ishi;
5)
ta’limda
tekshirish jarayoni
:
presentation - taqdimot, graduation project
work - bitiruv loyiha ishi, scientific thesis - diplom ishi, dissertation - dissertatsiya,
Topical issues of language training
in the globalized world
332
course work - kurs ishi;
6)
ta’limga
oid hujjatlar
:
ishchi dastur, namunaviy dastur,
yuklama, shasiy ish reja, sillabus activity plan - mash
g‘
lot rejasi, murabbiyning
mash
g‘
ulot daftari -
kindergarten teacher’s notebook,
children list - bolalar r
o‘
yhati,
lesson plan - dars rejasi
va h.
Soha leksik birliklarini muayyan tilda
to‘g‘ri
ifoda etib, ularning
to‘g‘ri
va
optimal variantini tanlash masalasida ayni bir leksik birlikni birdan ortiq tushuncha
uchun
qo‘llash
yoxud bir tushunchani turli
so‘zlar
bilan atash inkor qilinadi. Mazkur
maydonda variantlilik, (dubletlik-sinonimlik), omonimlik va ayrim terminlardagi
bo‘yoqdorlik
,
ko‘chma
ma’nolik
va iboralarga xos xususiyatlar mavjud. Rus tili va u
orqali
o‘zbek
tiliga
g‘arbiy Ye
vropa tillaridan
o‘zlashtirilgan
terminlarning tushuncha
mohiyatini
to‘g‘ri
aks ettira olmasligi, bir tushunchani ifodalovchi leksik birliklarning
noqulayligiga sabab
bo‘luvchi
ko‘p
komponentlilik holatining mavjudligi
o‘zbek
tilida
chet til terminlarining keragidan ortiq darajada
o‘zlash
ishi, ayrim leksik birliklarning
yozilishi va talaffuzidagi har xillikning yuzaga kelishi kabi tilshunoslikning asosiy
mezonlariga zid keluvchi holatlar ham uchrab turadi.
Ingliz tilidan
o‘zbek
tiliga
o‘zlashib
kirib kelgan
ta’limga oid
leksik birliklarni
1)
to‘liq
va
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri
transkriptsiya va transliteratsiya yordamida berilishini
kuzatishimiz mumkin. Masalan:
mind-map, case study, swot, direct, moderator;
2)
ta’limga oid
yarim
o‘zlashma
leksik birliklar qatoriga:
shaxsga
yo‘naltirilgan
dars,
vizual qobiliyat, STEAM
ta’lim;
semantik
kal’kalarni
inklyuziv
ta’lim
, variativ sinf, ikki
mutaxassislilik diplom, binar himoya, mobil guruhlar
va boshqalar; 3) gibrid va
yarimkal’ka
o‘zlashmalar
jumlasiga
zoom orqali dars, smart-oliygoh
va h.
Ingliz tiliga esa
ta’limga
oid leksik birliklar lotin, yunon, fransuz tillardan
Uyg‘onish
davrida
o‘zlashib
kirib kelgan.
Unda to‘liq
va yarim
kal’ka
leksik birliklar
faolligini guvohi
bo‘lishimiz
mumkin. Masalan:
analysis - tahlil, complex - murakkab,
curriculum-dastur, formula - formula, terminus - termin, metaphor - metafora,
philology-filologiya, lexicography-leksikografiya, revise-takrorlash, academic-
akademik, monoligual-bir tilli, billingual-ikki tilli, degree-daraja, dissertation-
dissertatsiya, gestalt-geshtalt (tanqidiy fikrlash, muammo yechimi)
,
bursary - talaba
Topical issues of language training
in the globalized world
333
stipendiyasi, bubs grade-birinchi bosqich talabalai (tibbiyot kollejlarda), comedown-
universitetni tark etmoq, commoner-stipendiya olmaydigan talaba, don-dars beruvchi
hodim,
lycée
-litsey,
prelims-bakalavr bosqichida birinchi imtihon, redbrick - moliyaviy
mustaqil universitet,
freshman
–
boshlang‘ich
kurs talabasi,
sophomore-litsey yoki
universitet ikkinchi bosqich talabasi.
2020 yil COVID-19 pandemiyasi tufayli ingliz tilida
cyber learning, virtual
learning, remote learning, zoom-bombing, digital divide
kabi leksik birliklar paydo
b
o‘
ldi. Britaniyaning tilshunos olimlarining matn tahlillari asosida Britaniya Milliy
Korpusini (British National Corpus) yaratilishi ham ingliz tilida
ta’limga
oid
concordance, cooccurrence, lemma, token
kabi yangi leksik birliklarni paydo
bo‘lishiga
olib keldi
Shunday qilib, muayyan soha leksik birliklarining nutq doirasidan til doirasiga
o‘tishi
va tegishli leksikografik manbalardan
o‘rin
egallashi lingvistik va
ekstralingvistik hodisaning tabiiy mahsulidir
. Ushbu fikrlarga asos qilib yuqorida
keltirilgan misollarni keltirishimiz mumkin.
Sh
uni alohida ta’kidlash lozimki, ba’zi
leksik birliklar
ko‘p
ma’noga
ega
bo‘ladi
. Bunday
ta’limga
oid leksik birliklar maxsus polisemantik leksik birliklar deb
ataladi.
Vaziyat taqozosi bilan bunday leksik birliklrni muloqot jarayoni qo‘llash nutq
tejamkorligiga ham o‘zining ijobiy ta’siri ko‘rsatadi, albatta.
Masalan,
subject
–
1)
auditoriya xonalarida
o‘qitiladigan
fan yoki
ma’lum
bir fan majmuasi; 2) dars
jarayonida bajariladigan
mashg‘ulot
; 3)
ta’lim
muassasasida
qo‘llaniladigan
bitimlar
bo‘yicha
mas’ul
xodim.
Shu bois ham bu leksik birliklar aynan
ta’lim
sohasida ish yuritish hujjatlari va
ta’lim
diskursida ishlatilishi tufayli
ta’limga
oid leksik birliklarga kiritilgan.
Ba’zan
,
oddiy polisemantik
so‘zlar
bir
nechta ma’noni bildirishi mumkin. Masalan, “
plot
”
so‘zining
ikkita
ma’nosi
ta’lim
sohasiga mos keladi:
1) the literary element that
17
Захаров В.П. Корпусная лингвистика: учебно
-
методическое пособие: Изд
-
во СПбГУ, 2005. 48 с.
18
Саримсоков Х.А. Инглиз ва ўзбек тилларида спорт терминлари: таҳлил ва тадқиқ. Монография. Тошкент.
2022.30 б.
Topical issues of language training
in the globalized world
334
provides the structure of the action of a story; 2)
a graphic representation (such as a
chart)
.
Ko‘rib
turganimizdek, asosiy
ma’nosi
“
er maydoni
” bo‘lgan
“
plot
” so‘zi
ta’lim
doirasida ham foydalanilishi mumkin ekan. Demak, leksik birliklar
ba’zida
umumleksik
so‘zlarning
ma’nosini
kengaytirilishi yoki torayishi tufayli shakllanadi va
ular aniq
bo‘lgan
kontekstda
o‘z
ma’nosini
ifodalaydi.
O‘zbek
tilidagi
“
qaydnoma
”
leksik birligining 1) talabaning oraliq va yakuniy nazorat baholari; 2) professor
-
o‘qituvchilarning
ishga kelish vaqtda
to‘plagan
soatlari misolida
qo‘llaniladi
.
N.S. Atay
eva “...terminlar
ba’zida
umumleksik so‘zlarning
ma’nosini
kengaytirilishi yoki torayishi tufayli shakllanadi va ular aniq kontekstda
o‘z
terminologik
ma’nosini
ifodalaydi”
-
deya fikrni bildiradi. Biz olimaning fikriga
qo‘shilamiz.
Har bir leksik birlikning
ma’nosi
qo‘llanish
jarayonida aniq kontekst yoki
nutqda
o‘z
ma’nosini
ifodalaydi.
Ta’lim
sohasidagi leksik birliklar va tushunchalar
ta’lim
-
tarbiya xodimlarining nutqida ancha faollashadi. Bundan tashqari,
ta’lim
muassasalarda ish yuritish masalalari
bo‘yicha
ilmiy-tadiqot jurnallarda chop etilgan
maxsus matnlarda ham
ko‘plab
ta’limga
oid leksik birliklarni kuzatishimiz mumkin.
Ingliz va
o‘zbek
tillarida bir
-
biriga mos keladigan
ta’lim
leksik birliklarining
muqobillarini topish oson ish emas. Zero, ikkala mamlakatda ham
ta’lim
sohasida
ishlatiladigan
so‘zlar ma’nosi jihatdan farq qiladi. Ularda
nafaqat polisemiya va
omonimiya hodisalari kuzatiladi, balki antonimiya ham
o‘z
aksini topadi. Antonimlar
leksik va morfologik
bo‘lishi
mumkin. Leksik antonim
so‘zlarning
qarama
-
qarshi
ma’noda
ishlatilishi:
local education authority
–
mahalliy
ta’lim
hokimiyati va
foreign
education authority
–
xorijiy
ta’lim
hokimiyati; morfologik antonimlar esa
qo‘shimcha
orqali
ma’nosini
o‘zgartiradi
:
philological
–
filologiyaga tegishli va
non-philological
–
filologiyaga tegishli
bo‘lmagan, ya’ni nofilologik yo‘nalish nazarda
tutiladi.
Ta’limga oid
leksik birliklar turli
so‘z
turkumlari yordamida yasalishii va
ifodalanashi mumkin. Masalan:
Ot: grade
–
baho;
19
Атаева Н.С. Инглиз ва ўзбек тилларида банк
-
молия
терминларининг лексик
-
семантик хусусиятлари
Филол.
фан. д
-
ри. …дисс.
–Тошкент, 2021. –
166 б.
Topical issues of language training
in the globalized world
335
Fe’l
: graduate
–
bitirmoq;
Sifat: freshman
–
birinchi bosqich talabasi;
Sifatdosh: teaching assistant
–
o‘qituvchiga
yordam beruvchi bitiruvchi talaba
ya’ni
shogird.
Shuni
ta’kidlash
joizki,
ta’lim
leksik birliklarining aksariyati ot va
fe’l
so‘z
turkumlari yordamida yasaladi. Buning sababi shundaki, ot va
fe’l
so‘z
turkumlari
ishtirokida hosil
bo‘lgan
so‘zlar
nafaqat
ob’ektlarni
, balki jarayonlar, tushunchalar va
hodisalarni anglatadi. Masalan:
plan
–
reja, graded reader
–
kitobxon, agreement
–
shartnoma
(talaba va
ta’lim
muassasasi
o‘rtasida
). Shuningdek, ingliz tilida
ta’limga
oid leksik birliklar bir qator prefiks va suffikslar yordamida ham yasaladi. Masalan:
“de
-
”; “in
-
”; “non
-
”
prefikslari yordamida
decode words
–
og‘zaki
va yozma nutq
belgilar,
informative essay
–
ma’lumot
beruvchi insho,
non-literal language
–
adabiyotga tegishli
bo‘lmagan
singari
ko‘p
tarkibli terminlar yasalgan.
“
-
able”; “
-
ing”;
“
-
(t)ion”; “
-
sion”
suffikslari ishtirokida
recognizable words
–
ma’lum
so‘zlar
;
oral
blending
–
tovushlarni
so‘z
yasash maqsadida
qo‘llanilishi
;
narration
–
hikoya;
comprehension
–
anglamoq singari bir va
ko‘p
tarkibli leksik birliklar yasalgan.
Mazkur sohaga oid leksik birliklar tizimida pedagogika, psixologiya, ilmiy-
tadqiqot, gumanitar va aniq fanlar, iqtisodiyot, ijtimoiy soha, siyosat kabi leksik
birliklar ham
qo‘llaniladi
. Shu sababli
credit
–
ta’limda
talaba tomonidan
to‘plab
boriladigan kredit;
budget
–
to‘lovsiz
ta’lim
olish;
fees
-
ta’lim
olish maqsadida
to‘lanadigan
to‘lov
;
orientation
–
birinchi bosqich talabalarni tanishtirish jarayoni va
social number
-talabaning shaxsiy raqamli hujjati raqami,
agreement
- shartnoma va
renting
-ijara
kabi turli sohalar leksikasida
qo‘llaniladigan
leksik birliklarni faoligini
kuzatishimiz mumkin.
Anglashiladiki,
ta’limga
oid
lug‘atlarni
yanada kengayishi faol kasbiy muloqot
va yetakchi xorijiy
ta’lim
muassasalarining fikr va
g‘oyalari
amaliyotda joriylanishi,
shuningdek,
ta’lim
dasturlari asosidagi
o‘zaro
hamkorlik ishlari bois
to‘xtovsiz
sodir
20
Merriam-Webster's Dictionary and Thesaurus.1232 P.2006.
Topical issues of language training
in the globalized world
336
bo‘lmoqda
. Ularda 1) affiksatsiya (muammoli vaziyat, zamonaviy
ta’lim
),
prefiksatsiya (nomutaxassis, interfaol usul); 2)
qo‘shish
(media
ko‘rinish
, videodars,
vebinar-muhokama); 3) abbreviatsiya-qisqartirish (MTM-maktabgacha
ta’lim
muassasasi; MT-masofaviy
ta’lim
) usullari orqali yasalgan leksik birliklar mustahkam
o‘rin
egallamoqda. Ularda eng faol
qo‘llanildiganlaridan
biri qisqartmalardir.
Sohaga oid qisqartmalarni qo‘llanishi ham hozirgi kunda sermahsuldir.
L.B.
Tkachyova qisqartirilgan leksik birliklarni
o‘ziga
xos sabablariga mufassar
to‘xtalib
ular turli sohalarning rivojlanib borishi, maxsus sohaga oid terminlarning boshqa fan
sohalari bilan aloqadorligi, integratsiyasi natijasida yangi gibridlangan terminlar paydo
bo‘lishi bilan
izohlaydi. Yana bir sababi shundaki, til sohiblari kommunikatsiya
jarayonini osonlashtirish, nutqini va vaqtini tejash uchun turli sohaga oid maxsus leksik
birliklarini grammatik va morfologik nuqtai nazardan qisqartiradi
. Biz ham L.B.
Tkachyova bildirgan
talqinga qo‘shilgan
holda, qisqartirish usullari
to‘g‘risida
o‘z
mulohazamizni bildirib
o‘tamiz
:
1. Initsiallash usuli
–
bir nechta komponentdan iborat
bo‘lgan qisqartirilgan
termin bo‘lib
, mazkur komponentlarning faqatgina birinchi harfidan shakllanadi: Ingliz
tilida - IELTS
–
International English Language Testing System, TOEFL-Test of
English as a Foreign Language, TESOL-
Teaching English to Speakers of Other
Languages, CEFR-
Common European Framework of Reference for Languages,
CLUSTER-Cooperation Link between Universities of Science and Technology for
Education and Research.
O‘zbek tilida
- BBB-Bilaman, Bilishni hohlayman, Bilib
oldim; AKT-Axborot Kommunikatsiya Texnologiyalari, ARM-Axborot Resurs
Markazi.
2.
Tortish usuli
–
komponentlarning
ko‘proq
undosh harflaridan iborat
bo‘lgan
termin: TECH - Technology, MICR - Microbiology, PHAR- Pharmacology.
3. Akronimlash
–
qisqartirilgan termin
ba’zi
hollarda fonetik nuqtai nazardan
oddiy leksik birligi bilan
to‘g‘ri
kelishi mumkin: CAST-Center for Applied Special
21
Ткачева Л.Б. Основные закономерности английской терминологии. –
Томск: Изд
-
во Томского университета,
1987.
–
Б.
131-132
Topical issues of language training
in the globalized world
337
Technology, GATE -Gifted and Talented Education, CAP - Central Auditory
Processing.
Shunday
yo‘sinda
, yangi leksik birlik paydo
bo‘ladi
. Ular birlashib,
gibridlangan yoki qisqartirilgan leksik birliklarga olib keladi, eski terminlar
yangilanadi, yangi semantik
ma’no
kasb etadi. Yangi jihoz yoki hodisa vujudga kelishi
bilan birgalikda, uni nomlash ehtiyoji ham paydo
bo‘ladi
.
Yangi ob’ektlarni
,
voqealarni, jarayonlarni, uslublarni nomlash uchun albatta, yangi maxsus leksik
birliklar shakllanadi va ular butun dunyoga tarqaladi. Biroq, barcha inglizcha
terminlarni o‘zining
fonetik, leksik va grammatik shaklida
o‘zbek
tiliga
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri
qabul qilish
noto‘g‘ri
, chunki bu milliy
leksik birliklar lug‘atlarining
rivojiga
muayyan darajada
to‘sqinlik
qiladi va
o‘zbek
tilidagi
terminlar ko‘proq
o‘zlashtirma
leksik birliklardan iborat
bo‘lishiga
olib keladi.
XULOSA
T
a’limga oid leksik birliklarning o‘ziga xos xususiyatlari
aniqlash, ularni
o’rganib chiqish ushbu maqolada keng ko’lamda tadqiq etildi.
Tilshunos olimlardan
G.I Jelezovskaya, C.B Yeremina, L.V Lisochenko, V.M Sergevnina, Ch Stivenson,
N.Rashidova ta’limga oid leksik birliklarni ta’lim tizimlariga uzviy bog‘lab,
turli tilli
lug‘atlarda berilishlarini o‘rganishgan bo’lsa, ta’limga oid leksik birliklarga oid
tadqiqotlar V.S Shapovalova, V.I. Tuzlukova, I.V. Kicheva, O.B. Dautova, Y.V
Kadzukova, Y.V Slojenikin, A.N Rijov, S.M. Bok, E.J. Burge, I.A. Morrison kabi
olimlar tomonidan alohida mavzuiy guruhlar
ga ajratib o‘rganilganligini bir necha
misollar tahlili orqali ko’rib chiqdik. Ta’limga
oid
lug‘atlarni
yanada kengayishi faol
kasbiy muloqot va yetakchi xorijiy
ta’lim
muassasalarining fikr va
g‘oyalari
amaliyotda joriylanishi, shuningdek,
ta’lim
dasturlari asosidagi
o‘zaro
hamkorlik
ishlari bois
to‘xtovsiz
sodir
bo‘l
ishi va
ularni yasalish yo’llari bo’yicha ham turlarini
ko’rib chiqdik.
Demak, l
eksik birliklar nafaqat og‘zaki nutq orqali, balki ta’lim sohasi bo‘yicha
nashr etilayotgan darslik va o‘quv qo‘llanmalar, ilmiy
-ommabop asarlar, turli
lug‘atlarga ham o‘zlashib kirib kelmoqda. Ushbu birliklar lug‘atlarda o‘z ifodasini
Topical issues of language training
in the globalized world
338
to‘g‘ri topishi, aksar leksik birliklar o‘zbek tilining ichki qonuniyatlari asosida
tushunchalarni aniq va ravon ifodalashi, mazkur jarayonning hozirgi zamon talab
darajasida bo‘lishini ta’minlash tilshunos olimlarning asosiy maqsadi bo‘lib qolmoqda.
I
ngliz va o’zbek tillaridagi ta’limga oid leksik birliklarning
yasalishi, kelib chiqishiga
ko’ra
o‘ziga xos xususiyatlari
bu maqolada aks etgan. Shunday qilib, muayyan soha
leksik birliklarining nutq doirasidan til doirasiga o‘tishi va tegishli leksikografik
manbalardan o‘rin egallashi lingvistik va ekstralingvistik hodisaning tabiiy mahsulidir.
References
1.
Захаров В.П. Корпусная лингвистика: учебно
-
методическое пособие: Изд
-
во СПбГУ,
2005. 48 с.
2.
Саримсоков Х.А. Инглиз ва ўзбек тилларида спорт терминлари: таҳлил ва тадқиқ.
Монография. Тошкент. 2022.30 б.
3.
Атаева Н.С. Инглиз ва ўзбек тилларида банк
-
молия
терминларининг лексик
-
семантик
хусусиятлари
Филол. фан. д
-
ри. …дисс. –Тошкент, 2021. –
166 б.
4.
Merriam-Webster's Dictionary and Thesaurus.1232 P.2006.
5.
Ткачева Л.Б. Основные закономерности английской терминологии. –
Томск: Изд
-
во
Томского университета, 1987. –
Б.
131-132
6.
Tilavova, M
. (2021). РОЛЬ ИЗУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ В ЖИЗНИ
ЧЕЛОВЕКА.
Журнал иностранных языков и лингвистики
,
4(9).
7.
Tilavova, M. (2021). The Impact Of Motivation In Learning Foreign Languages.
Журнал
иностранных
языков
и
лингвистики
,
4(9).
8.
Tilavova, M. M. (2022). EFFECTIVENESS OF STATE YOUTH POLICY IN OUR COUNTRY.
Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
,
2022
(1), 277-286.
9.
Tilavova, M. (2021). The importance of learning a second language and its benefits for the
individual.
Журнал
иностранных
языков
и
лингвистики
,
4
(9).
10.
Tilavova, M. (2020). Language is a bridge to the wonders of the world.
Журнал
дошкольного
образования
, (1).
NAVIGATING THE COMPLEXITY OF TRANSLATION STUDIES
Tukhtanazarov Asadbek
student
UzSWLU
Abstract
Translation Studies delves into the intricate process of transferring meaning across
languages and cultures. This multifaceted field encompasses linguistic, cultural, and philosophical
dimensions, exploring the challenges and complexities of accurately conveying messages while
preserving their intended impact. This article offers a good overview of the various challenges faced
by translators and interpreters.
