“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
119
Yurak qon tomir kasalliklari va ularni tekshirish usullari
Buzrukov To‘lqin Omonovich,
Termiz iqtisodiyot va servis universititeti
Tabiiy fanlar kafedrasi dotsent v.b PhD
Email tolqinbuzrukov5@gmail.com
Eshboyev Sodiq Farhod o‘g‘li
Tibbiyot fakulteti Davolash ishi
23-16 guruh talabasi
Email: eshboyevsodiq10@gmail.com
Annotatsiya
: Ushbu maqolada yurak qon tomir kasalliklari haqida ma’lumot
berilgan.Bundan tashqari maqolada yurakni tekshirish yo’llari tushuntirib berilgan.
Maqolada yurakni tekshiruvchi asbob uskunalar va ularni qanday ishlashi haqida
so’z boradi.Yurak qon tomir kasalliklari keng tarqalganligi va tez suratlarda
yosharib borayotganligi sababli maqolada yurak qon tomir kassaliklarini oldini olish
bo’yicha tavsiyalar berilgan. Maqolada yurak qon tomir kasalliklari va yurakni
tekshiruvchi asbob uskunalar hamda tekshiruv yo’llari yoritilgan.
Kalit so’zlar
: yurak, yurak qon tomir kasalliklari, EKG, MRT, UZI,
fonokardiografiya, koronarografiya, rentgen, elektrofiziologik, radioizotop, yuqori
qon bosimi, fotopletismografiya.
Muammoning dolzarbligi
. Har yili dunyoda millionlab odamlar yurak-qon
tomir kasalliklari tufayli hayotdan ko‘z yumadi. Erta bosqichda diagnostika qilish
butun millat ahli uchun odatga aylanganida kasallik natijasidagi o‘lim
ko‘rsatkichlarini qisqartirish mumkin bo‘lar edi, deyiladi zdorovieinfo.ru saytida.
Yurak qon tomir kasalliklari keng tarqalganligi va tez suratlarda yosharib
borayotganligi sababli maqolada yurak qon tomir kassaliklarini oldini olish bo’yicha
tavsiyalar berilgan
Kirish qismi
.Kasallik borligini qanday tushunish mumkin?
Havo yetishmasligi, bosh aylanishi, ter ajralish jarayonining faollashuvi va
shishlar muammodan darak berishi mumkin. Biroq yurak-qon tomir kasalliklarining
belgilari darhol namoyon bo‘lmaydi. Shuning uchun asosiysi - o‘z vaqtida
tekshiruvdan o‘tish, ayniqsa quyidagi omillar bo‘lsa:
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
120
1.diabet;
2.qarindoshlarda yurak-qon tomir tizimi kasalliklari bo‘lsa;
3.chekish;
4.kamharakat hayot tarzi;
5.yuqori xolesterin darajasi;
6.yuqori qon bosimi.
Asosiy qism
. Yurakni tekshirish uchun shifokor sizni elektrokardiografiya
(EKG), magnit-rezonans tomografiya (MRT) yoki exokardiografiya (UZI)ga
yo‘llashi mumkin. Biroq to‘liq diagnostika uchun buning o‘zi yetarli emas. Ehtimol,
yana fonokardiografiya, koronarografiya, rentgen, elektrofiziologik yoki
radioizotop tekshiruvga borishga to‘g‘ri keladi.
Yurak faoliyatini o‘zimiz tekshirishimiz mumkinmi?
Mustaqil ravishda shifokorga murojaat qilish vaqti kelgan yoki yo‘qligini bilish
mumkin. Buning ikki xil yo‘li bor:
Martine usuli : Bu test yurak-qon tomir tizimining umumiy holati haqida
tasavvur hosil qilish imkonini beradi.
30 soniyada 20 marta o‘tirib turish, pulsni o‘lchash va natijalarni yozish kerak.
Keyin 1-2 daqiqa dam oling: bu vaqt ichida yurak faoliyati qayta tiklanadi va pulsni
takroran o‘lchashga to‘g‘ri keladi. Xotirjamlik holatidagi va jismoniy mashqdan
keyingi holatdagi ko‘rsatkichlarni taqqoslang.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
121
Katta farq bo‘lmasa, demak, yuragingiz yaxshi ishlamoqda. 60-80 foiz
atrofidagi tezlashish normal farq hisoblanadi. Agar bundan yuqori bo‘lsa, yurak
faoliyati buzilgan bo‘ladi. Sabablar turlicha bo‘lishi mumkin: aritmiya, ateroskleroz,
qon aylanish tizimining buzilishi. Har qanday holatda ham kardiologga murojaat
qiling.
Shtange usuli : Bu test yurak-qon tomir va nafas tizimi qanchalik yaxshi
ishlayotganini aniqlashga yordam beradi.
Avvalo 2-3 marta chuqur nafas olish kerak. Keyin chuqur nafas olib, uni ushlab
turish kerak. Agar 40-50 soniyacha nafas olmay tura olsangiz, demak, siz mutlaq
sog‘lomsiz. Agar 40 soniyadan kam bo‘lsa, uyda emas, mutaxassis huzurida yurak
tekshiruvini amalga oshirish zarur bo‘ladi.
Kasallikni qanday bartaraf qilish mumkin?
G‘arbda bir an'ana bor: yurak xurujidan vafot etgan qarindoshning dafn
marosimidan keyin butun oila a'zolari tibbiyot tekshiruviga yoziladi. O‘z vaqtida
aniqlangan patalogiya - davolashdagi muvaffaqiyatning yarmi. Olimlar tekshiruvlar
hamda chekishni tashlash va ortiqcha ovqatlanmaslikka yo‘naltirilgan oddiy
tavsiyalardan tashqari quyidagilarni maslahat berishadi:
Haftasiga 4-5 marta sport bilan shug‘ullanish The Journal of Physiology'da
chop etilgan tadqiqotlarga ko‘ra, haftada uch marta sport bilan shug‘ullanish yetarli
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
122
emas. Yurak faoliyatini normal saqlab qolish uchun haftada 4-5 marta jismoniy
mashqlar bilan shug‘ullanish kerak. Tadqiqot mualliflari yuzlab keksalarni kuzatib,
haftada 2-3 marta sport bilan shug‘ullangan kishilarda yirik qon tomirlari qattiq
ekanini aniqlashdi. 4-5 marta jismoniy mashqlarni bajargan kishilarda esa ular
sog‘lom va elastik bo‘lgan. Bu yurak faoliyatiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir ko‘rsatadi;
Yoga bilan shug‘ullanish Gollandiyalik olimlar ushbu qadimiy mashqlar
tizimini maslahat berishadi. 37 tadqiqotning metatahlili yoga bilan shug‘ullanish
qon bosimi va xolesterin miqdorini pasaytirishini ko‘rsatgan.
Sochlarni nazorat qilish Sochlarning erta to‘kilishi va oqarishi insonning yurak
kasalliklariga moyilligidan darak berishi mumkin. Olimlar 2 mingdan ziyod yigitni
tekshiruvdan o‘tkazib, sochi erta to‘kiluvchi erkaklar yurak kasalliklaridan ko‘proq
aziyat chekishini aniqlashdi. Londonlik tadqiqotchi Alan Xyuzning ta'kidlashicha,
soch to‘kilishi qarish jarayoniga ta'sir ko‘rsatuvchi genetik buzilish belgisi bo‘lishi
ham mumkin.
Asabiylashmaslik Olimlar stress va yurak kasalliklari o‘rtasida bog‘liqlik
borligini allaqachon aniqlashgan. Harvarddagi yangi tadqiqot gap miyaning qo‘rquv
va g‘azab kabi hissiyotlarini ishlab chiquvchi sohasi - bodomsimon tana faolligida
ekanini ko‘rsatdi. U miya suyak iligiga signal yo‘llaydi, u esa ko‘proq oq qon
hujayralarini ishlab chiqara boshlaydi. Bu esa arteriyalarda yallig‘lanishni keltirib
chiqaradi va yurak xuruji, stenokardiya yoki insultga olib kelishi mumkin
Yurak monitori nima? Yurak monitori - bu siz kiyadigan yoki olib yuradigan
kichik qurilma bo'lib, provayderingiz ko'rib chiqishi uchun yurak urish tezligi va
ritmini qayd qiladi. Yurak monitori qurilmalari elektrokardiogramma (EKG) bilan
bir xil ma'lumotlarni to'plashi mumkin, ammo ular o'yin kartalari to'plamidan
kichikroqdir. Batareya bilan ishlaydigan ushbu qurilmani bir oygacha yoningizda
bo'lishingiz mumkinligi sababli, u har kuni sodir bo'lmaydigan anormal yurak
ritmlarini (aritmiya) yozib olish uchun yaxshi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
123
Yurak monitori yurak urish tezligi va ritmini bir oygacha yozib oladi, shuning
uchun provayderingiz yurak ritmining buzilishini aniqlashi mumkin.
Xolter monitori odatda 1 dan 2 kungacha yurak ritmini qayd qiluvchi kichik,
kiyiladigan qurilma. U aritmiya deb ham ataladigan tartibsiz yurak urishlarini
aniqlash uchun ishlatiladi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
124
Agar an'anaviy elektrokardiogramma (EKG yoki EKG) yurak holati haqida
etarli ma'lumot bermasa, Xolter monitor testi o'tkazilishi mumkin.
Ba'zi shaxsiy qurilmalar, masalan, aqlli soatlar, elektrokardiogramma
monitoringini taklif qiladi. Bu siz uchun imkoniyat yoki yo'qligini sog'liqni saqlash
mutaxassisingizdan so'rang.
Agar sizda mavjud bo'lsa, Holter monitoridan foydalanishingiz kerak :
1.Aritmiya deb ham ataladigan tartibsiz yurak urishi belgilari.
2.Noma'lum sababsiz hushidan ketish.
3.Noqonuniy yurak urishi xavfini oshiradigan yurak kasalligi.
Xolter monitorini olishdan oldin siz elektrokardiogramma (EKG) o'tkazasiz.
EKG tez va og'riqsiz sinovdir. U yurak ritmini tekshirish uchun ko'krak qafasiga
yopishtirilgan elektrodlar deb ataladigan sensorlardan foydalanadi.
Xolter monitori EKGda o'tkazib yuborilgan tartibsiz yurak urishlarini topishi
mumkin.Agar standart Xolter monitoringi tartibsiz yurak urishini aniqlamasa,
hodisa monitori deb ataladigan qurilmani kiyishingiz kerak bo'lishi mumkin.
Qurilma bir necha hafta davomida yurak urishlarini yozib oladi.
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
125
Yurak urish tezligi monitori (HRM) - bu yurak urish tezligini real vaqtda
o'lchash/ko'rsatish yoki keyinchalik o'rganish uchun yurak urish tezligini yozib olish
imkonini beruvchi shaxsiy monitoring qurilmasi. U asosan turli xil jismoniy
mashqlarni bajarishda yurak urish tezligi ma'lumotlarini yig'ish uchun ishlatiladi.
Elektr yurak ma'lumotlarini o'lchash elektrokardiografiya (EKG) deb ataladi.
Kasalxonalarda ishlatiladigan tibbiy yurak urish tezligi odatda simli va odatda
bir nechta sensorlardan foydalaniladi. Portativ tibbiy birliklar Holter monitori deb
ataladi . Iste'molchi yurak urish tezligi monitorlari kundalik foydalanish uchun
mo'ljallangan va ulanish uchun simlardan foydalanmaydi.
Tarixi Dastlabki modellar ko'kragiga biriktirilgan elektrod simlari to'plamiga
ega bo'lgan kuzatuv qutisidan iborat edi. Birinchi simsiz EKG yurak urish tezligi
monitori 1977 yilda Polar Electro tomonidan Finlyandiya milliy chang'i sporti
jamoasi uchun o'quv yordami sifatida ixtiro qilingan . 80-yillarning o'rtalarida
"intensiv mashg'ulotlar" sport doiralarida mashhur tushunchaga aylanganligi
sababli, simsiz shaxsiy yurak monitorlarining chakana savdosi 1983 yilda
boshlangan.
Zamonaviy yurak urish tezligi monitorlari odatda yurak signallarini (elektr va
optik) qayd qilish uchun ikki xil usuldan birini qo'llaydi. Ikkala turdagi
signallar yurak urish tezligini o'lchash uchun Pan-Tompkins algoritmi kabi to'liq
avtomatlashtirilgan algoritmlardan foydalangan holda bir xil asosiy yurak urish
tezligi ma'lumotlarini taqdim etishi mumkin .
EKG
sensorlari
odatda
tibbiy
asboblarda
qo'llaniladigan yurak kameralarining kengayishi va qisqarishini boshqaradigan
elektr signallari tomonidan yaratilgan biopotentsialni o'lchaydi.
PPG ( fotopletismografiya ) sensorlari yurakning nasos harakati bilan
boshqariladigan qon hajmini o'lchash uchun yorug'likka asoslangan texnologiyadan
foydalanadi.
Elektr monitorlari ikkita elementdan iborat: ko'krak qafasida taqib yuradigan
monitor/uzatuvchi va qabul qiluvchi. Yurak urishi aniqlanganda, qabul qiluvchi
joriy yurak tezligini ko'rsatish/aniqlash uchun foydalanadigan radio signal uzatiladi.
Bu signal oddiy radio puls yoki ko'krak qafasidagi noyob kodlangan signal bo'lishi
mumkin (masalan, Bluetooth , ANT yoki boshqa kam quvvatli radio aloqalari).
Yangi texnologiya bir foydalanuvchining qabul qiluvchisiga yaqin-atrofdagi boshqa
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
126
transmitterlardan (oʻzaro suhbat aralashuvi sifatida tanilgan) signallardan
foydalanish yoki tinglashdan saqlaydi . E'tibor bering, eski Polar 5,1 kHz radio
uzatish texnologiyasi suv ostida ishlatilishi mumkin. Bluetooth ham, Ant+ ham suv
ostida signal yubora olmaydigan 2,4 gigagertsli radio diapazonidan foydalanadi.
Eng so'nggi qurilmalar optika yordamida yurak urish tezligini teri
orqali LED yorug'lik nurini yoritib , uning qon tomirlaridan qanday tarqalishini
o'lchaydi. Yurak
tezligini
o'lchashdan
tashqari,
ushbu
texnologiyadan
foydalanadigan ba'zi qurilmalar qonning kislorod bilan to'yinganligini ( SpO
o'lchashga qodir. Ba'zi so'nggi optik sensorlar ham yuqorida aytib o'tilganidek,
ma'lumotlarni uzatishi mumkin.
Mobil telefonlar yoki soatlar kabi yangi qurilmalar ma'lumotlarni ko'rsatish
va/yoki yig'ish uchun ishlatilishi mumkin. Ba'zi qurilmalar bir vaqtning o'zida yurak
urish tezligini, kislorod bilan to'yinganligini va boshqa parametrlarni kuzatishi
mumkin. Ular tezlikni, joylashuvni va masofani aniqlash uchun akselerometrlar,
giroskoplar va GPS kabi sensorlarni o'z ichiga olishi mumkin. So'nggi yillarda aqlli
soatlar orasida yurak urish tezligi monitorlarini o'z ichiga olishi odatiy holga
aylandi , bu esa mashhurligi sezilarli darajada oshdi. Ba'zi aqlli soatlar, aqlli bantlar
va mobil telefonlar ko'pincha PPG sensorlaridan foydalanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Burke E, ed. (1998). Precision Heart Rate Training. Champaign, IL:
Human Kinetics. ISBN 978-0-88011-770-8.
2.
Pan J, Tompkins WJ (March 1985). "A real-time QRS detection
algorithm". IEEE
Transactions
on
Bio-Medical
Engineering.
32
(3): 230–
236. doi:10.1109/TBME.1985.325532. PMID 3997178. S2CID 14260358.
3.
Lloret J, Sendra S, Ardid M, Rodrigues JJ (2012). "Underwater
band". Sensors.
12
(4): 4237–
4264. Bibcode:2012Senso..12.4237L. doi:10.3390/s120404237. PMC 3355409. P
MID 22666029.
4.
Saygin D, Tabib T, Bittar HE, Valenzi E, Sembrat J, Chan SY, et al.
(2020). "Transcriptional profiling of lung cell populations in idiopathic pulmonary
arterial
hypertension". Pulmonary
Circulation.
10
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 3, ISSUE 01, 2025. YANUARY
ResearchBib Impact Factor: 9.654/2024 ISSN 2992-8869
127
5.
Song, Victoria (1 April 2022). "How to measure heart rate on your
smartwatch / Smartwatches have beefed up their heart health features in recent
years". The Verge. Retrieved 27 February 2024.
6.
Michael
(4
June
2021). "Polar
review". techradar.com. Retrieved 27 February 2024.
7.
Colon, Alex; Moscaritolo, Angela (20 December 2023). "The Best
Smartwatches for 2024 (*Note: PC Magazine top 10 pick for 2024)". pcmag.com.
Retrieved 27 February 2024.
8.
"The Top Three Smartwatches Ranked (**Note: smart watch review
top 3 pick for 2022)". smartwatchreview.org. 20 December 2023. Retrieved 27
February 2024.
9.
Sartor F, Gelissen J, van Dinther R, Roovers D, Papini GB, Coppola
G (2018). "Wrist-worn optical and chest strap heart rate comparison in a
heterogeneous sample of healthy individuals and in coronary artery disease
patients". BMC Sports Sci Med Rehabil.
10
: 10. doi:10.1186/s13102-018-0098-
0. PMC 5984393. PMID 29881626.
10.
Haskins T (23 April 2022). "Chest Strap Vs Wrist Based HR
Accuracy". CardioCritic.com.
11.
"ECG vs PPG for Heart Rate Monitoring: Which is
Best?". neurosky.com. 28 January 2015. Retrieved 2018-11-28.
12.
Barnhart P (21 March 2022). "Are Wrist Type Monitors
Reliable?". All The Stuff.
13.
Caldwell S (26 March 2018). "Heart Rate Variability (HRV): What
is it, and why does Apple track it?". iMore. Retrieved 2022-01-24.
14.
"A timeline and history of Fitbit". verizon.com. Retrieved 2024-05-
13.
https://kun.uz/news/2019/01/15/yuragingiz-soglommi-qanday-
https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/23272-cardiac-event-
17.
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/holter-monitor/about/
c
