287
ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ
ТАЛАБАЛАРИНИНГ
МАДАНИЯТЛАРАРО КОМПЕТЕНЦИЯНИ ШАКЛЛАНТИРИШ
УЧУН "ЧЕТ ТИЛИ" ФАНИНИНГ ПЕДАГОГИК САЛОҲИЯТИ
Ф.М.Абдурахманова (СамДЧТИ)
Чет тилларни билиш инсонга бошқа халқларнинг маданиятига шахсан кириб
боришига ёрдам беради, уларнинг вакилларини, бошқа нарсалар қатори,
ўзбекларнинг кундалик ҳаётининг ўзига хос хусусиятлари, уларнинг маънавий мероси
ва жаҳон маданиятига қўшган ҳиссаси билан таништиради. Шу муносабат
билан
муҳим вазият юзага келади: маданиятлараро компетенцияни шакллантириш
жараёнида нафақат нимани ўргатиш, балки қандай ўқитиш ва қандай ўргатиш ҳам
муҳимдир, бу мантиқан таълим бериш орқали маданиятлараро компетенцияни
шакллантириш ва ривожлантириш учун маданиятлараро таълим асосидаги педагогик
принципларни қўллаш масаласига олиб
келади
.
"Чет тили" мавзуси ҳар доим олий таълим муассасалари талабалари томонидан
ўрганиладиган маданиятнинг бир қисми сифатида кўриб чиқилади, чунки ҳар бир
тилнинг ўзига хос
кўп асрлик тарихи бор, бу уларга ўрганишда бир томонлама
бўлишдан қочишга имкон беради, ўзларини бошқа маданият билан танишишга ёрдам
беради. Чет тилини эгаллаш нафақат алоқа воситаси сифатида, балки ўрганилаётган
маданиятларнинг маънавий мероси билан танишиш орқали ҳам унга бўлган
муносабат билан белгиланади. Нотаниш бўлган тилини ўрганиш азалдан янги
дунёнинг кашф этилиши деб ҳисобланади.
Маданиятлараро мулоқот ва компетенция тушунчаларини педагогика ва
методикага киритиш олий таълим муассасаларида чет тилини ўқитиш
мақсадларининг моҳияти ва мазмунини сифат жиҳатидан ўзгартиради.
Маданиятлараро компетенцияни шакллантиришда чет тили нафақат она тили,
балки маданият билан таққослаш объекти бўлиб хизмат қилиши мумкин, бу даврда
талабалар икки ёки ундан ортиқ
халқларнинг маданий инфратузилмаси билан алоқа
нуқталарини тушунадилар ва қайта кўриб чиқишлари мумкин.
"Чет тили" фанининг педагогик салоҳияти, бизнинг фикримизча, биринчи
навбатда, фойдаланилган ўқув материалининг мазмунида ётади. Чет тили дарсларида
ўрта мактаб ўқувчилари томонидан лингвистик ва маданий материалларни ўрганиш
алоҳида педагогик аҳамиятга эга, чунки турли таълим соҳалари (тарих, мифология,
ахлоқ, психология, адабиёт, мусиқа,
тасвирий санъат, топонимия, география ва
бошқалар.) янгиланади, мафкуравий йўналишларни ривожлантириш учун қулай
шарт
-
шароитлар яратилади.
Лингвистик ва маданий компонентни жорий этиш ҳам жуда муҳимдир, чунки у
чет тилини ўрганиш мотивациясини шакллантиришга ёрдам беради, бу жуда зарур,
чунки чет тилидаги мулоқотнинг ўзи ҳақиқий ва зарур тил муҳити томонидан қўллаб
-
қувватланмайди.
Чет тилини ўқитишнинг мақсад ва вазифаларидан келиб чиққан ҳолда,
шунингдек талабаларнинг психологик хусусиятларини, уларнинг мотивлари ва
қизиқишларини ҳисобга олган ҳолда, чет тилини ўқитишнинг замонавий усуллари ва
технологиялари маълумотларига асосланиб,
биз лингвистик ва маданий
материалларни танлашнинг қуйидаги тамойиллари ва мезонларини айтиб ўтиш
мумкин.
288
Лингвистик ва маданий компонентнинг ассимиляцияси лингвистик ва маданий
компетенцияни, яъни ўрганилаётган тилнинг миллий урф
-
одатлари, анъаналари,
воқеликлари ҳақидаги ғояларнинг ажралмас тизимини яратади.
Бизнинг фикримизча, чет тилини ўрганишда матнларни танлашнинг асосий
мезонлари:
1. Материалларнинг маълум бир белгиланган мавзуга мувофиқлиги.
2. Миллий
-
маданий компонентнинг мавжудлиги.
3.Мавжуд материалларнинг умумий таълим
ва таълим мақсадларини ҳал
қилишда ёрдам бериш қобилияти.
4. Ўқувчиларнинг ёши
ва қизиқишларига мувофиқлиги.
5. Талабалар учун материалнинг аҳамияти.
6. Тил мавжудлиги.
7. Янгилик ва долзарблиги.
8. Фанлараро боғланишларни амалга ошириш.
Шундан кўриниб туриптики, лингвистик ва маданий компонентни ўзлаштириш
маданиятлараро компетенцияни шакллантиришга ёрдам беради.
Фанлараро алоқа доирасидаги матн устида ишлашнинг самарали турларидан
бири бу "ижтимоий
-
маданий хатолар бўлган матн"
устида ишлашдир, бу матн
таркибига танқидий муносабатни ривожлантиришни ўз ичига олади,
интеграциялашган мавзулар бўйича билим ва кўникмаларни аниқ шароитда амалга
оширишга имкон беради. Чет тили дарслари мавзулари талабаларнинг коммуникатив
эҳтиёжларига,
уларнинг ижтимоий ва маданий эҳтиёжлари ва қизиқишларига имкон
қадар мос келиши керак.
"Чет тили" фанининг педагогик салоҳияти маданиятлараро компетенцияни
шакллантириш кўрсаткичлари бўлган билим ва кўникмаларни шакллантиришга ҳисса
қўшадиган фаол гуруҳ, жуфтлашган иш шаклларидан фойдаланиш имкониятида
ётади.
Шундай қилиб, "чет тили" фани талабаларнинг маданиятлараро
компетенциясини шакллантириш учун муҳим педагогик салоҳиятга эга.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:
1.
Бим, И. Л. Методика обучения иностранным языкам как наука и проблема
школьного учебника / И. Л. Бим.
–
М.: Русский язык, 1977.
-
288 с.
2.
Зимняя, И. А. Ключевые компетентности как результативно
-
целевая основа
компетентностного подхода в образовании : авторская версия./ И. А. Зимняя
–
М. :
Исследовательский
центр проблем качества подготовки специалистов, 2004.
–
19 с.
3.
Сафонова, В. В. Коммуникативная компетенция: современные подходы к
многоуровневому описанию в методических целях. Серия: О чем спорят в языковой
педагогике. / В. В. Сафонова
–
М.:Еврошкола, 200
4. – 236 c.
4.
Byram, M. Assessing Intercultural Competence in Language Teaching/ M.Byram
// Sprogforum. –Vol. 6. –
№ 18.
– p. 8-13.
5.
Aliboyev, Sobir. "
Замонавий
таълимда
рақамли
тизимларни
қўллаш
:
Филология
ва
педагогика
соҳасида
замонавий
тенденцялар
ва
ривожланиш
омиллари
."
Архив Научных Публикаций JSPI (2020).
