SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
37
ÀÄÀÁÈ
Ё
ÒØÓÍÎÑËÈÊ // ËÈÒÅÐÀÒÓÐÎÂÅÄÅÍÈÅ //
STUDY OF LITERATURE
МУҲИДДИНОВА
ДИЛАФРУЗ
Филология
фанлари
доктори
(DSc),
ТошДШИ
ХХ
аср
араб
ва
ўзбек
адабиётида
“
мўғул
”
лар
мавзусининг
бадиий
талқини
Аннотация
.
Мазкур
мақолада
мўғулларнинг
Марказий
Осиёга
босқини
каби
тарихий
воқеаларнинг
бадиий
талқини
масаласи
ёритилган
.
Мақолада
араб
ёзув
-
чиси
Жамол
ал
-
Ғитонийнинг
“
Мўғул
”
ҳикояси
ва
ўзбек
адиби
Миркарим
Осимнинг
“
Ўтрор
”
қиссаси
қиёсий
таҳлил
қилинган
.
Таҳлил
жараёнида
ҳар
икки
адибнинг
асарларида
тарихий
мавзуларнинг
бадиий
инъикоси
,
образ
яратиш
маҳорати
,
мазкур
ёзувчиларнинг
услубий
жиҳатлари
кўрсатилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
араб
адабиёти
,
ўзбек
адабиёти
,
мўғуллар
,
тарихий
мавзу
,
тарихий
воқеа
,
ҳикоя
,
қисса
.
Аннотация
.
В
данной
статье
рассматриваются
вопросы
художественной
итер
-
претации
исторического
события
,
такого
как
вторжение
монголов
в
Центральную
Азию
.
Дан
сравнительный
анализ
рассказов
арабского
писателя
Гамаля
аль
-
Гитани
«
Монгол
»
и
узбекского
писателя
Миркарима
Осима
«
Отрар
».
Показывается
худо
-
жественное
отражение
исторческой
темы
,
мастерство
создания
образов
и
особенности
стилистического
своеобразия
творчества
писателей
.
Опорные
слова
и
выражения
:
арабская
литература
,
узбекская
литература
,
монголы
,
историческая
тема
,
историческое
событие
,
рассказ
,
повесть
.
Annotation.
This article examines the issues of the artistic interpretation of a
historical event, such as the Mongol invasion of Central Asia. Comparative analysis of
the short story "Mongol" by Gamal El-Ghitani and the short story "Otrar" by Uzbek
writer Mirkarim Osim is been given in this article. In the process of analysis of these
stories, the artistic reflection of the historical theme, the skills of mastering the creation
of images and the peculiarities of the stylistic originality of the writers' works are shown.
Keywords and expressions:
Arabic literature, Uzbek literature, mongols, historical
theme, historical event, short story, story tale.
Ўрта
аср
тарихий
мавзуларнинг
орасида
,
айниқса
,
мўғулларнинг
босқини
мавзуси
бадиий
адабиётда
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Мўғуллар
босқини
мавзусига
ҳам
араб
ёзувчилари
,
ҳам
ўзбек
адиблари
мурожаат
қиладилар
.
Шу
жумладан
,
мисрлик
адиб
Жамол
ал
-
Ғитоний
1
нинг
"
لﻮﻐﻤﻝا
"
2
(“
Мўғул
-
1
Жамол
ал
-
Ғитоний
(1945-2015) –
Мисрлик
машҳур
ёзувчи
.
Адиб
“
Минг
йил
аввал
яшаган
ўсмир
кундалаги
” (1969), “
Аз
-
Зайн
ал
-
Барака
” (1972), “
Ракета
– “
Ер
-
Ер
” (1972), “
Ал
-
Зафарон
кўчасидаги
воқеа
” (1976), “
Ар
-
Рифаи
” (1977), “
Ал
-
Ғитоний
замини
” (1981),
“
Муҳаббат
ва
шавқ
номаси
” (1986), “
Пирамида
матнлари
” (1995)
ва
бошқа
ҳикоялар
тўплами
ва
романлар
муаллифидир
.
2
ﻲﻧﺎﻄﻴﻐﻝا
لﺎﻤﺟ
.
ﺔﻴﺼﺼﻘﻝا
لﺎﻤﻋﻷا
.
ﻲﻧﺎﺜﻝا
ﺪﻠﺠﻤﻝا
.
ةﺮهﺎﻘﻝا
.
بﺎﺘﻜﻠﻝ
ﺔﻣﺎﻌﻝا
ﺔیﺮﺼﻤﻝا
ﺔﺌﻴﻬﻝا
.
1991
.
ص
.
91
-
125
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
38
лар
”)
ҳикояси
Марказий
Осиёга
мўғулларнинг
босқини
воқеаларига
бағиш
-
ланган
.
Ёзувчи
“
Мўғуллар
”
ҳикоясида
тарихнинг
энг
аянчли
ва
даҳшатли
саҳифаларидан
Чингизхоннинг
Марказий
Осиёга
босқинчилик
юриши
,
Хо
-
размшоҳлар
мамлакатининг
мўғуллар
мамлакати
билан
чегарадош
,
асосий
дарвоза
шаҳри
Ўтрор
1
нинг
мўғуллар
томонидан
қамал
қилиниши
ва
охир
-
оқибат
босиб
олиниб
,
талон
-
тарож
қилиниши
тасвирланган
.
Жамол
ал
-
Ғитоний
қаламига
мансуб
“
Мўғуллар
”
ҳикоясининг
услуби
мураккаб
бўлиб
,
тасвирнинг
сатҳи
равон
,
изчил
бўлмай
,
турли
баланд
-
паст
даражада
.
Ёзувчи
онг
оқими
,
фрагментарлик
каби
замонавий
бадиий
тасвир
воситалари
,
ҳамда
тарихий
солнома
, “
ҳикоя
ичида
ҳикоя
”,
Қуръони
Карим
оятларига
ишоралар
каби
ўрта
аср
араб
адабиёти
услублари
орқали
янги
,
замонавий
услубда
асар
яратган
.
Жамол
ал
-
Ғитонийнинг
ватанимиз
бўлмиш
Марказий
Осиё
тарихига
,
мўғуллар
босқини
воқеаларига
бағишланган
ҳи
-
кояси
орқали
етук
тарихий
билимлар
эгаси
,
ўзи
тасвирлаётган
халқнинг
урф
-
одатлари
-
ю
анъаналари
,
дунёқарашларини
яхши
билган
маҳоратли
ёзувчи
эканлиги
намоён
бўлган
.
Ёзувчи
ҳикоясида
ўша
даврларда
Марказий
Осиё
халқларининг
диний
ва
дунёвий
билимлари
,
яшаш
тарзи
,
мўғуллар
томонидан
Ўтрорнинг
қамали
даврида
халқнинг
кўрсатган
жасоратини
акс
эттирган
.
Миср
адиби
Ж
.
ал
-
Ғитонийнинг
“
Мўғуллар
”
ҳикоясининг
таянч
устуни
ҳикоя
бош
қаҳрамони
Исмоил
исмли
ёш
йигит
бўлиб
,
ёзувчи
мана
шу
образнинг
бошидан
ўтказган
воқеалари
асносида
тарихий
воқеаларни
,
Ўтрор
қамалини
тасвирлаган
.
Мазкур
ҳикояда
Жамол
ал
-
Ғитоний
тарихий
воқеаларни
ўрта
аср
араб
анъанавий
насрий
услублари
ҳамда
онг
оқими
ва
фрагментарлик
каби
модернистик
бадиий
тасвир
услублари
орқали
вобаста
ҳолда
акс
эттирган
.
Ҳикоя
сюжети
икки
йўналишда
бири
учинчи
шахс
,
яъни
муаллиф
баёни
,
унда
шаҳарни
босқиндан
олдинги
аҳволи
,
сўнг
Исмоилни
мўғуллар
томонидан
асирга
олиниб
,
зиндонбанд
қилинишидаги
воқеалар
,
иккинчиси
Исмоилнинг
хотиралари
асносида
ривожланади
.
Жамол
ал
-
Ғитоний
ҳикояда
мана
шу
тарихий
воқеалар
орқали
ватанпарварлик
,
диний
ва
ижтимоий
адолат
мавзу
-
ларни
қамраб
олади
.
Ёзувчи
бош
қаҳрамон
талаба
Исмоилнинг
бошидан
ўтказ
-
ган
воқеалар
тизимига
тарихий
воқеалар
билан
бир
қаторда
қаҳрамоннинг
руҳий
кечинмалари
,
орзу
-
истаклари
-
ю
армонларини
жойлайди
.
Ҳикоя
34
та
қисмдан
иборат
бўлиб
,
воқеалар
ҳар
бир
қисмда
ўзаро
бир
-
бирига
изчил
боғланмаган
тарзда
берилиб
,
ривожланади
.
Фрагментарлик
ҳикояда
ёзувчининг
ижодий
ниятини
,
яъни
сюжет
йўналишининг
икки
йўналишда
ривожланишига
имкон
яратади
.
Ҳикоянинг
биринчи
қисми
шоҳ
фармони
билан
бошланади
:
1
Ўтрор
,
Турарбанд
,
Тарбанд
,
Ўтрортепа
–
қадимий
шаҳар
харобаси
(
мил
.
авв
. I
аср
–
мил
.
XVI
аср
)
жанубий
Қозоғистондаги
Арис
дарёсининг
Сирдарёга
қуйилиш
жойида
жойлашган
.
Ўтрор
3
қисм
(
арк
,
шаҳристон
,
работ
)
дан
иборат
бўлиб
,
буржлар
билан
мустаҳкамланган
мудофаа
девори
ва
хандақлар
билан
ўралган
.
Мўғуллар
истилосига
қадар
(IX–XII
аср
)
Хоразмшоҳлар
мамлакатининг
савдо
ва
ҳунармандчилик
шаҳарларидан
бири
бўлган
.
Ўтрор
қамалидан
сўнг
мўғуллар
томонидан
вайрон
қилинган
.
Оқ
Ўрда
хонлари
Ўтрорни
XIV
асрда
тиклаганлар
.
Амир
Темур
ва
темурийлар
даврида
муҳим
ҳарбий
шаҳар
,
қалъа
бўлган
.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
39
"
راﺮﺕوأ
ﺔﻨیﺪﻣ
ﻲﻝﺎهأ
ﺎی
..
ﺎﺒﺠﻝا
ﻦﻣ
لﻮﻐﻤﻝا
ﺪﻨﺟ
لﺰﻧ
ل
..
ﻢﻜﺘﻨیﺪﻣ
اﻮﻃﺎﺡأ
و
اﻮﻬﺒﺘﻧا
ﻞﺥﺪی
ﻻ
و
ﻢآﺪﺡأ
جﺮﺨی
ﻻ
ﺔﻨیﺪﻤﻝا
ﺔﻴﻣﺎﺡ
و
ﻩﺎﺸﻝا
دﻮﻨﺟ
اوﺪﻋﺎﺳ
ﺮﻄﺨﻝا
نودﺮﻴﺳ
ﷲا
نذﺎﺑ
..
اﻮﻬﺒﺘﻧا
ﷲا
ﺪﻨﻋ
ﻦﻣ
ﻻإ
ﺮﺼﻨﻝا
ﺎﻣ
و
"
1
“
Эй
,
Ўтрор
шаҳри
аҳолиси
..
Тоғлардан
мўғуллар
тушиб
келди
..
Шаҳрингизни
қуршовга
олди
Огоҳ
бўлинглар
!
Ҳеч
ким
чиқмасин
,
ҳеч
ким
кирмасин
Ёрдам
беринглар
шоҳ
аскарларига
ва
шаҳар
ҳимоячиларига
Аллоҳ
изни
билан
хатарни
қайтаришади
..
Огоҳ
бўлинглар
!
Ғалаба
фақат
Аллоҳдан
”
Ҳикоя
бошланишида
келган
мазкур
шоҳнинг
фармони
бўлиб
,
ҳикоядаги
воқеа
-
ҳодисаларнинг
сўнгги
ривожигача
ўзига
хос
кириш
вазифасини
бажа
-
ради
.
Жамол
ал
-
Ғитоний
ҳикояда
сажъ
услубидаги
шоҳ
,
шаҳар
ҳокими
,
сўнг
Чингизхоннинг
фармонларини
бериш
орқали
бир
томондан
,
ўрта
аср
ҳуж
-
жатли
насрига
хос
хусусиятларни
,
иккинчи
томондан
ўша
давр
руҳиятини
акс
эттиради
.
Ҳикоянинг
иккинчи
қисмида
муаллиф
қўлга
тушган
,
кўзи
боғ
-
ланган
йигитни
судраб
,
қийнаб
тор
йўлаклардан
олиб
ўтишлари
ва
зиндонга
ташлашлари
тасвирланган
.
Марказий
Осиё
тарихига
,
мўғуллар
босқини
воқеаларига
бағишланган
ҳикояси
орқали
Жамол
ал
-
Ғитонийнинг
етук
тарихий
билимлар
эгаси
,
ўзи
тасвирлаётган
халқнинг
урф
-
одатлари
-
ю
анъаналари
,
дунёқарашларини
ях
-
ши
билган
маҳоратли
ёзувчи
эканлиги
намоён
бўлган
.
Ёзувчи
ўз
ҳикоясида
ўша
даврларда
Марказий
Осиё
халқларининг
диний
ва
дунёвий
билимлари
,
яшаш
тарзи
,
мўғуллар
томонидан
Ўтрор
халқининг
қамал
вақтида
кўрсатган
жасоратини
таъсирли
акс
эттирган
.
Мўғулларнинг
Марказий
Осиёга
,
шу
жумладан
,
Ўтрорга
ҳужуми
,
Ўтрор
қамали
каби
тарихий
воқеалар
ҳақида
таниқли
ўзбек
ёзувчиси
,
тарихий
асарлар
муаллифи
Миркарим
Осим
(1907–1984)
ўзининг
“
Ўтрор
”
2
номли
тарихий
қиссасида
баён
этган
.
Ўзбек
адиби
М
.
Осимнинг
“
Ўтрор
”
қиссасида
Ж
.
ал
-
Ғитонийнинг
“
Мўғуллар
”
ҳикоясидан
ҳам
услубий
жиҳатдан
,
ҳам
мазмуний
жиҳатдан
ўзига
хос
ўхшаш
ва
фарқли
хусусиятлари
мавжуд
.
1
ﻲﻧﺎﻄﻴﻐﻝا
لﺎﻤﺟ
.
ﺔﻴﺼﺼﻘﻝا
لﺎﻤﻋﻷا
.
ﻲﻧﺎﺜﻝا
ﺪﻠﺠﻤﻝا
.
ةﺮهﺎﻘﻝا
.
بﺎﺘﻜﻠﻝ
ﺔﻣﺎﻌﻝا
ﺔیﺮﺼﻤﻝا
ﺔﺌﻴﻬﻝا
.
1991
.
ص
.
91
.
2
Осим
М
.
Ўтрор
.
Тарихий
повесть
. –
Т
.:
Ўздавнашр
, 1947. –
Б
. 49.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
40
Ўзбек
ва
араб
адибларининг
бир
мавзудаги
асарларининг
ўхшаш
жиҳат
-
лари
қуйидагиларда
кўринади
:
-
Ж
.
ал
-
Ғитонийнинг
ҳикояси
катта
ҳажмли
бўлиб
,
узун
ҳикоядир
.
М
.
Осим
-
нинг
“
Ўтрор
”
асари
ҳам
катта
ҳажмли
бўлиб
,
тарихий
повесть
ҳисобланади
.
-
Икки
адиб
ҳам
асарларида
тарихий
муҳитни
,
тарихий
манзарани
акс
эттириб
беришда
ўша
даврда
яшаган
аҳолининг
яшаш
тарзини
,
дунёқараш
-
ларини
,
туриш
-
турмушини
моҳирона
тарзда
кўрсатган
.
М
.
Осим
ҳам
Ж
.
ал
-
Ғитонийдек
асарда
мусулмон
халқларнинг
дунёқарашини
,
азон
,
номоз
ўқиш
лавҳаларини
ёрқин
акс
эттирган
:
“
Ҳар
тарафдан
азон
товуши
эшиталарди
.
Саҳар
пайтида
бир
хўроз
қич
-
қириши
билан
,
теваракдаги
хўрозлар
баланд
-
паст
,
йўғон
-
ингичка
товушлар
билан
унга
жавоб
бера
бошлаганларидек
,
Ўтрор
шаҳридаги
Масжиди
жоми
муаззинининг
кетидан
барча
муаззинлар
чувуллашиб
,
одамларни
номози
хуфтонга
даъват
қила
бошладилар
”.
1
Шунингдек
,
мўғуллар
босқини
хавфи
бўла
туриб
Ўтрорнинг
баъзи
амал
-
дор
қатламларининг
беғам
,
бепарво
ҳолатлари
М
.
Осимнинг
“
Ўтрор
”
қисса
-
сида
қуйидагича
акс
эттирилади
:
“
Сирдарё
бўйидаги
хушманзара
ерга
ўнлаб
ўтовлар
қурилган
.
Баъзи
ўтовлардан
ўлан
овози
эшитилади
,
баъзиларидан
қаттиқ
сўзлашаётган
ки
-
шиларнинг
товушлари
,
баъзан
қаҳқаҳа
садолари
чиқиб
туради
”
2
.
Мисрлик
адиб
Ж
.
ал
-
Ғитонийнинг
“
Мўғуллар
”
ҳикоясида
ҳам
қуйи
-
дагича
акс
эттирилган
:
“
Шаҳар
марказида
жойлашган
кўм
-
кўк
ўтлоқлар
уларнинг
қаҳқаҳаси
қаттиқлигидан
титраб
турардилар
.
Улар
ҳазиллашишарди
.
Уларга
яқин
ўтирган
кексалар
уларнинг
устидан
кулишмоқда
деб
ўйлашарди
”
3
.
Миркарим
Осим
ўзининг
“
Ўтрор
”
қиссасида
баъзи
хиёнаткор
амалдор
қат
-
ламларнинг
мўғуллар
босқини
хавфига
бепарволиги
,
оддий
аҳолининг
мўғуллар
босқинига
кўрган
тайёргарлиги
,
Ўтрор
қалъаси
тасвирини
ёрқин
акс
эттирган
:
“
Шаҳар
ва
теварак
атрофдаги
овулларнинг
аҳолиси
Ўтрор
қўрғонини
таъмир
қилиш
ва
қўрғон
атрофидаги
хандақни
тозалаш
,
чуқурлаб
ва
кав
-
лаш
учун
сафарбар
қилинди
.
Шундайин
ҳам
эзилган
бечора
халқ
,
яна
мўғул
-
ларга
ем
бўлишни
истамасди
.
Ватанни
ҳимоя
қилиш
ишини
халқ
ўз
устига
олди
.
Чунки
яқиндагина
қорахитойлар
зулмидан
қутилган
халқ
чет
эл
босқинчиларининг
қипчоқ
хонларидан
ёвуз
эканини
биларди
”.
4
Портрет
яратишда
ҳам
ҳар
икки
адиб
ҳам
маҳорат
билан
тарихий
ва
тўқима
образларнинг
портретини
яратганлар
,
Ж
.
ал
-
Ғитоний
асарида
мўғул
-
ларнинг
портретини
ёрқин
акс
эттирган
:
“
Унинг
юзига
жуда
яқин
ялпоқ
,
сарғиш
,
мўйлови
кўтарилиб
осилган
,
қисиқ
кўзли
,
кўкраги
қорамтир
рангли
тери
билан
қопланган
қиёфа
,
башара
яқинлаш
-
1
Осим
М
.
Ўтрор
.
Тарихий
повесть
. –
Т
.:
Ўздавнашр
, 1947. –
Б
. 3.
2
Ўша
асар
–
Б
. 7.
3
ﻲﻧﺎﻄﻴﻐﻝا
لﺎﻤﺟ
.
ﺔﻴﺼﺼﻘﻝا
لﺎﻤﻋﻷا
.
ﻲﻧﺎﺜﻝا
ﺪﻠﺠﻤﻝا
.
ةﺮهﺎﻘﻝا
.
بﺎﺘﻜﻠﻝ
ﺔﻣﺎﻌﻝا
ﺔیﺮﺼﻤﻝا
ﺔﺌﻴﻬﻝا
.
1991
.
ص
.
93
.
4
Ўша
асар
. –
Б
. 21.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
41
ди
.
Унинг
юзи
атрофида
ғалати
нарсалар
осилган
,
хуллас
ҳамма
нарсада
бу
одам
бошқа
элатдан
,
унинг
элатидан
эмаслигидан
далолат
бор
эди
.
Балки
тиззасигача
тушган
қўпол
кийими
,
оёқларининг
калталиги
,
юзининг
япасқи
-
лиги
,
тишлари
,
кўзлари
,
уларнинг
ўткир
қарашлари
,
баҳайбат
қўллари
,
оқ
темир
тақилган
ва
маржон
билан
безатилган
теридан
тикилган
кийими
...”
М
.
Осим
асарида
Ғойирхон
Инолчиқ
,
Қорача
Ҳожиб
,
Маҳмуд
Тилмоч
,
Бадриддин
бин
Тожиддин
,
Чингизон
,
Жўжа
,
Чиғатой
,
Ўгадой
,
Тули
каби
тарихий
шахсларнинг
портретини
маҳоратли
равишда
яратган
.
Масалан
,
Ўт
-
рор
ҳокими
Ғойирхон
портрети
:
“
Ғойирхоннинг
юзи
ориқ
,
кўзлари
киртайган
бўлса
-
да
,
лекин
кенг
яғрини
,
қисқа
бўйни
унинг
кучли
одам
эканини
кўрсатиб
турарди
.
Тахминан
қирқ
беш
ёшларда
бўлга
бу
кишиниг
пешонасини
ажин
босган
,
кўзларининг
қараши
жиддий
,
юзида
доимий
фикр
ва
фикр
мулоҳазалар
изи
кўриниб
туради
.
У
Қорача
Ҳожиб
сингари
оғир
ва
сипо
эмас
,
ирода
ва
ғайрат
барқ
уриб
турган
чеғрасида
ғурур
ва
кибрдан
асар
йўқ
.
Юриш
туришидан
эпчил
,
ишчан
киши
экани
кўриниб
туради
”
1
.
Мазкур
адибларнинг
бир
мавзудаги
асарларидаги
фарқ
ёзувчиларнинг
бадиий
услубида
акс
этади
:
Биринчидан
,
Ж
.
ал
-
Ғитоний
ҳикоясида
бадиий
тўқима
устунлик
қилади
,
ҳикояда
бош
қаҳрамон
ёш
йигит
Исмоил
образи
,
унинг
ҳаёти
,
уни
мўғуллар
томонидан
асирга
олиниб
зиндонбанд
қилиниши
,
қаттиқ
қийновларга
соли
-
ниши
каби
воқеалар
тизими
онг
оқими
,
ҳиссиёт
,
сезги
орқали
тарихий
воқеа
-
лар
ёритилиб
берилса
,
М
.
Осимнинг
“
Ўтрор
”
ҳикоясида
эса
тарихий
воқеа
-
лар
бевосита
персонажлар
орқали
очиб
берилади
.
Иккинчидан
,
ўзбек
адиби
М
.
Осимнинг
“
Ўтрор
”
қиссасида
Ж
.
ал
-
Ғито
-
нийнинг
“
Мўғуллар
”
ҳикоясидан
фарқли
равишда
,
қисса
тарихий
образлар
иштирокида
тасвирланади
.
Қиссада
Ўтрор
ҳокими
Ғойирхон
Инолчиқ
,
Қора
-
ча
Ҳожиб
,
Ғойирхон
Инолчиқнинг
ноиби
,
девонбоши
Хўжа
Бадриддин
бин
Тожиддин
,
ўша
даврда
Ўтрор
шаҳрининг
машҳур
савдогарларидан
Маҳмуд
Тилмоч
,
Чингизхон
ва
унинг
Жўжи
,
Чиғатой
,
Ўгадой
ва
Тули
каби
тарихий
образларнинг
сиймоси
яратилган
.
Учинчидан
,
Ўзбек
адиби
М
.
Осимнинг
“
Ўтрор
”
қиссасида
Ўтрорнинг
беш
ой
қамал
пайтидаги
мўғуллар
билан
бўлган
жанглари
,
қамал
пайтида
аскарларга
эга
бўлган
ўтрорлик
амалдор
ва
савдогарларнинг
(
Қорача
Хожиб
,
Хўжа
Бадриддин
бин
Тожиддин
,
Маҳмуд
Тилмоч
)
ўз
ватанига
қилган
хиёнати
,
мўғулларга
Ўтрор
дарвозаларини
очиб
бериши
,
Ўтрор
хокими
Ғойирхон
Инолчиқнинг
охирги
томчи
қони
қолгунича
Ўтрор
ҳимоясида
мўғуллар
билан
жанг
қилиши
,
Чингизхоннинг
Марказий
Осиёни
босиб
олиш
учун
тузган
пухта
режалари
кўрсатилган
.
Тўртинчидан
,
Ж
.
ал
-
Ғитоний
ҳикоясидаги
каби
ватанпарвар
ёш
қаҳрамон
Исмоил
каби
М
.
Осим
қиссасида
ҳам
Тоштемир
образининг
акс
этиши
1
Осим
М
.
Ўтрор
.
Тарихий
повесть
. –
Т
.:
Ўздавнашр
, 1947. –
Б
. 8.
SHARQSHUNOSLIK /
ВОСТОКОВЕДЕНИЕ
/ ORIENTAL STUDIES 2018,
№
2
42
диққатга
сазовор
.
Тоштемир
Ўтрор
ҳокими
Ғойирхоннинг
энг
ишонган
сар
-
кардаларидан
,
мард
,
жасур
,
паҳлавон
йигитдир
.
Тоштемир
ҳам
Ғойирхон
-
нинг
ёнида
охирги
қони
қолгунича
мўғуллар
билан
жанг
қилиб
мардоновор
ҳалок
бўлади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
услубий
жиҳатдан
Миркарим
Осимнинг
тарихий
қиссаси
изчил
,
тарихий
-
реалистик
услубда
ёзилган
бўлса
,
мисрлик
адиб
Жамол
ал
-
Ғитонийнинг
узун
ҳикояси
мураккаб
усулда
,
миллий
мерос
ҳамда
замонавий
модернистик
услубларни
уйғунлаштирган
ҳолда
яратилган
.
Ҳар
икки
адиб
ҳам
тарихий
воқеаларга
бағишланган
асарларида
келажак
авлодда
ватанпарварлик
туйғуларини
юксалтириш
,
ўз
ватанини
ёвуз
кучлардан
ҳи
-
моя
қилиш
,
ҳар
доим
огоҳ
ва
ҳушёр
бўлиши
лозимлиги
каби
юксак
туйғу
-
ларни
илгари
сурадилар
.
ШАҲЛО
АҲМЕДОВА
Филология
фанлари
номзоди
,
ТошДШИ
Ҳозирги
Ўмон
насри
араб
адабиёти
контекстида
Аннотация
.
Ушбу
мақолада
Кўрфаз
(
Халиж
)
араб
мамлакатлари
адабиёти
ривожига
таъсир
қилган
омиллар
,
шунингдек
,
мазкур
омилларнинг
Ўмон
адабиё
-
тининг
ўзига
хос
шаклланишидаги
роли
ўрганилган
.
Шунингдек
,
Ўмон
насри
тараққиётига
ҳисса
қўшган
ёзувчилар
ва
уларнинг
асарлари
тадқиқ
этилган
.
Таянч
сўз
ва
иборалар
:
Ўмон
насри
,
модернизм
,
реализм
,
миллий
колорит
,
сеҳрли
реализм
.
Аннотация
.
Эта
статья
посвящена
факторам
,
влияющим
на
развитие
лите
-
ратуры
арабских
стран
Персидского
залива
(
ал
-
Халидж
),
а
также
своеобразной
роли
этих
факторов
в
формировании
оманской
литературы
.
Изучены
писатели
,
которые
способствовали
развитию
оманской
прозы
,
и
их
прозведения
.
Опорные
слова
и
выражения
:
оманская
проза
,
модернизм
,
реализм
,
националь
-
ный
характер
,
магический
реализм
.
А
bstract.
This article is devoted to the factors influenced on development of literature of
Gulf Arab countries as well as the peculiar role of these factors in Oman literature formation.
The writers, contributed to the development of Omani prose, have been studied in it.
Keywords and expressions:
oman prose, modernism, realism, national character,
magic realism.
Х
I
Х
асрнинг
ўрталаридан
бошлаб
мумтоз
араб
адабиёти
аста
-
секин
му
-
сулмон
ўрта
аср
даврида
шаклланган
мумтоз
адабий
анъаналардан
воз
кечиб
,
ўзгариб
бораётган
сиёсий
-
ижтимоий
воқеликни
тасвир
этишга
янги
бадиий
услублар
ва
ифодавий
тасвирий
воситалар
излай
бошлайди
,
жумла
-
дан
ғарб
адабиёти
тажрибасига
мурожаат
қилади
.
Мазкур
адабий
янгиланиш
жараёни
Миср
,
Сурия
ва
Ливанда
бошланиб
,
ХХ
асрнинг
60-
йилларига
бориб
Халиж
араб
мамлакатлари
бу
жараёнларга
жалб
қилинди
.
