39
9.
Turganbaev R.U. Qoraqalpoq tipiga mansub sur rangli qorako‘l qo‘ylarining
mahsuldorligini takomillashtirish. //Doktorlik dissertatsiyasi avtoreferati. Samarqand 2017, 52
bet.
10.
Tursunov X. Sur qo‘zilarda rangbaranglikning ifodalanishi va uni seleksiyalash
xususiyatlari. Nomzodlik diss.avtoreferati, Tashkent, 2007 19 bet.
11.
Xatamov A.X. Adir sharoitida turli etologik tipdagi qoraqalpoq sur qorako‘l
qo‘ylarining bio–mahsuldorlik xususiyatlari. Avtoref. q/x f.f. d. diss. 2019. 39 bet.
12.
Yusupov S.Yu., Gaziev A., Boboqulov N.A., Yuldashov N., Fazilov U.T., Hakimov
O‘.N. va boshqalar. Qorako‘lchilikda naslchilik ishlarini yuritish va qo‘zilarni baholash
(bonitirovka qilish) bo‘yicha qo‘llanma. Toshkent.: 2015. 31 b.
УЎК: 636.32/.38.082.4
Серпушт типдаги қоракўл қўйлари авлодларида қоракўл терилар ўлчами ва
вазнининг ўзгариши
М.М.Исмоилова-
докторант,
З.С.Кличев-
илмий котиб, қ-х.ф.ф.д.(PhD), катта илмий ходим
Қоракўлчилик ва чўл экологияси илмий тадқиқот институти
Аннотация: Мақолада эгиз ва ёлғиз типда туғилган қоракўл қўзиларидан олинган
қоракўл териларининг ўлчам ва вазн кўрсаткичларини таҳлиллаш натижалари
келтирилган.
Калит сўзлар: Қоракўл терилар, эгиз, ёлғиз,сатҳ, масса, катта, ўрта, майда
Summariy: The article analyzes the parameters of size and weight of black sheep skins
taken from twin and single lambs.
Key words: Black skins, twin, single, level, mass, large, medium, small
Кириш
. Мамлакатимизнинг чўл ҳудудларида урчитиладиган қоракўл зотли
қўйлардан озиқ-овқат маҳсулотларидан ташқари, саноат учун хом-ашё ҳам
етиштирилади. Тармоқда етиштирилаётган қоракўл териларига ташқи ва ички бозорда
талаб катта, аммо сўнгги йилларда қоракўл териларни ишлаб чиқариш ҳажмининг
камайиши кузатилмоқда. Қоракўл териларини баҳолашда сифати ҳамда сатҳининг
ўлчами бўйича баҳоланади.
Қатор муаллифларнинг [1; 2; 3] таъкидлашича қоракўл терилар сатҳи қўзиларнинг
тирик оғирлиги билан боғлиқ, лекин қўзилар тирик оғирлиги билан тери сатҳи ва
уларнинг товар хусусиятларининг қай даражада боғлиқлиги, ўзгарувчанлиги, бу
хусусиятларнинг турли шароитларда намоён бўлиши, авлоддан-авлодга ўтиш даражалари
батафсил ўрганилмаган. Шунинг учун ҳам бу масалаларнинг комплекс равишда
ўрганилиши, йирик сатҳли, бозор талабларига мувофиқ етиштирадиган қоракўл қўйлар
сурувларини яратиш имконини берадиган селекцион усулларни ишлабчиқариш
мумкинлигидан далолат беради. Кейинчалик уларнинг амалиётда қўлланилиши мавжуд
бўлган наслли қўйлар сифатини янада яхшилаш ва экспортбоп, кенг сатҳли терилар
ишлаб чиқиш салмоғини ошириш имконини бериши мумкин.
Қоракўл териларининг сатҳи уларнинг товарлик қимматини белгилайдидан асосий
кўрсаткичларидан бири ҳисобланади. Сатҳ канча катта бўлса унинг нархи ҳам шунча
юқори бўлади [4; 5; 6]. Шунинг учун қоракўлчиликда селекция наслчилик ишларини
олиб борилишда териларнинг сатҳ ва вазн кўрсаткичларини инобатга олиш зарур.
Тадқиқот мақсади.
Серпушт типли қоракўл қўйларидан олинадиган қоракўл
териларнинг сатҳ ва масса кўрсаткичларини ўрганиш ва таҳлилаш.
Тадқиқот манбаи
. Тадқиқотлар Самарқанд вилояти Нуробод туманидаги
қоракўлчиликка ихтисослашган “Тутли қоракўл замини” масъулияти чекланган
40
жамиятида парваришланаётган серпушт қора рангли қоракўл қўйлари авлодларида
ўтказилди.
Тадқиқот учун турли типда туғилган қўзилардан олинган қоракўл териларидан
фойдаланилди. Қоракўл тери учун қўзилар уч кунликда сўйилиб тери сатҳи умум қабул
қилинган услубда ўлчанди ва олинган натижалар 1-жадвалда келтириб ўтилди.
1-жадвал
Турли типда туғилган қўзилардан олинган қоракўл терилар сатҳ ўлчамлари
Кўрсаткичлар
n
Терилар ўлчами см²
Катта ўлчамли
терилар
(1100 см
2
-юқори)
Ўрта ўлчамли
терилар
(900 см
2
-1100 см
2
)
Майда ўлчамли
терилар
(700 см
2
-900
см
2
)
n
%
n
%
n
%
Эгиз типли қўзилар
22
9
40,9
10
45,5
3
13,6
Ёлғиз типли қўзилар 14
14
100
-
0
-
Жадвал маьлумотлари кўрсатадики эгиз типда туғилган қўзилардан олинган
қоракўл териларининг 40,9 фоизи катта, 45,5 фоизи ўрта ва 13,6 фоизи майда сатҳли
териларни ташкил қилган бўлса ёлғиз тида туғилган қўзилардан олинган қоракўл
терилари 100 фоиз катта ўлчамдаги териларни ташкил қилди.
2-жадвал
Турли типда туғилган қўзилардан олинган қоракўл териларнинг масса ўлчамлари
Кўрсаткичлар
n
Терилар ўлчами см²
Катта ўлчамли
терилар (1100 см
2
-
юқори)
Ўрта ўлчамли
терилар (900
см
2
-1100 см
2
)
Майда ўлчамли
терилар (700
см
2
-900 см
2
)
n
M±m
n
M±m
n
M±m
Эгиз типли қўзилар
22
9
280,0±2,07
10
261,1±1,5
3 241,7±1,8
Ёлғиз типли қўзилар
14
14
363,2±5,2
-
-
2-жадвал маьлумотлари кўриниб турибдики эгиз типли қўзилар тери массаси 9
донаси ёки 40,9 фоизида 280,0±2,07 граммни, 10 донаси ёки 45,5 фоизида 261,1±1,5
граммни ва 3 донаси ёки 13,6 фоизида эса 241,7±1,8 граммни ташкил қилган. Ёлғиз
типда туғилган қўзилар тери массаси эса 363,2±5,2 граммни ташкил қилганлиги
аниқланди.Бу эса сифатли ва енгил вазнга эга бўлган қоракўл терилар ишлаб чиқаришда
эгиз типли қўзилардан олинган терилардан фойдаланиш яхши самара беришини
кўрсатади.
Хулоса.
Серпушт типдаги қоракўл қўйларидан қоракўл тери ишлаб чиқаришда эгиз
типда туғилган қўзиларни қоракўл маҳсулоти учун танлаш самарали эканлигини
кўрсатди. Чунки, олинган қоракўл териларининг 86,1 фоизи катта ва ўрта сатҳли қоракўл
тери бўлиб, уларнинг вазн жиҳатидан ёлғиз типда туғилган қоракўл қўзилардан олинган
қоракўл терилар вазнига нисбатан анча енгил эканлиги қоракўл териларнинг товарлик
хусусиятини янада яхши эканлигидан далолат беради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1. Юсупов С. Ю. и др. Селекция и племенные ресурсы в каракульском овцеводстве.
Ташкент «Муҳаррир» нашриёти, 2010, стр. 202.
2. Кошевой М. А. Селекция и условия разведения каракульских овец. Ташкент, изд.
«Фан», 1975, 246 стр.
3. Дьячков И. Н. Племенное дело в каракульском овцеводстве, изд. «Фан», 1976, 153
стр.
4. Исмаилова, М. М., & Кличев, З. С. (2022). СПОСОБЫПОВЫШЕНИЯ
МНОГОПЛОДИЯ КАРАКУЛЬСКИХ ОВЕЦ. In
ОХРАНА ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ-
ОСНОВА БЕЗОПАСНОСТИ СТРАНЫ
(pp. 227-230).
41
5. Mirzakulovna, I. M., &Safarovich, K. Z. (2022). Dependence of Birth Type on Live
Weight and Body Dimensions in Black Korakola Lambs.
Periodica Journal of Modern
Philosophy, Social Sciences and Humanities
,
11
, 77-80.
6. Safarovich, K. Z. (2021). The Interaction of Wool Coat Length and Productivity in
Karakul Sheeps.
International Journal on Orange Technologies
,
3
(11), 67-69.
UOʻK: 636.32/38/082/11
TURLI RANGBARANGLIKDAGI SUR QORAKO‘L QO‘ZILARIDA
RANGBARANGLIKNING IFODALANISHI
M.X.Turanov
-q.x.f.d. (PhD), ilmiy
xodim
A.Gaziev
-q.x.f.d, katta ilmiy xodim
B.S.Mamatov
-q.x.f.d. (PhD), bo’lim mudiri
Qorakoʻlchilik va choʻl ekologiyasi ilmiy-tadqiqot instituti
Annotatsiya. Maqolada turli rangdagi sur rangli qorakoʻl qoʻzilarida rangning
ifodalanishi va uning namoyon boʻlishi haqida maʻlumot berilgan.
Kalit soʻzlar: rasm, ranglar, olmos, kumush, tanlov.
Annotation. The article provides information on the severity of color and its meaning in
Karakul lambs of sur colors of various colors.
Key words: painting, colors, diamond, silver, selection.
Kirish.
Ma’lumki, qorako‘l qo‘ylarida
rangbaranglik muhim ahamiyatga ega bo‘lgan
seleksion ko‘rsatkich hisoblanadi. Qorako‘l qo‘ylari turli rang(qora, sur, ko‘k va boshqalar)
hamda rangbaragliklarga(olmos, kumushsimon, po‘lati, havorang va boshqalar) bo‘linadi.
Ushbu rang va rangbarangliklar bilan tadqiqot ishlarini olib borish ma’lum bir qonuniyat va
uslublar asosida amalga oshiriladi. Ma’lum rangbaranglikning namoyon bo‘lish darajasini
kuchaytirish suruv bilan olib boriladigan aniq seleksion tadbirlar va uning darajasiga bog‘liq.
Bunday muhim tadbirlardan biri qo‘ylarni rangbaranglik bo‘yicha gomogen juftlash
hisoblanadi.
Buxoro surida mavjud bo‘lgan kumushsimon, tillasimon, olmos va binafsha
rangbarangliklari o‘ziga xos irsiy xususiyatlar bilan xarakterlanadi. Ularni turli variantlarda
juftlash ko‘zlangan rangbarangliklarning olinish darajalarini belgilaydi. Shu nuqtai nazardan sur
qo‘ylarni seleksiyalash samaradorligini oshirish uchun ularning genotipini baholash va uning
natijalaridan amaliyotda foydalanish muhim hisoblanadi [1, 2].
Rangbarangliklar bo‘yicha geterogen juftlash olib borishda olmos rangbarangligidagi
qo‘chqorlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi, ya’ni ushbu rangbaranglikdagi naslli
qo‘chqorlardan foydalanib olingan avlodlarda rangning ifodalanishi, rangning o‘tish keskinligi
hamda ushbu rangbaranglikdagi avlodlarning chiqimi yuqori bo‘ladi [3].
Tadqiqot maqsadi.
Turli rangbaranglikdagi sur qorako‘l qo‘zilarida rangbaranglikning
ifodalanishini o‘rganish tadqiqot maqsadi hisoblanadi.
Tadqiqotning usullari
. Ilmiy tadqiqotlarni bajarishda turli rangbaranglikdagi qo‘ylar,
ulardan olingan avlodlarni baholashda “Qorako‘lchilikda naslchilik ishlarini yuritish va
qo‘zilarni baholash (bonitirovka qilish) bo‘yicha qo‘llanma” dan foydalanildi [4].
Tadqiqot natijalari.
Buxoro suri zot tarkibiga kiruvchi qoraqalpoq va surxondaryo
suridan rangbarangliklarining ifodalanish darajasining o‘ziga xosligi bilan xarakterlanuvchi
qimmatli genotip hisoblanadi. Uning turli rangbarangliklari turli xil ifodalanishi bilan bir–
biridan ajralib turadi. Ushbu holatni shunday izohlash mumkinki, rangbaranglikning
ifodalanishi sur qorako‘l terilarida rangbaranglikni hosil qiluvchi jun tolalarining pastki
pigmentlangan va uchki turli darajada depigmentlangan (rangsizlangan) qismlarining ajralib
turish keskinligi va rangsizlangan qismining uzunligi va teri sathida aniq ko‘rinish hosil
