24
ЁШ КАЛАМУШЛАРДА
СТРЕСС ЧОҒИДА ИЧАК ФЕРМЕНТЛАРИ
ФАОЛЛИГИНИ ЎЗГАРИШИ ВА УНИ ФЕНАЗЕПАМ БИЛАН
КОРРЕКЦИЯСИ
Аскарьянц В.П.,
Тошкент педиатрия медицина институти
Организмнинг стрессга нисбатан жавоб реакциясига ҳазм тизими
деярли доимо жалб этилади. Ҳар хил турга мансуб жониворлар учун
тажовузкорлик мослашув аҳамиятига эга бўлиб, зооижтимоий хулқнинг
алоҳида шакли ҳисобланади ва хулқ реакцияларининг турга хос тўплами
билан характерланади. Ҳазм тизими аъзоларини организмнинг хулқига
боғлиқ тавсифи нормада ҳам стресс
чоғида ҳам етарлича ўрганилмаган.
Ишнинг долзарблиги:
ёш
тажовузкор гуруҳга мансуб каламушларда
иммобилизация стресси чоғида ингичка ичак фаолий ҳолатининг
феназепам транквилизатори таъсирида ўзгаришини ўрганиш билан
белгиланади.
Ишдан мақсад:
ёш тажовузкор гуруҳ каламушларида иммобилизация
стресси
чоғида
феназепамнинг
ингичка
ичак
ферментларининг
топогрфиясига ва энтероцитлар адгезиясига таъсирини ўрганиш.
Материаллар ва усуллар.
Тажрибалар вазни 180
-
200 г бўлган иккала
жинсга мансуб зотсиз оқ каламушларда ўтказилди. Тажовузкор гуруҳ
каламушларидан фойдаланилди.
Жониворларнинг тажовузкорлиги А.А.
Рылов усулида (1983)
аниқланди. Таъсирловчи сифатида электр импульсларидан фойдаланилди.
Уларнинг ҳар бири жониворларга 4 карра қўлланилди. Оғриқ билан боғлиқ
бўлган тажовузкорлик 88 та импульслар сериясига жавобан юзага келиши
мумкин бўлган 88 та “курашлар” сонидан “ўртача курашлар балли”
кўрсаткичи бўйича баҳоланди. “Курашлар ўртача балли” 45,6 дан 39,7 гача
бўлган каламушлар тажовузкор ҳисобланди.
Иммобилизация
стресси каламушларни 24 соат давомида мажбуран
ҳаракатсизлантириш йўли билан чақирилди.
Феназепам профилактика мақсадида 2 мг/кг дозада стрессдан
30 минут олдин каламушларнинг оғзи орқали юборилди. Назорат
гуруҳидаги каламушларга эквивалент миқдорда дистилланган сув
юборилди.
Ҳазм
ферментларининг фаоллиги қуйидаги усулларда аниқланди:
моноглицеридлипаза –
А.М.
Уголев ва М.Ю.
Черняховская (1969), глицин
-
1-
лейцин
-
дипептидгидролаза –
А.М.
Уголев ва Н.М.
Тимофеева (1969),
25
амилаза –
А.М.
Уголев модификациялаган Смит
-
Рой усулида (1969),
сахараза –
А.М.
Уголев ва Н.Н.
Иезуитова модификациялаган Neleon усулида
(1969), лактаза –
Dalhgvist усулида (1968). Ферментлар фаоллиги ингичка
ичак шиллиқ қаватининг ҳар 1 граммига нисбатан ҳисобланди, ҳамда
амилаза фаоллиги мг/мин/г да ва бошқа ферментлар фаоллиги
мкмоль/мин/г да ифодаланди. Олинган натижалар Стьюдент
-
Фишер
усулида статистик қайта ишланди.
Тадқиқотлар натижалари
Тажовузкор
гуруҳ
каламушларида
стрессгача
ферментлар
фаоллигининг топографияси ўзига хос хусусиятга эга бўлди. Жумладан,
моноглицеридлипаза
фаоллиги
барча
бўлимларда
юқорроқ.
Дипептидгидролаза фаоллиги градиенти учун дистал сегментда битта
чўққининг мавжудлиги хос, қолган сегментларда эса фермент фаоллиги
пастроқ ва ўзаро тенг. Максимал амилолитик фаоллик ўн икки бармоқли
ичакнинг иккита бўлимида ва проксимал бўлимда кузатилди, медиал
бўлимда –
пастроқ, дистал бўлимда –
энг паст.
Сахараза фаоллигининг энг юқори кўрсаткичлари ўн икки бармоқли
ичакка тўғри келди, каудал йўналишда кўрсаткичнинг аста
-
секин
пасайиши кузатилди, яъни проксомо
-
дистал градиент аниқ намоён бўлди.
Лактаза фаоллиги ўн икки бармоқли ичакда юқори, қолган учта
сегментда пастроқ ва тахминан бир
-
бирига тенг бўлди.
Ёш тажовузкор каламушлар гуруҳида стресс 10 та жонивордан
2 тасининг нобуд бўлишига олиб келди, яъни стресс натижасида ўлим
20% ни ташкил қилди. Стресддан кейин бутун ичак бўйлаб ферментлар
фаоллигининг тақсимланиши бир текисда бўлди.
Моноглицеридлипаза фаоллигининг пасайиши 6, 24 ва 48 соатдан
кейин ингичка ичакнинг тўртта соҳасида ҳам бир хилда бўлди. Шунинг
учун тақсимланиш назорат гуруҳидагидек бир хилда қолди.
Дипептидгидролаза фаоллиги ингичка ичакнинг дистал сегментида
6 ва 24 соатдан кейин пасайди, ичакнинг бошқа соҳаларида эса ўзгармади.
48 соатдан кейин фермент топографияси назорат гуруҳидаги каби бўлди,
яъни фермент фаоллигининг чўққиси ингичка ичакнинг дистал сегменти
томон силжиди, бошқа соҳаларда эса фермент фаоллиги пастроқ ва
тахминан тенг бўлди. Бу эса фермент фаоллигининг ичак бўйлаб
тақсимланишини тенглашишига сабаб бўлди.
Сахараза фаоллиги стрессдан кейин 6 соат ўтгач ингичка ичакнинг
барча сегментларида ўзгармай қолди. Иммобилизациядан кейин 24 ва
48 соат ўтгач энзим фаоллиги 12 бармоқли ичакда ва ичакнинг проксимал
сегментларида пасайди, дистал сегментларда эса ўзгармади. Шунинг учун
унинг тақсимланиши ичак бўйлаб бир текисда бўлди. Лактаза фаоллиги
стрессдан кейин 6 ва 48 соат ўтгач, ичакнинг барча соҳаларида назорат
гуруҳ каламушларидаги кўрсаткичдан фарқ қилмади.
26
Энтероцитларнинг адгезив хусусиятлари фақат 6 соатдан кейин
ичакнинг иккита юқори бўлимларида пасайди, 24 ва 48 соатдан кейин эса
меъёрий кўрсаткич қайд қилинди.
Хулосалар:
1.
Ёш тажовузкор гуруҳ каламушларида иммобилизация стресси
натижасида юзага келувчи ўлим ҳолати 20% ни ташкил этади. Барча
ингичка ичак ферментларининг фаоллиги сусаяди;
2.
Ферментлар фаоллигининг тақсимланиши бутун ичак бўйлаб бир
текис кечади;
3.
Феназапам ёш тажовузкор гуруҳ каламушларида ўрганилган барча
кўрсаткичларни тезда меъёрига қайтишига сабаб бўлади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
Зияева
LU
., & Мирзаахмедова
К. (2021). Применение препаратов
кальция для профилактики гипокальциемии,
in Library, 21(2), 297-299.
извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17232
2.
Каримов, Р., & Юнусов, А. (2022). Проблемы перекисного окисления
липидов в аспекте гепатопротекторов.
Library, 22(4), 109-117.
извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17306
3.
Каримова
Г.,
Aminov S
., & Дусмуродова
Ф. (2022). Влияние
дармонала и комплексных соединения фитина на углеводный обмен при
экспериментальном токсическом гепатите,
in Library, 22(1), 82-86.
извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17369
4.
Каримов
Р., Зияева
LU
., & Мирзаахмедова
К. (2020). Влияние фитата
кобальта, фитата магния и силибора на состав липидов сыворотки крови
при экспериментальном гепатите,
in Library, 20(1'), 122-
127. извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17299
5.
Мустакимова
Ф., & Ахраров
X. (2019). Физиологические и
психологические изменения в жизни подростка,
in Library, 79(1), 3-8.
извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17451
6.
Бабаджанова
Ф., Хамидова
3., Муминова
А., & Жабборова, Н. (2020).
Защитные системы желудочно
-
кишечного тракта.
in Library, 20(4), 145
–
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17704