Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
78
АҲОЛИ ХОНАДОНДАРИДА ҚУЁНЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
САҚЛАШ УСУЛЛАРИ КЕЛГУСИДАГИ ИСТИҚБОЛЛАРИ
Турсунов Хайрулло Шарофиддинович
Чорвачилик ва паррандачилик илмий
-
тадқиқот институти
,
Қуёнчилик селекцияси ва генетика маркази, катта илмий ходим, кишлоқ
хўжалиги фанлари номзоди
Аллашов Фарух
Серверович
Қуёнчилик
селекцияси ва генетика маркази, илмий ходими
Шоназаров Дилмурод Бабурович,
тадқиқотчи, Самарқанд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва
биотехнологиялар университети
Аннотация:
Ушбу мақолада қуёнчиликнинг халқ хўжалигидаги
аҳамияти келгусида ривожлантириш истиқболлари, сақлаш, асраш ва
боқиш усуллари ҳамда технологиялари ҳақида фикр юритилган бўлиб,
қуёнчилик маҳсулотларини инсон саломатлигидаги ўрни баён этилган. Қуён
зотлари ва уларнинг келиб чиқиши ҳамда маҳсулдорлиги, морфологияси
батафсил таъкидланган.
Калит сўзлар:
Пархез таомлар, гўшт, тери, мўйна, тивит, медицина
кузатувлари, қон томир касалликлари, енгил саноат, селекция ва наслчилик,
витаминлар, оқсил, қуён зотлари ва ҳоказо.
Abstract:
In this article, the importance of rabbit breeding in the national
economy is discussed, and the role of rabbit breeding products in human health is
discussed. Rabbit breeds and their origin, productivity, and morphology are
detailed.
Keywords:
Dietary food, meat, skin, fur, tivit, medical observations, vascular
diseases, light industry, selection and breeding, vitamins, protein, rabbit breeds, etc.
Аннотация
: В данной статье рассматривается значение
кролиководства в народном хозяйстве, а также обсуждается роль
продукции кролиководства в здоровье человека. Подробно описаны породы
кроликов, их происхождение, продуктивность и морфология.
Ключевые слова:
Диетическое питание, мясо, кожа, мех, тивит,
медицинские наблюдения, сосудистые заболевания, легкая промышленность,
селекция и разведение, витамины, протеин, породы кроликов и др.
Кириш
Ўзбекистон Републикаси президентининг бир қанча фармон ва
қарорлаида
қуёнчиликни ривожлвнтириш маҳсулот сифатини яхшилаш
бунинг учун мустаҳкам озуқа базасини яратиш имкониятлари ҳақида аниқ
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
79
фикр юритилган. Мамлакатимизнинг иқтисодий –
ижтимоий ва социал
ривожлантиришнинг 2022–2024 йилларда мўлжалланган даврда аҳолини
озиқ
-
овқатга бўлган талабини қондириш мақсадида, саноатни мўйнабоп
тери ва тивит билан таъминлашда қуёнчилик салмоқли ўрин эгаллайди.
Қуёнчилик қишлоқ хўжалиги ҳайвонларининг муҳим тармоғи ҳисобланиб,
битта она қуёндан бир йилда 70
-
80 кг гўшт, 30
-
35 дона мўйна олиш мумкин.
Қуёнчилик
халқ хўжалигида қуйидаги аҳамиятга эга:
1.
Аҳолини пархез гўшт билан таъминлайди. Таркиби таъми
жиҳатидан парранда гўштига тенг. Бу гўшт болалар боғчаси, мактаб
ўқувчилари, ҳомиладор, эмизикли аёллар, ошқазон ва юрак қон томир
касалликлари учун фойдаланган.
2.
Тивит олинади –
енгил саноат учун керакли ҳом ашё ишлаб
чиқариш ундан шарф, жемпер, пайпоқ, рўмол тўқилади.
3.
Теридан олинадиган –
аҳоли учун керакли бўлган палто, ёқа, телпак,
қўлқоп, пойафзал тайёрланади.
4.
Медицинада, биологик лабораторияларда илмий
кузатув
мақсадида ишлатилади.
5.
Мактабда зоология, одам анатомияси ва физиологияси, генетика ва
селекция дарсларини ўтишда қуёнчиликдан фойдаланилади.
6.
Ички органларидан, бош қисми, скелети, қонидан суяк ва қон уни
таёрланади.
7.
Чиқиндилардан қишлок хўжалик экинларининг ҳосилдорлигини
ошириш учун органик ўғит олинади.
8.
Келиб чиқиши ва унинг биологияси. Уй қуёнларининг барчаси
ёввойи қуёнлардан келиб чиқган, ватани Испания ва жанубий Франциядир.
Қуёнлар 2000 йил дастлаб қўлга ўргатилган кейин хонакилаштирилган.
Қуёнчилик
Европа мамлакатларида кенг тарқалган. Италия, Белгия,
Венгрия, Англия, Германияда, Францияда 110 млн бош қуён бўлиб, ҳар йили
250-
300 минг тонна гўшт етиштирилади. Италияда етиштириладиган
гўштнинг 7
-8
% қуён гўшти.
Тадқиқот мақсади
Ўзбекистонда
2022
йилда 93 тонна тирик вазнда гўшт, 372 минг дона
тери таёрланди, қуёнлар
23-
31,5 г сут эмади. Қуёнларда
дастлабки 3 сутка
оғиз сути бўлиб кейинчалик сутга айланади. Қуёнларда 8 жуфт сўрғич бор.
Қуён
сути таркиби қуйидагича, ёғ
13-
27%, оқсил 10
-
15%, сут қанди
1,8-
2,1%, минерал моддалар 2,6%. Қуёнларда сут бериш ҳам лактация
давомида ўзгарувчан бўлади. 1
кг 10 кунда 126,9 г
, 2
кг
10 176, 3
кг
10 147, 8,4
кг 10 кунда 47,9 г. Наслдор қуёнлар болалари 45 кунликда
800-
900 г. 60
-
70 кунликда 1,8
-
2 кг
-
га етади. 4 ойлигида 2,5
-
3 кг тирик вазнга
эга бўлади. Ўртача гўшт чиқими 60%. Қуёнлар 7
-
10 йил яшайди. Хўжаликда
фойдаланиш даври 2
-
3 йил.
Қуёнлардан
олинадиган маҳсулотига қараб қуйидаги гуруҳларга
бўлинади.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
80
1) Гўшт
маҳсулдорлиги
2) Тери маҳсулдорлиги
3) Тивит маҳсулдорлиги
Мамлакатимизда ҳар йили 200
-
300 минг тонна парҳез қуён гўшти
тайёрланади.
Ер юзида 60 дан зиёд қуён зоти бўлиб, Ўзбекистонда 20 дан ортиқ
зотлар кўпайтирилмоқда.
Ўзбекистонда боқиб урчитиладиган қуён зотлари мустахкам скелетли
қорин қисми айлана, тана узунчок, кўкраги кенг, орқа қисми узун тўғри ва
кенг оёғи йўғон терида жун қалин эмас, тирик вазни 5 кг, бола бериши
ўртача 7
-
8 тагача, суткалик сут бериши 184–207 граммни ташкил қилади.
Тадқиқот натижалари
Ўзбекистонда қуёнларни аҳоли хонадонларида сақлаш ва асраш ҳамда
гўшт учун парваришлаб боқишда турли усуллардан фойидаланади:
1.
Махсус қафасларда
2.
Махсус сеткали майдон ва яйловларда (волер усулида)
3.
Молхоналарда махсус уйчаларда эркин усулда шу билан бирга
аҳоли хонадонларида ер тўлаларда боқиб кўпайтириш йўлда қўйилган.
Энг қулай ва таннархи арзон махсус чуқурларда шароит қилиб боқиш йўлга
қўйилса мақсадга мувофиқ бўлади.
1-
расм. Ўраларда қуён
боқиш
Махсус чуқурларда ҳар томонлама қулай шароит қилиб аҳоли
хонаданларида ёки якка тартибда фаолият кўрсатаётган қуёнчи
тадбиркорларга ҳамда қуёнчилик билан шуғулланадиган фермер
хўжаликларда
чуқурлиги
1,5–2
метргача
бўлган
чуқурлардан
фойидаланилади, уларда бир неча оилалар жойлаштирилиб қуйидаги
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
81
тартибда ўрнатилади:
1.
Соя жой тепаликда танланади.
2.
100 200 бош учун 2 х 2 метргача ўлчамларда қурилади.
3.
Пастки қисми тахминан 20 25см қалинликда қум билан қопланади
ва ингичка тўр сомон тўшама билан қопланади.
4.
Деворлари шифер, тўр ёки цемент билан мустаҳкамланади
.
5.
Қуёнлар
уйчасига кириш ва чиқиш учун фанера билан тўсиб
қўядиган яшикчалар ўрнатилади.
Қуёнларни
боқишнинг волер усулида ҳар бир қуён учун 1 м майдон,
панжара баландлиги 1,5 метр тепаликдаги ҳудуд, сув учун дренаж билан, ер
ости сувлари сатҳи 2 метрдан паст, ер устидан камида 60 см чуқурликда ер
остини ҳимоя қилиш қатлами, қисман ёки тўлиқ ёмғир ёки қуёшдан
ҳимоялаш мақсадида соябон билан қопланиши, деворлардан бири елвизак
ва шамоллардан ҳимоя қилиниш мақсадида тахталардан ёки фанералар
билан ҳимояланган
бўлиши керак.
2-
расм. Вольерда қуёнларни боқиш
Волер усулида асраш хонадонларда қуён боқиш учун камроқ куч ва
вақт талаб қилинади, катта майдон уларнинг фаоллигини ва ўсиш
ривожланишини оширади, тоза ҳаво иммунитет тизимини мустаҳкамлайди
ва иқтисодий самарадорликни оширади.
Қуёнларни
волер усулида боқишда қуёнчаларни онаси ташлаб кетган
бўлса ҳам самарали ўсиш ва ривожланишини таъминлайди ва жуда кичик
қуёнчаларнинг омон қолиш имкониятини оширади. Энг асосийси
озиқлантиришни тўғри ташкил қилиш талаб этилади.
Хулоса
қилиб шуни такидлаш жоизки, аҳоли хонадонларида
қуёнларни боқишнинг бу икки усули ҳам катта харажатларни талаб
қилмайди ва иложи борича табиий шароитларда боқиш усулига яқин, яшаш
шароитларини яратишга имкон беради. Қуёнларни боқишда ер тўлаларда
ва ер устдаги волер усулида боқиш яхши натижа беради. Шамол ва
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
82
елвизаклардан ҳимоя қилади шу билан бир қаторда яхши ўсиб
ривожланишига шароит яратилади. Бундай қуёнларни боқиш усулини
барча қуёнчилик билан шуғулланадиган хўжаликларда, якка тартибда
фаолият кўрсатаётган тадбиркорларга ва ахоли хонадонларида қўшимча
даромад олиш мақсадида фаолият курсатаётган ишбилармонларга тавсия
этаман.
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 23 ноябрь,
ПФ
-199-
сонли фармони. Тошкент. 2023 й
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 11 сентябрдаги
ПФ
-158-
сонли ««Ўзбекистон –
2030» стратегияси тўғрисида»ги қарори.
Тошкент. 2023 й
.
3.
В.А.Аликаев ва бошқалар.”Внутренние незаразные болезни
сельскохозяйственных животных”
,
“Колос”
,
Москва
-
1972 г.
4.
В.С.Сысоев ва бошқалар. “Общая эпизоотология”, “Колос”, Москва
-
1974 г.
5.
Ўзбекистон республикасининг қонуни “Ветеринария тўғрисида”ги
“unlimited print” мчж нашриёти. Тошкент
-
2018 йил.
6.
А.Х.Холматов, Р.И.Рузиев ва бошқалар “Қуёнларни боқиш,
парваришлаш, кўпайтириш ва даволаш” бўйича ўқув қўлланма. Тошкент
-
2019 йил.
7.
Р.И.Рузиев ва бошқалар “Ёш қуёнбоқарлар учун услубий қўлланма”
Тошкент
-
2015 йил.
