baholashga salbiy ta’sir ko’psatuvchi yagona omil bu – ota-ona, xususan, onaning
farzandiga bo’lgan munosabatining yaxshi emasligidir.
Bizningsha, faqat yetarli darajada ota-ona mehridan bahra olmagan bolalargina
maktabgacha bo’lgan yoshdagi bolalikdayoq o’z imkoniyat va qobiliyatlarini
beqaror, o’ta tanqidiy baholaydi. Bizning fikrimizsha, shubhasiz, bolaning o’zi
haqidagi tasavvurlari kamdan-kam hollarda neytral, bahosiz xarakterga ega bo’lib,
o’ziga emosional-qadriyatli munosabat bilan bog’liq bo’ladi. Bu esa maktabgacha
bo’lgan yosh davomida Men-konsepsiyasining asosan affektiv, emosional-qadriyatli
tarkibiy qismlari shakllanishi va faqat bu davrning oxiriga kelibgina asosiy e’tibor
kognitiv sohaga o’tishidan dalolat beradi. Yuqoridagidan ko’rinib turibdiki, agar u
yoki bu masala bo’yisha ota-onaning qarashlarida muvofiqlik bo’lsa, bu holat
bolaning o’zini anglash jarayoni rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
Конвенция о правах ребенка. https://www.un.org/ru/global-issues/children
2.
Inomova M. O’zbek oilalarida bolalarni ma’naviy-ahloqiy shakllantirishda milliy
qadpiyatlar //O’zbek oilasining etnopsixologik muammolari: Pespublika ilmiy-amaliy
anjuman matepiallari. -T., 1999.- B. 38-40.
3.
Kapimova V.M. Oila psixologiyasi. Dapslik. Pedagogika oliygoxlari talabalari uchun.
-T.: Fan va texnologiyalar, 2008. -170 b.
4.
Musupmonova O. Oilada milliy tarbiya, shaxs-milliy xapaktepini shakllantirishning
muhim vositasi //Hozipgi zamonda etnopsixologiyaning muammolari: Pespublika ilmiy-
amaliy anjuman matepiallari.-T., 1990. -B. 39- 40.
5.
Munavvapov A.K. Oila pedagogikasi. -T.: O’qituvshi, 1994. - 112 b.
6.
Norbosheva M.O.
Muloqotga o’rgatish bola shaxsini shakllantirishning o’ziga xos
. Pedagogika va psixologiyada innovasiyalar.
7.
Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication technologies
//International Engineering Journal For Research & Development.
– 2021. – Т. 6. – С. 3-3.
8.
Toshpulatov F. U., Turopova R. B. Games that develop children's interest in the profession based on
game technology //Science and Education.
– 2021. – Т. 2. – №. 4. – С. 487-491.
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING SHAXS SIFATIDA
KAMOLOTIDA O’YIN TERAPIYASINING AHAMIYATI
Ne’matullaeva Sarvinoz Xushvaxt qizi TerDPI Pedagogika Instituti Pedagogika
va Psixologiya mutaxassisligi II bosqich magistranti
O’zbekistonda maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida interfaol metodlarini
amalga oshirishning metodik ahamiyati shakllantirish vazifalarini o’rganishning
muammolarini
F.B.Valixo’jayeva
7
,
Z.Rahimova,
N.Egamberdiyeva,
S.K.Annamuratova, S.Bulatov, SH.Munavvarov, H.Nurmatov, A.Sulaymonov va
boshqa tadqiqotchilar o’rganganlar.
7
Dolimova Davlatoy “Bolalarni qurish-yasashga o’rgatishda interfaol metodlaridan foydalanish metodikasi(tayyorlov
guruh misolida)” Namangan-2019 6-b
Uzluksiz ta’lim tizimining dastlabki bosqichi bo‘lgan va uning poydevorini
tashkil qiluvchi maktabgacha ta’lim hozirgi kunda ta’lim sifati va samaradorligini
belgilashda asosiy o‘rin egallaydi. Shu sababli maktabgacha ta’lim zamonaviy
talablar asosida bo‘lishi jiddiy ahamiyatga ega. Aytish joizki, har bir mashg‘ulot
avvalida tarbiyachi «bugungi pedagogik vaqtda bolalarga nimalarni o‘rgata
olaman?» degan savolni o‘z oldiga qo‘yishi va aniq maqsadni belgilab olishi zarur.
Shuning uchun har bir tarbiyachi tayyorgarlik modulini yaratishida pedagogik
vaziyat uchun ketadigan taxminiy vaqtni aniq belgilashi lozim.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, interaktiv usullarni qo‘llab tayyorlov
guruhida bolalarga o’yin terapiyasini o’tkazish borasida tajriba-tadqiqot
mashg‘ulotining tarbiyachi tomonidan tayyorgarlik moduli va mashg‘ulot
ishlanmasidan namuna keltiramiz (2-rasm)
8
.
Albatta bu ko’proq nazariy bilimlarni mustahkamlaydi, ammo ushbu
jarayonda bolalarning sezgi organlari va shu bilan birga intelektual salohiyati ham
rivojlanishiga yordam beradi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida o’yin terapiyasini qo’llashning ko’plab
usullari mavjud.
O'yin terapiyasida ishlatiladigan o'yinchoqlar va materiallar quyidagilarni
ta'minlashi kerak:
9
•
bola uchun muhim bo'lgan muloqot sohalarini modellashtirish va o'ynash,
odatiy ziddiyatli vaziyatlar (oilada, bolalar bog'chasida, maktabda, kasalxonada,
ko'chada va hokazo);
•
salbiy hissiy holatlarni ifoda etish qobiliyati;
•
shaxsiy fazilatlarni rivojlantirish (ishonch, ijobiy obraz, tashvishlarni
kamaytirish va boshqalar);
•
aqliy rivojlanish ehtimoli.
Barcha o'yinchoqlarni uchta katta guruhga bo'lish mumkin:
10
•
tajovuz va qo'rquvga javob berishga yordam beradigan o'yinchoqlar:
o'yinchoq askarlar, harbiy texnika, sovuq va o'qotar qurollar, kishan, shovqinli
musiqa asboblari, bo'rining niqoblari, yirtqich hayvonlar va boshqalar;
•
ijodiy o'zini namoyon qilish vositalari: plastilin, loy, bo'yoqlar, qalam, qum,
suv, qalamlar, konstruktorlar, qurilish bloklari va boshqalar.
8
Irisova S.R. “Maktabgacha ta’limni rivojlantirishda interaktiv metodlardan foydalanishning ahamiyati”
ZAMONAVIY TA’LIM / SOVREMENNOE OBRAZOVANIE 2016, 10 67-b
9
https://gigafox.ru/uz/rody/igroterapiya-kak-metod-psihologicheskoi-korrekcii-igrovaya-terapiya/
10
«O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim tizimini modernizatsiyalashtirish – yuksak ma’naviyatli kelajak avlodni
tarbiyalash negizidir» mavzusidagi Respublika ilmiyamaliy anjumani materiallari. – T., 2009.
O'yinchoqlar etarlicha sodda bo'lishi kerak, chunki ularning o'yin terapiyasidagi
vazifasi bolaga o'ziga xos rolni bajarishga yordam berishdir, va ko'ngilochar,
murakkab o'yinchoqlar bolaning o'tirish va ular bilan o'ynash istagini qo'zg'atadi.
O'yin terapiyasida qo'llaniladigan o'yinlar majmuasiga tuzilgan o'yin materiali va
syujeti bo'lgan o'yinlar va tuzilmagan o'yinlar kiradi.
Birinchi turga "oilada" (odamlar va hayvonlar) o'yinlari, tajovuzkor o'yinlar,
qo'g'irchoqlar bilan o'yinlar (qo'g'irchoq teatri), konstruktiv va buzg'unchi niyatlarni
ifoda etuvchi qurilish o'yinlari va boshqalar kiradi.
Strukturasiz o'yinlarga harakatli o'yinlar - mashqlar (sakrash, toqqa chiqish), suv,
qum, loy bilan o'ynash, barmoqlaringiz bilan chizish, cho'tka, pastel va rangli
qalamlar kiradi.
11
Tuzilmagan material bilan o'ynash, ayniqsa, o'yin terapiyasining dastlabki
bosqichlarida, bolaning his-tuyg'ulari hali namoyon bo'lmagani va u tomonidan
amalga oshmaganida muhim ahamiyatga ega. Suv, qum, bo'yoqlar, loy bilan o'ynash
o'z his -tuyg'ularingizni yo'naltirilmagan shaklda ifodalashga imkon beradi.
Keyinchalik, terapiya paytida, diqqat, odatda, bolaning his -tuyg'ulari va
tajribalarini, shu jumladan, tajovuzkor, ijtimoiy maqbul usullarni ifoda etishga yo'l
ochadigan tuzilgan o'yinlarga o'tadi
12
.
Umumiy qilib aytadigan bo’lsak maktabgacha ta’lim tashkilotlarida o’yin
terapiyasi barcha guruhlarda qo’llanilishi mumkin. Ushbu o’yin terapiyasida
qo’llash mumkin bo’lgan metodikalar bola shaxsiyatining psixologik va jismoniy
jihatdan yoshga mos tarzda rivojlanishiga yordam beradi. Ushbu masalada
innovatsion yondashuvlarning sohada qo’llanilishi mutaxassislardan alohida
pedagogik mahorat va tajribani talab qiladi.
ADABIYOTLAR
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi 2020 yil 24 yanvar).
2.
Dolimova Davlatoy “Bolalarni qurish-yasashga o’rgatishda interfaol
metodlaridan foydalanish metodikasi(tayyorlov guruh misolida)” Namangan-2019
6-b
3.
Irisova S.R. “Maktabgacha ta’limni rivojlantirishda interaktiv metodlardan
foydalanishning ahamiyati” ZAMONAVIY TA’LIM / СОВРЕМЕННОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 10-son. 67-b
4.
Рамакаева Е. Одаренные и дети индиго: как их распознать. //
«Бошланғич таълим», 2016, 3-сон.
5.
https://gigafox.ru/uz/rody/igroterapiya-kak-metod-psihologicheskoi-
korrekcii-igrovaya-terapiya/
6.
«O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim tizimini modernizatsiyalashtirish –
yuksak ma’naviyatli kelajak avlodni tarbiyalash negizidir» mavzusidagi Respublika
ilmiy amaliy anjumani materiallari. – T., 2009.
11
https://magazinalsu.ru/uz/psihologicheskie-osobennosti-razvitiya-detei-doshkolnogo.html
12
Barkamol avlod orzusi. To‘plam. / Tuzuvchilar Sh.Quronov, H.Saidov, R.Ahliddinov. – T.: «Sharq», 1999.
7.
С.Неъматуллаева, Студенческий вестник 2020 «Психология детей в
возрасте 5-7 лет»
8.
S.Ne’matullayeva 2022
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida o’yin
terapiyasini qo‘llashning psixologik usullari
9.
S.Ne’matullayeva Eurasian Scientific Herald (ESH) 6, 172-176
10.
Личное развитие и характеристика отношений в
11.
S.Ne’matullayeva 2022 ЎзМУ хабарлари 1, 138-140
tashkilotlarida o`yin terapiyasini qo’llashda innovatsion usullar
12.
Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication
technologies //International Engineering Journal For Research & Development.
– 2021. – Т. 6. –
С. 3-3.
13.
Toshpulatov F. U., Turopova R. B. Games that develop children's interest in the profession based
on game technology //Science and Education.
– 2021. – Т. 2. – №. 4. – С. 487-491.
OʻQUVCHILARNING QOʻRQUVINI KORREKSIYA QILISHDA ART-
TERAPIYA USUL VA VOSITALARINING O’RNI
Qayumova Samigul Zokir qizi TerDPI Psixologiya kafedrasio’qituvchisi
Hozirgi kunda oʻquvchilarni ma’naviy, axloqiy, jismoniy barkamol, keng
fikrli shaxs sifatida kamol toptirish, bugungi kunning asosiy vazifasi sanaladi.
Jumladan, Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 12-iyuldagi 577-sonli qarorida
“Psixologik xizmatning maqsadi oʻquvchilarning ma’naviy va aqliy rivojlanishi,
barkamol shaxs sifatida shakllanishi, faol ijtimoiy moslashuvi va ularning yosh
davrlari boʻyicha rivojlanishida salomatligini muhofaza qilish, uzluksiz ta’lim
jarayonida oʻzligini anglash, individual psixologik xususiyatlari, shaxsiy
imkoniyatlari va namayon etishlari uchun psixologik-pedagogik shart - sharoitlar
yaratishdan iborat”[1]dir deb koʻrsatilgan.
Darhaqiqat, hozirgi vaqtda maktab amaliyotida psixologik xizmatni samarali
tashkil etish chora-tadbirlari koʻrib chiqilib, amaliyotga joriy qilinmoqda.
Shuningdek, psixologik xizmatning tarkibiga kiruvchi art-terapiya vositalarini
qoʻllash usullari ishlab chiqilmoqda. Jumladan, jamiyatda ijodkor, tafakkuri keng
shaxsni rivojlantirish bugungi kunning talablaridan boʻlib, bu talabni bajarishda art-
terapiyaning oʻrni beqiyosdir. Art-terapiya-bu psixoterapiyaning bir qismi sifatida
paydo boʻlgan amaliyot sohasi boʻlib, o’zini erkin ifoda etish vositasi sifatida,
ishonch, bag’rikenglik va insonning ichki muhitiga e’tibor muhitini anglatadi. Art-
terapiya bolalarda ijobiy his tuyg'ularni uyg’otadi, befarqlik va tashabbusning
yetishmasligini yengishga, faolroq hayotiy pozitsiyani shakllantirishga yordam
beradi. [3]
Art-terapiya “qayta kashf etilgan” amaliyotlardan biri boʻlib, mahalliy
tadqiqotchilar orasida qiziqishga sabab boʻldi. Psixoterapevtik ishning bir turi
sifatida bu san'atning terapevtik maqsadlarida foydalanish boʻlib, “mijozlarni” turli
