XXI CENTURY RENAISSANCE IN THE PARADIGM OF SCIENCE,
EDUCATION AND TECHNOLOGY INNOVATIONS
154
ФОНЕТИК-ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ ЎЗГАРИШЛАРИ ВА ТАЪСИР
ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР
Жуманиязова Ф.И.
Нукус, Узбекистан
ф.ф.ф.д., доцент в.в.б.,
Бердах номидаги Қорақалпоқ Давлат Университети
Аннотация:
Ушбу мақолада тилшиносликда бошқа (хорижий) тилни ўзлаштириш
жараёнида юз берадиган интерференция, икки тилилик шаройитида фонетик
тизимнинг мос келмаслиги натижасида келиб чиқадиган фонетик интерференция
тушунчалари таҳлил қилинган.
Калит сўзлар:
интерференция, икки тиллилик, фонетик тизим, фонетик
интерференция
Фонологик эшитишнинг хусусиятлари ҳақидаги анъанавий тасаввурларга
кўра, ҳар қандай тил эгаси нотаниш товушни таниш деб талқин қилади, яъни ҳар
қандай товуш кетма-кетлигини она тили фонемалари кетма-кетлигига
айлантиради.Тилни ўзлаштириш жараёнида бошқа тил вакиллари нутқнинг товуш
талаффузи она тили товуш муҳити ва ўзга тилнинг фонемик тизимидаги
бузилишларнинг қандайдир тартибсиз жамламаси (конгломерати)ни ифода этади.
Бу ҳолатга алоқага киришаётган тилларининг оралиқ фонетик мувофиқлиги (кенг
маънода) термини жуда мос келади. Агар таълимнинг дастлабки босқичида уларда
она тили бирликлари устунлик қилса, кейинчалик икки тиллиликнинг
ривожланиши жараёнида она тили бўлмаган тилнинг таъсири кучаяди (айниқса,
ўқитиш тил муҳитида амалга оширилса). Бу координатив икки тиллилик
шароитида она тили бўлмаган тизимда оралиқ мувофиқликларнинг аста-секин
қайта туғилишига олиб келади.
Бошқа (хорижий) тилдаги нутқда интерференция натижасида юзага
келадиган фонетик хатолар мажмуаси одатда акцент деб аталади. Фонетик акцент
тилни мукаммал билмаслик белгиларидан бири деб ҳисобланади. У тизимнинг
бузилишини ҳам, меъёрнинг бузилишини ҳам акс эттириши мумкин. Аммо икки
тил эгаси нутқидаги ҳар қандай фонетик бузилишни хардоим акцент деб санаб
бўлмайди, фақатгина асл тилида сўзловчининг идрок этишда актуаллашган
бузилиш аҳамиятга эга бўлади. Бунда ушбу тилни ўрта даражада эгаллаган, ўз она
тилида тажрибаси юқори бўлмаган, лекин ўз адабий тилини етарлича биладиган
чет элликнинг фикри инобатга олинади. Бироқ фақатгина тилшунос чет тилида
сўзлашувчилар нутқидаги бузилишларнинг моҳиятини тўғри талқин қила олади.
Акцент борасидаги тадқиқотлар, яъни икки тил эгаларнинг нутқида иккинчи
даражали тил тизимининг фонетик бузилиши, чет эллик сўзлашувчилар нутқида
ўзига хос фонетик бузилишларга йўл қўйилиши ёки аксинча, йўл қўймаслик
масаласини ўрганиш алоҳида аҳамиятга эга. Одатда, она тили бўлмаган тилдаги
нутқ, ҳатто уни билиш юқори даражада бўлса ҳам, ушбу тил тизими ва меъёрлари
талабларига мувофиқ фонетик жиҳатдан қатъий барқарор бўлмайди, бу эса алоқа
жараёнини турли даражада мураккаблаштиради, уни самарасиз, баъзан эса
XXI CENTURY RENAISSANCE IN THE PARADIGM OF SCIENCE,
EDUCATION AND TECHNOLOGY INNOVATIONS
155
бутунлай имконсиз қилади. Фонетик жиҳатдан нотўғри нутқ тингловчидан унинг
мазмунини идрок этиш учун муайян ҳаракатларни талаб қилади. Қўпол
хатоларнинг кўплиги нафақат тингловчининг, балки артикуляр қийинчиликлар
туфайли мулоқотда ноқулайликни бошдан кечираётган сўзловчининг ҳам
мулоқотга қизиқишини уйғотмайди. Масалан:
Корейс тилида
1)
음료수
[
음뇨수
] -
/ымнёсу/
- ичимлик
2)
삶
[
삼
] -
/сам/
- хаёт
3)
읽다
[
익따
] -
/иктта/
- ўқимоқ
Юқорида келтирилган мисолларда меъёрлашган вариантда [
음료수
], [
삼
],
[
익따
] унли товушнинг тушиши кузатилади. Интерференцион ўзгаришлар ундош
товушларнинг қўшилиб кетиши туфайли юз беради.
Аммо хорижий тилларда сўзлашувчи суҳбатдошнинг нутқида объектив
равишда пайдо бўладиган фонетик бузилишлар ушбу тилда она тили сифатида
сўзлашувчининг салбий муносабатини келтириб чиқармайди. Мулоқот амалиёти
шуни кўрсатадики, уларнинг баъзилари идрок этиш жараёнининг семантик
йўналиши маъносида шунчаки эътибордан четда қолиши мумкин. Бошқа ҳолларда,
она тилида сўзлашувчи, гарчи у бузилишларни сезса ҳам, уларга жиддий эътибор
бермайди, гўё уларни “кечиради” ва маълум даражада уларнинг мавжудлигига йўл
қуяди. Баъзи бузилишлар – “қандай ёқимли акцент!” деган ижобий ҳиссий баҳога
эга бўлиши мумкин. Масалан: Аммо она тилида сўзлашувчининг маълум
бузилишларга йўл қўйилиши ҳақидаги ғояси унинг онгида тил тизими ва ундаги
нутқ алоқаси меъёрлари билан тартибга солинади.
Тилдаги ўзгаришлар доимо тадқиқотчиларнинг эътиборини тортиб
келмоқда, чунки бу соҳадаги ишлар катта амалий аҳамиятга эга. Бундай
тадқиқотлар учун материаллар етишмаслиги кузатилмайди. Бундан ташқари,
статистика шуни кўрсатадики (тил соҳасидаги ҳар қандай статистик
маълумотларнинг тахминий хусусиятини ҳисобга олган ҳолда), сўзлар ва иборалар
кўпроқ, фразеологик ва синтактик ифодалар эса камроқ ўзлаштирилади, бироқ
охирги вақтларда вазият бир оз ўзгариб, синтактик (структуравий) ўзлашмалар ҳам
учраб туради.
Корейс тили луғат бойлигининг ортиши мамлакат иқтисодиёти юксалиши,
халқаро иқтисодий муносабатларнинг кучайиши туфайли корейс тилига чет
тиллардан кўплаб сўзлар ўзлашиши билан изоҳланади. Бироқ лингвистик
ўзлаштириш сабаблари орасида экстралингвистик, ташқи (булар одатда ижтимоий,
ақлий, эстетик, тарихий сабабларни ўз ичига олади) ва соф лингвистик, ички
сабабларни ажратиб кўрсатиш керак. Масалан,
컴퓨터
– /кхомпхютхо/-
“компьютер”,
인테넷
-
/интхонет/
-“Интернет”,
타이머
–
/тхаймо/
- “таймер”,
XXI CENTURY RENAISSANCE IN THE PARADIGM OF SCIENCE,
EDUCATION AND TECHNOLOGY INNOVATIONS
156
프린터
–
/пхринтхо/
- “принтер” каби сўзлар ўзлари белгилаган денотатлар
билан бир вақтда ҳаётимизга кириб келди. Ушбу гуруҳ ичида қабул қилувчи тил
(рецептор) учун янги реалияларни билдирувчи, лекин айни пайтда манба тилда мос
келадиган эквивалентларга эга бўлмаган жуда кичик сўзлар гуруҳини ажратиб
кўрсатиш керак.
Хорижий тиллардан сўз ўзлаштиришда яна бир – ижтимоий-психологик
сабаб бўлиб, у экстралингвистик (тилдан ташқари) ва интралингвистик (тил
ичидаги) сабаблар ўртасида оралиқ ўринни эгаллайди. Гап шундаки, баъзан манба
тилда қабул қилувчи (рецептор) тилга қараганда, маълум бир реалияни ифодаловчи
семантик жиҳатдан тўғрироқ, қисқароқ, этимологик “шаффоф” сўз бўлади ва бу
ҳам хорижий сўзни ўзлаштиришга, кейин эса асл корейсча сўзни фойдаланишдан
сиқиб чиқаришга сабаб бўлади.
Хулоса қилиб айтсак, фонетик интерференция кўпроқ нутқда намоён бўлади.
Уни ўрганиш вазифаси корейс тилида сўзлашувчи бошқа тил гуруҳи вакиллари
билан алоқада бўлганида, унинг лексик бирликларини ўз она тили меъёрларига
қандай мослаштиришини аниқлашдан иборат; фонетик интерференция нутқни
қабул қилишда ҳам, ҳосил қилишда ҳам намоён бўлади. Ўз навбатида, бу
иккиламчи тизим тилидаги нутқда эшитиш-талаффуз қобилиятларининг
иерархияси ва ўзаро таъсирининг бузилишида намоён бўлиб, пертцептив ва
артикуляция асосларига таъсир қилади. Эшитиш қобилиятлари маълум тил тизими
ва меъёрига мувофиқ шаклланади.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:
1.
Kang H-S. Phonological variation in glides and diphthongs of Seoul Korean: Its
synchrony and diachrony (Doctoral diss., Ohio State University), 2007.
2.
Kang O. Korean prosodic phonology (Doctoral diss., University of Washington),
1992.
3.
Kang Y. The phonetics and phonology of coronal markedness and unmarkedness
(Doctoral diss., MIT), 2000.
4.
Kim Jimin, Yoon Shinae, Lee Eunju. Korean pronunciation guide// Proceedings of
the 21th International Congress of Phonetic Sciences. Korea: Darakwon, 2017. – рр.147-
170.
5.
Jumaniyazova F. I. PHONETIC INTERFERENCE IN ACQUIRING THE
KOREAN LANGUAGE //Deutsche Internationale Zeitschrift für zeitgenössische
Wissenschaft. – 2021. – №. 16. – С. 45-46.
6.
Jumaniyazova F. I., Eshimbetova G. S. KONGLISH AND ITS INFLUENCE ON
EVERYDAY SPEECH //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PHILOLOGICAL
SCIENCES. – 2022. – Т. 3. – №. 04. – С. 25-30.
