20
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1.
Даркулова, К. Н. Ударение или сингармонизм? / К. Н. Даркулова // Научное обозрение:
гуманитарные исследования. – 2013. – № 3. – С. 66-74. – EDN RDQYZJ.
2.
Джунисбеков А. Сингармонизм в казахском языке. Алма-Ата: Наука, 1980. 77 с.
3.
Жҥнісбек Ә. Қазақ тіл білімінің мәселелері – Алматы: «Абзал-Ай» баспасы, 2018. – 368 бет.
https://tilalemi.kz/books/2018019.pdf
4.
Сингармология или неизвестный сингармонизм. Жунисбек А. –Алматы, «Абзал-Ай»
https://tbi.kz/wp-content/uploads/2020/10/Алимхан-ЖУНИСБЕК.pdf
ЕКІ ТІЛДІ ОРТАДА ӚСУДІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ
Ермекбаева А.Ш.
1
, Мейірбеков А.А.
2
, Әбдірәсіл Л.
3
, Чарыев М.
4
, Бұғұбай А.
5
1,2
Ағылшын филологиясы және аударма ісі кафедрасының аға оқытушысы, PhD
3,4,5
Ағылшын филологиясы және аударма ісі кафедрасының 4 курс студенті
1,2,3,4,5
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Түркістан қ.,
Қазақстан
asylbek.meiirbekov@ayu.edu.kz
myrat.charyyev01@mail.ru
Резюме:
Количество детей, растущих в двух или более языковых средах, в настоящее время очень
велико в обществе. Поскольку Казахстан является многонациональным государством, эта тема
очень актуальна. Цель исследования-выявить преимущества и недостатки роста в двух или более
полиязычных средах. Для этого были поставлены следующие задачи:
-сбор общих сведений о билингвизме;
-обзор исследований с людьми, которые выросли в двух или более языковых средах;
-изучение плюсов и минусов;
Ключевые слова:
двуязычный, многоязычный, билингвизм, сравнение, возможность.
Summary:
The number of children growing up in two or more language environments is currently very
high in society. Since Kazakhstan is a multinational state, this topic is very relevant. The aim of the study
is to identify the advantages and disadvantages of growth in two or more multilingual environments. To
do this , the following tasks were set:
-collecting general information about bilingualism.;
-review of studies with people who grew up in two or more language environments;
-study of the pros and cons.
Keywords:
bilingual, multilingual, bilingualism, comparison, opportunity.
Кіріспе
Екі тілділік (билингвизм) бірнеше мағынаға ие. Вебстер сӛздігінде «Екі тілділік» ұғымын
былай келтіреді: « Екі тілде сӛйлей алу және оны қолдану, екі тілде де ана тіліндегідей таза
сӛйлеп, кҥнделікті ауыз екі тілде пайдалану» [1].
Екі тілде еркін сӛйлейтін адамдарды билингуал адам дейміз.
Хамерс және Бланк билингвизмды былай деп тҥсіндіреді ―Екі тілді қауымдастықта тілдер
кодқа айналалы, нәтежиесінде екі тілдік код бір алгоритмді жасайды cол қауымдастықтағы
адамдарды билингвисттер дейміз‖ [2].
Билингвизм - қостілділік, дербес екі тілде бірдей ойлап, жаза білетін ӛнер адамдарының
психологиясын зерттейтін тіл білімінің әлеуметтік саласы
[3].
Әсіресе екі тілді қатар пайдаланатын ӛнер қайраткерлерінің шығармашылығына ерекше
назар аударатын ғылыми бағыт. Осы екі жақты кӛз қарастан бӛлек билингвизмнің анықтамасында
осы екі пікірдің бел ортасында жасалған тұжырымдар да бар. Мысалы Титон билингвизм – ӛзінің
ана тілінен басқа тілде, сол тілдің құрылымдары мен концепсиясын пайдалана отырып сӛйлеу деп,
яғни жәй ғана ӛз тілінен келесі тілге аударма жасау емес, сол тілде ойлау деп айтады [
4
].
Сондықтан билингвизмді бір анықтамаға сыйдыру қиын. Осы орайда баса назар
аударатынымыз екі немесе одан да кӛп тілді еркін қолдана алатын жандар болмақ. Екі немесе одан
да кӛп тілді баланың бойына сіңіру ӛте ерте жастан басталады. Отбасында ата-анасы екі тілде
сӛйлейтін бала, автоматты тҥрде екі тілді меңгеріп шыға алады. Мәселен, бала кҥтушісінің басқа
тілде сӛйлеуі, баланың кҥнделікті ӛмірде онымен қарым-қатынасы арқылы, бала кішкентайынан
21
екі тілді ҥйрене алады. Немесе отбасы басқа елге кӛшіп келгенде, баланың білім ордасында басқа
тілде, отбасында басқа тілде қарым-қатынас жасауы және ең маңызды фактор мҥмкіндігінше
кішкентай кезінен, екі тілде сӛйлеп, жазып, тыңдап, оқып бастауы қажет.
Зерттеу жұмысының әдістемесі.
Зерттеу жұмысын жазу ҥдерісінде бір ғана тілді және екі
тілді ортада ӛскен балалардын даму ерекшеліктерін салыстыру, анализ жасау секілді зерттеу
әдістері қолданылды.
Кӛп жағдайда екі немесе одан да кӛп тілді ортада ӛсудің әсері оң. Себебі бала кӛп тіл
білумен бірге ата-анасына жақын болып келеді немесе осы бірнеше тілді менгеруінің арқасында
басқа адамдармен қарым-қатынас жасау жеңілдей тҥседі, тіпті ата-әжесімен сӛйлесу қиындық
тудырмайды. Және екі немесе кӛп тілді болып, ӛсіп жетілу сонымен қатар баланың академиялық
қабілеттерінде арттырады. Ғалымдардың айтуынша екі не оданда кӛп тілде сӛйлеу мидың жақсы
жҥмыс жасауына кӛмектеседі. Сонымен қатар есте сақтау, жаңа нәрсені ҥйрену жеңіл болады.
Олардың ойлау қабілеттеріде ерекше болады. Себебі, кішкентайынан екі тілдің мәдениетін бойына
сіңіріп, ӛмір бойы екі әртҥрлі мәдениетті ҥйреніп, тҥсініп, құрметтей біледі.
Басқада артықшылықтары билингуал адамдар жұмысқа орналасуы жеңіл, әрі шетелде
жұмыс жасауға мҥмкіндігі молырақ. Ӛйткені, қазіргі таңда кӛп тіл білетін мамандар әр салада
қәжет. Кемшіліктері Фернольдттың зерттеуі бойынша билингуал баламен кӛп монолингуал
баланың тілді ҥйренуі бойынша салыстырма нәтижесінде монолингуал бала ана тілін тез әрі
жақсырақ менгерген. Ӛйткені бір тілді ортада ӛскен бала бір тілде қарым-қатынас жасап, бҥкіл
уақытын бір ғана тілді дамытуға арнап, билингуал ортада ӛскен баладан денгейі жоғары болады.
Бірақ бұл уақытша, екі тілді немесе одан кӛп тілді ортада жетілген бала, 2-3 жыл ішінде
монолингуалды яғни бір тілдік ортада ӛскен баланы оңай қуып жете алады [5].
Ғалымдар осы тақырып бойынша зерттеулер жҥргізген. Кӛпшілігі зерттеуінде кӛп тілді
ортада ӛскен баланың ерекшелігіне баса назар аударған, алайда ерекшелігінен бӛлек кемшіл
тұстары да бар. Сол кемшіліктерге де мән бере отырып, жҥргізген зерттеуі әдістері бойынша
билингуал екі ата-анадан сұхбат алынды.
Сұхбаттасқан екі ата-аналарда билингуал ортада дҥниеге келмеген. Біріншісі тҥрікмен
және қазақ тілдерінде сӛйлей алса, екіншісі тек қазақ тілінде сӛйлей алады. Тҥркімен тілінде
сӛйлей алатын яғни ана тілі тҥркімен екі баласымен Тҥркістанда тұрады, мемлекеттік тілі- қазақ
тілі. Қанша балаларына ҥйретіп кӛргенімен, тҥркімен тілін ҥйрену барысында қиындықтар
кӛбейеді. Себебі қажеттілік жоқтығын тҥсінеді. Екі тілдің дыбыстану ерекшеліктері де әсер етеді.
Бірінші отбасында екі тілді балаларға ҥйрету қиынға соқпайды. Себебі олар Тҥркіменстанда
тұрады, ол жерде кҥнделікті ӛмірде екі тілді бірдей қолданылады. Сондай ақ анасы ӛзі билингуал
ӛскен соң қалай ҥйрету керектігін білді. Ойындар, ертегілер, жаттығулар, әріп ҥйрену ҥшін және
сол тілде тҥстерді ҥйрену ҥшін кітаптар пайдаланады және бұл әдіс жемісті болды.
Қорытынды.
Зерттеу нәтижелерін қорытындылай келе, келесідей қорытынды жасауға
болады: Билингвизм - жеке адамның немесе қоғамның екі немесе бірнеше тілді меңгеруі.
Екі тілді
меңгеруді зерттеу ӛте маңызды, ӛйткені ол академиялық кӛрсеткіштерге нақты әсер етуі мҥмкін .
Зерттеулер кӛрсеткендей, сӛздік қоры оқу ҥлгерімі мен сауаттылықтың кӛрсеткіші болып
табылады.
Екі тілді адамдардың танымдық құрылымы әр тҥрлі .
Нақтырақ айтсақ, IQ
факторлардың кӛп болуымен тҥсіндіріледі; Бұл дегеніміз, даму барысында бірнеше тілді
білетіндерде танымдық қабілеттер әртараптандырылады. Сауалнама нәтижесінде екі ата –анада,
екі немесе кӛп тілді ортада ӛсудің жақсы жақтарымен қатар жаман жақтары бар екенін айтты.
Жақсы жақтары жаңа тіл ҥйренуге деген талпыныстары артып, шет елге шығу, жұмыс табу
мҥмкіндіктер кӛбейеді. Жаңа кӛзқарастар қалыптастырып басқа мәдениетттерге тез ҥйренісіп,
адаптация жаcау оңай болады. Екінші ананың айтуынша кӛп тіл білудің қаншалықты жақсы
жақтары кӛп болсада, баланың ӛзі екінші тілді ҥйренуді қаламаса, еңбегіңіз далаға кетеді. Және
кҥштеп ҥйреткіңіз келсе бала ол тіл туралы негативті ойлай бастайды.
ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Merriam-Webster FAQ", Retrieved January 24, 2008.
2. Hamers J.F., Blanc M., Bilinguality and Bilingualism, Cambridge University Press: Cambridge, 2000.
3. Жантану атауларының тҥсіндірме сӛздігі, "Сӛздік-Словарь", — Алматы, 2006, - 384 б.
4.
Gullifer J.W., Titone D., Characterizing the social diversity of bilingualism using language
entrop,. Bilingualism: Language and cognition,2020, 94р.
5. Fernald A., Childhood Bilingualism: Research on infancy through school age. Multilingual Matters:
Clevedon, 2020.
