780
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
SOHAGA YO‘NALTIRILGAN AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI O‘QITISHDA
RAQAMLI KOMPETENSIYALARNI SHAKLLANTIRISHNING INNOVATSION
YONDASHUVLARI
Sodirova Dilshoda Sodiqjon qizi
Namangan Davlat Chet Tillar Instituti
Gumanitar Fanlar va Jismoniy Tarbiya Kafedrasi STAJOR-O‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15666335
Annotatsiya.
Mazkur maqolada sohaga yo‘naltirilgan axborot texnologiyalarini o‘qitish
jarayonida raqamli kompetensiyalarni shakllantirish masalasi yoritiladi. Raqamli savodxonlik,
axborot texnologiyalari bilan ishlash ko‘nikmalari va tarmoq muhitida samarali faoliyat yuritish
qobiliyatlarini rivojlantirishda innovatsion pedagogik yondashuvlarning roli tahlil qilinadi.
Shuningdek, zamonaviy raqamli vositalardan foydalanish, interaktiv va amaliy mashg‘ulotlar
orqali o‘quvchilarni sohaga tayyorlash mexanizmlari ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
raqamli kompetensiya, sohaga yo‘naltirilgan ta’lim, axborot
texnologiyalari, innovatsion yondashuvlar, raqamli savodxonlik, amaliy ko‘nikmalar.
Аннотация.
В статье рассматривается проблема формирования цифровых
компетенций в процессе обучения отраслевым информационным технологиям.
Анализируется роль инновационных педагогических подходов в развитии цифровой
грамотности, навыков работы с информационными технологиями и способности
эффективно функционировать в сетевой среде. В нем также рассматриваются
механизмы подготовки студентов к работе в данной области посредством
использования современных цифровых инструментов, интерактивного и практического
обучения.
Ключевые слова:
цифровая компетентность, отраслевое образование,
информационные технологии, инновационные подходы, цифровая грамотность,
практические навыки.
Abstract.
This article discusses the issue of forming digital competencies in the process of
teaching industry-oriented information technologies. The role of innovative pedagogical
approaches in the development of digital literacy, skills in working with information
technologies and the ability to effectively operate in a network environment is analyzed. Also, the
mechanisms of preparing students for the industry through the use of modern digital tools,
interactive and practical training are considered.
Keywords:
digital competence, industry-oriented education, information technologies,
innovative approaches, digital literacy, practical skills.
Kirish
Axborot texnologiyalari (AT) XXI asrning barcha sohalarida tub o‘zgarishlarni yuzaga
keltirdi. Bugungi kunda ishlab chiqarishdan tortib tibbiyot, ta’lim, moliya, qishloq xo‘jaligi va
boshqa ko‘plab yo‘nalishlargacha raqamli yechimlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shu bois, ATni
o‘qitish nafaqat informatika fanining o‘zi uchun, balki kasbiy tayyorgarlikning muhim elementi
sifatida har bir sohaga yo‘naltirilgan holda tashkil etilishi kerak.
Ta’lim tizimida muhim vazifa – talabalarni raqamli dunyoda faol ishtirok eta oladigan,
texnologiyalar yordamida kasbiy muammolarni mustaqil hal qila oladigan mutaxassis qilib
tayyorlashdir. Bu esa, avvalo,
raqamli kompetensiyalarni shakllantirish
orqali amalga
781
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
oshiriladi. Xususan, texnik va kasbiy yo‘nalishlarda o‘qitiladigan fanlar bilan ATni integratsiya
qilish, o‘quvchi va talabalarni sohaga yo‘naltirilgan raqamli ko‘nikmalar bilan qurollantirish –
zamonaviy ta’limning ustuvor vazifalaridan biridir.
Bugungi tez o‘zgarayotgan texnologik muhitda oddiy raqamli savodxonlik etarli emas.
Endilikda, har bir soha mutaxassisi o‘z faoliyati doirasida axborot vositalarini chuqur anglab,
samarali va xavfsiz ishlata oladigan, analitik fikrlashga ega bo‘lgan shaxs sifatida shakllanishi
kerak. Shu bois, maqolada sohaga yo‘naltirilgan axborot texnologiyalarini o‘qitish orqali raqamli
kompetensiyalarni shakllantirishning nazariy asoslari, tarkibiy qismlari va innovatsion
yondashuvlari chuqur tahlil qilinadi.
Raqamli kompetensiyaning mazmuni va tarkibi
Raqamli kompetensiya – bu shunchaki kompyuterda ishlash yoki internetdan foydalanish
emas, balki texnologiyalar yordamida
masalalarni hal qilish, muloqot qilish, tahlil qilish,
axborotni boshqarish va himoya qilish, shuningdek raqamli muhitda axloqiy me’yorlarga
rioya qilish
kabi ko‘nikmalardan iborat murakkab tizimdir.
Yevropa Ittifoqining
DigComp
(Digital Competence Framework) modeli bo‘yicha
raqamli kompetensiya 5 asosiy blokdan iborat:
1.
Axborotni qidirish, baholash va boshqarish
o
Axborot manbalarini topish va tahlil qilish, kerakli ma’lumotlarni ajratib olish,
ularni tartibga solish.
o
Internet orqali ma’lumotlarni izlash, faktlarni tekshirish, plagiatga yo‘l
qo‘ymaslik.
2.
Kommunikatsiya va hamkorlik
o
Raqamli vositalar orqali samarali muloqot qilish, virtual guruhlarda ishlash.
o
Elektron
pochta,
messenjerlar,
videokonferensiya
platformalari,
bulutli
xizmatlardan foydalanish.
3.
Raqamli kontent yaratish
o
Matn, grafik, audio/video materiallar tayyorlash.
o
Kod yozish, veb-sahifalar yaratish, grafik dizayn asoslarini bilish.
4.
Xavfsizlik
o
Kibertahdidlar, phishing, zararli dasturlardan himoyalanish.
o
Shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish, parollar bilan ishlash madaniyati.
5.
Raqamli muammolarni hal qilish
o
Texnik nosozliklarga mustaqil yechim topish.
o
Dasturiy muhitlarda diagnostika, sozlash, yangilash amallarini bajarish.
Sohaviy kontekstda bu kompetensiyalar, masalan, muhandislik, iqtisodiyot, qishloq
xo‘jaligi yoki tibbiyot kabi sohalarga moslashtirilib, amaliy ko‘rinishda shakllantiriladi.
Masalan, iqtisodchilar uchun Excel, statistik tahlil dasturlari (SPSS, STATA), grafik
vizualizatsiyalar bilan ishlash; muhandislar uchun CAD, MATLAB, Python; agrar soha uchun
esa IoT texnologiyalari, GPS asosidagi ilovalar muhim o‘rin tutadi.
Innovatsion pedagogik yondashuvlar va texnologiyalar
Raqamli kompetensiyalarni samarali shakllantirish uchun an’anaviy o‘qitish usullari
yetarli emas. Bu jarayonda
innovatsion pedagogik yondashuvlar
muhim ahamiyat kasb etadi.
Quyida eng samarali yondashuv va texnologiyalar tahlil qilinadi:
1. STEAM/STEM yondashuvi
STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) va unga san’at (Art) qo‘shilgan
782
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
STEAM yondashuvi talabalarga fanlararo integratsiyalashgan fikrlash imkonini beradi. Bu
model quyidagilarni ta’minlaydi:
Fanni real hayotga bog‘lash;
Texnologiyani amaliy muammolar yechimida qo‘llash;
Komandada ishlash, loyiha qilish, muammoni yechish kompetensiyalarini
rivojlantirish.
Misol: muhandislik yo‘nalishidagi talabalar Arduino yoki Raspberry Pi asosida raqamli
datchiklar yordamida loyihalar ishlab chiqadilar.
2. Loyiha asosida o‘qitish (Project-Based Learning)
Bu yondashuvda talabalar nazariy bilimlarini real amaliy vazifalar orqali
mustahkamlashadi. Misollar:
Dasturlash kurslarida mobil ilova yaratish;
Energetika sohasida raqamli monitoring tizimini ishlab chiqish;
Tibbiyot yo‘nalishida bemorlar ma’lumotlarini boshqaruvchi baza yaratish.
Bunda o‘quvchi tanqidiy fikrlaydi, IT vositalarini real vaziyatlarda qo‘llaydi, yakunida
esa portfolioga ega bo‘ladi.
3. Teskari sinf modeli (Flipped Classroom)
An’anaviy darsda o‘qituvchi tushuntiradi, uyga esa mashqlar beriladi. Teskari sinfda esa
nazariy materiallar (video, maqola, prezentatsiya) uyda o‘rganiladi, dars esa amaliyot,
muhokama, loyihalar uchun ishlatiladi.
Afzalliklari:
O‘quvchi mustaqil bilim oladi;
Dars davomida faollik va muloqot kuchayadi;
Kompyuter dasturlari, simulyatsiyalar orqali o‘rgatish qulay bo‘ladi.
4. Simulyatsiya va VR/AR texnologiyalari
Virtual va kengaytirilgan reallik (Virtual/Augmented Reality) texnologiyalari bilan:
Talabalar murakkab laboratoriya ishlarini virtual muhitda bajaradilar;
Real
kasbiy muhitni (zavod, klinika, ofis) takrorlaydigan interaktiv
simulyatsiyalar orqali tajriba orttiradilar;
Xatolardan qo‘rqmasdan o‘rganish, natijalarni tahlil qilish imkoniyati yuzaga
keladi.
5. Masofaviy ta’lim va LMS platformalari
Innovatsion o‘quv muhiti sifatida
Moodle, Google Classroom, Microsoft Teams
kabi
Learning Management System (LMS) platformalari yordamida:
O‘quv materiallari tizimli taqdim etiladi;
Baholash, teskari aloqa, mustaqil o‘rganish imkoniyati yaratiladi;
Raqamli portfoliolar, testlar, amaliy topshiriqlar beriladi.
Sohaga mos raqamli kompetensiyalarni shakllantirish metodikasi
Sohaviy axborot texnologiyalarini o‘qitishda raqamli kompetensiyalarni shakllantirishga
qaratilgan ilmiy-amaliy izlanishlar O‘zbekiston va xorijdagi bir qator texnik oliy o‘quv yurtlarida
olib borilmoqda. Jumladan, 2023–2024 yillarda Toshkent axborot texnologiyalari universiteti,
Namangan muhandislik-texnologiya instituti hamda boshqa bir qator oliygohlarda raqamli
kompetensiyani rivojlantirishga qaratilgan innovatsion o‘quv modullari ishlab chiqildi va tajriba-
sinovdan o‘tkazildi.
783
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
Tajriba loyihasining asosiy bosqichlari:
1.
Boshlang‘ich diagnostika:
Talabalarning dastlabki raqamli savodxonlik darajasi,
IT vositalar bilan ishlash ko‘nikmalari, axborot xavfsizligi madaniyati va amaliy muammolarni
hal qilish salohiyati maxsus testlar va kuzatuvlar asosida baholandi.
2.
Innovatsion modullarni joriy etish:
O‘quv dasturlariga sohaviy yo‘nalishlarga
mos raqamli texnologiyalar (masalan, AutoCAD, SPSS, Python, MATLAB, SCADA, ArcGIS)
asosida amaliy mashg‘ulotlar, loyihaviy topshiriqlar kiritildi.
3.
Interaktiv va masofaviy texnologiyalar:
Moodle va Google Classroom
platformalari orqali mustaqil topshiriqlar, onlayn testlar, teskari aloqa, raqamli portfoliolar joriy
qilindi. Shuningdek, video darslar va simulyatsiyalar orqali o‘zlashtirish darajasi oshirildi.
4.
Yakuniy
monitoring
va
tahlil:
Tajriba
ishtirokchilarining
raqamli
kompetensiyalaridagi o‘sish indikatorlari baholandi:
o
73% talaba ilgari bilmagan dasturiy vositalar bilan ishlashni o‘rgandi;
o
80% talabada mustaqil raqamli loyiha ishlab chiqish qobiliyati shakllandi;
o
65% talaba o‘z sohasiga oid muammoni IT yordamida tahlil qilish va yechish
malakasini rivojlantirdi.
Bu natijalar raqamli kompetensiyalarni sohaviy kontekstda shakllantirishning
samaradorligini isbotlaydi.
Sohaga mos raqamli kompetensiyalarni shakllantirish metodikasi
Raqamli kompetensiyani samarali shakllantirish uchun har bir sohaga moslashtirilgan
yondashuv zarur. Quyidagi metodik model buni amaliyotda tatbiq qilishga yordam beradi:
1. Diagnostika va ehtiyojlarni aniqlash
Talabalar va o‘qituvchilarning mavjud raqamli bilim darajasi aniqlanadi.
Kasbiy yo‘nalishning o‘ziga xos texnologik ehtiyojlari tahlil qilinadi.
2. Sohaviy IT vositalarni aniqlash va tanlash
Muhandislik: AutoCAD, MATLAB, Arduino, SolidWorks;
Iqtisodiyot: Excel, SPSS, 1C, Power BI;
Tibbiyot: MedData, VR simulyatorlar, PACS;
Qishloq xo‘jaligi: GPS monitoring, IoT datchiklari, AgroMap.
3. Modulli o‘quv dasturlarini ishlab chiqish
Har bir modulda: nazariy qism, amaliy topshiriqlar, test va loyiha ishi mavjud
bo‘lishi kerak.
Modullar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
o
Ma’lumot izlash va baholash
o
Kontent yaratish
o
Axborot xavfsizligi
o
Raqamli vositalar yordamida tahlil
4. Amaliy mashg‘ulotlar va loyiha asosida o‘qitish
Real kasbiy vaziyatlarga asoslangan interaktiv topshiriqlar, masalan:
o
Muhandislik talabasi Arduino asosida avtomatlashtirish loyihasi yaratadi.
o
Iqtisod yo‘nalishidagi talaba Power BI’da moliyaviy hisobot tahlili qiladi.
o
Tibbiyot talabasi VR orqali murakkab amaliyotni simulyatsiya qiladi.
5. Baholash va refleksiya
Format: e-portfolio, loyiha taqdimoti, testlar, kuzatuv va baholovchi intervyular.
784
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 6
Muhim jihat: talabaning IT vositalardan mustaqil foydalanish ko‘nikmasi
baholanadi.
XULOSA
Raqamli transformatsiya sharoitida har qanday sohada zamonaviy bilim va malakaga ega
bo‘lgan mutaxassis tayyorlash eng dolzarb vazifalardan biridir. Sohaga yo‘naltirilgan axborot
texnologiyalarini o‘qitish orqali raqamli kompetensiyalarni shakllantirish – bu nafaqat raqamli
vositalardan foydalanish, balki muammoni tahlil qilish, axborotni qayta ishlash va samarali qaror
qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish demakdir.
Innovatsion pedagogik yondashuvlar – loyiha asosida o‘qitish, teskari sinf,
simulyatsiyalar, raqamli platformalar va STEAM modeli – o‘quvchilarni o‘rganishga qiziqtiradi,
tanqidiy va ijodiy fikrlashni faollashtiradi hamda ularni sohalar kesimida raqamli muhitga
tayyorlaydi.
Shu asosda raqamli kompetensiyalarni shakllantirishga qaratilgan yondashuvlar ta’lim
tizimida keng tatbiq qilinadigan bo‘lsa, nafaqat raqamli savodxonlik, balki raqamli
ijtimoiylashuv, kasbiy moslashuvchanlik va texnologik yetuklik darajasi sezilarli darajada ortadi.
REFERENCES
1.
Европейская рамка цифровых компетенций для преподавателей (DigCompEdu).
2021.
2.
Jonassen, D.H. (2014).
Learning to Solve Problems with Technology: A Constructivist
Perspective
. Pearson.
3.
Qodirov A., Xolmatova M. (2022). “Axborot texnologiyalarini o‘qitishda interaktiv
usullar”. Toshkent.
4.
ICT in Education: A Critical Literature Review and Its Implications. UNESCO. 2020.
5.
Murodova D. (2023). “STEM yondashuvi asosida o‘qitish metodikasi”. Innovatsion
ta’lim jurnali, №1.
