266
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
RAQAMLI HUQUQ: INTERNET ERKINLIGI VA SHAXSIY MA’LUMOTLARNI
HIMOYA QILISH MASALALARI
Olimova Sabrina Jamshid qizi
TDYU huzuridagi Samarqand viloyat akademik litseyi talabasi.
+998-77-321-08-08
olimovasabrina461@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.17340125
Annotatsiya.
Mazkur maqola zamonaviy jamiyat taraqqiyotining ajralmas qismi bo‘lgan
raqamli huquq, internet erkinligi va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish masalalariga
bag‘ishlangan. Raqamli muhit inson tafakkurining yangi maydoniga aylangan bir paytda,
shaxsiy erkinlik va ma’lumot daxlsizligi masalasi nafaqat huquqiy mezon, balki chuqur
psixologik muvozanatni talab qiluvchi ijtimoiy hodisaga aylandi. Maqolada internet erkinligi
asosiy inson huquqi sifatida talqin qilinib, uning cheklanayotgan holatlari, raqamli tsenzura va
manipulyatsiya kabi xavfli jarayonlar tahlil qilinadi. Shuningdek, shaxsiy ma’lumotlar himoyasi
masalasida insonning ruhiy daxlsizligi, identifikatsiya inqirozi va raqamli xavfsizlikka bo‘lgan
ichki qo‘rquvi yoritilib, davlat va jamiyat zimmasidagi konstitutsiyaviy majburiyatlar chuqur
ko‘rib chiqiladi. Maqola davomida O‘zbekistonning milliy qonunchiligi xalqaro standartlar
bilan solishtirilib, mavjud bo‘shliqlar va ularni bartaraf etish yo‘llari ilmiy asoslangan takliflar
bilan yoritiladi. Yozuvning falsafiy asosida shunday g‘oya yotadiki: raqamli erkinlik — bu
nafaqat axborot olish huquqi, balki inson sha’ni va ruhiy daxlsizligining ham himoyasidir. Agar
jamiyat shaxsiy ma’lumotni himoya qila olmasa, u insonning ichki olamini ham himoya qila
olmaydi. Shu bois, maqola raqamli huquqni kelajak sivilizatsiyasining eng muhim mezoni
sifatida talqin etadi va ijtimoiy ongni uyg‘otishga, huquqiy mas’uliyatni chuqurlashtirishga
xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
Raqamli huquq; internet erkinligi; shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish;
kiberxavfsizlik; inson huquqlari; virtual erkinlik; huquqiy mas’uliyat; GDPR; axborot xavfsizligi;
raqamli senzura; psixologik daxlsizlik; global huquqiy me’yorlar; O‘zbekiston qonunchiligi;
fuqarolik jamiyati; ma’lumot suvereniteti.
DIGITAL LAW: ISSUES OF INTERNET FREEDOM AND PERSONAL DATA
PROTECTION
Annotation.
This article is devoted to the issues of digital law, internet freedom and
personal data protection, which are an integral part of the development of modern society. At a
time when the digital environment has become a new field of human thought, the issue of
personal freedom and data privacy has become not only a legal criterion, but also a social
phenomenon requiring deep psychological balance. The article interprets internet freedom as a
fundamental human right, analyzes its limitations, dangerous processes such as digital
censorship and manipulation. Also, in the issue of personal data protection, the human
psychological integrity, identity crisis and internal fear of digital security are highlighted, and
the constitutional obligations of the state and society are considered in depth. Throughout the
article, the national legislation of Uzbekistan is compared with international standards, and the
existing gaps and ways to eliminate them are highlighted with scientifically based proposals. The
philosophical basis of the article is the following idea: digital freedom is not only the right to
information, but also the protection of human dignity and spiritual integrity. If society cannot
protect personal information, it cannot protect the inner world of a person. Therefore, the article
interprets digital law as the most important criterion of future civilization and serves to awaken
social consciousness and deepen legal responsibility.
267
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Keywords:
Digital law; internet freedom; personal data protection; cybersecurity;
human rights; virtual freedom; legal responsibility; GDPR; information security; digital
censorship; psychological integrity; global legal norms; Uzbek legislation; civil society;
information sovereignty.
ЦИФРОВОЕ ПРАВО: ВОПРОСЫ СВОБОДЫ В ИНТЕРНЕТЕ И ЗАЩИТЫ
ПЕРСОНАЛЬНЫХ ДАННЫХ
Аннотация.
Статья посвящена вопросам цифрового права, свободы в интернете
и защиты персональных данных, которые являются неотъемлемой частью развития
современного общества. В условиях, когда цифровая среда стала новой областью
человеческой мысли, вопрос личной свободы и конфиденциальности данных стал не
только правовым критерием, но и социальным явлением, требующим глубокого
психологического равновесия. В статье свобода в интернете рассматривается как
основополагающее право человека, анализируются её ограничения, такие опасные
процессы, как цифровая цензура и манипуляция. Также в вопросе защиты персональных
данных освещаются вопросы психологической целостности человека, кризиса
идентичности и внутреннего страха перед цифровой безопасностью, а также подробно
рассматриваются конституционные обязательства государства и общества. В статье
проводится сравнение национального законодательства Узбекистана с международными
стандартами, выявляются существующие пробелы и пути их устранения с научно
обоснованными предложениями. Философской основой статьи является следующая идея:
цифровая свобода — это не только право на информацию, но и защита человеческого
достоинства и духовной целостности. Если общество не может защитить личную
информацию, оно не может защитить внутренний мир человека. Таким образом, в
статье цифровое право рассматривается как важнейший критерий будущей
цивилизации и служит пробуждению общественного сознания и углублению юридической
ответственности.
Ключевые слова:
Цифровое право; свобода в интернете; защита персональных
данных; кибербезопасность; права человека; виртуальная свобода; юридическая
ответственность; GDPR; информационная безопасность; цифровая цензура;
психологическая неприкосновенность; глобальные правовые нормы; законодательство
Узбекистана; гражданское общество; информационный суверенитет.
KIRISH
XXI asr insoniyat taraqqiyotining eng murakkab bosqichlaridan biriga aylandi. Chunki
bugun jamiyat faqat hududiy va siyosiy chegaralar bilan emas, balki raqamli makon bilan ham
chegaralanmoqda. Bu makon — nafaqat axborot oqimi, balki insonning fikri, erki, shaxsi va
hatto ruhiyati mujassam bo‘lgan yangi ijtimoiy haqiqatdir. Aynan shunday davrda “raqamli
huquq” tushunchasi klassik huquq tizimi uchun shunchaki qo‘shimcha emas, balki yangi
konstitutsion paradigmani shakllantiruvchi omil sifatida paydo bo‘lmoqda. Shu sababdan,
internet erkinligi va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish masalasi bugun davlat siyosati, inson
huquqlari, milliy xavfsizlik va ruhiy barqarorlikning markazida turibdi. O‘zbekiston
Respublikasida ushbu soha bo‘yicha huquqiy asoslar bosqichma-bosqich shakllanmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 33-moddasida har bir shaxsga axborotni
izlash, olish va tarqatish huquqi kafolatlangan bo‘lsa, 13-moddada inson sha’ni, qadri va
huquqlari oliy qadriyat sifatida e’tirof etilgan.
268
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Ammo zamonaviy raqamli davrda axborot olish huquqi bilan bir qatorda, axborotni
himoya qilish majburiyati ham paydo bo‘lmoqda.
Chunki himoya qilinmagan ma’lumot – himoya qilinmagan inson demakdir. Shu nuqtai
nazardan, 2019-yil 2-iyulda qabul qilingan “Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi Qonun
(O‘RQ-547-son) O‘zbekiston huquqiy tizimida tub burilish yasadi. Mazkur qonun shaxsning
identifikatsiya qilinadigan har qanday ma’lumoti — uning familiyasi, dini, sog‘lig‘i, mol-mulki,
siyosiy qarashlari yoki shaxsiy qarashlarigacha — daxlsiz bo‘lishini talab qiladi. Biroq, amaliy
hayotda ushbu me’yorlar ba’zan texnologik tizimlar, raqamli platformalar yoki inson omili
tomonidan buzilmoqda. Internetdagi “rozilik” tugmasi ortida millionlab shaxslarning ruhiy va
ijtimoiy taqdiri turibdi. Dunyo tajribasi ham shuni ko‘rsatadiki, yirik xalqaro huquqiy tizimlar,
jumladan Yevropa Ittifoqining GDPR reglamenti (General Data Protection Regulation) shaxsiy
ma’lumotlarni himoya qilishni shaxsiy hayot daxlsizligi darajasiga ko‘tardi. Biz esa hali bu
yo‘lda boshlang‘ich bosqichdamiz. Demak, savol tug‘iladi: O‘zbekiston raqamli jamiyat sari
intilar ekan, inson erkinligi va davlat nazorati o‘rtasidagi muvozanatni qanday saqlashi kerak?
Internet erkinligi — tartibsizlikka olib keluvchi erkinlikmi yoki demokratik jamiyatni
mustahkamlovchi kuchmi? Bugun dunyo shuni tushunyaptiki, axborot nazorati — inson ongini
nazorat qilishdir. Shu sababli, huquqshunoslar zimmasiga faqat qonun yozish emas, balki kelajak
tafakkurini himoya qilish yuki yuklanmoqda. Mamlakatimizda so‘nggi yillarda korrupsiyaga
qarshi kurash, oshkoralik va ochiqlik siyosati bilan bir qatorda internet sohasida ham cheklov va
himoya mexanizmlarini uyg‘unlashtirish zarurati yuzaga kelmoqda. Axborot xavfsizligi
ta’minlanmagan davlat — mustahkam emas, ma’lumotlari himoyalanmagan fuqaro esa erkin
emas. Shu sababdan ushbu maqola nafaqat huquqiy tahlil, balki falsafiy-psixologik yondashuvga
asoslanadi. Raqamli erkinlik va shaxsiy ma’lumot daxlsizligi masalasi — bu insonning ichki
olami bilan tashqi dunyo o‘rtasidagi ko‘rinmas jangdir. Maqolada milliy qonunchilikning
byurokratik shakli emas, balki uning ruhiy, insonparvarlik mohiyati yoritiladi. Maqsad —
qonunni himoya qilish emas, qonun orqali insonni himoya qilish.
XULOSA.
Raqamli asr insoniyatga cheksiz imkoniyatlar eshigini ochgan bo‘lsa-da, shu bilan birga
huquq, axloq va mas’uliyat bo‘yicha yangi sinovlarni ham yuzaga chiqardi. Ma’lumot almashuvi,
internet erkinligi va raqamli aloqa bugungi kun jamiyatining hayotiy zaruratiga aylangan bir
paytda, ushbu jarayon ortida insonning eng nozik qadriyati — shaxsiy daxlsizligi va ruhiy
mustaqilligi turibdi. Shu bois, raqamli huquq masalasi faqat texnologiyalar tilida emas, balki
huquqiy tafakkur va insoniyat sha’nini anglash tilida hal qilinishi shart. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi axborot olish huquqini kafolatlagan bo‘lsa, davr esa bizdan
axborotni himoya qilish majburiyatini talab qilmoqda.
Zero, axborotsiz erkinlik bo‘lmagani kabi, himoyasiz axborot ham inson uchun xavfsiz
emas. “Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi Qonun milliy huquqiy tizimda muhim poydevor
bo‘lib xizmat qilmoqda, ammo texnologik taraqqiyot shuni ko‘rsatmoqdaki, qonunlar nafaqat
mavjud holatni, balki kelajak xavflarini ham oldindan ko‘ra olishi kerak.
Demak, raqamli huquq — bu doimiy takomilni talab qiluvchi, hech qachon
yakunlanmaydigan huquqiy jarayondir. Mazkur maqola davomida internet erkinligi va
ma’lumotlar xavfsizligi o‘rtasidagi murakkab muvozanat masalasi ko‘tarildi. Chunki nazoratsiz
erkinlik — beqarorlikka, cheklangan erkinlik esa zulmga olib boradi. Inson huquqlari tarixida ilk
bor huquq va texnologiya yuzma-yuz keldi va bugun insoniyatga tanlov berildi: erkin ongni
saqlash yoki raqamli qullikka ko‘nish.
269
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 10
Shunday ekan, huquqshunoslarning vazifasi — faqat qonunni sharhlash emas, balki
jamiyatni kelajak axboriy ofatlardan ogohlantirishdir. Xalqaro tajriba, xususan, GDPR
reglamenti, global huquqiy standartlar bilan solishtirilar ekan, O‘zbekiston o‘z raqamli
strategiyasini inson omiliga tayangan holda shakllantirishi zarurligi ayon bo‘ladi. Chunki har
qanday hukumat axborotni himoya qilmasa — fuqarosini yo‘qotadi; har qanday jamiyat
ma’lumotni qadrlamasa — o‘z taqdirini yo‘qotadi. Shaxsiy ma’lumot daxlsizligi — bu raqamli
pasport emas, bu insonning ichki borlig‘iga bo‘lgan hurmat mezonidir. Shu nuqtada bir haqiqatni
unutmaslik zarur: huquq insonni himoya qilsa, inson ham huquqni himoya qiladi. Ma’naviy
poydevorsiz qonunchilik — quruq matndir, mas’uliyatsiz erkinlik — xavfli qurol. Shu bois,
raqamli huquqni mustahkamlash — nafaqat internet infratuzilmasini, balki milliy ongni,
ma’naviy immunitetni, ruhiy barqarorlikni ham mustahkamlash demakdir. Xulosa qilib aytganda,
kelajak davlatlari chegaralar bilan emas, balki ma’lumotlar xavfsizligi bilan ajraladi. Kim o‘z
fuqarosining raqamli erkinligini himoya qila olsa — o‘sha davlat haqiqiy demokratik jamiyatga
aylanadi. Kim insonning ichki dunyosini axborot tahdidlaridan asrasa — o‘sha jamiyat adolatga
sodiq qoladi. Raqamli huquq — bu shunchaki texnik norma emas, bu yangi davr
Konstitutsiyasidir. Va bu Konstitutsiyaning eng asosiy moddasi shunday:
“Inson — ma’lumot emas. Inson — qadriyat"
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Lex.uz rasmiy huquqiy portali.
2.
“Shaxsga doir ma’lumotlar to‘g‘risida”gi Qonun (O‘RQ-547, 02.07.2019 y.) – Lex.uz.
3.
“Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonun (1997 y.) – Lex.uz.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori: “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi.
5.
General Data Protection Regulation (GDPR), 2016/679 – Yevropa Ittifoqi reglamenti.
6.
BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (1948 y.), 19-moddasi – Xalqaro hujjat.
7.
Turkboyev B., Axborot huquqi va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish masalalari –
Ilmiy maqola.
8.
Saidov A.X., Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar va milliy qonunchilik –
Monografiya.
9.
Qodirov A., Kiberxavfsizlik va raqamli davrda huquqiy mas’uliyat – Huquqiy tadqiqotlar
jurnali.
10.
UNESCO Report, Internet Freedom and Digital Rights, 2021 – Xalqaro tahliliy hisobot.
