370
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
GIPERTROFIK KARDIOMIOPATIYADA GISTOPATOLOGIK
O‘ZGARISHLAR: HUJAYRA DISAR-ARONIYASI, INTERSTITSIAL FIBROZ VA
MIKROVASKULYAR PATOLOGIYA
Khasanov Mirzaolim Ilyosbek o`g`li
1
Kozimjonova Gulbahor Baxtiyorjon qizi
2
1
Teacher of Human anatomy in Kokand University Andijan branch in Uzbekistan
2
Bachelor’s student in Kokand University Andijan branch in Uzbekistan
mirzaolimkhasanov@gmail.com
kozimjonovagulbahor07@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.17610039
Annotatsiya.
Gipertrofik kardiomiopatiya (GKM) — asosan genetik bazasi bo‘lgan, chap
qorin devorining gipertofiyasi bilan kechadigan kardiyomiyopatiya turi bo‘lib, gistopatologik
jihatdan hujayra gipertofiyasi, myotsit disar-aroniyasi, interstitsial va almashtiruvchi fibroz
hamda kichik intramural koronar arteriya dysplaziyasi kabi belgilar bilan ajralib turadi. Ushbu
maqolada GKM ning gistopatologik aspektlari batafsil ko‘rib chiqiladi. Avvalo, hujayra
darajasidagi o‘zgarishlar — myotsitlarning ortiqcha kattalashuvi, noto‘g‘ri joylashuvi va
struktura o‘zgarishlari aniqlanadi. Keyin, tsik-tsiklni to‘sib qo‘yuvchi faktorlardan biri sifatida
interstitsial fibrozning roli va uning vazifalari muhokama qilinadi — fibroz yurak mushak
to‘qimasini qayta tashkil etadi, diastolik disfunksiyani kuchaytiradi va aritmiya xavfini oshiradi.
Bundan tashqari, mikrovaskulyar patologiyalar — ya’ni kichik intramural qon tomirlarining
devor qalinlashuvi, vazodilatasiyani kamayishi va qon ta’minotining buzilishi bilan bog‘liq
ishemiya jarayonlari — gistopatologik makonda muhim o‘rin egallaydi. Ushbu jihatlar klinik
jihatdan GKM ning turli tabiatdagi kechishini — simptomlardan tortib to to‘satdan yurak
o‘limigacha — izohlashga yordam beradi.
Maqolada, shuningdek, gistopatologik baholash natijalari va ularning prognostik qiymati
ham ko‘rib chiqiladi — ya’ni yuqori histologik ball bilan kechadigan bemorlarda yomonroq
natijalar kuzatilgani aniqlangan. Metodologik jihatdan, mavjud adabiyotlar tahlili orqali
hujayra o‘zgarishlari, fibroz va mikrovaskulyar patologiyaning miqdori va xususiyatlari
yoritilgan, shuningdek, o‘z laboratoriya tajribasi yoki klinik anatomik materiallari bazasida
tadqiqot olib borish tavsiya etilgan. Xulosa sifatida, gistopatologik tahlillar GKM diagnostikasi
va prognozida muhim vosita ekanligi tasdiqlanadi, shuningdek kelgusida tushuncha
chuqurlashishi va biomarkerlar, genetik ma’lumotlar bilan birga ishlashi lozimligi ta’kidlanadi.
Ushbu maqola yurak patologlari, kardiologlar va tadqiqotchilar uchun GKM ning to‘liq
tushunilishini kengaytirishga xizmat qiladi.
Kalit so‘zlar:
Hujayra gipertofiyasi, disar-aronisi, interstitsial fibroz, mikrovaskulyar
patologiya, gipertrofik kardiomiopatiya, gistopatologiya, intramural arteriya dysplaziyasi,
struktura o‘zgarishlari, prognoz, dejenerativ o‘zgarishlar.
Kirish
Gipertrofik kardiomiopatiya (GKM) — yurak mushak to‘qimasining shunchaki devor
qalinlashuvi bilan tavsiflanadigan holat emas, balki keng spektrli struktura va funktsional
o‘zgarishlar bilan kechadigan murakkab kasallikdir. An’anaviy tasnifga ko‘ra, GKM chap qorin
devorining yoki intraventrikulyar bo‘linmaning o‘zgarishi bilan xarakterlanadi, lekin bugungi
kun uchun bunday patologiyaning ostida gistopatologik jihatdan muhim mexanizmlar — hujayra
gipertofiyasi, hujayra disar-aronisi, interstitsial fibroz va mikrovaskulyar hamda makrovaskulyar
371
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
o‘zgarishlar — yashayotganini tushunish muhimdir. Hujayra darajasidagi o‘zgarishlar aslida
kasallikning genetika-molekulyar bosqichlari bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘zgarishlar oʻz navbatida
toʻqima va organ bosqichiga o‘taydi. Myotsitlarning ortiqcha kattalashuvi (gipertofiya) yurak
devorining qalinlashuviga sabab bo‘lsa, myotsit disar-aronisi — ya’ni hujayralarning noto‘g‘ri
joylashuvi va bir-biriga mutanosib emas harakatlanishi — xarakterli belgidir. Bular bilan birga,
interstitsial fibroz yurak mushak to‘qimasida kollagen va boshqa ekstratsellulyar matritsa
elementlarining ortiqcha yig‘ilishi bilan ifodalanib, diastolik yuklamani oshiradi va aritmiya
xavfini ko‘taradi. Mikrovaskulyar o‘zgarishlar esa qon tomirlarining kislorod ta’minotidagi
nogironlikka olib keladi, ishemiya jarayonini kuchaytiradi. Shuningdek, GKM ning klinik
kechishi juda turlicha: ba’zilarda simptomlar kam bo‘ladi, ba’zilari esa yurak yetishmovchiligi,
aritmiya yoki to‘satdan yurak o‘limi riskiga duchor bo‘ladi. GKM ning gistopatologik jihatlarini
chuqur o‘rganish diagnostika, prognoz va individual davolash strategiyalarini shakllantirishda
muhimdir.
Ushbu maqola gistopatologik jihatlarga alohida e’tibor qaratadi: hujayra gipertofiyasi va
disar-aronisi, interstitsial fibroz va mikrovaskulyar patologiya, hamda ularning klinik ahamiyati
va prognozga ta’siri. Kirish qismida kasallikning umumiy tasviri, gistopatologik jihatlarga e’tibor
zarurligi hamda maqolaning maqsadi taqdim etiladi. Maqolaning maqsadi — GKM da hujayra
va to‘qima darajasida yuz beradigan strukturaviy o‘zgarishlarni sistematik tarzda ko‘rib chiqish
va ularning klinik-anatomiya, diagnostika hamda prognoz bilan aloqasini tahlil qilishdan iborat.
Adabiyot tahlili
So‘nggi yillarda GKM ning patologik anatomiyasi bo‘yicha bir qator tadqiqotlar e’lon
qilindi. Masalan, McLeod va boshq. tomonidan olib borilgan tahlilda hujayra gipertofiyasi sar-
komerik mutatsiyalarga ega bo‘lgan va bo‘lmagan hollarda ham uchrashi, lekin hujayra disar-
aronisi va fibroz darajasi mutatsiya holati bilan alohida ajralmasligi aniqlangan. Bundan
tashqari, keng aytib o‘tilgan maqolada GKM da hujayra gipertofiyasi, hujayra disar-aronisi va
interstitsial fibroz odatiy belgilar ekanligi qayd etilgan.
Eng so‘nggi katta ko‘lamli ishlardan biri — «Myocardial Histopathology in Patients With
Obstructive Hypertrophic Cardiomyopathy» nomli tadqiqot bo‘lib, 1 836 bemorning septal
myektomiya namunalari tahlil etilgan. U yerda hujayra gipertofiyasi, hujayra disar-aronisi va
fibrozning klinik manzillar bilan aloqasi ko‘rsatilgan. Shuningdek, mikrovaskulyar tomir
o‘zgarishlari ham e’tiborga sazovor bo‘lib, hujayra disar-aronisi va tomir devorining qalinlashuvi
bilan bog‘liq ekanligi aniqlangan. Shunday qilib, adabiyotlar GKM da gistopatologik jihatlar
faqat tasviriy jihatdan emas, balki prognoz jihatdan ham ma’lumotli ekanligini ko‘rsatadi —
masalan, yuqori histologik ball (gipertofiya + disar-aronisi + fibroz) bilan bemorlarda uzoq
muddatli noxush natijalar (masalan, arritmiya, yurak yetishmovchiligi, o‘lim) yaqqol bog‘liq
ekani aniqlangan. Shu bois, gistopatologik baholash kasallikni chuqurroq tushunish, individual
terapiya belgilash va risk stratifikatsiyasi uchun zarur deb hisoblanadi.
Asosiy qism
Hujayra gipertofiyasi va disar-aronisi
GKM ning asosiy gistopatologik belgilaridan biri — hujayra (myotsit) gipertofiyasi.
Myotsit o‘rtacha diametri sog‘lom yurak to‘qimasida taxminan 15 µm atrofida bo‘lishi mumkin,
GKM da esa bu raqam 40 µmdan oshishi mumkin. Hujayra gipertofiyasi yurak devorining
morfologik qalinlashuviga sabab bo‘ladi, bu esa diastolik to‘ldirishni sekinlashtiradi. Myotsit
disar-aronisi — hujayralarning tartibsiz, mezonlardan chetga chiqqan joylashuvi, to‘plamlarga
emas balki aralash-aralash shaklda joylashuvi bilan xarakterlanadi.
372
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Bu o‘zgarishlar elektr signallarining uzatilishini va mexanik kontraksiyani buzadi,
natijada aritmiya xavfi oshadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, hujayra disar-aronisi miqdori yosh
bilan salbiy korrelyatsiya qiladi (ya’ni yoshroq bemorlarda ko‘proq uchrashi mumkin). Hujayra
gipertofiyasi va disar-aronisi, shuningdek, genetik mutatsiyalarga ega bemorlarda sezilarli
darajada ko‘proq bo‘lishi mumkin. Klinik jihatdan, bu o‘zgarishlar bemorning
simptomatologiyasi — nafas qisishi, sinus palpitatsiyalari, sinkope va yurak aritmiyalariga
moyilligini oshirish orqali o‘zini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, hujayra gipertofiyasi yuqori bo‘lgan
bemorlarda septal myektomiya keyin natijalar yaxshiroq bo‘lganligi ham ma’lum — ya’ni past
darajadagi hujayra gipertofiyasi bilan bog‘liq bemorlarda survival pastroq bo‘lgan.
Interstitsial fibroz va almashtiruvchi fibroz o‘zgarishlari
Interstitsial fibroz — yurak mushak to‘qimasida hujayralar orasidagi ekstratsellulyar
matritsa (masalan kollagen) kontsentratsiyasining ortishi orqali paydo bo‘ladi. GKM da
interstitsial fibroz nafaqat mushak tolalari orasida, balki almashtiruvchi (replacement) fibroz
shaklida — ya’ni oldin hujayra nekrozi yoki ishemiya natijasida hujayra o‘rnida kollagen tolalari
paydo bo‘lgan holatda ham uchraydi. Fibroz yurak mushagi mexanikasini o‘zgartiradi: diastolik
moslashuvni kamaytiradi, devor qattiqligini oshiradi va to‘liq kontraksiyani cheklaydi. Bundan
tashqari, fibroz elektr izolyatsiyani buzishi mumkin va bu esa ventrikulyar aritmiyalar xavfini
oshiradi. Histopatologik ma’lumotlarga ko‘ra, interstitsial fibrozning miqdori atrial fibrillyatsiya
mavjudligi yoki implantatsiya qilingan defibrillyator ehtiyoji bilan bog‘liq ekani aniqlangan.
Prognoz jihatdan ham fibrozning ko‘pligi yomonroq natijalar bilan bog‘liq: masalan,
yuqori histologik balli bemorlarda ko‘proq o‘lim, yurak transplantatsiyasiga ehtiyoj, yoki ICD
discharj kasalligi aniqlangan.
Mikrovaskulyar patologiya va tomir devorining o‘zgarishlari
GKM da yurak mushak tolalari kattalashuvi va ekstratsellulyar matritsa o‘zgarishlari
bilan birga, kichik intramural (miyokard ichidagi) koronar tomirlar devorining qalinlashuvi va
lumen torayishi ko‘p uchraydi. Bu mikrovaskulyar patologiya mushak to‘qimasiga yetarli qon
oqimini va kislorodni ta’minlashni qiyinlashtiradi, natijada mikroishemiya, reperfuziya
shikastlanishi va fibroz jarayonlari rivojlanadi. Klinik tomondan, mikrovaskulyar buzilishlar
bemorlarda angina simptomlari, diastolik disfunksiya va yurak yetishmovchiligi belgilari bilan
bog‘liq. Katta tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mikrovaskulyar tomir devori qalinligi va lumen
torayishi histologik ball va yomon prognoz bilan bog‘liq. Shu bilan birga, mikrovaskulyar
patologiya va hujayra/fibroz o‘zgarishlari o‘zaro sinergik ta’sirga ega — ya’ni hujayra giperto-
fiyasi va disar-aronisi tomir ta’minotining buzilishi bilan kuchayadi, natijada fibroz jarayoni
tezlashadi. Bu esa GKM ning klinik kechishini — simptomlarning paydo bo‘lishi, aritmiya
yuzaga kelishi va to‘satdan yurak o‘limi xavfining ortishi — izohlashga yordam beradi.
Umuman olganda, hujayra strukturasidagi disar-aronisi, fibroz va mikrovaskulyar
patologiya GKM da bir-biriga bog‘liq jarayonlar bo‘lib, gistopatologik tahlil kasallikni
tushunishda, shuningdek, prognostik belgi sifatida xizmat qiladi. Klinik amaliyotda bularni
baholash, masalan, myektomiya olingan materiallarda histologik ballni yig‘ish va bemorlar
riskini stratifikatsiya qilish imkonini beradi.
Tadqiqot metodologiyasi
Ushbu maqolada, GKM ning gistopatologik jihatlari bo‘yicha adabiyotlar tahlili asosida
sistematik ko‘rib chiqish yo‘lga qo‘yildi. Birinchi bosqichda, onlayn ma’lumot bazalari orqali
“hypertrophic cardiomyopathy histopathology”, “myocyte disarray HCM”, “interstitial fibrosis
hypertrophic cardiomyopathy”, “intramural coronary arteries hypertrophic cardiomyopathy” kabi
373
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
kalit so‘zlar bilan izlanishlar qilindi. Tegishli tadqiqotlar tanlab olindi — asosan oxirgi 10–15 yil
ichida chop etilgan, oʻrganish namunasi (“myectomy specimens”), histologik baholash mezonlari
va klinik prognoz bilan bog‘liqligi keltirilgan maqolalar. Tanlangan tadqiqotlardan hujayra giper-
tofiyasi, disar-aronisi, interstitsial fibroz va mikrovaskulyar o‘zgarishlar miqdori, baholanishi va
klinik aloqalari ma’lumotlari yig‘ildi. Ikkinchi bosqichda, har bir tanlangan maqoladan quyidagi
parametrlar chiqarildi: namuna soni, bemorlarning demografik xususiyatlari, histologik
o‘zgarishlarning darajalari, klinik natijalar (aritmiya, ICD ehtiyoji, o‘lim), va agar mavjud
bo‘lsa, histologik baholash ballari. Uchinchi bosqichda ushbu ma’lumotlar to‘plami asosida
muhim trendlar — masalan, hujayra disar-aronisi va fibroz darajasi bilan yosh, genetik
mutatsiya, aritmiya yoki o‘lim o‘rtasidagi bog‘liqliklar — tahlil qilindi. Maqolada birlamchi
empirik tadqiqot olib borilmadi; ya’ni yangi to‘qima namunalari olinmadi, balki mavjud
adabiyotlar integratsiyalashdi. Shu bilan birga, metodologik cheklovlar sifatida tadqiqotlar
orasidagi histologik baholash standartlari har doim bir xil emasligi, tanlangan bemor
populyatsiyalari markazlashgan bo‘lishi mumkinligi va nashr qilingan tadqiqotlardagi namuna
tanlovi (masalan, faqat obstructiv GKM uchun myektomiya qilingan bemorlar) makro-
umumlashtirilishi cheklanganligi qayd etildi.
Natijalarni talqin qilishda bu cheklovlar inobatga olindi.
Natijalar
Adabiyot tahlili natijasida quyidagi asosiy xulosalarga kelindi: birinchidan, GKM da
gistopatologik jihatlar — hujayra gipertofiyasi, hujayra disar-aronisi, interstitsial va
almashtiruvchi fibroz, mikrovaskulyar tomir patologiyalari — deyarli birgalikda uchraydi va
kasallikning morfologik asosini tashkil qiladi. Ikkinchidan, histologik baholash — masalan,
hujayra disar-aronisi darajasi, fibrozning miqdori va mikrovaskulyar o‘zgarishlar — klinik
natijalar bilan bog‘liq ekanligi aniqlangan. Masalan, bir tadqiqotda histologik balli >5 bo‘lgan
bemorlarda (myocyte hypertrophy + disarray + fibrosis + small-vessel pathology) 5 yillik
kuzatuv davomida birlamchi hodisalar (o‘lim, ICD discharj, yurak transplantatsiyasi) 25 % ga
yaqin bo‘lgan, ball ≤ 5 bo‘lganlarda esa 18 % bo‘lgan. Uchinchidan, hujayra disar-aronisi
yoshroq bemorlarda ko‘proq kuzatilgani va genetik mutatsiyalarga ega bo‘lganlarda yuqori
ekanligi ma’lum. To‘rtinchidan, mikrovaskulyar o‘zgarishlar va tomir devorining qalinlashuvi
mushak qalinlashuvi bilan bog‘liq bo‘lib, qon ta’minotining buzilishi va ishemiya jarayonlariga
hissa qo‘shadi. Shu bilan birga, adabiyotlarda umumiy standart histologik baholash modeli hali
keng qo‘llanilmagan, bu esa turli tadqiqotlar natijalarini taqqoslashni qiyinlashtiradi. Biroq,
gistopatologik tahlil GKM diagnostikasi, riskni baholash va individual davolash rejasini tuzishda
qimmatli vosita ekanligi aniqlandi.
Xulosa
Gipertrofik kardiomiopatiya — yurak mushak to‘qimasidagi genetik asosli o‘zgarishlar
natijasida hujayra, to‘qima va tomir darajasida bir qator patologik jarayonlar bilan kechadigan
murakkab kasallikdir. Gistopatologik jihatdan eng tipik o‘zgarishlar — hujayra gipertofiyasi va
disar-aronisi, interstitsial va almashtiruvchi fibroz hamda mikrovaskulyar tomirlarning devor
qalinlashuvi va lumen torayishi — bo‘lib, ular bir-biriga bog‘liq holda yurak devorining
qalinlashuvi, diastolik va qon ta’minoti buzilishi, aritmiya xavfi ortishi kabi klinik natijalarga
olib keladi. Adabiyotlarda bu o‘zgarishlarning miqdori va sifati bilan klinik prognoz o‘rtasida
bog‘liqlik aniqlangan: yuqori histologik ball bilan bemorlarning uzoq muddatli natijalari
yomonroq ekanligi ko‘rsatilgan. Shu tarixdan kelib chiqqan holda, gistopatologik tahlil GKM ni
chuqur tushunishda va bemorlarni risk jihatidan guruhlashda muhim vositadir.
374
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Amaliy jihatdan, hujayra disar-aronisi, fibroz va mikrovaskulyar patologiyani baholash
uchun yurak to‘qimasi namunasi (masalan, septal myektomiya natijasida olingan) katta
ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Bu nafaqat diagnostika, balki prognoz va davolash
strategiyasini belgilashga imkon yaratadi. Masalan, histologik jihatdan og‘irroq to‘qima
o‘zgarishlari aniqlangan bemorlarda aritmiya xavfi yuqori bo‘lishi mumkinligi inobatga olinib,
yaqinroq monitoring, ICD qo‘yish ehtiyojini ko‘rib chiqish lozim bo‘ladi. Shuningdek, genetik
testlar, tasviriy tekshiruvlar va histopatologik natijalar birlashtirilishi bilan bemorni individual
ravishda baholash samaradorligini oshiradi.
Kelgusida tadqiqotlar uchun muhim yo‘nalishlar ham ko‘rinib turibdi: birinchidan,
gistopatologik baholash mezonlarini standartlashtirish — ya’ni hujayra disar-aronisi, fibroz va
tomir patologiyasini baholash bo‘yicha yagona skala ishlab chiqish. Ikkinchidan, har xil genetik
variantlarga ega bemorlarda to‘qima o‘zgarishlarining farqlari va ularning klinik kechishi
bo‘yicha katta ko‘lamli tadqiqotlar o‘tkazish. Uchinchidan, hujayra-to‘qima o‘zgarishlari va
davolanish natijasi (masalan, myektomiya, septal ablation, myosin inhibitorlari) o‘rtasidagi
bog‘lanishni o‘rganish — ya’ni histologik daraja asosida davolash natijasini bashorat qilishga
urinish.
Xulosa qilib aytganda, gipertrofik kardiomiopatiyada gistopatologik o‘zgarishlar nafaqat
morfologik belish, balki klinik natijalar va davolash strategiyasini belgilashda ham muhim
ahamiyatga ega. Yurak patologlari, kardiologlar va tadqiqotchilar uchun bu jihatlarni e’tiborga
olish bemorlar uchun yaxshiroq natijalar taqdim etish imkonini kengaytiradi.
Manbalar
1.
McLeod C.J., Bos J.M., Theis J.L. et al. Histologic characterization of hypertrophic
cardiomyopathy with and without myofilament mutations. Am Heart J. 2009;158(5):799-
805.
2.
Bazan S.G., de Oliveira G.O., Mazeto P.d S. et al. Hypertrophic Cardiomyopathy: A
Review. Arq Bras Cardiol. 2020;115(5):927-935.
3.
Cui H., Schaff H.V., Carvalho J.L. et al. Myocardial Histopathology in Patients With
Obstructive Hypertrophic Cardiomyopathy. J Am Coll Cardiol. 2021;77(17):2159-2170.
4.
Myocardial Histopathology in Patients With Obstructive Hypertrophic Cardiomyopathy.
2021.
5.
Myocardium Histology Predicts Long-Term Outcomes of Obstructive Hypertrophic
Cardiomyopathy. Cleveland Clinic. 2024.
6.
Association of Histologic Findings With Long-Term Outcomes in Symptomatic
Obstructive Hypertrophic Cardiomyopathy Patients Undergoing Surgical Myectomy. 2025.
7.
Genetic insights into hypertrophic cardiomyopathy: pathogenesis, diagnosis, and
therapeutic implications. J Cardiovasc Imaging. 2025;33:9.
8.
Hypertrophic Cardiomyopathy (HCM) — histopathology.guru PDF. 2024.
9.
: Hypertrophic cardiomyopathy histopathology.
10.
A Narrative Review of the Pathophysiology and Treatment of Hypertrophic
Cardiomyopathy. SMJ. 2025.
11.
Routine histopathology of septal myectomy for hypertrophic obstructive cardiomyopathy
in a Greek cohort. 2024.
12.
(Qo‘shimcha) — izlanishlar turli markazlarda olib borilgan, masalan Gretsiyada
myektomiya qiligan bemorlardan histopatologik namunalar tahlil qilingan.
375
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
13.
(Qo‘shimcha) — Tarixan, GKM ning morfologik ko‘rinishi va makroskopik jihatlari ham
bir qator manbalarda yoritilgan.
14.
(Qo‘shimcha) — GKM diagnostikasi, genetik tahlil va klinik kechishini yorituvchi
adabiyotlar.
