644
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
QAYTA TIKLANUVCHI ENERGETIKA: BUXORO VILOYATIDAGI
INNOVATSIYALAR, ISTIQBOLLAR VA IJTIMOIY TA’SIRI
Axtamov Rustam Axtamovich
BDTU Elektr va energetika muhandisligi kafedrasi dotsenti, t.f.n.
Axtamov Bahodir Rustamovich
BDPI Texnologik ta’lim kafedrasi o’qituvchisi.
Rustamov Nurmurod Bahodirovich
BDTU muqobil energiya manbalari yo’nalish 2- kurs magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17665407
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Buxoro viloyatida qayta tiklanuvchi energiya
manbalaridan, ayniqsa quyosh va shamol energetikasidan foydalanish bo‘yicha olib
borilayotgan innovatsion ishlanmalar, xalqaro hamkorlikda amalga oshirilayotgan yirik
loyihalar, raqamli texnologiyalarni joriy etish jarayoni hamda ularning ijtimoiy-iqtisodiy va
ekologik ta’siri keng yoritilgan. Hududning tabiiy-iqlimiy salohiyati, xorijiy investitsiyalar,
energiya zaxiralash texnologiyalari, yangi ish o‘rinlarining yaratilishi va yashil iqtisodiyotga
o‘tishdagi real natijalar tahlil qilinadi. Shuningdek, qayta tiklanuvchi energiyaning Buxoro
viloyatining iqtisodiy barqarorligi va aholi farovonligiga qo‘shayotgan hissasi chuqur tahlil
qilinib, bu sohaning kelgusi istiqbollari haqida xulosa chiqariladi.
Kalit so‘zlar:
qayta tiklanuvchi energetika, quyosh energiyasi, shamol energiyasi, yashil
iqtisodiyot, energiya infratuzilmasi, innovatsion texnologiyalar, bandlik siyosati, kadrlar
tayyorlash.
RENEWABLE ENERGY: INNOVATIONS, PROSPECTS AND SOCIAL IMPACT IN
BUKHARA REGION
Abstract.
This article provides a comprehensive overview of the innovative developments
in the use of renewable energy sources, especially solar and wind energy, large-scale projects
implemented in international cooperation, the process of introducing digital technologies, and
their socio-economic and environmental impact in the Bukhara region. The region's natural and
climatic potential, foreign investments, energy storage technologies, real results in the creation
of new jobs and the transition to a green economy are analyzed. The contribution of renewable
energy to the economic stability and well-being of the Bukhara region is also analyzed in depth,
and conclusions are drawn about the future prospects of this sector.
Keywords:
renewable energy, solar energy, wind energy, green economy, energy
infrastructure, innovative technologies, employment policy, training.
Buxoro viloyati geografik joylashuvi jihatidan quyosh energiyasi uchun juda qulay
hududlardan biridir. Yillik quyosh nuri tushishi darajasi 300 kundan ortiq bo‘lib, bu hududni
quyosh fotoelektr stansiyalari uchun ideal qiladi. Bundan tashqari, shamol energiyasi uchun ham
viloyatdagi ayrim tumanlarda qulay shamol rejimlari kuzatiladi. Shu sababli, qayta tiklanuvchi
energiya manbalarini rivojlantirish uchun viloyatda keng imkoniyatlar mavjud.
Davlat tomonidan ishlab chiqilgan “Yashil iqtisodiyotga o‘tish” dasturi doirasida, Buxoro
viloyatida quyosh va shamol elektr stansiyalarini qurish bo‘yicha bir qancha loyihalar amalga
oshirilmoqda. Bu loyihalar nafaqat hudud energetikasini diversifikatsiya qiladi, balki mahalliy
iqtisodiyotga yangi imkoniyatlar ochadi.
Buxoro viloyatidagi eng yirik quyosh energetikasi
loyihalaridan biri - Olot tumanida joylashgan Masdar kompaniyasi tomonidan amalga
oshirilayotgan 250 MV quvvatli quyosh fotoelektr stansiyasi hisoblanadi.
645
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Ushbu loyiha 273 million AQSh dollari miqdorida investitsiya bilan qo‘llab-
quvvatlanmoqda va u elektr energiyasini saqlash tizimini ham o‘z ichiga oladi. Bu yuqori
quvvatli quyosh stansiyasi viloyatning energetik mustaqilligini oshirish, elektr ta’minotida
barqarorlikni ta’minlash va karbon chiqindilarini sezilarli darajada kamaytirishga yordam beradi.
Shuningdek, kichik va o‘rta quvvatli quyosh stansiyalari qishloq hududlarida elektr
ta’minotini yaxshilash uchun faol foy dalanilmoqda. Bu hududlarda yashovchi aholining yashash
sharoitlarini yaxshilash va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirishga xizmat qiladi
.
Shamol energiyasi loyihalari.
Shamol energetikasi sohasida ham Buxoro viloyatida muhim o‘zgarishlar kuzatilmoqda.
Germaniyaning “Siemens” kompaniyasi bilan hamkorlikda viloyatda 100 MV quvvatli
shamol elektr stansiyasi qurish rejalashtirilgan. Ushbu loyiha shamol energiyasi bo‘yicha
viloyatning imkoniyatlarini kengaytirib, energiya ishlab chiqarishning ko‘lamini oshirishga
qaratilgan.
Bundan tashqari, zamonaviy shamol turbinalari va ilg‘or texnologiyalar yordamida
energiya samaradorligi oshirilmoqda. Bu esa investitsiyalarni jalb qilishda va loyihalarning
iqtisodiy samaradorligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Energiya saqlash va aqlli tizimlar
Yuqori quvvatli qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan samarali foydalanish uchun
energiya saqlash tizimlari va aqlli tarmoqlarni joriy etish muhimdir. Buxoro loyihalarida yuqori
quvvatli batareyalar va aqlli energiya boshqaruv tizimlari qo‘llanilmoqda. Bu tizimlar elektr
energiyasining uzluksiz ta’minotini kafolatlaydi va energetik tizimning barqaror ishlashiga
imkon beradi.
Qayta tiklanuvchi energetika sohasi nafaqat ekologik barqarorlikni ta’minlash, balki
hududlarda yangi ish o‘rinlarini yaratish va
inson kapitalini rivojlantirish yo‘lida ham muhim rol
o‘ynaydi. Buxoro viloyatida amalga oshirilayotgan quyosh va shamol energiyasi loyihalari ushbu
jarayonning ijtimoiy ta’sirlarini yaqqol ko‘rsatmoqda. Yangi ish o‘rinlari yaratilmoqda.Quyosh
va shamol elektr stansiyalarini qurish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq jarayonlar keng
ko‘lamli ishchi kuchini talab etadi. Misol uchun:
Qurilish bosqichida - texnik mutaxassislar, muhandislar, ishchilar, logistika va xavfsizlik
bo‘yicha xodimlar.
Ekspluatatsiya bosqichida - texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha doimiy ish o‘rinlari
(operatorlar, texnik nazoratchilar, monitoring mutaxassislari va h.k.).
Qo‘llab-quvvatlovchi sohalarda - tashish, ovqatlanish, ijtimoiy xizmatlar, xavfsizlik va
boshqalar.
Masalan, Olot tumanida qurilayotgan 250 MV quvvatli quyosh fotoelektr stansiyasi
qurilishi davomida 500 nafardan ortiq vaqtincha ish o‘rni, ekspluatatsiya bosqichida esa doimiy
50-80 ish o‘rni yaratilishi rejalashtirilgan. Bunday loyihalar nafaqat shaharda, balki chekka
tumanlardagi ishsizlik darajasini kamaytirish imkonini beradi.
Mahalliy kadrlar tayyorlash muammosi va yechimlari
Yangi texnologiyalarga asoslangan energetika loyihalari maxsus bilim va ko‘nikmalarga
ega bo‘lgan mutaxassislarni talab qiladi. Biroq O‘zbekiston, xususan, Buxoro viloyatida qayta
tiklanuvchi energiya sohasi hali yangi bo‘lganligi sababli, malakali mahalliy kadrlar
yetishmasligi kuzatilmoqda. Bu esa xorijiy mutaxassislarni jalb qilish zaruratini tug‘dirmoqda.
Shu munosabat bilan, kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish dolzarb masalaga aylangan.
Bugungi kunda quyidagi ijobiy tendensiyalar kuzatilmoqda:
646
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Oliy ta’lim tizimida islohotlar: Buxoro muhandislik-texnologiya instituti, Toshkent davlat
texnika universitetining Buxorodagi filiali kabi oliygohlarda qayta tiklanuvchi energetika
yo‘nalishida yangi o‘quv kurslari joriy qilinmoqda. Bu mutaxassislar energiya tizimlarini
loyihalash, boshqarish va monitoring qilish bo‘yicha tayyorlanadi.
Kasb - hunar ta’limi: Texnikumlar va kollejlar energetika yo‘nalishida o‘rta bo‘g‘in
mutaxassislarini tayyorlashni boshlagan. Misol uchun, Buxoroda yangi tashkil etilgan “Yashil
energetika” markazi orqali o‘quvchilar amaliyotga yo‘naltirilgan, qisqa muddatli kurslar orqali
quyosh panellari o‘rnatish, xizmat ko‘rsatish bo‘yicha bilim olishmoqda.
Xalqaro hamkorlik: “Masdar”, “Total Eren”, “ACWA Power” kabi yirik xalqaro
kompaniyalar tomonidan loyiha doirasida mahalliy xodimlarga treninglar, malaka oshirish
dasturlari taklif etilmoqda. Ba'zilar esa xorijiy mamlakatlarda tajriba almashish imkoniyatiga ega
bo‘lishmoqda.
Yangi ish o‘rinlari nafaqat iqtisodiy jihatdan foydali, balki ijtimoiy jihatdan ham
barqarorlikni ta’minlaydi. Ayniqsa:
Yoshlar bandligi: Energetika sohasi – texnik yo‘nalishdagi yoshlar uchun istiqbolli va
barqaror ish bozorini yaratmoqda.
Qishloq ayollarining ishtiroki: Kichik miqyosdagi quyosh panellari bilan bog‘liq
xizmatlarda ayollarning faol ishtiroki kuzatilmoqda (masalan, qayta ishlov, servis xizmatlari).
Ijtimoiy infratuzilma rivoji: Energiya loyihalari bilan bog‘liq ravishda yo‘llar, maktablar,
sog‘liqni saqlash punktlari kabi infratuzilma ham rivojlanmoqda.
Buxoro viloyatidagi qayta tiklanuvchi energetika loyihalari nafaqat ekologik
barqarorlikni ta’minlayapti, balki ishsizlikni kamaytirish
,
kadrlar tayyorlash tizimini
rivojlantirish
va
yosh avlodni texnologik sohaga yo‘naltirish yo‘lida ham katta hissa
qo‘shmoqda.
Bu esa energetika sohasini mahalliy iqtisodiyotda strategik tarmoqqa aylantirmoqda.
Kelgusida bu yo‘nalishda davlat, xususiy sektor va xalqaro tashkilotlar hamkorligini
kuchaytirish - barqaror ijtimoiy taraqqiyotga xizmat qiladi.
Xulosa
Buxoro viloyati geografik sharoiti tufayli quyosh va shamol energiyasini rivojlantirish
uchun eng qulay hududlardan biridir. “Yashil iqtisodiyot” dasturi doirasida viloyatda yirik
quyosh va shamol elektr stansiyalari qurilmoqda.
Olot tumanidagi Masdar kompaniyasining 250 MV quvvatli quyosh stansiyasi viloyat
energetik mustaqilligini sezilarli oshiradi. Shamol energetikasi bo‘yicha Siemens bilan 100 MV
quvvatli loyiha rejalashtirilmoqda. Energiya saqlash tizimlari va aqlli boshqaruv texnologiyalari
barqaror elektr ta’minotini ta’minlamoqda.
Buxoroda qayta tiklanuvchi energiya loyihalari natijasida qurilish va ekspluatatsiya
bosqichlarida ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratilmoqda. Mahalliy kadrlar yetishmasligi sababli
oliy ta’lim, texnikumlar va o‘quv markazlarida yangi energetika yo‘nalishlari joriy etilmoqda.
Xalqaro kompaniyalar mahalliy mutaxassislarni tayyorlash uchun trening va malaka
oshirish dasturlarini taklif qilmoqda. Yangi energiya loyihalari yoshlar bandligini oshirib,
qishloq hududlarida ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Buxorodagi qayta
tiklanuvchi energetika loyihalari ekologik barqarorlik bilan birga iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishga ham katta hissa qo‘shmoqda.
647
ResearchBib IF - 11.01, ISSN: 3030-3753, Volume 2 Issue 11
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ - 4422-sonli Qarori. “Qayta tiklanuvchi
energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish chora - tadbirlari to‘g‘risida”. 2019 yil
22 avgust.
2.
Energetika vazirligi rasmiy sayti - “O‘zbekiston energetika sohasida investitsiya loyihalari
va istiqbollar”.energy.gov.uz. International Renewable Energy Agency (IRENA).
“Renewable Energy Prospects for Central Asia”, 2022.
3.
Abdurahmonova,
G.
(2020).
Energiya
samaradorligini
oshirishda
raqamli
texnologiyalarning o‘rni. – “Barqaror rivojlanish strategiyalari” jurnali, №2, 27–34.
4.
R.A. Axtamov, N. B. Rustamov “Quyosh suv chuchitgichlari” monografiya “Durdona”
Buxoro-2024 y.
5.
Khamraev, S. I., Kodirov, J. R., Arabov, J. O., Mavlonov, U. M., & Rakhimov, N. Z.
(2024). Mathematical modeling of the combined heat supply system of the solar house. In
E3S Web of Conferences (Vol. 524, p. 01014). EDP Sciences.
6.
Arabov J. O., Sh H. S., To'xtayeva I. Sh. Past haroratli qiya ho’llanadigan sirtli quyosh suv
chuchutgichlarida bug’lanadigan sirt bilan kondensatsiyaladigan sirt orasidagi masofani
optimallashtirish // Eurasian journal of academic researchInnovative Academy Research
Support Center. - 2021. - Т. 1. - №. 01.
7.
Mirzaev, S. M., Ibragimov, S. S., Uzokov, A. H., Arabov, J. O., & Bobokhon, B. H. (2025,
September). The principle of operation and the device of an indirect solar dryer with heat
pipes. In AIP Conference Proceedings (Vol. 3347, No. 1, p. 020008). AIP Publishing LLC.
8.
Khamraev, S. I., Kodirov, J. R., Arabov, J. O., Uzoqov, O. X., & Ramazonova, F. Y.
(2025, September). Theoretical research of the heat exchange processes of the water heated
floor system. In AIP Conference Proceedings (Vol. 3347, No. 1, p. 020001). AIP
Publishing LLC.
9.
Nabiyeva, M. S., Hakimova, R. A., Ramazonova, S. S., & Arabov, J. O. (2025).
OBSERVANCE OF SAFETY RULES WHEN PERFORMING EDUCATIONAL
LABORATORY WORKS. Modern American Journal of Engineering, Technology, and
Innovation, 1(2), 25-31.
10.
Оlimbоyеvich А. J. NAZARIY MEXANIKA FANIDAN MASALALAR YECHISH
METODIKASI //Научный Фокус. - 2025. - Т. 3. - №. 27. - С. 55-58.
11.
Оlimbоyеvich А. J. KIMYO TA’LIM YO’NALISHIGA UMUMIY FIZIKANI O‘QITISH
METODIKASI //Научный Фокус. - 2025. - Т. 3. - №. 27. - С. 59-61.
