ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
319
SHISHA BUYUMLAR VA ULARNING TURLARI
Salimjonov Jasurbek Xalimjon o‘g‘li
Farg‘ona politexnika instituti.
salimjonovjasurbek001@mail.ru
Ergsheva Shohida Elmurod qizi
Farg‘ona politexnika instituti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7790792
Annotatsiya.
Odatda “shisha” tushunchasi shunchaki material sifatida emas, balki qattiq
jismning kristalli holatga qarama-qarshi bo‘lgan ba’zi bir maxsus holati, shishasimon holat
sifatida ta’riflanadi. Ma’lumki, bir xil modda gazsimon, suyuq va kristalli bo‘lishi mumkin. Har
bir bunday holat o‘ziga xos xususiyatlar guruhi bilan tavsiflanadi. Shisha, aksincha, ularning hech
biriga xususiyatlarning umumiyligi bilan to‘liq bog‘lanishi mumkin emas.
Kalit so‘zlar:
Shisha, soda-ohak, kristal, noorganik modda, Silikat oyna, kvarts shishasi,
optik shisha, shaffoflik.
СТЕКЛЯННЫЕ ИЗДЕЛИЯ И ИХ ВИДЫ
Аннотация.
Обычно понятие «стекло» определяется не просто как материал, а как
некоторое особое состояние твердого тела, в отличие от кристаллического состояния,
стеклообразного состояния. Известно, что одно и то же вещество может быть
газообразным, жидким и кристаллическим. Каждая такая ситуация характеризуется
группой специфических характеристик. Стекло, напротив, не может быть полностью
связано ни с одним из них по общности свойств.
Ключевые слова:
Стекло, натронная известь, хрусталь, неорганическое вещество,
силикатное стекло, кварцевое стекло, оптическое стекло, прозрачность.
GLASS PRODUCTS AND THEIR TYPES
Abstract.
Usually, the concept of "glass" is defined not simply as a material, but as some
special state of a solid, as opposed to the crystalline state, the glassy state. It is known that the
same substance can be gaseous, liquid and crystalline. Each such situation is characterized by a
group of specific characteristics. Glass, on the contrary, cannot be completely connected to any
of them by the generality of properties.
Key words:
Glass, soda-lime, crystal, inorganic substance, Silicate glass, quartz glass,
optical glass, transparency.
Shisha- shisha massasini sovutish natijasida olinadigan bir hil amorf tana. Oddiy misol, bir
kub shakarni olish, uni suyuq holatga keltirish va keyin uni sovutish. Birinchi marta shisha
Qadimgi Misrda miloddan avvalgi 3 - 4 ming yillikda paydo bo‘lgan. Biroq, o‘sha davrning
ko‘zoynaklari, hatto tashqi ko‘rinishida ham, bugungi kunlardan farq qiladi.
VII-asr oxirida shisha ishlab chiqarish IX-asrga kelib Venetsiyada sodir bo‘ladi. Yuqori
darajaga etadi. O‘sha davr cherkovlarini mashhur Venetsiyalik vitrajlar va mozaikalar bezatgan,
rangli shisha, mozaika va filigri shishadan yasalgan turli xil badiiy mahsulotlar, oynalar Venetsiya
shishasozlikning monopoliyasi edi. Keyin bu san’at G‘arbiy Evropa va Yaqin Sharqning boshqa
mamlakatlariga kirib bordi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
320
Rossiyada shishasozlikning ilmiy asoslarining asoschisi M.V. 1752 yilda Sankt-Peterburg
yaqinida zavod qurgan va unda rangli ko‘zoynaklar ishlab chiqarishni tashkil etgan Lomonosov.
M.V. Lomonosov shishani issiq presslash usulini ishlab chiqdi.
a)
Bor oksidi B
2
O
3
erishni osonlashtiradi va shishaning fizik-kimyoviy xususiyatlarini
yaxshilaydi.
b)
Alyuminiy oksidi A12O3 shishaning mustahkamligi va kimyoviy qarshiligini oshirishga
yordam beradi.
c)
Na
2
O, K
2
O gidroksidi oksidlari shishaning erish haroratini pasaytiradi, mahsulotlarni
shakllantirishni osonlashtiradi, lekin kuchini, issiqlikka chidamliligini va kimyoviy qarshilikni
kamaytiradi.
d)
Kaltsiy, magniy, sink oksidlari mahsulotlarning kimyoviy qarshiligini va issiqlikka
chidamliligini oshiradi. Bariy, qo‘rg‘oshin va sink oksidlari zichlikni oshiradi, optik
xususiyatlarini yaxshilaydi va shuning uchun kristall ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Shishaning asosiy sanoat turlari.
Asosiy tarkibiy qism sifatida, shisha to‘g‘ri granulyatsiyalangan va har qanday
ifloslanishdan xoli bo‘lsa, kvarts qumidan olingan 70-75% silikon dioksid (SiO
2
) o‘z ichiga oladi.
Venetsiyaliklar buning uchun Po daryosidan toza qumdan foydalanganlar yoki hatto Istriyadan
olib kelishgan, Bohem shisha ishlab chiqaruvchilari esa toza kvartsdan qum olishgan.
Ikkinchi komponent – kaltsiy oksidi (CaO) – shishani kimyoviy jihatdan chidamli qiladi va
uning yorqinligini oshiradi. Shishada u ohak shaklida ketadi. Qadimgi misrliklar uni dengiz
chig‘anoqlarining maydalangan toshidan olishgan va o‘rta asrlarda u daraxtlarning kulidan yoki
dengiz o‘tlaridan tayyorlangan, chunki ohaktosh hali shisha tayyorlash uchun xom ashyo sifatida
ma’lum emas edi.
Shishaning keyingi komponenti gidroksidi metallarning oksidlari – natriy (Na
2
O) yoki kaliy
(K
2
O), eritish va shisha tayyorlash uchun zarurdir. Ularning ulushi taxminan 16-17% ni tashkil
qiladi. Ular shishaga soda (Na
2
CO
3
) yoki kaliy (K
2
CO
3
) shaklida boradi, ular yuqori haroratlarda
oksidlarga oson parchalanadi. Soda birinchi bo‘lib dengiz o‘tlarining kulini yuvish yo‘li bilan
olingan, dengizdan uzoqda joylashgan hududlarda esa kaliyli kaliydan foydalanilgan, uni olxa yoki
ignabargli daraxtlarning kulini yuvish orqali olingan.
Shishaning uchta asosiy turi mavjud:
Soda-ohak oynasi (1Na
2
O: 1CaO: 6SiO
2
)
Kaliy-ohak oynasi (1K
2
O: 1CaO: 6SiO
2
)
Kaliy qo‘rg‘oshin oynasi (1K
2
O: 1PbO: 6SiO
2
)
Odatda “shisha” tushunchasi shunchaki material sifatida emas, balki qattiq jismning kristalli
holatga qarama-qarshi bo‘lgan ba’zi bir maxsus holati, shishasimon holat sifatida ta’riflanadi.
Ma’lumki, bir xil modda gazsimon, suyuq va kristalli bo‘lishi mumkin. Har bir bunday holat o‘ziga
xos xususiyatlar guruhi bilan tavsiflanadi. Shisha, aksincha, ularning hech biriga xususiyatlarning
umumiyligi bilan to‘liq bog‘lanishi mumkin emas. Ko‘rsatilgan agregatsiya holatlarida bo‘lgan
moddalarni moddani tashkil etuvchi zarrachalarning (atom, ion, molekula) o‘zaro joylashishi va
ularning bir-biri bilan o‘zaro ta’siri nuqtai nazaridan ko‘rib chiqamiz. Juda yuqori haroratlarda
ko‘plab noorganik moddalar gaz shaklida mavjud. Gazda moddaning zarralari tartibsiz joylashadi
va harakatlanadi. Past bosimda, masalan, atmosfera bosimida, zarralar orasidagi o‘zaro ta’sir juda
zaif. Harorat pasayganda, gaz suyuqlikka kondensatsiyalanadi, harorat pasayganda u kristallanadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
321
Suyuqlik va kristalllarda zarrachalar qiyoslab bo‘lmaydigan darajada ixchamroq bo‘lib, ular
orasida atomlar yoki molekulalarning joylashishida ma’lum tartibni yaratadigan muhim kuchlar
mavjud: kristallarda deyarli ideal, suyuqliklarda – unchalik to‘liq emas. Kristallarning asosiy
xususiyati shundaki, ularni har uch yo‘nalishda birlik hujayrani takrorlash orqali olish mumkin.
Elementar hujayra bir-biriga nisbatan qat’iy belgilangan tartibda joylashtirilgan ma’lum
miqdordagi atomlardan (ionlar, molekulalardan) iborat.
O‘ziga xos hususiyat:
shaffofligi, qattiqligi, faol kimyoviy moddalarga kimyoviy
chidamliligi va ishlab chiqarishning nisbatan arzonligi tufayli kundalik hayotda, qurilishda va
transportda eng ko‘p ishlatiladigan materialdir. Busiz optik asboblar, televizorlar, kosmik kemalar
va boshqalarni ishlab chiqarish mumkin emas. Keng ko‘lamdagi yangi materiallarni yaratishdagi
muvaffaqiyatlarga qaramay, noorganik oynalar tosh, beton va metalldan keyin asosiy o‘rinlardan
birini mustahkam egallaydi. Amalda qo‘llaniladiganlar.
Shishaning ko‘p qirraliligi nimada?
Shisha, biz bilganimizdek, qum, ohak va sodadan tayyorlanadi. Ammo uning o‘zi ohakga,
sodaga yoki qumga o‘xshamaydi.
Shisha shaffof. Metall, tosh, yog‘och, minglab boshqa moddalar – ularning barchasi
ko‘rinadigan yorug‘lik uchun shaffof emas.
Shisha vaqti-vaqti bilan deyarli o‘zgarmaydi. Vaqti-vaqti bilan temir zanglaydi, yog‘och
chiriydi, tosh changga aylanadi.
Shisha shunchalik qattiq, kuchliki, uni igna, pichoq yoki arra tirnab bo‘lmaydi. Uni faqat
olmos yoki o‘ta qattiq po‘latdan yasalgan to‘sar bilan kesish mumkin.
Shisha turlari.
Asosiy shisha hosil qiluvchi moddaga qarab, oynalar oksidi (silikat, kvarts, germanat, fosfat,
borat), ftorid, sulfid va boshqalar.
Silikat oynasini ishlab chiqarishning asosiy usuli kvarts qumi (SiO
2
), soda (Na
2
CO
3
) va ohak
(CaO) aralashmasini eritishdir. Natijada Na
2
O*CaO*6SiO
2
tarkibiga ega kimyoviy kompleks
hosil bo‘ladi.
Optik shisha – linzalar, prizmalar, kyuvetalar va boshqalarni ishlab chiqarish uchun
ishlatiladi.
Kimyoviy-laboratoriya oynasi – yuqori kimyoviy va issiqlikka chidamli shisha.
REFERENCES
1.
Qosimov E.. “O‘zbekiston qurilish ashyolari”. Toshkent, “O‘AJBNT” Markazi,
2003. 203-b.
2.
Qosimov E., Habibullayev Sh.A.. “Arxitekturaviy ashyoshunoslik”. TAQI. Toshkent,
2000. 100-b.
3.
Samig‘ov N., “Qurilish materiallari va buyumlari”. Cho`lpon. Toshkent, 2013. 53-
b
4.
Xalimjon o'gli SJ. Influence on durability of contact zone of working joint time of
the endurance of a new concrete. EPRA International Journal of Environmental
Economics, Commerce and Educational Management. 2021;8(5):1-2.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 3 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
322
5.
Otakulov, B. A., Isoyev, Y. A., & Salimjonov, J. H. O. G. L. (2021). About
monolithic reinforced concrete structures in construction.
Scientific progress
,
2
(7),
722-724.
6.
Otakulov, B. A., Isoyev, Y. A., & Salimjonov, J. H. O. G. L. (2021). the science of
building materials takes place in architecture.
Scientific progress
,
2
(7), 725-727.
7.
Otakulov, B. A., Isoyev, Y. A., & Salimjonov, J. H. O. G. L. (2021). Ways to save
ceramics and fire building materials.
Scientific progress
,
2
(7), 718-721.
8.
Otakulov, B. A., Isoyev, Y. A., & Sailimjonov, J. X. O. G. L. (2021). improving the
earthquake resistance and heat resistance of buildings built of modern energy-saving
materials.
Scientific progress
,
2
(7), 117-120.
